Việt Nam môi trường và cuộc sống (tiếp)
Nhân loại đang đứng trước những triển vọng phát triển to lớn do tiến bộ khoa học và công nghệ đem lại. Mặt khác lại đang phải đối đầu với những vấn đề vô cùng gay cấn về tài nguyên thiên nhiên và môi trường
VI T NAM - MÔI TRƯ NG VÀ CU C S NG
Nhân lo i ñang ñ ng trư c nh ng tri n v ng phát tri n to l n do ti n b khoa h c và công ngh
ñem l i. M t khác l i ñang ph i ñ i ñ u v i nh ng v n ñ vô cùng gay c n v tài nguyên thiên
nhiên và môi trư ng. So sánh v i nhi u qu c gia trên th gi i, Vi t Nam ñang có ngu n tài
nguyên nư c l c ñ a khá phong phú và ña d ng. Tuy nhiên v i ti n trình gia tăng dân s , thâm
canh nông nghi p, ñ y m nh công nghi p hoá, hi n ñ i hoá, ñô th hoá, tài nguyên và môi
trư ng nư c l c ñ a c a Vi t Nam ñang thay ñ i h t s c nhanh chóng và ñang ñ i m t v i nguy
cơ c n ki t v s lư ng, ô nhi m v ch t lư ng, tác ñ ng tiêu c c t i cu c s ng c a nhân dân và
s lành m nh v sinh thái c a c nư c. Tình tr ng này ñang di n bi n như th nào và tri n v ng
s ñư c gi i quy t ra sao, ph n vi t sau ñây góp ph n tr l i câu h i quan tr ng ñó.
ð c ñi m c a tài nguyên và môi trư ng nư c l c ñ a
Thu n l i cơ b n: tài nguyên nư c tương ñ i phong
phú
V nư c m t, trung bình hàng năm lãnh th Vi t Nam nh n
ñư c t không trung 1.944mm nư c mưa. Trong ñó kho ng
1.000mm b c hơi tr l i không trung, s còn l i hình thành
trên lãnh th nư c ta m t lư ng nư c m t kho ng 310 t m3.
Tính bình quân, m i ngư i dân Vi t, có 3.870m3 nư c mưa
m i năm ho c 10,6m3, t c 10.600 lít nư c m i ngày. Trong
lúc t i các nư c công nghi p phát tri n hi n nay, t ng nhu
c u v nư c trong m t ngày bình quân theo ñ u ngư i, cũng
ch vào kho ng 7.400 lít/ngư i.ngày; bao g m 340 lít cho
sinh ho t, 2.540 lít cho nông nghi p và 4.520 lít cho công nghi p [45]. nư c ta, t i các ñô th
l n lư ng nư c sinh ho t c p cho m i ngư i/ngày hi n nay ch m i vào kho ng 100 - 150 lít [33].
ð i v i nông thôn, m c tiêu là cung c p cho m i ngư i dân m i ngày 70 lít vào năm 2010, và 140
lít vào năm 2020. Ngu n nư c ng t t mưa ñã vư t khá xa yêu c u v c p nư c. Ngoài ngu n
nư c m t t mưa, Vi t Nam hi n còn có ngu n nư c r t l n, do các con sông ñem t lãnh th các
nư c ngoài vào. Lư ng nư c này ư c tính kho ng 520 t m3, g p 1,7 l n lư ng nư c ng t hình
thành trong nư c. M t s sông xuyên biên gi i khác như sông Kỳ Cùng L ng Sơn, B ng Giang
Cao B ng, chuy n nư c t Vi t Nam qua Trung Qu c. Tuy nhiên, lư ng này không ñáng k so v i
t ng lư ng nư c hình thành trên lãnh th Vi t Nam . Các ph lưu c a sông Mê Công, như N m
R m, Sê Kông, Sê Băng Hiêng, Sê San, Srê Pok chuy n m t lư ng nư c khá l n t Vi t Nam vào
các nư c láng gi ng, nhưng r i t các nư c này nư c l i ch y tr v ð ng b ng sông C u Long.
T ng h p ngu n nư c hình thành trên lãnh th qu c gia và t nư c ngoài ch y vào, Vi t Nam có
t ng lư ng nư c m t trung bình năm b ng kho ng 830 t m3, trong ñó ph n hình thành trong
nư c là 310 t , chi m 37%; ph n t nư c ngoài vào là 520 t , chi m 63%. Nư c t n t i trong
sông, h , kênh, r ch, ñ m phá. T i ñây nư c ñư c lưu gi , v n chuy n, chuy n hoá, cung c p
cho nhu c u c a ngư i cùng sinh v t và góp ph n t o nên tài nguyên ña d ng sinh h c và c nh
s c thiên nhiên vô cùng phong phú.
B ng II.1. S li u so sánh tài nguyên nư c c a m t s qu c gia c a Vi n Tài nguyên th
gi i (WRI), 2003
1
Convert to PDF by Outdoorwalker
VI T NAM - MÔI TRƯ NG VÀ CU C S NG
Theo s li u và cách tính c a nư c ta thì lư ng nư c m t là 10.375m3/ngư i, chênh l ch kho ng
7%
V nư c dư i ñ t, nư c ta cũng có ti m năng tương ñ i l n.
T ng tr lư ng có ti m năng khai thác ñư c trên c nư c c a
các t ng tr nư c trên toàn lãnh th , chưa k ph n h i ñ o,
ư c tính g n 2000 m3/s, tương ng kho ng 60 t m3/năm.
Tr lư ng này thay ñ i nhi u theo các vùng: d i dào nh t
ð ng b ng sông H ng, ð ng b ng sông C u Long, ðông Nam
B ; khá nhi u Tây Nguyên và ít hơn t i các vùng núi Tây
B c, ðông B c và duyên h i B c và Nam Trung B . Tr lư ng
giai ño n tìm ki m và thăm dò sơ b m i ñ t kho ng 8 t
m3/năm, t c kho ng 13% t ng tr lư ng. Tính ñ n năm 1999
tr lư ng nư c ng m ñư c ñi u tra, ñánh giá và xét duy t c p công nghi p (A+B) là
1.675.930m3/ngày và 12.855.616m3/ngày c p tri n v ng (C1+C2) [19]. Hi n nay t ng lư ng
ñã khai thác ch m i vào kho ng 5% t ng tr lư ng. Trong các năm t i lư ng khai thác có th lên
ñ n kho ng 12 t m3/năm [32]. Vi t Nam cũng có kho ng 400 ngu n nư c khoáng và nư c nóng
ñã ñư c kh o sát, trong ñó 287 ngu n ñã ñư c khai thác [3].
nư c ta tài nguyên nư c không ch có giá tr ñ i v i nhu c u sinh ho t, s n xu t, mà còn là
ngu n năng lư ng s ch v i công su t ti m năng lên t i hàng v n MW; ngu n v t li u c a r t
nhi u ngành s n xu t; cơ s c a các ngành th y s n, giao thông; là nhân t quan tr ng cho s
phát tri n c a các h sinh thái, quy t ñ nh ch t lư ng c a cu c s ng v t ch t và tinh th n c a
con ngư i. Bên c nh thu n l i cơ b n nói trên tài nguyên nư c c a nư c ta có nhi u khó khăn và
ph c t p.
Khó khăn th nh t: 2/3 t ng lư ng nư c m t ph thu c vào nư c ngoài
Như trên ñã trình bày, 63% t ng lư ng dòng ch y nư c m t trên lãnh th Vi t Nam là t các
nư c láng gi ng: Trung Qu c, Thái Lan, Mianma, Lào và Campuchia ch y vào. Các nư c này ñ u
ñang trong ti n trình công nghi p hoá, hi n ñ i hoá, ñô th hoá, phát tri n nông nghi p, d ch v
m t cách nhanh chóng, d n t i yêu c u t n d ng tài nguyên nư c s n sinh trên lãnh th c a
2
Convert to PDF by Outdoorwalker
VI T NAM - MÔI TRƯ NG VÀ CU C S NG
mình. Ch ñ th y văn c a các dòng sông xuyên biên gi i ch y vào nư c ta s thay ñ i. Dòng
ch y nư c s có th ñư c ñi u ti t theo hư ng có khi không phù h p v i yêu c u c a nư c ta.
Kh i lư ng nư c c n cho sinh ho t, canh tác, ñ y m n, giao thông th y vào mùa khô có th s
không còn như trư c. Ch t lu ng nư c c a m t s dòng sông sau khi ñã ti p nh n x th i t
nhi u ñô th , khu dân cư, khu nông nghi p trên các vùng thư ng lưu s không còn trong s ch
như hi n nay. N u trong tương lai các qu c gia thư ng ngu n sông Mê Công s s d ng m t
lưu lư ng nư c kho ng 1.200 - 1.500m3/s trong mùa khô, thì ð ng b ng sông C u Long s có
nguy cơ thi u nư c. N n xâm nh p m n s ñe d a toàn vùng. Nhìn m t cách lâu dài, không th
kh ng ñ nh là nư c ta s luôn luôn có tài nguyên nư c v i t ng lư ng là 830 t m3/năm, mà ph i
d a ch y u trên 310 t m3/năm hình thành trên lãnh th . Lư ng nư c trên ñ u ngư i s ph i
tính theo dân s n ñ nh kho ng 100 tri u ngư i.
Khó khăn th hai: tài nguyên nư c phân b r t không ñ u theo không gian và th i gian
Lư ng mưa trên lãnh th nư c ta phân b r t không ñ u theo không gian. Bình quân toàn lãnh
th lư ng mưa năm là 1.944mm. Tuy nhiên, có nh ng nơi lư ng mưa này ñ t 8.000mm như
B ch Mã (Th a Thiên - Hu ) 5.000mm như B c Quang (Hà Giang). Trong lúc ch có 700mm
Phan Rang, th m chí 400mm Phan Rí. Trong t ng ph m vi lãnh th nh hơn như t nh, huy n,
lư ng mưa phân b cũng r t không ñ u.
T i t t c các vùng, hàng năm lư ng nư c trong kho ng ba tháng mùa lũ chi m 75 - 85% t ng
lư ng nư c trong năm. Trong mùa khô, kéo dài t 5 ñ n 6 tháng, lư ng dòng ch y trên r t nhi u
con sông ch vào c 15 - 20% t ng lư ng dòng ch y năm. Trong năm 2002 nhi u t nh Tây
Nguyên và duyên h i Nam Trung B , trong 3 - 4 tháng h u như không có gi t mưa nào. Trong
năm 2003 nhi u t nh Tây Nguyên, duyên h i mi n Trung ñ u không có mưa su t trong 3 tháng
mùa hè.
Lư ng dòng ch y trong sông, t ng h p c dòng ch y hình thành trong và ngoài lãnh th , cũng
phân b r t không ñ u. L y theo s li u c a “H sơ ngu n nư c, 2002” [38] thì su t dòng ch y
năm bình quân c a c nư c ta là 2,642 tri u m3/km2.năm. Vùng ðông B c, v i di n tích b ng
65.327km2, có su t dòng ch y năm là 0,236 tri u m3/km2. Vùng ð ng b ng sông C u Long v i
di n tích b ng 39.706km2, có su t dòng ch y năm kho ng 12,79 tri u m3/km2, g p 54 l n su t
c a vùng ðông B c. Khác bi t gi a các vùng khác cũng tương ñ i l n. Trong b i c nh chung c
nư c như v y, s phân b nư c không ñ u theo không gian và th i gian làm cho tình tr ng thi u
nư c v mùa khô và lũ l t tàn phá m nh m vào mùa mưa tr nên ñ c bi t tr m tr ng t i m t s
nơi. T l gi a lưu lư ng t i ña và lưu lư ng c c ti u c a m t s con sông lên t i 1.000, th m chí
10.000 l n.
Khó khăn th ba: có nhi u thiên tai nghiêm tr ng g n li n v i nư c
Lũ l t là thiên tai ph bi n nh t và ác li t nh t nư c ta. Theo tài li u ghi chép c a các cơ quan
qu n lý nư c thì trong th k XIX, ch riêng ð ng b ng sông H ng ñã có kho ng 30 năm l t r t
l n, trong ñó 26 năm ñê t ng n sông H ng b v , 18 năm ñê h u ng n b v . M i l n v ñê gây
thi t h i cho hàng ch c v n ha mùa màng, cu n trôi hàng ngàn làng xóm v i hàng ngàn sinh
m nh ngư i và r t nhi u gia súc, h y ho i nhi u công trình công ích, gây b nh t t trên nhi u
vùng. Trong th k XX m c d u h th ng ñê ñã ñư c tu b , kiên c hoá, nhưng do lũ l n ñã có 23
năm có s c v ñê l n gây tai h a và t n th t nghiêm tr ng. Tr n lũ v ñê năm 1971 gây ra trên
ð ng b ng sông H ng thi t h i hàng tri u t n thóc, s dân b nh hư ng lên t i 2,71 tri u ngư i.
Lũ do bão gây ra mi n Trung t năm 1992 ñ n 1999 ñã làm ch t 2.716 ngư i, b thương 1.655
ngư i, gây thi t h i kinh t trên 8.000 t ñ ng Vi t Nam. T 1986 ñ n 2002 ñã l n lư t x y ra
trên 30 tr n lũ ñ c bi t l n trên nhi u lưu v c sông trong c nư c.
Khung II.1. Mi n Trung - lũ ch ng lên lũ
Ninh Thu n: thi t h i n ng v ngư i và c a; Khánh Hoà: l c xoáy làm s p 28 ngôi nhà; Phú Yên:
3 ngư i ch t, tàu b cu n trôi ra bi n... T ng ti n tr n lũ l n v a qua chưa ñư c bao lâu, Bình
ð nh và các t nh Nam Trung B l i ph i “ñón” m t cơn lũ khác, cũng không kém ph n d d n như
3
Convert to PDF by Outdoorwalker
VI T NAM - MÔI TRƯ NG VÀ CU C S NG
tr n lũ trư c. Báo cáo nhanh c a các ban phòng ch ng lũ bão Bình ð nh, Khánh Hoà, Ninh Thu n
cho bi t, ñ n 16 gi ngày 13-11, ñã có 13 ngư i ch t, m t tích, hàng trăm ngôi nhà b s p hoàn
toàn. V y là, lũ ñã ch ng lên lũ, tang tóc cũng ch ng lên nhau. T i Ninh Thu n mưa kéo dài trong
hai ngày 12 và 13-11, ñã gây ng p l t trên 20.000 ha ñ t s n xu t, nuôi tôm, ư c tính thi t h i
ban ñ u trên 10 t ñ ng. Các xã An H i, Phư c H i, Phư c Sơn, huy n Ninh Phư c, Xuân H i,
huy n Ninh H i cùng hai huy n Ninh Sơn và Bác ái dư ng như b cô l p hoàn toàn, các tuy n giao
thông liên xã, liên t nh Ninh Thu n - Lâm ð ng,... b chia c t. Theo báo cáo nhanh c a Ban Ch
ñ o phòng ch ng bão lũ cho bi t: tính ñ n 13 gi ngày 13-11, m c nư c các sông vư t trên m c
báo ñ ng 3 là 0,12m (nư c dâng cao trên m c lũ l ch s x y ra vào năm 1986 là 0,22m). xã
Phư c Sơn, huy n Ninh Phư c có 70 h ñang b k t trên các ñ t cao, trông ch l c lư ng c u
n n. ðo n ñư ng s t ch y qua xã Xuân H i, huy n Ninh H i, có 115m b ng p nư c t 1 - 1,5m,
nên t lúc 4 gi 55 phút sáng ngày 13-11-2003 ngành ñư ng s t ñã cho d ng tàu l i. Hi n Ninh
Thu n ñã có 7 ngư i ch t, 7 ngư i b thương, thi t h i n ng nh t là huy n Ninh Phư c - có ñ n 4
ngư i ch t. Tr m cung c p ñi n cho khu v c th xã Phan Rang-Tháp Chàm b ng p nư c m c
báo ñ ng kh n c p và có kh năng không cung c p ñi n vào nh ng ngày ti p theo.
Ngu n: Báo Lao ð ng, ngày 14-11-2003
H n hán cũng là thiên tai gây tác h i h t s c l n, trên di n r ng cho s n xu t nông, công nghi p
và sinh ho t c a nhân dân. Vào mùa khô t t c các vùng trên nư c ta t ñ ng b ng, trung du
ñ n mi n núi ñ u có th b h n n ng. Trong nh ng năm g n ñây, Tây Nguyên ñã liên ti p có 6
năm b h n: 1994, 1995, 1996, 1997, 1998 và 2003. ð c bi t năm 1998 di n tích cây công
nghi p, cây ăn qu b h n là 111.000ha, b ch t 19.300ha, riêng cà phê b h n là 74.400ha, b
ch t là 13.800ha và hơn 770.000 ngư i thi u nư c sinh ho t [38]. T i vùng L c Khu thu c t nh
Cao B ng, nhân dân ñ a phương cho bi t, trong các năm 1978, 1998 mùa khô kéo dài t tháng
10 ñ n t n tháng 5 năm sau, nư c cho tr ng tr t và chăn nuôi c n ki t, nư c ăn u ng, sinh ho t
cho nhân dân vô cùng khan hi m. Nhân dân ph i b h t m i vi c ñ ñi tìm nư c, “cõng” nư c v
nhà ph c v ăn u ng v i m c t i thi u. Nhi u h hàng ngày ph i ñi xa 4-8km, vư t núi cao, ñèo
sâu ñ “cõng” nư c, nhưng cũng ch ñáp ng ñư c kho ng 40% nhu c u t i thi u. Trong nh ng
năm cu i th p k 80 c a th k XX, hàng trăm h dân vùng này ñã ph i r i b quê hương, di dân
t do vào Tây Nguyên ñ ki m s ng [5]. T i các ñô th , th m chí ñô th l n như Hà N i, thành
ph H Chí Minh, Hu và m t s thành ph duyên h i mi n Trung v mùa khô cũng có n n thi u
gay g t nư c ăn u ng sinh ho t cho nhân dân, cũng như nư c cho s n xu t công nghi p.
Khung II.2. Thi t h i do h n t i Kiên Giang, Sóc Trăng, Ninh Thu n và ð ng Tháp
Do n ng h n kéo dài, t nh Kiên Giang ñã có 20.000ha cây tr ng thi u nư c tư i; m n xâm nh p
cũng gia tăng. Ngoài hàng lo t di n tích mía b ch t khô, 400ha h tiêu cũng ñang thi u nư c
nghiêm tr ng, năng su t có th gi m 40 - 50%. D báo, di n tích cây tr ng ch u nh hư ng n ng
h n, xâm nh p m n v n tăng trong nh ng ngày t i.
T nh Sóc Trăng th nuôi hơn 35.000ha tôm sú, trong ñó, kho ng 4.000ha tôm công nghi p. Tuy
nhiên, ñã có hơn 4.000ha tôm nuôi qu ng canh b thi t h i do th i ti t n ng nóng gay g t kéo
dài, ñ m n tăng thêm 2 - 5‰ làm tôm b s c. Nhi u nh t là huy n M Xuyên có t i 3.200ha
tôm b ch t.
N ng h n gay g t làm các sông su i trên ñ a bàn huy n mi n núi B c ái, Ninh Thu n khô ki t
s m. Toàn huy n b m t tr ng 122ha lúa, ngô và rau màu; nhân dân 7/9 xã thi u nư c sinh ho t
tr m tr ng. T i B c Giang do không có mưa, g n 3.000ha lúa xuân chân ru ng cao ho c cu i
kênh b khô h n, t p trung ch y u Yên Th 700ha và Hi p Hoà 1.600ha. Ngoài ra, t i t nh
ð ng Tháp trong mùa khô này có 56 kênh t o ngu n nư c b c n ki t, trong ñó 14 kênh thi u
nư c tr m tr ng, c n n o vét ngay, t p trung Tân H ng, H ng Ng , Tam Nông,... T ng chi u
dài các con kênh b b i l ng, c n ki t lên t i hơn 225km, kh i lư ng kho ng 2,7 tri u m3 ñ t, ư c
tính kinh phí 16 t ñ ng. Hi n t nh ñã c p 2 t ñ ng cho công tác ch ng h n, n o vét kênh
4
Convert to PDF by Outdoorwalker
VI T NAM - MÔI TRƯ NG VÀ CU C S NG
mương.
Ngu n: Báo Nhân dân, ngày 22-4-2003
Khó khăn th tư: ch t lư ng nư c ñang gi m sút t i nhi u nơi
So sánh v i m t s nơi trên th gi i thì nư c sông ngòi ph n thư ng lưu và t i m t s h l n
Vi t Nam còn tương ñ i s ch. Tuy nhiên v i s phát tri n nhanh c a công nghi p hoá, ñô th hoá,
gia tăng dân s nông thôn và thành th ch t lư ng nư c m t cũng như nư c ng m ñã có nh ng
bi u hi n suy thoái khá nghiêm tr ng. M c ñ ô nhi m nư c m t s khu công nghi p, khu ch
xu t, c m công nghi p t p trung, làng ngh ñã r t cao. Hà N i, thành ph H Chí Minh và
nhi u ñô th l n và v a, các khu công nghi p m i và cũ nư c th i sinh ho t v n còn l n l n v i
nư c th i công nghi p không qua x lý t p trung mà tr c ti p th i ra các ngu n ti p nh n là các
sông, h , kênh, mương l thiên ñi qua các khu dân cư và s n xu t. Nư c th i t ph n l n các
b nh vi n và cơ s y t cũng ñư c th i chung vào h th ng nư c th i công c ng. ð ô nhi m c a
các v c nư c ti p nh n nư c th i ñ u vư t quá tiêu chu n cho phép.
Ô nhi m nư c nông thôn và các khu v c s n xu t nông nghi p cũng r t nghiêm tr ng. ñây
ph n l n ch t th i c a con ngư i và gia súc không ñư c x lý, b r a trôi theo dòng ch y m t, và
th m xu ng ñ t, làm cho ngu n nư c m t cũng như nư c ng m b ô nhi m v m t h u cơ và vi
sinh. Môi trư ng nư c nông thôn còn b ô nhi m do s d ng không h p lý và ñúng quy cách các
hoá ch t nông nghi p, trong ñó có không ít hoá ch t ñ c h i. T l s h nông thôn ñư c dùng
nư c h p v sinh ch m i ñ t kho ng 30 - 40% [34]. Ch kho ng 28 - 30% s h có công trình v
sinh ñ t tiêu chu n.
Khung II.3. Chương trình nư c s ch và v sinh môi trư ng nông thôn B c Liêu
Nh ng năm g n ñây, vào mùa khô, ngư i dân B c Liêu thư ng thi u nư c sinh ho t. ð kh c
ph c tình tr ng này, Nhà nư c ñã phát ñ ng nhân dân hư ng ng phong trào khoan gi ng bơm
tay. Tuy nhiên, hi n nay m t s gi ng bơm tay ñã b nhi m phèn n ng, không ñ m b o v sinh
khi s d ng, và n u “nhà nhà khoan gi ng” mà không có s qu n lý ch t ch c a cơ quan ch c
năng thì s d n ñ n tình tr ng ngu n nư c b ô nhi m. Vì v y, trong m y năm tr l i ñây, Trung
tâm Nư c sinh ho t và v sinh môi trư ng nông thôn ñã và ñang ñ u tư xây d ng các tr m c p
nư c t p trung các xã, th tr n thu c 5 huy n. ð n nay, t l h dân nông thôn ñã ñư c s
d ng nư c s ch ñ t 52%, tương ñương 310.000 dân. T năm 1998 ñ n nay, th c hi n chương
trình m c tiêu qu c gia v nư c s ch và v sinh môi trư ng, chính quy n ñ a phương ñã th c hi n
ña d ng hóa các lo i hình c p nư c. Trong ñó, chú tr ng ưu tiên xây d ng các h th ng c p nư c
t p trung b ng h th ng bơm d n, ñưa nư c ñ n các h dân các c m ñi m dân cư t p trung,
h n ch khoan gi ng nh l nh m b o v tài nguyên nư c ng m. ð n nay có 42 h th ng c p
nư c t p trung, công su t t 50 ñ n 300m3/ngày ñêm, ñã xây d ng và ñưa vào s d ng. ð giúp
nh ng h dân nghèo nông thôn ñư c s d ng nư c s ch, U ban nhân dân t nh ñã có chính
sách h tr cho các h nghèo b ng các bi n pháp r t c th : Nhà nư c ñ u tư v n t 85 ñ n
90%, m i h dân nghèo ch b ra 200.000 - 300.000 ñ ng, chi m 10 - 15% là có ng d n nư c
s ch kéo ñ n t n nhà dùng tho i mái; giá nư c sinh ho t kho ng 1.500 - 2.200 ñ ng/m3.
Ngu n: Báo Nhân dân, ngày 16- 8-2003
Khó khăn th năm: yêu c u v nư c ñang tăng nhanh
5
Convert to PDF by Outdoorwalker
VI T NAM - MÔI TRƯ NG VÀ CU C S NG
nư c ta, v i quá trình công nghi p hoá, hi n ñ i hoá, ñô th hoá,
phát tri n nông nghi p và nâng cao ñ i s ng nhân dân, thì yêu c u
v nư c ñang tăng ngày càng nhanh. Theo tài li u nghiên c u v tài
nguyên nư c c a Vi t Nam do Vi n Quy ho ch th y l i h p tác v i
Ngân hàng th gi i, Ngân hàng Phát tri n châu á th c hi n năm
1996, thì năm 1990 lư ng tài nguyên nư c ñư c s d ng nư c ta
m i ch có 50 t m3/năm, ch m i b ng kho ng 6% t ng tài nguyên,
trong ñó 92% ñư c dùng cho nông nghi p, 5% cho công nghi p và
4% cho c p nư c ñô th . Tài li u này d báo r ng lư ng nư c s
d ng s tăng lên t i kho ng 65 t m3/năm vào năm 2000; 72 t
m3/năm, năm 2010 (t c tăng kho ng 11%); 80 t m3/năm, năm
2020 và 87 m3/năm, năm 2030. T l nư c dùng cho nông nghi p
gi m xu ng còn 75%, cho công nghi p tăng lên 16% và cho sinh
ho t là 9% [41].
Nh ng tài li u nghiên c u g n ñây hơn ñã ñưa ra nh ng yêu c u cao
hơn nhi u v gia tăng dùng nư c nư c ta. So sánh v i năm 2000 t ng lư ng nư c s d ng
trong năm 2010 s tăng 14%, năm 2020 là 25% và năm 2030 là 38%. Riêng cho nông nghi p,
ñ n năm 2010, v i di n tích tư i là 12 tri u ha, lư ng nư c c n dùng ñã là 88,8 t m3/năm. T l
dân s ñư c s d ng nư c s ch hi n nay là 60%, d ki n s ñ t 80% năm 2005 và 95% năm
2010, nhu c u nư c cho sinh ho t ñương nhiên ph i tăng theo [5]. V i ñà gia tăng ñư c d báo
trên ñây, ñ n năm 2030 lư ng nư c s d ng s có th lên t i g n 90 t m3/năm, t c b ng
kho ng 11% t ng tài nguyên nư c, ho c 29% tài nguyên nư c hình thành trên lãnh th qu c gia.
Nh ng vi c c n làm ñ phát huy thu n l i và kh c ph c khó khăn v tài
nguyên và môi trư ng nư c nư c ta
Qua s phân tích trên có th th y là n u không tích c c b o v , khai thác h p lý tài nguyên
nư c theo m t quy ho ch khoa h c thì trong nh ng th p k vào gi a th k XXI nư c ta s tr
thành m t nư c có nhi u khó khăn v tài nguyên và môi trư ng nư c. ð ñ t m c ñích này c n
ti n hành ngay m t s vi c sau ñây [37].
V b o v và s d ng h p lý tài nguyên nư c
1) Nâng cao nh n th c cho cán b và nhân dân v th c tr ng, ñ c ñi m tài nguyên và môi trư ng
nư c nư c ta.
2) Th c hi n ñ y ñ Lu t Tài nguyên nư c, Lu t B o v môi trư ng cùng các lu t, pháp l nh, quy
ñ nh liên quan t i khai thác, b o v và s d ng h p lý tài nguyên và môi trư ng nư c bao g m c
nư c m t và nư c dư i ñ t.
3) Hoàn ch nh và nâng cao ch t lư ng quy ho ch lưu v c các sông; nâng cao năng l c và hi u
qu ho t ñ ng c a H i ñ ng qu c gia v tài nguyên nư c và c a các ban qu n lý lưu v c sông.
4) Nâng cao hi u qu , gi m nhu c u dùng nư c c a t t c các ngành s n xu t và sinh ho t b ng
các bi n pháp khoa h c, công ngh và phương th c qu n lý tiên ti n.
V nông nghi p c n th c hi n các bi n pháp tư i ti t ki m nư c; gi m t n th t nư c b ng kiên c
hoá h th ng kênh mương, nâng c p công trình ñ u m i và nâng cao hi u qu qu n lý; chuy n
ñ i cơ c u cây tr ng, v t nuôi, ưu tiên phát tri n các cây con có nhu c u s d ng nư c th p, hi u
qu kinh t cao; tích c c phòng ch ng ô nhi m nư c; s d ng các hoá ch t nông nghi p theo
ñúng các quy ñ nh và hư ng d n k thu t.
V công nghi p và th công nghi p theo ki u làng ngh , c n nâng cao hi u qu s d ng nư c; tái
s d ng nư c; xây d ng và hoàn thi n h th ng x lý nư c th i; tích c c phòng ch ng ô nhi m
nư c; th c hi n nghiêm túc lu t pháp, các quy ñ nh v qu n lý nư c th i.
6
Convert to PDF by Outdoorwalker
VI T NAM - MÔI TRƯ NG VÀ CU C S NG
V sinh ho t và các ho t ñ ng du l ch, d ch v c n th c hi n các m c tiêu c p nư c cho ñô th và
nông thôn ñã ñư c xác ñ nh trong các quy t ñ nh c a Nhà nư c; s d ng nư c m t cách ti t ki m
nh t; gi m nhu c u dùng nư c; c i ti n thi t b s d ng nư c; tích c c phòng ch ng ô nhi m
nư c.
5) Xây d ng các h ch a nư c s d ng t ng h p, khai thác nhi u b c thang trên m t dòng sông
khi có ñi u ki n thu n l i, nh m m c ñích c p nư c, ch ng h n, ngăn ng a ô nhi m m n, cung
c p năng lư ng tái t o ñư c; h t s c chú ý gi m thi u và phòng tránh t i ña các tác ñ ng môi
trư ng t nhiên và xã h i c a các h , ñ p, ñ c bi t là c a các h , ñ p l n.
6) G n li n vi c qu n lý tài nguyên nư c m t và nư c dư i ñ t v i qu n lý các tài nguyên thiên
nhiên khác như: ñ t, r ng, khoáng s n, năng lư ng trong các quy ho ch phát tri n kinh t - xã
h i các lưu v c theo hư ng b n v ng.
7) H p tác ch t ch , có hi u qu v i các nư c láng gi ng cùng chia s tài nguyên nư c trên các
h th ng sông xuyên biên gi i ñ xây d ng và th c hi n các quy ho ch phát tri n chung và quy
ho ch s d ng nư c, b o v ch t lư ng nư c trên các sông này.
8) ð i v i tài nguyên nư c dư i ñ t, cùng v i các phương hư ng nói trên, c n chú ý tăng cư ng
công tác nghiên c u, ng d ng công ngh m i trong ñi u tra, thăm dò, khai thác, s d ng và b o
v nư c ng m, áp d ng các phương th c m i, như s d ng hành lang thu nư c, gi ng tia, b
sung nhân t o ñ tăng cư ng khai thác các ngu n nư c; c m tuy t ñ i vi c xây d ng các công
trình chôn l p ch t th i trên ph m vi ngu n; b o v và phát tri n các công trình có kh năng làm
tăng ngu n nư c ng m.
V ki m soát lũ l t
Trên ñ ng b ng sông H ng, sông Thái Bình, chi n lư c phòng ch ng lũ là k t h p 6 bi n pháp: 1)
Tr ng và b o v r ng ñ u ngu n; 2) ñi u ti t lũ b ng các h ch a l n thư ng ngu n sông ðà,
sông Lô; 3) C ng c h th ng ñê và công tác h ñê, xây d ng các ñư ng tràn c u h ñê, cho
phép tràn nhưng không v ñê khi g p lũ vư t lũ thi t k ; 4) Tăng thoát lũ c a lòng d n sông
H ng, sông Thái Bình; 5) Phân lũ sông ðáy; 6) S d ng các khu ch m lũ Tam Thanh, Lương Phú,
Qu ng Oai, L p Th ch.
Trên ð ng b ng sông C u Long là ñ m b o cu c s ng an toàn cho nhân dân và s thu n l i cho
phát tri n kinh t trong môi trư ng có lũ b ng các bi n pháp: 1) Xây d ng các c m dân cư -
trung tâm hành chính - d ch v văn hoá - xã h i tương ñ i an toàn v lũ; 2) Xây d ng nhà vư t
lũ, lên ñê bao, b o v khu dân cư, vư n cây ăn qu các khu có m c ng p nông; 3) Ch nh tr
lòng sông, c a sông ñ m b o an toàn dân cư và thông thoát lũ cho c 9 c a sông k c sông
Vàm C Tây; 4) M r ng kênh tr c d n thoát lũ, tích nư c dùng cho mùa ki t; 5) M r ng các l
ven kênh, t o m ng lư i giao thông k t h p tuy n dân cư; 6) M r ng kh u ñ c u c ng h p lý
ñ m b o thoát lũ nhanh. Nói chung là “chung s ng v i lũ, nhưng ph i ñ m b o an toàn tính
m ng, tài s n cho nhân dân, n ñ nh ñư c s n xu t và ñ i s ng, phát tri n vùng ð ng b ng sông
C u Long thành vùng kinh t trù phú, b n v ng”.
Trên vùng ñ ng b ng ven bi n mi n Trung c n s d ng các bi n pháp: 1) Quy ho ch phát tri n
kinh t - xã h i và xây d ng các công trình h t ng h p lý nh m ch ñ ng né tránh, thích nghi ñ
phát tri n trong môi trư ng có nhi u thiên tai; 2) Gi m nh thi t h i v i lũ chính v , ki m soát lũ
ti u mãn, lũ ñ u v , lũ cu i v b ng cách xây d ng m t s h l n trên các sông chính như Rào
Quán (Qu ng Tr ), T Tr ch (Th a Thiên - Hu ), A Vương (Qu ng Nam), Nư c Trong (Qu ng
Ngãi), ð nh Bình (Bình ð nh), Ba H (Phú Yên); 3) Ch nh tr lòng sông, ch ng s t l , ch ng b i
l p c a sông, n ñ nh c a thông thoát lũ, phát tri n giao thông th y thu n l i; 4) Xây d ng công
trình tiêu thoát ng p t i các th xã, ñô th ven bi n; 5) M r ng kh u ñ c u c ng trên các ñư ng
qu c l và ñư ng s t B c Nam; 6) Th c hi n t t b n phương châm ng c u lũ v i “b n t i ch ”:
v t tư t i ch , l c lư ng t i ch , h u c n t i ch , ch huy t i ch [35].
7
Convert to PDF by Outdoorwalker
VI T NAM - MÔI TRƯ NG VÀ CU C S NG
Tài nguyên và môi trư ng nư c trên ba lưu v c ñi n hình
Ba trư ng h p ñi n hình v hi n tr ng tài nguyên và môi trư ng nư c c a ba lưu v c sông nư c
ta là: lưu v c sông ðáy - sông Nhu , trong ñó có Th ñô Hà N i và m t s khu công nghi p
phía B c; lưu v c sông C u v i m t s t nh và thành ph vùng trung du phía B c; lưu v c các
sông ð ng Nai - Sài Gòn, trong ñó có thành ph H Chí Minh và m t s khu công nghi p phía
Nam. Tuy ba lưu v c có v trí, quy mô và tính ch t r t khác nhau, nhưng ñ u có nh ng v n ñ
gay c n c n gi i quy t v lư ng và ch t c a tài nguyên nư c.
Lưu v c sông Nhu - sông ðáy có di n tích trên 8.000km2 thu c các t nh và thành ph Hoà Bình,
Hà N i, Hà Tây, Hà Nam, Nam ð nh, Ninh Bình, dân s trên 9 tri u ngư i, trong ñó có kho ng 3,5
tri u s ng ven sông. Th c t cho th y có r t nhi u v n ñ c n ñư c gi i quy t trong b o v tài
nguyên và môi trư ng lưu v c sông Nhu - sông ðáy. Trong ñó các v n ñ c p bách nh t là:
gi m thi u ô nhi m nư c sông do s n xu t công nghi p và th công nghi p; gi m thi u ô nhi m
nư c do ho t ñ ng nông nghi p, ñ c bi t là ô nhi m nư c m t và nư c ng m do hoá ch t s
d ng trong nông nghi p; kh c ph c các tác ñ ng x u v kinh t , xã h i ñ i v i các c ng ñ ng
nhân dân sinh s ng trong vùng phân lũ sông H ng khi có lũ l n trên sông này.
Lưu v c sông C u có di n tích trên 6.000km2 thu c các t nh B c K n, Thái Nguyên, Vĩnh Phúc,
B c Giang, B c Ninh. Cách ñây kho ng 50 năm, sông C u còn là “Sông C u nư c ch y lơ thơ”,
nhưng v i ñà gia tăng dân s , phát tri n nông nghi p, công nghi p và ñô th hoá, sông C u hi n
nay ñang ph i ñ i m t v i s khan hi m nư c v mùa khô và ô nhi m nư c do ho t ñ ng công
nghi p, nông nghi p và sinh ho t trên c 5 ño n chính c a sông.
Sông ð ng Nai - Sài Gòn là m t h th ng sông ph c t p v i lưu v c có di n tích kho ng
36.000km2, bao g m vùng ðông Nam B , vùng cao nguyên Lâm ð ng và vùng cao c a các t nh
Ninh Thu n, Bình Thu n. M t s tài li u ghép lưu v c c a các sông Vàm C ðông, Vàm C Tây và
các sông ñ c l p ven bi n các t nh Ninh Thu n, Bình Thu n, Vũng Tàu vào lưu v c sông ð ng
Nai - Sài Gòn. Trong trư ng h p này di n tích lưu v c s lên t i 52.639km2, trong ñó 48.471km2,
trên lãnh th Vi t Nam. Lưu v c sông này có di n tích b ng 14,6% t ng di n tích c nư c, nhưng
có GDP b ng 40% t ng GDP c a c nư c, do nông nghi p, công nghi p, thương nghi p và d ch v
ñ u tương ñ i phát tri n. Lưu v c sông này có tr lư ng th y năng tương ñ i l n, m t ph n ñã
ñư c khai thác. V ch t lư ng, nư c các vùng cao c a lưu v c sông này có ch t lư ng t t, các
vùng ñô th , công nghi p thì ô nhi m nư c ñã lên t i m c cao. V mùa khô có tình tr ng thi u
nư c cho sinh ho t, nông nghi p, công nghi p và ch ng xâm nh p m n.
M ts v nñ th i s v tài nguyên nư c và môi trư ng
M t s v n ñ th i s v tài nguyên nư c nư c ta hi n nay là: 1) Lũ l t nư c ta có xu th di n
bi n như th nào trong th i gian t i? 2) Ngu n nư c ng m c a nư c ta s bi n ñ i như th nào
trong quá trình công nghi p hoá và ñô th hoá? 3) H n hán Tây Nguyên bao gi có th kh c
ph c? 4) Có ngăn ch n hoang m c hoá Nam Trung B ñư c không? 5) Xâm nh p m n nh
hư ng như th nào t i s n xu t và ñ i s ng trên hai vùng châu th sông H ng và sông C u Long?
6) Hi n tư ng lún s t m t ñ t khi khai thác nư c ng m Hà N i. 7) Vi c s d ng tài nguyên
nư c nư c ta ñã ñư c quy ho ch h p lý chưa? Hi n ñã có nh ng ñ xu t c a cán b khoa h c
v i các cơ quan qu n lý tài nguyên nư c v vi c gi i quy t các v n ñ nêu trên và v n ñ còn c n
nghiên c u ti p t c.
Chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i 2001 - 2010 c a Vi t Nam ñã kh ng ñ nh quan ñi m “Phát
tri n nhanh, hi u qu và b n v ng, tăng trư ng kinh t ñi ñôi v i th c hi n ti n b , công b ng xã
h i và b o v môi trư ng”. Phát tri n kinh t - xã h i v i t c ñ tương ñ i cao hi n nay c a nư c
ta ch có th tr thành th c s b n v ng, khi tài nguyên và môi trư ng nư c, nhân t cơ b n c a
m i ho t ñ ng phát tri n vì h nh phúc c a con ngư i và ph n vinh c a qu c gia, ñư c b o v
nghiêm ng t, s d ng h p lý m t cách toàn di n c v lư ng cũng như v ch t.
8
Convert to PDF by Outdoorwalker
VI T NAM - MÔI TRƯ NG VÀ CU C S NG
V th và ti m năng
V trí chi n lư c
Là m t qu c gia ven bi n n m phía ñông bán ñ o ðông Dương, Vi t Nam có di n tích vùng bi n
ñ c quy n kinh t kho ng 1.000.000km2, trên 3.000 hòn ñ o l n nh phân b t p trung ven b
Tây - B c v nh B c B (Qu ng Ninh - H i Phòng) và hai qu n ñ o ngoài khơi là Trư ng Sa và
Hoàng Sa. Nhi u ñ o có th xây d ng thành các trung tâm kinh t bi n - ñ o và d ch v cho các
ho t ñ ng bi n xa. D i b bi n Vi t Nam kéo dài trên 3.260km (không k b các ñ o) và trung
bình c 1km ñư ng b bi n có 100km2 ñ t li n, trong khi t l này c a th gi i là 1/600. Ngoài
ra, c kho ng 1km2 ñ t li n thì có g n 4km2 vùng lãnh h i và ñ c quy n kinh t , g p kho ng 1,6
l n trung bình c a th gi i [13]. ðó là nh ng nét ñ c trưng cơ b n c a c u trúc và s phân hoá
lãnh th Vi t Nam, t o ra cho ñ t nư c ta tính ña d ng v c nh quan thiên nhiên và ngu n l i
th y sinh v t.
Bi n Vi t Nam cũng chi m m t v trí ñ a chính tr r t quan tr ng trên bình ñ th gi i v i tuy n
hàng h i qu c t l n t n ð Dương sang Thái Bình Dương. ðây cũng là m t vùng bi n ph c
t p, luôn x y ra nh ng cu c tranh ch p kéo dài, liên quan ñ n ch quy n trên bi n. Bi n Vi t
Nam còn là kho lưu gi các bí m t c a quá kh , ghi nh n nh ng trang s hùng tráng v các cu c
chi n tranh gi nư c và l ch s d ng nư c c a dân t c Vi t Nam . Bi n th c s là b ph n lãnh
th thiêng liêng c a T qu c Vi t Nam, là di s n thiên nhiên c a dân t c, là ch d a tinh th n và
v t ch t cho ngư i dân Vi t Nam hôm nay và mai sau. Vì v y, b o v môi trư ng và tài nguyên
bi n là trách nhi m c a toàn xã h i như ñã ñư c xác ñ nh trong Ch th 36 CT/TW c a B Chính tr
Ban Ch p hành Trung ương ð ng C ng s n Vi t Nam năm 1998 v “Tăng cư ng công tác b o v
môi trư ng trong th i kỳ công nghi p hoá, hi n ñ i hoá ñ t nư c”.
ð i m t v i bi n c
Vi t Nam ba m t giáp bi n, ngư i Vi t c ñã xác l p cho mình m t ngu n g c bi n ngay t trong
huy n tho i qua cu c chia tay gi a L c Long Quân và Âu Cơ. Bi n cũng ñã g n bó v i ngư i dân
Vi t t ngàn ñ i, là ch d a sinh k cho hàng ch c tri u ngư i. ð ng trư c bi n, bao th h ngư i
Vi t ñã hình thành thói quen ng x r t ñ c trưng: khai hoang l n bi n ñ phát tri n n n văn
minh nông nghi p, ph n r t nh ti n ra bi n ki m s ng b ng ngh ñánh cá. nh hư ng c a l i tư
duy nông nghi p và phong cách nông dân trong cách ng x v i bi n c nói trên còn mãi cho ñ n
ngày nay. Th m chí, theo Phiên An [31] “Ngay c khi s ng nh bi n, ngư dân Vi t Nam v n
hư ng v nông nghi p, làng c a h ñư c t ch c nơi có ngu n nư c ng t, có ñ t ñai m u m
ñ làm thêm ngh nông. Có l , ngư i Vi t ñã c kéo n p s ng c a ru ng ñ ng ra bi n và có th
nhìn th y ñi u ñó trong t p quán s ng c a h ”.
Bi n còn n ch a nhi u ti m năng không th nhìn th u b ng m t, bi n luôn kh c nghi t v i con
ngư i, ho t ñ ng trên bi n thư ng ch u nhi u r i ro. Khai thác bi n, vì th ph i là m t ngh th c
s , ñòi h i ñ u tư r t l n, không th khai thác bi n theo l i tư duy gi n ñơn và l i làm ăn nh .
Môi trư ng s ng c a các loài
ð n nay, trong vùng bi n Vi t Nam ñã phát hi n ñư c ch ng 11.000 loài sinh v t cư trú trong
hơn 20 ki u h sinh thái ñi n hình, thu c 9 vùng ña d ng sinh h c bi n khác nhau, trong ñó ba
vùng bi n: Móng Cái - ð Sơn, H i Vân ð i Lãnh và ð i Lãnh - Vũng Tàu có m c ña d ng sinh
h c cao hơn các vùng còn l i. Trong t ng loài ñư c phát hi n có kho ng 6.000 loài ñ ng v t ñáy;
2.038 loài cá, trong ñó trên 100 loài cá kinh t ; 653 loài rong bi n; 657 loài ñ ng v t phù du;
537 loài th c v t phù du; 94 loài th c v t ng p m n; 225 loài tôm bi n; 14 loài c bi n; 15 loài
r n bi n; 12 loài thú bi n; 5 loài rùa bi n và 43 loài chim nư c [4,14]. Các h sinh thái vùng b
nư c ta có năng su t sinh h c cao và quy t ñ nh h u như toàn b năng su t sơ c p c a toàn
9
Convert to PDF by Outdoorwalker
VI T NAM - MÔI TRƯ NG VÀ CU C S NG
vùng bi n phía ngoài. Kho n l i nhu n thu n có th thu ñư c t các h sinh thái này sơ b ư c
tính là 60 - 80 tri u USD/năm.Trong vùng bi n Vi t Nam có kho ng 1.122km2 r n san hô v i
kho ng 310 loài san hô ñá, phân b r ng kh p t B c vào Nam, nhưng ch 20% còn m c t t và
r t t t. S ng g n bó v i các vùng r n san hô là trên 2.000 loài sinh v t ñáy và cá, trong ñó có
kho ng trên 400 loài cá san hô và nhi u ñ c h i s n. ðây là các vùng có ti m năng b o t n ña
d ng sinh h c, du l ch sinh thái, ngu n l i sinh v t bi n và ngu n gi ng h i s n t nhiên.
R ng ng p m n còn l i kho ng 252.500ha, t p trung ven bi n ñ ng b ng sông C u Long
(191.800ha). S ng dư i tán th m th c v t ng p m n là kho ng 1.600 loài sinh v t, trong ñó có
nhi u th y ñ c s n ch s ng g n bó v i r ng ng p m n. Ngoài ra, r ng ng p m n còn cung c p
các v t li u hoá ph m dùng làm thu c nhu m, lie làm mũ, sơn ta,... b n thân r ng ng p m n là
b c tư ng t nhiên b o v b bi n kh i xói l và là b l c t nhiên các ch t ô nhi m ngu n l c
ñ a do sông mang ra.
Các th m c bi n phân b t B c vào Nam và ven các ñ o, ñ sâu t 0 ñ n 20m, t p trung
ven bi n ñ o Phú Qu c, Côn ð o, Trư ng Sa và m t s c a sông mi n Trung. ðây cũng là h sinh
thái có năng su t sinh h c cao và có ñóng góp quan tr ng v m t cung c p th c ăn và ngu n
gi ng h i s n cho vùng bi n, ñ c bi t ñ i v i rùa bi n, thú bi n và cá bi n. C 1m2 th m c bi n
s n sinh ra 10 lít ôxy hoà tan/ngày, cho nên ñây là nơi thu n l i cho sinh s n, ươm nuôi gi ng h i
s n và là nh ng bãi h i s n quan tr ng ven b . T ng s loài cư trú trong th m c bi n thư ng
cao hơn vùng bi n bên ngoài kho ng 2-8 l n. B n thân c bi n là nguyên li u s d ng trong ñ i
s ng hàng ngày, như v t li u bao gói, th m ñ m, làm phân bón [13, 14].
Do n m trong ñ i chuy n ti p gi a l c ñ a và bi n, nên ba h sinh thái nhi t ñ i nêu trên có quan
h m t thi t và tương h cho nhau, t o ra nh ng “dây xích sinh thái” quan tr ng trong bi n và
vùng ven b , mà m t m t xích trong s chúng b tác ñ ng s nh hư ng ñ n các m t xích còn l i.
Trên th c t , ít ai nghĩ r ng vi c phá r ng ng p m n trên vùng tri u ven bi n l i có nh hư ng
l n ñ n ngu n l i sinh v t dư i bi n sâu hơn. M t các h sinh thái này, bi n nư c ta có nguy cơ
10
Convert to PDF by Outdoorwalker
VI T NAM - MÔI TRƯ NG VÀ CU C S NG
s tr thành “thu m c”, không còn tôm cá n a. ðó cũng là thông ñi p mà các nhà môi trư ng và
b o t n thiên nhiên nư c ta ñã ñ trình Qu c h i vào năm 2000.
ða d ng sinh h c bi n và các h sinh thái nói trên ñã cung c p ngu n l i h i s n to l n cho n n
kinh t : kho ng 4,2 tri u t n h i s n v i kh năng khai thác 1,6 tri u t n; kho ng 0,058 tri u t n
tôm bi n và 0,123 tri u t n m c. Nư c ta ñã tr thành m t trong nh ng nư c xu t kh u tôm l n
trên th gi i. Tôm Vi t Nam t p trung ch y u v nh B c B và bi n Tây Nam B , ñ ng th i ñã
cung c p các ti n ñ c c kỳ quan tr ng, góp ph n ñưa nư c ta tr thành m t qu c gia có ti m
năng phát tri n thu s n v ng m nh. Th i gian qua, kho ng 80% lư ng th y s n khai thác ñã
ñư c cung c p t vùng bi n ven b và ñã ñáp ng kho ng g n 40% lư ng prôtêin cho ngư i dân.
Năm 2002, khai thác ven b ñ t kho ng 1.434.800 t n; ñã góp ph n ñưa ngành th y s n nư c ta
ñ t m c kim ng nh xu t kh u 2 t USD, ñ ng v trí th ba c nư c [12].
Kho nguyên li u khoáng và các ti m năng phát tri n khác
Ngoài tài nguyên sinh v t, bi n nư c ta, cũng như ph n ñáy và lòng ñ t dư i nó, ti m ch a m t
ngu n tài nguyên khoáng to l n. ð n nay, ho t ñ ng khai thác d u khí ñư c duy trì t i 6 m
th m l c ñ a phía Nam . S n lư ng d u thô khai thác nư c ta tăng hàng năm 30% và ngành
d u khí nư c ta ñã ñ t m c khai thác 100 tri u t n d u thô vào ngày 13-2-2001, t ng s n lư ng
khai thác năm 2003 ñ t: kho ng 17,6 tri u t n d u và hơn 3 t m3 khí. D c ven bi n ñã phát
hi n ñư c các sa khoáng khoáng v t n ng c a các nguyên t hi m quý như titan, ziacôn và xeri,
trong ñó sa khoáng Bình Ng c ñ t tr lư ng 67.679 t n. S n lư ng khai thác inmênit t các sa
khoáng ven bi n c nư c là 220.000 t n/năm và ziacôn 1.500 t n/năm. Cát ven bi n làm v t li u
xây d ng phân b r ng rãi, thư ng giàu th ch anh, ít t p ch t, nhưng thu c lo i cát m n, nên
vi c s d ng chúng v n có nhi u h n ch và mang tính ñ a phương. G n ñây, ñã phát hi n m t
s m cát dư i ñáy bi n Qu ng Ninh và H i Phòng v i tr lư ng ch ng trên 100 t t n. Cát th y
tinh n i ti ng là m Vân H i (tr lư ng 7 t t n), Vĩnh Th c (20.000 t n) và m t d i cát th ch
anh ng m dư i ñáy bi n Qu ng Ninh (g n 9 t t n).
Vi t Nam cũng có l i th phát tri n du l ch bi n: kho ng 126 bãi cát bi n ñ p, trong ñó kho ng
20 bãi cát bi n ñ t tiêu chu n qu c t , dài 16km; ñ y là chưa k ñ n hàng trăm bãi bi n nh ,
ñ p, n m ven các v ng, vũng tĩnh l ng, ven các ñ o hoang sơ. Năm 1994, v nh H Long ñư c
công nh n là Di s n Thiên nhiên th gi i; năm 2003 v nh Nha Trang ñư c công nh n là m t trong
29 v nh ñ p nh t th gi i; 15 khu b o t n bi n ñang ñư c quy ho ch trình Chính ph phê duy t;
hai thành ph ven bi n là Hu và H i An ñư c công nh n là Di s n Văn hoá th gi i. Ngoài ra, các
khu di s n th gi i Di tích M Sơn và ñ ng Phong Nha ñ u n m vùng ven bi n. Du l ch l n ñã
b t ñ u phát tri n Nha Trang d a trên cơ s khai thác các giá tr d ch v c a r n san hô.
Vi t Nam , c trung bình 20km b bi n có m t c a sông l n. Các vũng, v nh ven b chi m
kho ng 60% ñư ng b bi n, trong ñó có 12 vũng v nh l n. ðó là nh ng ti n ñ quan tr ng ñ i v i
phát tri n c ng và hàng h i nư c ta. ð n nay, Vi t Nam có 8 c ng t ng h p quan tr ng thu c
các ñ a bàn: Qu ng Ninh, H i Phòng, C a Lò, ðà N ng, Quy Nhơn, Nha Trang, Vũng Tàu và Sài
Gòn v i t ng năng l c b c x p trên 10 tri u t n/năm.
Các ñe d a ñ i v i môi trư ng bi n
Dân s tăng, nghèo khó và l i s ng gi n ñơn
Vùng ven bi n và các ñ o c a Vi t Nam là nơi t p trung sôi ñ ng các ho t ñ ng phát tri n c a
ngư i dân: trên 50% s ñô th l n, g n 60% dân s tính theo ñơn v c p t nh; ph n l n các khu
công nghi p l n và các khu ch xu t, các vùng nuôi th y s n, các ho t ñ ng c ng bi n - hàng h i
và du l ch s ñư c xây d ng ñây ñ n năm 2010. ði kèm các ho t ñ ng trên là s gia tăng hi n
tư ng di dân t do, tăng nhu c u s d ng tài nguyên thiên nhiên và hình thành thói quen tiêu th
tài nguyên lãng phí. Kho ng cách giàu nghèo gi a các c ng ñ ng nông thôn ven bi n v n ngày
m t tăng. So v i c nư c, 14% c ng ñ ng dân cư các huy n ven bi n (kho ng 1,8 tri u dân, 208
11
Convert to PDF by Outdoorwalker
VI T NAM - MÔI TRƯ NG VÀ CU C S NG
xã) v n m c nghèo ñói và 6% thi u th n cơ s h t ng cơ b n m c c ng ñ ng [13]. T l
nghèo ñói cao s r t khó cho vi c ñ u tư phát tri n theo hư ng công nghi p hoá, hi n ñ i hoá.
Cơ c u dân cư g m nhi u ngu n, ñ n t t x , th m chí có b ph n dân cư ngoài ñ t Vi t t i.
Bên c nh tính ph c t p v ngu n g c, do ph i ñ i m t hàng ngày v i tính kh c li t c a bi n c ,
s ng v i sóng nư c, c t ch t cu c ñ i v i con thuy n, nên tư duy c a ngư i v n chài h t s c gi n
ñơn; hình thành trong các c ng ñ ng này m t l i s ng, văn hoá, phong t c, t p quán sinh ho t
riêng. ði u ñó cũng giúp hình thành trong h m t b n lĩnh v ng vàng, tính c nh tranh cao trong
cu c s ng, ch p nh n r i ro và xem s n v t ñánh b t ñư c như là quà t ng c a bi n tr i.
Cơ s h t ng phát tri n văn hoá - xã h i (ñi n, ñư ng, trư ng, tr m,...) vùng ven bi n còn
th p. M t b ph n “dân thu di n” t p trung thành các làng cá n i, chuyên s ng b ng ngh nuôi
tr ng, ñánh b t và d ch v th y h i s n, trên các vùng nư c ven b như ñ m, phá, vũng, v nh
kín. Trên phá Tam Giang (t nh Th a Thiên - Hu ) có g n 10.000 “dân thu di n”, còn ngay
vùng lõi c a khu Di s n Thiên nhiên th gi i v nh H Long có c ba làng cá n i v i hơn 500 h gia
ñình. Ch t th i sinh ho t và lư ng th c ăn dư th a trong nuôi tr ng thu s n l ng bè t các làng
n i như v y cũng tác ñ ng ñ n môi trư ng chung quanh.
T p quán và phong t c s ng c a cư dân ven bi n nói chung và ngư dân nói riêng ñ n nay còn l c
h u, h c v n th p do không có ñi u ki n h c t p thu n l i (ña ph n con em ngư dân ch h c h t
ti u h c). Ngư dân nói chung, trong l i s ng c a h không có thói quen tích lu , c h t con nư c
này thì trông vào con nư c khác, ñ n khi nh n ra r ng thiên nhiên không còn hào phóng như
xưa, thì m i chuy n ñã quá mu n màng. Nh n th c v môi trư ng và tài nguyên bi n c a ñ i b
ph n dân cư ñây v n còn th p kém.
Th ch và chính sách còn b t c p
Bi n và vùng b có nhi u cơ quan qu n lý khác nhau, nhưng v n còn ch ng chéo v ch c năng
và nhi m v , trong khi có nh ng m ng tr ng b b ng không ai có trách nhi m gi i quy t. Mãi
ñ n cu i năm 2003, v n ñ này m i ñư c làm sáng rõ hơn qua quy t ñ nh c a Chính ph giao
vi c qu n lý các khu b o t n bi n cho B Thu s n, ñ t ng p nư c cho B Tài nguyên và Môi
trư ng và r ng cho B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn. Tuy nhiên v n thi u s ph i h p
gi a các cơ quan qu n lý, cơ quan khoa h c và các t ch c phi chính ph (NGO) trong vi c s
d ng và qu n lý tài nguyên bi n. S tham gia c a c ng ñ ng ñ a phương vào ti n trình qu n lý
còn r t th ñ ng và chưa thư ng xuyên th c hi n t t nguyên t c “dân bi t, dân bàn, dân làm,
dân ki m tra”. V n ñ s h u ñ t và m t nư c vùng b chưa rõ. Lu t Thu s n m i ban hành
tháng 11-2003 và ph i m t th i gian n a m i phát huy hi u l c. Tình hình th c thi pháp lu t trên
bi n và vùng ven b nư c ta còn y u. Chính sách qu n lý môi trư ng bi n còn chưa ñ ng b và
có h th ng, ph m vi ñi u ch nh c a các chính sách ñôi khi chưa rõ ràng, chưa sát v i thu c tính
c a ñ i tư ng qu n lý. Mâu thu n l i ích trong vi c s d ng ña ngành, ña m c tiêu tài nguyên
bi n và vùng ven b không nh ng không gi m, mà còn có chi u hư ng gia tăng.
Ngày càng nhi u ch t th i ñ ra bi n
Các ch t th i không qua x lý t các lưu v c và vùng ven bi n ñư c ñưa ra bi n ngày càng nhi u,
làm cho nhi u vùng bi n ven b có nguy cơ b thi u ôxy trên di n r ng, khi n cho m t s loài
sinh v t bi n b ñe d a. Hàng năm, trên 100 con sông c n cù t i ra bi n kho ng 880km3 nư c,
270 - 300 tri u t n phù sa, kéo theo nhi u ch t có th gây ô nhi m bi n, như các ch t h u cơ,
dinh dư ng, kim lo i n ng và nhi u ch t ñ c h i khác t các khu dân cư t p trung, t các khu
công nghi p và ñô th , t các khu nuôi tr ng thu s n ven bi n và t các vùng s n xu t nông
nghi p. ð n năm 2010, d tính ch t th i s tăng r t l n vùng nư c ven b , trong ñó d u
kho ng 35.160 t n/ngày, nitơ t ng s 26 - 52 t n/ngày và t ng amôni 15 - 30 t n/ngày [4,
26].
G n ñây, do s tăng nhanh v s lư ng tàu thuy n g n máy lo i nh , công su t th p, cũ k và
l c h u, không trang b các máy phân ly d u - nư c, cho nên kh năng th i d u vào môi trư ng
bi n nhi u hơn. Các tàu nh ch y b ng xăng d u ñã ñóng góp kho ng 70% lư ng d u th i trong
bi n. Ngoài ra, ho t ñ ng tàu thương m i qua tuy n hàng h i qu c t c t qua Bi n ðông cũng
th i vào bi n m t lư ng l n d u rò r , d u th i và ch t th i sinh ho t mà ñ n nay chưa th th ng
12
Convert to PDF by Outdoorwalker
VI T NAM - MÔI TRƯ NG VÀ CU C S NG
kê ñ y ñ . S c tràn d u cũng ñã x y ra, t năm 1994 - 2002 ñã xác ñ nh ñư c trên 40 v tràn
d u v i s lư ng d u tràn trên 4.000 t n. ð u năm 2003 có 2 v tràn d u khu v c sông Sài
Gòn và Vũng Tàu, gây thi t h i nghiêm tr ng cho môi trư ng, nh t là các vùng nuôi tr ng th y
s n. Hi n nay, vùng bi n nư c ta có kho ng 340 gi ng khoan thăm dò và khai thác d u khí.
Ngoài vi c th i nư c l n d u v i kh i lư ng l n, trung bình m i năm ho t ñ ng này còn phát sinh
kho ng 5.600 t n rác th i d u khí, trong ñó có 20 - 30% là ch t th i r n nguy h i còn chưa có
bãi ch a và nơi x lý [4, 12, 26].
Môi trư ng bi n b ô nhi m và suy thoái
Báo cáo Hi n tr ng môi trư ng năm 2003 trình Qu c h i [4, 26] ñã ch ra r ng ch t lư ng môi
trư ng bi n và vùng ven b ti p t c b suy gi m. Tr m tích bi n ven b là nơi trú ng c a nhi u
loài sinh v t ñáy ñ c s n, nhưng ch t lư ng c a nó cũng thay ñ i. Các ñ t n ng nóng kéo dài
trong các năm g n ñây, ñ c bi t trong các năm 2002 - 2003 ñã khi n cho nhi t ñ nư c bi n
trong mùa hè (tháng 5 và 8) cao hơn nhi u m c thông thư ng. Nư c bi n m lên làm thay ñ i
ñi u ki n sinh thái bi n và d n ñ n san hô b ch t tr ng nhi u vùng bi n trong c nư c. M t s
vùng bi n ven b b ñ c hoá, tăng hàm lư ng phù sa lơ l ng và không ch nh hư ng ñ n m c m
c a khách du l ch, mà còn làm gi m kh năng quang h p c a m t s sinh v t bi n và làm suy
gi m ngu n gi ng h i s n t nhiên. Hàm lư ng d u trong nư c bi n t t c các khu v c bi n ñ i
trong kho ng 0,14 - 1,10mg/l, còn trong tr m tích bi n ñ i trong kho ng 0,11 - 752,85ppm. Khu
v c C a L c (Qu ng Ninh) hàm lư ng d u trong tr m tích cao nh t.
Nư c bi n m t s khu v c có bi u hi n b “axít hoá” do ñ pH trong nư c bi n t ng m t bi n
ñ i trong kho ng 6,3 - 8,2. Hàm lư ng trung bình nitrát (NO3) trong nư c bi n thu c các khu v c
phía B c và Nam cao hơn giá tr cho phép 2 - 4 l n, nh t là vào mùa mưa lũ. Hàm lư ng amoni c
(NH3-N) cao nh t vùng c a Ba L t (0,695mg/l), vư t quá gi i h n cho phép. Tuy n ng ñ ph t
phát (PO4-P) trong nư c bi n ven b và ngoài khơi tương ñ i nh , nhưng C a L c, ð Sơn, C n
C , ðà N ng, Dung Qu t, Phan Thi t, ð nh An, vào m t s th i ñi m quan tr c, cũng ñã vư t
quá gi i h n quy ñ nh. Vùng bi n t Nha Trang ñ n R ch Giá thư ng xuyên có ch s khu n côli
cao hơn gi i h n cho phép 1 - 9,2 l n. Trong nư c bi n khu v c mi n B c và mi n Trung hàm
lư ng xianua tuy còn tương ñ i nh (0,56 - 9,00mg/l) và chưa vư t quá gi i h n cho phép nhưng
cũng c n ph i c nh báo. Trong nư c bi n khu v c mi n B c hàm lư ng k m (Zn) kho ng 4,80-
13,31mg/l, t i khu v c mi n Trung và mi n Nam, tr s này bi n ñ i trong kho ng 9,86 -
38,70mg/l, cao nh t khu v c R ch Giá và ð nh An. Trong tr m tích khu v c bi n mi n B c hàm
lư ng Zn vào kho ng 63,32 - 162,48 ppm. Các kim lo i khác trong nư c bi n ven b còn khá
th p so v i Tiêu chu n Vi t Nam, như: hàm lư ng ñ ng (Cu), kho ng 1,00 - 8,42mg/l; chì (Pb),
1,50 - 7,74mg/l; cadimi (Cd) 0,16 - 3,49mg/l; asen (As) 0,20 - 4,00mg/l. Trong tr m tích bi n
ven b , Cu bi n ñ i trong kho ng 14,48 - 44,57ppm khu v c bi n phía B c, trong kho ng 1,94-
65,35ppm khu v c bi n mi n Trung và 2,46 - 15,48ppm khu v c bi n phía Nam. Hàm lư ng
Pb có giá tr cao nh t t i vùng bi n Ba L t (51,29ppm) và Dung Qu t (40,10ppm). Hàm lư ng Cd
trong tr m tích bi n ñ i trong kho ng 0,57-1,68 ppm khu v c bi n phía B c, trong kho ng 0,35
- 1,26ppm trong vùng bi n mi n Trung và t d ng v t ñ n 0,15ppm vùng bi n phía Nam. Tr m
tích vùng bi n ð Sơn có hàm lư ng Cd cao nh t (ñ t 1,68ppm). Hàm lư ng As và Hg trong tr m
tích còn th p so v i tiêu chu n cho phép.
Hàm lư ng thu c b o v th c v t g c clo trong nư c bi n còn th p so v i gi i h n cho phép c a
Tiêu chu n Vi t Nam . Lư ng hoá ch t b o v th c v t t n lưu trong cơ th các loài thân m m hai
m nh v ñư c xác ñ nh t i S m Sơn và c a Ba L t, 11,14 - 11,83mg/kg th t ngao, th p nh t t i
Trà C , 1,54 mg/kg. Các ch t lindan có hàm lư ng th p nh t (t d ng v t t i 1,69mg/kg), th p
hơn so v i gi i h n cho phép. Các ch t aldrin, endrin, diedrin, ñ c bi t là aldrin và endrin có
h u h t các m u phân tích và luôn vư t quá gi i h n cho phép, bi n ñ i t 0,12 ñ n 3,11mg/kg.
Như v y, m c dù trong nư c bi n hàm lư ng hoá ch t b o v th c v t còn th p dư i gi i h n cho
phép, nhưng các loài sinh v t thân m m này ñã s d ng cơ ch l c nư c khi ăn, nên ñã tăng h
s tích lu trong cơ th .
nư c ta, hi n tư ng th y tri u ñ xu t hi n t tháng 6 ñ n trung tu n tháng 7 âm l ch t i vùng
bi n Nam Trung B , ñ c bi t là t i Khánh Hoà, Ninh Thu n, Bình Thu n. Ngư i dân ñ a phương
13
Convert to PDF by Outdoorwalker
VI T NAM - MÔI TRƯ NG VÀ CU C S NG
ñây g i là “mùa b t báng”. Năm 2002, thu tri u ñ xu t hi n khá nhi u Nam Trung B : hơn
30km bãi bi n t Cà Ná ñ n Long Hương nh y nh a nh ng b t báng m u xám ñen d y c t c,
tr n v i xác ch t c a sinh v t t o nên mùi hôi th i tanh tư i. Kh i nh y trong su t bao quanh
m t s loài vi t o bi n là nguyên nhân làm cho nư c bi n ñ c quánh như cháo. Thi t h i gây ra
do b t báng r t l n: nhi u ch ngư tr i tôm và cá mú tr ng tay do t t c các s n ph m trong ao
ñ u ch t h t; các r n san hô ven b b ch t tr ng; xác sinh v t bi n ch t b v t lên b c ñ ng.
Năm 2003, hi n tư ng thu tri u ñ vùng bi n Ninh Thu n, hi n tư ng bùng n t o Nha
Trang và ðà N ng v n ti p t c ñư c ghi nh n.
Nơi s ng c a các loài b phá h y
Dư i s c ép c a các ho t ñ ng phát tri n c a con ngư i, di n
tích r ng ng p m n ngày càng b thu h p, môi trư ng r ng
b suy thoái và ngu n l i th y s n ven bi n b c n ki t. T c
ñ m t r ng ng p m n do các ho t ñ ng s n xu t trong giai
ño n 1985 - 2000 ư c kho ng 15.000ha/năm. Do m t r ng
ng p m n, năng su t tôm nuôi qu ng canh b gi m sút, t
200 - 250kg/ha.v (năm 1980) ñ n nay ch còn 70 -
80kg/ha.v . Theo ư c tính, trư c ñây c 1 ha r ng ng p m n
có th khai thác ñư c 700 - 1.000kg th y s n, nhưng hi n
nay ch thu ñư c 1/20 so v i trư c. R n san hô ñang b khai
thác quá m c b ng các phương ti n mang tính h y di t như
ñánh mìn, s d ng hoá ch t ñ c ñ ñánh b t h i s n s ng trong r n, khai thác san hô làm vôi và
ñ v t lưu ni m khi n cho r n b suy thoái nghiêm tr ng. Vi n Tài nguyên th gi i (2000, 2002)
ñã c nh báo b c tranh m ñ m c a san hô bi n Vi t Nam : 80% r n san hô n m trong tình tr ng
r i ro, trong ñó 50% tình tr ng r i ro cao. Tình tr ng trên cũng di n ra tương t v i h sinh thái
th m c bi n.
Ch t lư ng môi trư ng bi n thay ñ i, các nơi cư trú t nhiên c a loài b phá h y cũng ñã gây ra
t n th t l n v ña d ng sinh h c vùng b : ñã có kho ng 85 loài h i s n có m c ñ nguy c p khác
nhau và trên 70 loài ñã ñư c ñưa vào Sách ð Vi t Nam. Ngu n l i h i s n vùng bi n g n b có
d u hi u b khai thác quá m c. Hi u su t khai thác h i s n gi m t 0,92 xu ng 0,48 t n/CV.năm.
T l cá t p trong m t m lư i ngày càng tăng. Ngu n l i h i s n có xu hư ng gi m d n v tr
lư ng, s n lư ng và kích thư c cá ñánh b t: trong vòng 10 năm (1984 - 1994) ñã gi m t i trên
30% tr lư ng cá ñáy. Ngoài ra, ngu n gi ng h i s n t nhiên cũng gi m sút nghiêm tr ng so v i
trư c ñây.
Hư ng t i phát tri n b n v ng bi n
Các n l c chính trong qu n lý bi n
Chính ph , các ngành và các ñ a phương ñã có nh ng n l c qu n lý bi n và vùng b , ñ c bi t t
sau khi có Lu t B o v môi trư ng (1993). U ban Nhà nư c v bi n và h i ñ o ñã ñư c thành l p
c p trung ương và m t s ñ a phương. Các chính sách và lu t pháp v qu n lý tài nguyên và
môi trư ng nói chung và bi n nói riêng ñã ñư c ban hành ngày càng nhi u, trong ñó quan tr ng
là các Lu t: B o v môi trư ng, Khoáng s n, ð t ñai, D u khí, Hàng h i, Tài nguyên nư c, Th y
s n. Chi n lư c B o v môi trư ng qu c gia giai ño n 2001-2010, Chi n lư c B o t n và qu n lý
ñ t ng p nư c qu c gia, cũng như các k ho ch hành ñ ng qu c gia v môi trư ng, v b o t n ña
d ng sinh h c và ng c u s c tràn d u ñã ñư c Chính ph thông qua. ð c bi t là Ch th 36
CT/TW (1998) ñã ch ra nh ng quan ñi m l n c a ð ng và Nhà nư c v công tác b o v môi
trư ng bi n. D th o Chương trình Ngh s 21 c a Vi t Nam ñã ñ c p ñ n môi trư ng bi n, vùng
b và ngh cá. Hi n nay, B Tài nguyên và Môi trư ng ñang ch ñ o vi c d th o Lu t B o v môi
trư ng s a ñ i; còn B Th y s n ñã và ñang chu n b Chi n lư c B o v môi trư ng ngành thu
s n ñ n năm 2010, Chi n lư c Khai thác h i s n ñ n năm 2020 và K ho ch Hành ñ ng b o t n
14
Convert to PDF by Outdoorwalker
VI T NAM - MÔI TRƯ NG VÀ CU C S NG
rùa bi n Vi t Nam ñ n 2010. B Th y s n ñư c giao nhi m v qu n lý nhà nư c v các khu b o
t n bi n theo tinh th n c a Ngh ñ nh 43 Nð/CP ký tháng 5-2003. B này ñang ti n hành so n
th o Quy ch qu n lý các khu b o t n bi n Vi t Nam ñ trình Chính ph ban hành vào cu i năm
2004.
Th i gian qua, ñ có căn c ho ch ñ nh chính sách, nhi u ho t ñ ng ñi u tra nghiên c u môi
trư ng và tài nguyên bi n ñã ñư c ti n hành thông qua các chương trình ñi u tra nghiên c u c p
Nhà nư c, c p ngành, t nh và h p tác qu c t . T năm 1995, h th ng quan tr c môi trư ng bi n
qu c gia và m t s ñ a phương ven bi n ñã ñư c thi t l p và ñưa vào ho t ñ ng. Công c ñánh
giá tác ñ ng môi trư ng ñ i v i các d án phát tri n riêng l vùng b cũng ñã ñư c áp d ng.
Vai trò c a c ng ñ ng trong qu n lý tài nguyên và môi trư ng bi n và ven bi n ñư c xác nh n và
ngư i dân bư c ñ u ñư c lôi cu n vào ti n trình qu n lý. R i rác cũng ñã có m t s mô hình qu n
lý d a vào c ng ñ ng, ho c t qu n c a nhân dân ñ a phương thành công bư c ñ u như Khu B o
t n bi n R n Trào và m t vài khu r ng ng p m n Khánh Hoà, H i Phòng; b o t n rùa Ninh
Thu n. ðóng góp c a các t ch c qu n chúng - xã h i như H i Liên hi p Ph n , ðoàn Thanh
niên, Thi u niên, các h i ngh nghi p ñã bư c ñ u phát huy tác d ng thông qua phong trào “vì
bi n xanh quê hương”. Công tác giáo d c và ñào t o môi trư ng bi n ñã ñư c tri n khai trong
c ng ñ ng và trong các b c h c.
V h p tác qu c t , Vi t Nam ñã ký và tham gia nhi u công ư c qu c t có liên quan ñ n qu n lý
môi trư ng và tài nguyên bi n như: Công ư c RAMSAR, Công ư c Lu t bi n, Công ư c MARPOL,
Công ư c Di s n, Công ư c ða d ng sinh h c và B Quy t c ng x ngh cá trách nhi m và Quy
t c ng x Bi n ðông (DOC).
M c tiêu ch y u
Qu n lý bi n và vùng b hi u qu ph i d a trên cơ s ti p
c n h th ng, ña ngành và ti p c n h sinh thái, ph i cân
nh c tính h u h n c a các h th ng t nhiên vùng b và
nhu c u phát tri n c a các ngành khác nhau ñây. T góc n
hìn ñó, có th hi u phát tri n b n v ng bi n và vùng b nư c
ta theo m y khía c nh c th sau:
- Duy trì ch t lư ng môi trư ng và b o toàn ch c năng c a
các h sinh thái bi n và vùng ven b ;
- Phát tri n m t n n kinh t bi n hi u qu , b o ñ m l i ích
lâu dài;
- B o ñ m quy n l i c a c ng ñ ng dân cư ven bi n, góp ph n xoá ñói, gi m nghèo cho ngư i
dân, cân b ng hư ng d ng ngu n l i gi a các th h ;
- Ch p nh n phát tri n ña ngành vùng b , t i ưu hoá vi c s d ng ña m c tiêu các h th ng tài
nguyên vùng bi n, gi m thi u mâu thu n l i ích trong s d ng tài nguyên bi n và ven b .
Nguyên t c cơ b n
ð th c hi n ñư c các m c tiêu phát tri n b n v ng bi n và vùng b nói trên c n chú ý các
nguyên t c cơ b n sau:
• B o ñ m cân b ng, s d ng h p lý và b o v các h sinh thái quan tr ng ñ i v i phát
tri n kinh t bi n, ñ c bi t kinh t th y s n. Coi tr ng ph c h i và b o t n ngu n l i th y s n;
• ng d ng các ti n b k thu t trong s n xu t c a các ngành kinh t bi n, ñ c bi t trong
khai thác bi n xa và m r ng nuôi thâm canh năng su t cao, b o ñ m an toàn sinh thái bi n và
vùng b ;
• Nâng cao nh n th c c ng ñ ng, lôi cu n c ng ñ ng tham gia vào s d ng và qu n lý hi u
qu tài nguyên bi n và b o v môi trư ng và các h sinh thái vùng ven bi n;
• Tăng cư ng th ch và chính sách qu n lý hi u qu và b n v ng theo cách ti p c n liên
ngành. L ng ghép các cân nh c v môi trư ng vào các k ho ch phát tri n kinh t - xã h i bi n
và vùng b ;
15
Convert to PDF by Outdoorwalker
VI T NAM - MÔI TRƯ NG VÀ CU C S NG
• Vì “Trăm sông ñ v bi n c ” cho nên ph n l n các ngu n gây tác ñ ng ñ n môi trư ng
bi n l i xu t phát t bên ngoài vùng bi n qu n lý. Cho nên, qu n lý bi n hi u qu ph i g n ch t
v i qu n lý lưu v c sông ven bi n, trư c h t là các lưu v c sông l n có nh hư ng quan tr ng ñ n
môi trư ng bi n.
Khuy n ngh chính
Các chính sách quan tr ng và nh ng ho t ñ ng c n thi t ñ ñ m b o phát tri n kinh t bi n và
ven bi n b n v ng Vi t Nam là:
• Ban hành các văn b n hư ng d n c a Chính ph nh m ñ y m nh công tác quy ho ch phát
tri n kinh t bi n theo ngành, vùng và l ng ghép các cân nh c môi trư ng vào t ng bư c c a quá
trình quy ho ch;
• Tăng cư ng chính sách h tr và c i thi n sinh k các c ng ñ ng dân cư nghèo; hoàn
thi n chính sách phân c p, giao quy n s d ng, khai thác và qu n lý tài nguyên bi n và ven bi n,
trư c h t là ngu n l i th y s n ven b ;
• Xây d ng và hoàn thi n, ti n t i ban hành m t b lu t v các v n ñ bi n và vùng b Vi t
Nam, nh m b o ñ m tính ñ ng b , lo i b s ch ng chéo và tăng cư ng cơ ch ph i h p gi a các
ngành liên quan;
• Th c hi n k ho ch qu n lý t ng h p vùng b bi n d a trên cơ s các chính sách liên
ngành, ñi u ch nh và k t n i các ho t ñ ng phát tri n c a các ngành trên bi n và vùng ven b ;
• Qu n lý tài nguyên bi n có s tham gia c a c ng ñ ng, ti n t i ñ ng qu n lý, g n li n v i
nâng cao nh n th c v bi n và vùng b cho c ng ñ ng;
• Thi t l p và qu n lý hi u qu các khu b o t n và các khu d tr bi n trong khuôn kh
qu n lý t ng h p vùng b . Ph n ñ u ñ n năm 2012 kho ng 7-10% di n tích vùng bi n ñư c qu n
lý và b o t n hi u qu theo Cam k t Johanesburg;
• Tăng cư ng năng l c qu n lý nhà nư c v môi trư ng và tài nguyên bi n - ven bi n trên
cơ s thi t l p m t thi t ch t ch c liên ngành;
• H n ch vi c m r ng nuôi qu ng canh th y s n ven bi n, khuy n khích nuôi thâm canh,
nuôi trên bi n và tri n khai các ti n b k thu t ti n b ñ tăng năng su t nuôi tr ng, gi m thi u
ô nhi m bi n ven b ;
• Xây d ng và áp d ng có hi u qu các tiêu chu n môi trư ng theo ngành và các ch s phát
tri n b n v ng vùng b ;
• Tăng cư ng năng l c và ñưa vào ho t ñ ng có hi u qu Trung tâm ng c u s c tràn d u
qu c gia;
• Th c hi n có hi u qu Lu t B o v môi tư ng, Lu t Th y s n và các lu t pháp trong nư ng
và qu c t có liên quan ñ n bi n.
Th k XXI là k nguyên c a bi n và ñ i dương, bi n s là c u tinh c a c th gi i, vì bi n là nơi
d tr cu i cùng c a loài ngư i v lương th c, th c ph m và nguyên, nhiên li u. ð u tư bao
nhiêu cho bi n ñ ñ t ñu c hi u qu , b o ñ m cân b ng gi a kinh t - xã h i - môi trư ng là
vi c c a các nhà ho ch ñ nh chi n lư c phát tri n. Song chúng ta ñã t ng gi gìn t ng ng n cây,
t c ñ t trên ñ t li n thì cung ph i ñ i x v i bi n như v y. ð ng ñ k ñ n dăm ba cây r ng thì
b ph t tù, còn ngư i phá tan hoang lòng bi n không b b t t i.
Nh n di n "Vi t Nam bi n" cung chính là b t ñ u m t cách nhìn m i và ñ y ñ v chân dung kinh
t Vi t Nam - m t Vi t Nam mang sóng bi n ðông hòa vào b l n c a thương trư ng qu c t
theo cách ti p c n phát tri n b n v ng.
16
Convert to PDF by Outdoorwalker
VI T NAM - MÔI TRƯ NG VÀ CU C S NG
R ng là ngu n tài nguyên quý giá c a ñ t nư c
R ng là ngu n tài nguyên sinh v t quý giá nh t c a ñ t nư c ta. R ng không nh ng là cơ s phát
tri n kinh t - xã h i, mà còn gi nhi u ch c năng sinh thái c c kỳ quan tr ng. Trư c ñây, ñ t
nư c Vi t Nam có ñ che ph r ng khá cao, nhưng ch m i m y th p k qua, r ng ñã b suy thoái
n ng n . Trong th i kỳ Pháp thu c, nhi u vùng ñ t r ng l n phía Nam ñã b khai phá ñ tr ng
cà phê, cao su, chè và m t s cây công nghi p khác. Vào kho ng gi a th k XX, h u như các
khu r ng thu c châu th sông H ng, m t ph n l n châu th sông C u Long, cùng v i các khu
r ng trên ñ t th p ven bi n mi n Trung ñã b khai phá ñ tr ng tr t và xây d ng xóm làng. Vào
lúc này, ñ che ph c a r ng còn l i vào kho ng 43 % di n tích ñ t t nhiên.
Suy thoái r ng là v n ñ ñáng lo ng i
Ba mươi năm chi n tranh ti p theo là giai ño n mà r ng Vi t
nam b thu h p l i khá nhanh. Hơn 80 tri u lít ch t di t c
cùng 13 tri u t n bom ñ n, v i kho ng 25 tri u h bom ñ n,
bom cháy cùng v i ñ i xe i ñ t kh ng l ñã tiêu h y hơn 2
tri u ha r ng nhi t ñ i các lo i. Trong nh ng năm sau chi n
tranh, ñ ñáp ng nhu c u c a s dân ngày càng tăng, ñ hàn
g n v t thương chi n tranh, xây d ng n n kinh t còn y u c a
mình, nhân dân Vi t Nam ph i ti p t c khai thác m t cách
m nh m di n tích r ng còn l i. S li u thu ñư c nh phân
tích nh Landsat ch p năm 1979-1981 và KATE 140 trong
cùng th i gian, cho th y trong giai ño n này r ng ch còn l i
7,8 tri u ha, chi m kho ng 24% di n tích c nư c (Vi n ði u
tra và Quy ho ch r ng), trong ñó kho ng 10% là r ng nguyên
sinh. nhi u t nh, t l r ng t nhiên giàu còn l i r t th p, như Lai Châu còn 7,88%; Sơn La,
11,95%; và Lào Cai, 5,38%. S suy gi m v ñ che ph r ng các vùng này là do m c tăng dân
s cao ñã t o nhu c u l n v lâm s n và ñ t tr ng tr t. K t qu ñã d n t i vi c bi n nhi u vùng
r ng thành ñ t hoang c n c i. Nh ng khu r ng còn l i vùng núi phía B c ñã xu ng c p, tr
lư ng g th p và b chia c t thành nh ng ñám r ng nh phân tán.
Theo k t qu c a Vi n ði u tra và Quy ho ch r ng (1995) thì trong th i gian 20 năm, t năm
1975 ñ n năm 1995, di n tích r ng t nhiên gi m 2,8 tri u ha. ð c bi t nghiêm tr ng m t s
vùng như Tây Nguyên m t 440.000ha, vùng ðông Nam B m t 308.000ha, vùng B c Khu IV cũ
m t 243.000ha, vùng B c B m t 242.500ha. Nguyên nhân là do sau th i kỳ chi n tranh, dân ñ a
phương tranh th ch t g làm nhà và l y ñ t tr ng tr t.
Tuy có ñư c h n ch , nhưng tình tr ng m t r ng và khai thác g trái phép v n còn ti p di n cho
ñ n ngày nay. Các v phá r ng Tánh Linh, Bình Thu n, Kon Tum, Gia Lai, Ngh An, B c Giang,
Vư n qu c gia Phú Qu c và Vư n qu c gia Kon Ka Kinh,... ñã ch ng minh s buông l ng qu n lý
c a các cơ quan có trách nhi m, ñ c bi t là các cơ quan c p phép và qu n lý khai thác. Theo s
li u th ng kê chưa ñ y ñ , sáu tháng ñ u năm 2003, c nư c ñã x y ra kho ng 15 nghìn v vi
ph m lâm lu t, hàng ch c v ki m lâm viên b lâm t c t n công. Do giá tr mang l i t lâm s n
l n, cho nên b n lâm t c không t m t th ño n nào ñ ñ i phó, hành hung ngư i thi hành công
v (Báo Nhân dân, 14-12-2003).
Th t khó mà ư c tính ñư c t n th t v r ng và lâm s n hàng năm Vi t Nam . Theo tài li u
th ng kê, năm 1991 có 20.257ha r ng b phá, năm 1995 gi m xu ng còn 18.914ha và năm 2000
là 3.542ha. Tuy nhiên theo Báo cáo Hi n tr ng môi trư ng Vi t Nam năm 2000 thì có th ư c tính
17
Convert to PDF by Outdoorwalker
VI T NAM - MÔI TRƯ NG VÀ CU C S NG
r ng t l m t r ng hi n nay vào kho ng 120.000 ñ n 150.000ha/năm và r ng tr ng hàng năm
kho ng 200.000ha và m c tiêu là tr ng càng nhanh càng t t ñ ñ t 300.000ha/năm.
Trong giai ño n t 1990 ñ n nay, chi u hư ng bi n ñ ng r ng cơ b n v n tình tr ng suy thoái,
còn xa m c n ñ nh và ñ t ñư c m c c n thi t ñ b o v môi trư ng. Tuy m t s di n tích r ng
th sinh t nhiên có ñư c ph c h i, nhưng nhi u di n tích r ng già và r ng tr ng chưa ñ n tu i
thành th c ñã b xâm h i, ñ n ch t, “khai hoang”. T năm 1999 ñ n nay, cháy r ng ñã ñư c h n
ch m nh m và vi c khai thác g trái phép ñã ki m soát ñư c m t ph n, nhưng tình tr ng m t
r ng v n m c ñ nghiêm tr ng. R ng phòng h ñ u ngu n trên lưu v c nh ng con sông l n
nư c ta v n ñang b phá ho i. Di n tích r ng tr ng có tăng lên hàng năm, nhưng v i s lư ng r t
khiêm t n và ph n l n r ng ñư c tr ng l i v i m c ñích kinh t , s n xu t cây l y g ng n ngày,
cây m c nhanh mà chưa ưu tiên tr ng r ng t i các khu v c ñ u ngu n.
T n th t kinh t - xã h i vì m t r ng là r t l n
S m t mát và suy gi m r ng là không th bù ñ p ñư c và ñã gây ra nhi u t n th t l n v kinh
t , v công ăn vi c làm và c v phát tri n xã h i m t cách lâu dài. Các tr n l t r t l n trong
nh ng năm g n ñây h u kh p các vùng c a ñ t nư c, t B c chí Nam, t mi n núi ñ n mi n
ñ ng b ng ñã gây ra nhi u t n th t n ng n v tính m ng, mùa màng, nhà c a, ru ng vư n,
ñư ng sá,... m t ph n quan tr ng cũng do s suy thoái r ng, nh t là r ng ñ u ngu n b tàn phá
quá nhi u. Tr n lũ l n x y ra vào cu i tháng 10 năm 2003 t i các t nh mi n Trung: Qu ng Tr ,
Th a Thiên - Hu , Qu ng Nam, Qu ng Ngãi, Bình ð nh, Phú Yên ñã cư p ñi sinh m ng c a 52
ngư i, hàng nghìn gia ñình không còn nhà c a, hàng ch c nghìn ha lúa và hoa màu b thi t h i,
ư c tính hơn 260 t ñ ng (Báo Lao ñ ng, Vietnam News, 10-2003, UNDP 13-11-2003). Tr n lũ
ti p theo t i các t nh t Bình ð nh ñ n Ninh Thu n vào gi a tháng 11 năm 2003 gây thi t h i còn
n ng n hơn tr n lũ trư c (VTV1, ngày 13-11-2003).
Trong nh ng năm qua, h n hán x y ra nhi u nơi. Theo m t s ngư i là do nh hư ng c a hi n
tư ng El Nino, nhưng cũng c n nói thêm r ng là các ho t ñ ng phát tri n kinh t thi u cân nh c
ñã phá hu nhi u h sinh thái r ng, nh t là r ng ñ u ngu n ñã làm cho h u qu c a thiên tai này
tăng thêm b i ph n.
Khung IV.1. H n hán Tây Nguyên
Theo B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn (4-2003), ð k L k b thi t h i nhi u nh t, 250.000
h dân ñây ñang lâm vào c nh ñói và r t c n s h tr . 62.000 h khác ñang ngóng tr i c u
mưa và hơn hai tháng nay h ph i ñi vài cây s m i l y ñư c m t hai bình nư c. V nông nghi p,
5.790ha lúa ðông Xuân, 40.440ha cà phê, 1.420ha rau màu t p trung các huy n Krông P k,
Krông Buk, Krông Năng, Ea Kar,... ñang b c n ki t ngu n nư c tư i tiêu. T nh ñã chi kho ng 40
t ñ ng và nhân dân ñ u tư 35 t ñ ng cho công tác ch ng h n, tuy nhiên v n ñành ch p nh n
ñ nhi u di n tích lúa và cà phê b m t tr ng.
T nh Gia Lai dù ñã trích ngân sách 800 tri u ñ ng cho công tác ch ng h n, nhưng hi n v n có
37.000 ngư i thi u lương th c, hơn 4.000 h dân v i 21.420 nhân kh u t p trung các huy n
phía ðông Trư ng Sơn b khan hi m ngu n nư c sinh ho t. 998ha lúa ðông Xuân, 1.170 ha cà
phê, 740ha ngô cũng ñang b n t n , héo rũ.
T i Kon Tum hi n có 32.500 ngư i thi u ăn, 2.800 h dân v i 11.520 ngư i t p trung huy n
Ng c H i, Kon R y, ð k Tô, Sa Th y, th xã Kon Tum b thi u nư c sinh ho t. 360ha lúa ðông
Xuân, 59ha cà phê, 50ha mía cũng trong c nh khát nư c. Kon Tum ñã trích 100 tri u ñ ng t
ngân sách c a t nh ñ mua 5 máy bơm và nhiên li u ph c v cho vi c bơm nư c tư i tiêu.
Ngu n: Vietnam Express, ngày 19-4-2003
Nh n th c ñư c vi c m t r ng là t n th t nghiêm tr ng ñang ñe d a s c sinh s n lâu dài c a
ngu n tài nguyên có kh năng tái t o, nhân dân Vi t Nam ñang th c hi n m t chương trình r ng
l n nh m xanh hóa nh ng vùng ñ t b t n th t do chi n tranh và s a ch a nh ng sai l m trong
18
Convert to PDF by Outdoorwalker
VI T NAM - MÔI TRƯ NG VÀ CU C S NG
s d ng không h p lý tài nguyên thiên nhiên trong nh ng năm qua. M c tiêu là ñ n năm 2010 s
ph xanh ñư c 43% di n tích c nư c, v i hy v ng ph c h i l i s cân b ng sinh thái Vi t Nam
, b o t n ña d ng sinh h c và góp ph n vào vi c làm ch m quá trình nóng lên toàn c u.
Trong nh ng năm qua, Chính ph , B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn và chính quy n các
ñ a phương ñã quan tâm nhi u hơn ñ n v n ñ b o v r ng và tr ng r ng. Di n tích r ng b phá
có gi m so v i nh ng năm trư c, vi c tr ng r ng tăng nhanh hơn. Tuy nhiên vi c tr ng r ng hi n
nay m i chú ý ñ n vi c tr ng thu n m t lo i cây, tr ng các loài cây nh p n i, mà ít chú ý t o
nh ng lo i r ng h n giao v i các loài cây b n ñ a, có giá tr kinh t cao, phù h p v i ñi u ki n ñ t
ñai và khí h u ñ a phương.
Các chính sách h tr công tác b o v và phát tri n r ng như Quy
ñ nh v giao ñ t lâm nghi p cho t ch c, h gia ñình, cá nhân s
d ng n ñ nh lâu dài vào m c ñích lâm nghi p (Ngh ñ nh s 02/CP),
Quy ñ nh v vi c khoán b o v r ng và phát tri n r ng (Quy t ñ nh
202/TTg), Ch th c a Chính ph v vi c tăng cư ng qu n lý b o v
r ng (Ch th 286/TTg) ñã ñư c qu n chúng hoan nghênh và th c
hi n.
Công tác tr ng r ng và b o v r ng ñã ñư c thúc ñ y khá m nh m
trong nh ng năm qua. Theo tài li u th ng kê, t năm 1990 ñ n
1999, chúng ta ñã tr ng thành r ng trung bình ñ t kho ng 86.600ha/năm. T năm 2000 ñ n nay
k t qu tr ng r ng khá hơn, ñ t trung bình kho ng 130.000ha/năm. Tuy nhiên, v i t c ñ tr ng
r ng như v y thì khó ñ t ñư c ch tiêu tr ng 5 tri u ha r ng trong 10 năm như k ho ch ñã ñ t
ra.
Trong mư i năm qua, ñ che ph r ng có chi u hư ng tăng lên: 28,8% năm 1998, 33,2% năm
2000, và ñ n cu i năm 2002 là 35,8%, nhưng trong ñó ph n l n là r ng nghèo, r ng thưa, còn
r ng giàu và r ng trung bình có t l r t th p.
Dù cho các chương trình tr ng r ng có ñ t ñư c s m, nhưng k t qu thành r ng th p như trong
10 năm v a qua thì cũng chưa th bù ñ p ngay ñư c m c phá r ng hi n t i và cũng khó ñ t ñư c
m c tiêu ñ ra là sau cu i th p k này ñ che ph r ng ñ t 43% di n tích t nhiên c nư c,
tương ñương m c che ph r ng trư c chi n tranh.
Vì r ng có vai trò quan tr ng trong vi c b o t n ña d ng sinh h c và trong công cu c phát tri n
b n v ng c a ñ t nư c, chúng ta c n ph i c g ng nhi u hơn n a trong công tác tr ng r ng và
b o v r ng.
Phá r ng ng p m n ñ nuôi tôm, h u qu sinh thái và kinh t
R ng ng p m n ñóng vai trò quan tr ng ñ i v i cu c s ng c a hàng tri u ngư i dân ven bi n Vi t
Nam . ðây là nơi nuôi dư ng nhi u loài h i s n có giá tr kinh t cao như tôm bi n, cua, cá b p,
sò, ngán, c hương... ðã có t i 43 loài cá ñ ho c có u trùng s ng trong r ng ng p m n Vi t
Nam . R ng ng p m n là nơi cư trú và ki m ăn c a nhi u loài bò sát quý hi m như cá s u, kỳ ñà
hoa, rùa bi n. M t s loài thú như rái cá, mèo r ng, kh ñuôi dài cũng r t phong phú trong r ng
ng p m n. ð c bi t r ng ng p m n là nơi làm t , ki m ăn, nơi trú ñông c a nhi u loài chim nư c,
chim di cư, trong ñó có m t s loài ñang b ñe d a tuy t ch ng.
R ng ng p m n là b c tư ng xanh v ng ch c b o v b bi n, ñê bi n, h n ch xói l và các tác
h i c a bão l t. H th ng r ch ng ch t trên m t ñ t thu hút và gi l i các tr m tích, góp ph n
m r ng ñ t li n ra phía bi n, nâng d n ñ t lên; m t khác chúng là hàng rào ngăn gi nh ng
ch t ô nhi m, các kim lo i n ng t các sông ñ ra bi n, b o v các sinh v t vùng ven b .
M i ñe d a c a ngh nuôi tôm ñ i v i r ng ng p m n
19
Convert to PDF by Outdoorwalker
VI T NAM - MÔI TRƯ NG VÀ CU C S NG
Do chưa hi u h t giá tr nhi u m t c a h sinh thái r ng ng p m n, ho c do nh ng l i ích kinh t
trư c m t, ñ c bi t là ngu n l i t tôm nuôi xu t kh u, nên r ng ng p m n Vi t Nam ñã b phá
nghiêm tr ng.
H u qu c a vi c phá r ng ng p m n l y ñ t nuôi tôm m t cách b a bãi như hi n nay là h y ho i
môi trư ng, làm suy gi m m c s ng c a nhi u ngư i dân nghèo ven bi n, nh hư ng x u ñ n
ch trương xoá ñói, gi m nghèo và phát tri n b n v ng c a Chính ph .
Trong g n hai th p k qua, ñư c Nhà nư c h tr và khuy n khích nên ngh nuôi tôm nư c l
vùng c a sông, ven bi n phát tri n r t m nh, vư t ra ngoài t m ki m soát và qu n lý c a ngành
th y s n và chính quy n m t s ñ a phương. Ví d như vi c cho ngư i thuê ñ t và phá 108ha
r ng ng p m n phòng h ven bi n thu c Chương trình 327 c a Chính ph ñ xây d ng 50 ao tôm
nuôi công nghi p Ti n H i (Báo Thái Bình, s 4218, ra ngày 1-9-2003); nh ng ha r ng này do
ngư i dân ñã c t l c tr ng trong nhi u năm m i gi ñư c. T cu i 2002 ñ n gi a 2003, có t i
154ha r ng ng p m n phòng h ven bi n huy n Kim Sơn, t nh Ninh Bình, thu c các chương trình
327, 661 và d án tr ng r ng c a H i Ch th p ñ Vi t Nam, ñã b phá ñ làm ñ m. ði u may
m n là nh các cơ quan thông tin ñ i chúng nên nhi u v phá r ng ñã ñư c phát hi n, ngăn ch n
và xét x .
Nhi u r ng ng p m n khá t t trư c ñây phía Tây bán ñ o Cam Ranh, các huy n Ninh Hoà, V n
Ninh (Khánh Hoà) nay h u như ñã b xoá s do làm ñ m ươm và nuôi tôm. ñ m N i (Ninh
Thu n), hơn 200ha r ng ng p m n , t o vành ñai r ng hàng trăm mét b o v cho ñ m không b
xói l , nay ñã b thay th b ng các ñ m tôm bán thâm canh, ch còn l i vài v t ñư c và m m di n
tích chưa ñ y 2ha. C n Chim n m gi a ñ m Th N i - Bình ð nh, trư c ñây có r ng ng p m n g n
200ha, là nơi cư trú c a nhi u loài h i s n, và là “th ñô” c a các loài chim (tên C n Chim b t
ngu n t ñó), g n ñây ñã b g n 100 gia ñình “khai t ” ñ làm ñ m tôm. T nh ñang l p ñ án ñ
ph c h i h sinh thái (Báo Lao ñ ng, s 22, ngày 22-1-2003).
ð i chi u v i tài li u c a Maurand, ta th y m t s gi m sút ñáng báo ñ ng v di n tích r ng ng p
m n trong 60 năm qua. Vào th i gian trư c Cách m ng Tháng Tám 1945, c nư c có 408.500ha
r ng ng p m n , trong ñó có 329.000ha Nam B ; B n Tre có 48.000ha v i ñ che ph r ng là
21,75%, nay ch còn kho ng 2%; Trà Vinh có 65.000ha, ñ che ph r ng 29,20%, nay còn
kho ng 3%; Sóc Trăng có 41.000ha, ñ che ph 12,72%, nay ch còn kho ng 3%; Cà Mau có
140.000ha, ñ che ph 27%, nay ch còn kho ng 11% [16,49].
Vi c phá r ng ng p m n làm ñ m tôm không ch làm suy gi m tài nguyên ña d ng sinh h c t i
ch , mà còn làm m t ngu n th c ăn phong phú c a nhi u sinh v t vùng tri u, h u qu là s n
lư ng cá, tôm, cua ñánh b t bi n cũng gi m.
Vi c nuôi tôm thi u quy ho ch ñã gây ô nhi m t i nhi u nơi. m t s ñ a phương, nh ng ngư i
nuôi tôm ñã th i nư c b n có hoá ch t ñ c t các ñ m tôm ra r ng ng p m n, làm cho cây ch t.
Ví d như khu r ng phòng h 2 xã Chí Công và Bình Th nh, huy n Tuy Phong, Bình Thu n, cây
b ch t nhi u do nư c th i t ñ m tôm (Nguy n Nguyên Vũ, Báo Lao ñ ng, s 190, ngày 9-7-
2003). Tháng 8-2001 g n 6.000 l ng nuôi tôm hùm ngoài khơi làng Xuân Tú (Khánh Hoà) b ch t
do các ñ m nuôi tôm sú g n ñó th i nư c có hoá ch t ñ c.
G n ñây (6 tháng ñ u năm 2003), vùng ven bi n Thái Bình, Nam ð nh, nhi u bãi nuôi v ng,
v ng b ch t h t, m t s gia ñình m t h t v n, m t s khác không có ti n tr ngân hàng. Nguyên
nhân là do các ñ m tôm ñã th i nư c có hoá ch t ñ c h i nên v ng và các loài thân m m khác b
ñ u ñ c. Nh ng ngư i dân nghèo hàng ngày “mò cua b t c” trên bãi tri u cũng b nh hư ng.
D ch b nh lan tràn trong các vùng nuôi tôm 9 t nh ñ ng b ng sông C u Long nh ng năm 1994
- 1995 và vào nh ng năm 2000 - 2001 l i tái phát, làm cho hàng v n gia ñình tr l i c nh nghèo
ñói là m t bài h c quá ñ t do s buông l ng qu n lý s d ng ñ t, di dân t do. M t s cơ quan,
cán b do b n thân tr c l i, phá r ng nuôi tôm nên không th x lý nh ng ngư i sai ph m khác.
Do thi u s ph i h p ch t ch c a các ngành th y s n và lâm nghi p, nên không nh ng m t
r ng, mà s cân b ng sinh thái suy gi m và cu c s ng c a c ng ñ ng ven bi n b xáo tr n.
20
Convert to PDF by Outdoorwalker
