Việt nam - Địa danh - Lịch sử - Văn hoá
Nước Cộng Hoà Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam là một dải đất hình chữ S, nằm ở trung tâm khu vực Đông Nam Á, ở phía đông bán đảo Đông Dương, phía bắc giáp Trung Quốc, phía tây giáp Lào, Campuchia, phía đông và nam trông ra biển Đông và Thái Bình Dương.
1
61 tỉnh thành Việt Nam
Mục lục
Mục lục...........................................................................1
Bản đồ địa hình Việt Nam.................................................3
Bản đồ vị trí các tỉnh........................................................4
Vài hàng tổng quát..........................................................5
An Giang.......................................................................14
Bà Rịa - Vũng Tàu..........................................................24
Bạc Liêu........................................................................40
Bắc Cạn........................................................................46
Bắc Giang.....................................................................52
Bắc Ninh.......................................................................60
Bến Tre.........................................................................72
Bình Dương...................................................................80
Bình Định......................................................................86
Bình Phước....................................................................98
Bình Thuận..................................................................102
Cà Mau........................................................................110
Cao Bằng.....................................................................116
Cần Thơ.......................................................................122
Đà Nẵng.......................................................................129
Đắc Lắc........................................................................140
Đồng Nai......................................................................149
Đồng Tháp...................................................................159
Gia Lai.........................................................................169
Hà Giang......................................................................175
Hà Nam.......................................................................181
Hà Nội.........................................................................188
Hà Tây.........................................................................206
Hà Tĩnh........................................................................223
Hải Dương....................................................................234
Hải Phòng....................................................................246
Hòa Bình......................................................................256
Hưng Yên....................................................................263
Khánh Hòa...................................................................271
Kiên Giang...................................................................282
Kon Tum......................................................................292
Lai Châu......................................................................298
Lạng Sơn.....................................................................304
Lào Cai........................................................................313
Lâm Đồng....................................................................323
Long An.......................................................................334
Nam Định....................................................................340
2
Nghệ An......................................................................352
Ninh Bình....................................................................363
Ninh Thuận..................................................................376
Phú Thọ.......................................................................382
Phú Yên.......................................................................389
Quảng Bình..................................................................397
Quảng Nam..................................................................407
Quảng Ngãi..................................................................423
Quảng Ninh..................................................................432
Quảng Trị.....................................................................455
Sài Gòn........................................................................463
Sóc Trăng....................................................................493
Sơn La.........................................................................499
Tây Ninh......................................................................504
Thái Bình.....................................................................509
Thái Nguyên................................................................517
Thanh Hóa...................................................................525
Thừa Thiên - Huế.........................................................539
Tiền Giang...................................................................560
Trà Vinh.......................................................................569
Tuyên Quang...............................................................575
Vĩnh Long....................................................................579
Vĩnh Phúc....................................................................588
Yên Bái........................................................................596
3
4
5
Vài hàng tổng quát
Diện tích : 330.991 cây số vuông.
Dân số : (2001) 78.685.800 người.
Thủ đô : Hà Nội
VỊ TRÍ :
Kinh tuyến : 102° 10' - 109° 30' Ðông.
Vĩ tuyến : 8° 30' - 23° 22' Bắc.
Nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam là một dải đất hình chữ S, nằm ở trung
tâm khu vực Ðông Nam Á, ở phía Ðông bán đảo Ðông Dương, phía Bắc giáp Trung
Quốc, phía Tây giáp Lào, Campuchia, phía Ðông và Nam trông ra biển Ðông và
Thái Bình Dương. Bờ biển Việt Nam dài 3260 km, biên giới đất liền dài 3730 km.
Trên đất liền, từ điểm cực Bắc đến điểm cực Nam (theo đường chim bay) dài 1650
km, từ điểm cực Ðông sang điểm cực Tây nơi rộng nhất 600 km (Bắc bộ), 400 km
(Nam bộ), nơi hẹp nhất 50 km (Quảng Bình).
Việt Nam là đầu mối giao thông từ Ấn Ðộ Dương sang Thái Bình Dương.
KHÍ HẬU :
Việt Nam nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới và á nhiệt đới có gió mùa, có ánh nắng
chan hoà, lượng mưa dồi dào và độ ẩm cao. Một số nơi gần chí tuyến hoặc vùng
núi cao có tính chất khí hậu ôn đới.
Nhiệt độ trung bình từ 22 đến 27°C, rất thích hợp với khách du lịch. Tuy nhiên
6
nhiệt độ trung bình ở từng nơi có khác nhau, Hà Nội 23°C, thành phố Hồ Chí Minh
26°C, Huế 25°C.
Khí hậu Việt Nam có hai mùa rõ rệt, mùa khô rét (từ tháng 11 đến tháng 4 năm
sau), mùa mưa nóng (từ tháng 5 đến tháng 10), nhiệt độ thay đổi theo mùa rõ rệt
nhất ở các tỉnh phía Bắc, giao động nhiệt độ giữa các mùa chênh nhau đến 12°C.
Ở các tỉnh phía Nam, sự chênh lệch nhiệt độ giữa các mùa không đáng kể, chỉ
khoảng 3°C. Ở các tỉnh phía bắc, khí hậu thay đổi bốn mùa : Xuân, Hạ, Thu,
Ðông.
ĐỊA HÌNH :
Lãnh thổ Việt Nam bao gồm 3 phần 4 là đồi núi. Bốn vùng núi chính là :
Vùng núi Ðông Bắc (còn gọi là Việt Bắc).
Kéo dài từ thung lũng sông Hồng đến vịnh Bắc bộ. Tại đây có nhiều danh lam
thắng cảnh nổi tiếng như các động Tam Thanh, Nhị Thanh (Lạng Sơn), hang Pắc
Pó, thác Bản Giốc (Cao Bằng), hồ Ba Bể (Bắc Cạn), núi Yên Tử, vịnh Hạ Long
(Quảng Ninh). Ðỉnh núi Tây Côn Lĩnh cao nhất vùng Ðông Bắc : 2431 m.
Vùng núi Tây Bắc
Kéo dài từ biên giới phía Bắc (giáp Trung Quốc) tới miền Tây tỉnh Thanh Hoá. Ðây
là vùng núi cao hùng vĩ, có Sa Pa (Lào Cai) ở độ cao 1500 m so với mặt biển, nơi
nghỉ mát lý tưởng, nơi tập trung đông các tộc người H' Mông, Dao, Kinh, Tày, Giáy,
Hoa, Xá Phó...
Vùng núi Tây Bắc còn có di tích chiến trường lừng danh Ðiện Biên Phủ và đỉnh núi
Phan - Xi - Păng, cao 3143 m.
Vùng núi Trường Sơn Bắc
7
Từ miền Tây tỉnh Thanh Hoá đến vùng núi Quảng Nam - Ðà Nẵng, có động Phong
Nha (Quảng Bình) kỳ thú và những đường đèo nổi tiếng như đèo Ngang, đèo Hải
Vân... Ðặc biệt có đường mòn Hồ Chí Minh được thế giới biết đến nhiều bởi những
kỳ tích của người Việt Nam trong cuộc kháng chiến vĩ đại lần thứ hai.
Vùng núi Trường Sơn Nam
Nằm ở phía Tây các tỉnh Nam Trung bộ. Sau những khối núi đồ sộ là một vùng đất
rộng lớn được gọi là Tây Nguyên (cao nguyên phía Tây). Vùng đất đầy huyền thoại
này còn chứa đựng nhiều điều bí ẩn về thực vật, động vật, nhất là nền văn hóa
đặc sắc của các bộ tộc ít người. Thành phố Ðà Lạt, nơi nghỉ mát lý tưởng được
hình thành từ cuối thế kỷ 19.
Việt Nam có hai đồng bằng lớn là đồng bằng châu thổ sông Hồng và đồng bằng
châu thổ sông Cửu Long...
Ðồng bằng sông Hồng (đồng bằng Bắc bộ).
Rộng khoảng 15.000 km² được bồi tụ bởi phù sa của hai con sông lớn là sông
Hồng và sông Thái Bình. Ðây là địa bàn cư trú của người Việt cổ, cũng là nơi hình
thành nền văn minh lúa nước.
Ðồng Bằng sông Cửu Long (đồng bằng Nam bộ).
- Rộng khoảng 36.000km², là vùng đất phì nhiêu, khí hậu thuận lợi. Ðây là vựa lúa
lớn nhất của Việt Nam.
Trên lãnh thổ Việt Nam có hàng nghìn con sông lớn, nhỏ. Dọc bờ biển, cứ khoảng
20 km lại có một cửa sông, do đó hệ thống giao thông thủy khá thuận lợi.
Hai hệ thống sông quan trọng là sông Hồng ở miền Bắc và sông Mê Kông (còn gọi
là Cửu Long) ở miền Nam.
8
Việt Nam có 3260 km bờ biển, nếu có dịp đi dọc theo bờ biển Việt Nam bạn sẽ
được đắm mình trong làn nước xanh của những bãi biển đẹp như Trà Cổ, Sầm Sơn,
Lăng Cô, Non Nước, Nha Trang, Vũng Tàu, Hà Tiên... Có nơi núi ăn lan ra biển tạo
thành vẻ đẹp kỳ thú như vịnh Hạ Long, đã được UNESCO công nhận là di sản thiên
nhiên thế giới.
Việt Nam có nhiều hải cảng lớn như Hải Phòng, Ðà Nẵng, Qui Nhơn, Cam Ranh,
Vũng Tàu, Sài Gòn...
Giữa vùng biển Việt Nam còn có hệ thống đảo và quần đảo gồm hàng ngàn đảo
lớn nhỏ nằm rải rác từ Bắc đến Nam, trong đó có hai quần đảo Hoàng Sa và
Trường Sa.
Rừng và đất rừng chiếm một diện tích lớn trên lãnh thổ Việt Nam. Các khu rừng
quốc gia được nhà nước bảo vệ và có kế hoạch phát triển du lịch sinh thái bền
vững. Những khu rừng quí đó lại được thiên nhiên "chia" cho nhiều địa phương
trên cả nước : rừng Ba Vì (Hà Tây), rừng Cát Bà (Hải Phòng), rừng Cúc Phương
(Ninh Bình), rừng Bạch Mã (Huế), rừng Cát Tiên (Ðồng Nai), rừng Côn Ðảo v.v..
Việt Nam là nước có nguồn tài nguyên khoáng sản phong phú. Dưới lòng đất có
nhiều khoáng sản quí như : thiếc, kẽm, bạc, vàng, angtimoan, đá quí, than đá. ở
thềm lục địa của Việt Nam có nhiều dầu mỏ, khí đốt.
Nguồn suối nước khoáng cũng rất phong phú : suối khoáng Quang Hanh (Quảng
Ninh), suối khoáng Hội Vân (Bình Ðịnh), suối khoáng Vĩnh Hảo (Bình Thuận), suối
khoáng Dục Mỹ (Nha Trang), suối khoáng Kim Bôi (Hoà Bình) v.v..
*
9
Lược sử
Từ đầu thời đại đồng thau, các bộ lạc người Việt đã định cư chắc chắn ở Bắc Bộ
và Bắc Trung Bộ. Bấy giờ có khoảng 15 bộ lạc Lạc Việt sống chủ yếu ở miền trung
du và đồng bằng Bắc Bộ, hàng chục bộ lạc Âu Việt sống chủ yếu ở miền Việt Bắc.
Tại nhiều nơi, người Lạc Việt và người Âu Việt sống xen kẽ với nhau, bên cạnh các
thành phần dân cư khác.
Do nhu cầu trị thuỷ, nhu cầu chống ngoại xâm và do việc trao đổi kinh tế, văn hoá
ngày càng gia tăng, các bộ lạc sinh sống gần gũi nhau có xu hướng tập hợp và
thống nhất lại. Trong số các bộ lạc Lạc Việt, bộ lạc Văn Lang hùng mạnh hơn cả.
Thủ lĩnh bộ lạc này là người đứng ra thống nhất tất cả các bộ lạc Lạc Việt, dựng
lên nước Văn Lang, tự xưng là vua, mà sử cũ gọi là Hùng Vương và con cháu ông
nhiều đời về sau vẫn nối truyền danh hiệu đó.
Căn cứ vào các tài liệu sử học, có thể tạm xác định địa bàn nước Văn Lang tương
ứng với vùng Bắc Bộ và bắc Trung Bộ nước ta hiện nay cùng với một phần phía
nam Quảng Ðông, Quảng Tây (Trung Quốc). Thời gian tồn tại của nước Văn Lang
khoảng từ đầu thiên niên kỷ I trước Công nguyên đến thế kỷ 3 trước Công nguyên.
Năm 221 trước Công Nguyên, Tần Thuỷ Hoàng cho quân xâm lược đất của toàn
bộ các nhóm người Việt. Thục Phán, thủ lĩnh liên minh các bộ lạc Âu Việt, được tôn
làm người lãnh đạo cuộc chiến chống Tần. Năm 208 trước Công Nguyên, quân Tần
phải rút lui. Với uy thế của mình, Thục Phán xưng vương (An Dương Vương), liên
kết các bộ lạc Lạc Việt và Âu Việt lại, dựng nên nước Âu Lạc.
Năm 179 trước Công Nguyên, Triệu Đà, vua nước Nam Việt, tung quân đánh
chiếm Âu Lạc. Cuộc kháng cự của An Dương Vương thất bại. Suốt 7 thế kỷ tiếp đó,
10
mặc dù các thế lực phong kiến phương Bắc thay nhau đô hộ, chia nước ta thành
nhiều châu, quận với những tên gọi khác lạ mà chúng đặt ra, nhưng vẫn không
xoá nổi cái tên "Âu Lạc" trong ý thức, tình cảm và sinh hoạt thường ngày của nhân
dân ta.
Mùa xuân năm 542, Lý Bí khởi nghĩa đánh đuổi quân Lương, giải phóng lãnh thổ.
Tháng 2-544, Lý Bí lên ngôi Hoàng đế, đặt quốc hiệu là Vạn Xuân, khẳng định
niềm tự tôn dân tộc, tinh thần độc lập và mong muốn đất nước được bền vững
muôn đời.
Chính quyền Lý Bý tồn tại không lâu rồi lại rơi vào vòng đô hộ của các triều đại
phong kiến phương Trung Quốc (từ năm 602). Quốc hiệu Vạn Xuân bị vùi dập và
chỉ được khôi phục sau khi Ngô Quyền đánh tan quân Nam Hán bằng chiến thắng
Bặch Ðằng năm 938, chấm dứt thời kỳ Bắc thuộc.
Năm 968, Ðinh Bộ Lĩnh dẹp yên các sứ quân cát cứ, thống nhất quốc gia, lên
ngôi Hoàng đế và cho đổi quốc hiệu là Ðại Cồ Việt (nước Việt lớn). Quốc hiệu này
duy trì suốt đời Ðinh (968-979), Tiền Lê (980-1009) và đầu thời Lý (1010-1053).
Năm 1054, nhân điềm lành lớn là việc xuất hiện một ngôi sao sáng chói nhiều
ngày mới tắt, nhà Lý liền cho đổi tên nước là Ðại Việt và quốc hiệu Ðại Việt được
giữ nguyên đến hết thời Trần.
Tháng 3-1400, Hồ Quý Ly phế Trần Thiếu Ðế, lập ra nhà Hồ và cho đổi tên nước
thành Ðại Ngu ("ngu" tiếng cổ có nghĩa là "sự yên vui"). Quốc hiệu đó tồn tại đến
khi giặc Minh đánh bại triều Hồ (tháng 4-1407).
Sau 10 năm kháng chiến (1418-1427), cuộc khởi nghĩa chống Minh của Lê Lợi toàn
thắng. Năm 1428, Lê Lợi lên ngôi, đặt tên nước là Ðại Việt (lãnh thổ nước ta lúc
11
này về phía Nam đã tới Huế). Quốc hiệu Ðại Việt được giữ qua suốt thời hậu Lê
(1428-1787) và thời Tây Sơn (1788-1810).
Năm 1802, Nguyễn Ánh đăng quang, mở đầu thời Nguyễn và cho đổi tên nước là
Việt Nam, Quốc hiệu Việt Nam được công nhận hoàn toàn về mặt ngoại giao để
trở thành chính thức vào năm 1804. Tuy nhiên, hai tiếng "Việt Nam" lại thấy xuất
hiện từ khá sớm trong lịch sử nước ta. Ngay từ cuối thế kỷ 14 đã có một bộ sách
nhan đề Việt Nam thế chí do trạng nguyên Hồ Tông Thốc biên soạn. Cuốn Dư địa
chí của Nguyễn Trãi (đầu thế kỷ 15) nhiều lần nhắc đến hai chữ "Việt Nam". Ðiều
này còn được đề cập rõ ràng trong những tác phẩm của trạng Trình Nguyễn Bỉnh
Khiêm (1491-1585), chẳng hạn ngay trang mở đầu tập Trình tiên sinh quốc ngữ đã
có câu : "Việt Nam khởi tổ xây nền". Người ta cũng tìm thấy hai chữ "Việt Nam"
trên một số tấm bia khắc từ thế kỷ 16-17 như bia chùa Bảo Lâm (1558) ở Hải
Phòng, bia chùa Cam Lộ (1590) ở Hà Tây, bia chùa Phúc Thành (1664) ở Bắc
Ninh... Ðặc biệt bia Thuỷ Môn Ðình (1670) ở biên giới Lạng Sơn có câu đầu : "Việt
Nam hầu thiệt, trấn Bắc ải quan" (đây là cửa ngõ yết hầu của nước Việt Nam và là
tiền đồn trấn giữ phương Bắc). Về ý nghĩa, phần lớn các giả thuyết đều cho rằng
từ "Việt Nam" kiến tạo bởi hai yếu tố : chủng tộc và địa lý (người Việt ở phương
Nam).
Ðến đời vua Minh Mạng (1820-1840), quốc hiệu được đổi thành Ðại Nam. Dù vậy,
hai tiếng "Việt Nam" vẫn được sử dụng rộng rãi trong các tác phẩm văn học, trong
nhiều giao dịch dân sự và quan hệ xã hội.
Ngày 19-8-1945, Cách mạng Tháng Tám thành công, lật đổ hoàn toàn ách
thống trị phong kiến và thực dân, mở ra một kỷ nguyên mới. Ngày 2-9-1945, Chủ
12
tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn độc lập, khai sinh nước Việt Nam dân chủ cộng
hoà.
Suốt 30 năm tiếp theo, tuy đất nước lâm vào cảnh chiến tranh, rồi chia cắt, hai
tiếng "Việt nam" vẫn được phổ biến từ Bắc chí Nam và trở thành thân thiết, thiêng
liêng với mọi người.
Ngày 30-4-1975, miền Nam được giải phóng, non sông quy về một mối. Ngày 2-
7-1976, trong kỳ họp đầu tiên của Quốc hội nước Việt Nam thống nhất, toàn thể
Quốc hội đã nhất trí lấy tên nước là Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Hiến
pháp năm 1980 và hiến pháp năm 1992 tiếp tục khẳng định quốc hiệu đó, đưa nó
trở thành chính thức cả về pháp lý lẫn trên thực tế.
Ngôn ngữ
Việt Nam là đất nước có 54 dân tộc. Mỗi dân tộc đều có tiếng nói và sắc thái văn
hoá riêng nhưng lại có chung một nền văn hoá thống nhất. Tính thống nhất của
nền văn hoá Việt Nam biểu hiện ở ý thức cộng đồng, gắn bó giữa các dân tộc với
nhau trong quá trình dựng nước và giữ nước. Tiếng Việt được sử dụng là tiếng phổ
thông, là công cụ giao tiếp chung của các dân tộc sống trên dải đất Việt Nam.
Cùng với sự phát triển của đất nước, ngày nay để phục vụ cho giao lưu quốc tế
nhiều ngôn ngữ nước ngoài cũng được sử dụng ở Việt Nam như tiếng Anh, Pháp,
Nga, Hoa, Ðức...
Nền tảng văn hoá truyền thống của Việt Nam là văn hoá dân gian. Ðó là kho tàng
văn hoá giàu có phong phú với những truyện thần thoại, truyền thuyết, cổ tích, ca
dao, hò vè..., là những làn điệu dân ca, các hình thức sân khấu dân gian phong
phú. Nền văn hóa dân gian ấy đã phát triển dưới dạng truyền miệng trước khi có
13
chữ viết ở Việt Nam.
Song song với dòng văn học truyền miệng, nền văn học bác học bắt đầu xuất hiện
ở Việt Nam với các tác phẩm viết bằng chữ Hán (thế kỷ thứ X). Trong suốt một
thời gian dài, các nền văn hoá phương Bắc, văn hoá ấn Ðộ thông qua đạo Phật,
đạo Nho đã ảnh hưởng sâu sắc đến nền văn học và chữ viết của Việt Nam. Tuy
nhiên bản sắc của văn hoá Việt Nam vẫn được bảo vệ và phát triển với việc xuất
hiện văn học chữ Nôm (cải biên của chữ Hán theo âm tiếng Việt) vào thế kỷ XIII.
Ðặc biệt vào thế kỷ XVII, một số giáo sĩ phương Tây đã sử dụng chữ cái La Tinh
để phiên âm tiếng Việt và nhờ vậy đã ra đời chữ Quốc ngữ. Sau hai thế kỷ, chữ
Quốc ngữ đã ngày càng phổ biến và trở thành chữ viết chính thức của Việt Nam.
Từ cuối thế kỷ XIX, dòng văn học bằng chữ quốc ngữ đã ra đời và phát triển mạnh
mẽ (văn xuôi, văn vần, truyện, thơ,...). Sau Cách mạng tháng Tám, nền văn học
hiện đại Việt Nam đã chuyển sang một giai đoạn mới mang tính dân tộc và tính
hiện đại sâu sắc. Việt Nam đã giới thiệu nhiều thành tựu văn học của mình, từ văn
học cổ điển đến văn học hiện đại ra nước ngoài và nhiều tác phẩm, tác giả Việt
Nam đã được thế giới biết đến.
*
14
An Giang
Dieän tích : 3424 km².
Daân soá : 1.592.600 ngöôøi (2001).
Tænh lî : Thaønh phoá Long Xuyeân.
Thò xaõ : Thò xaõ Chaâu Ñoác.
Caùc huyeän : Chôï môùi, An Phuù, Taân Chaâu, Phuù Taân, Chaâu Phuù, Tònh Bieân, Tri Toân,
Chaâu Thaønh, Thoaïi Sôn.
Daân toäc : Vieät (Kinh), Khmer, Chaêm, Hoa...
An Giang laø moät tænh mieàn Taây Nam boä thuoäc ñoàng baèng soâng Cöûu Long, baét ñaàu
töø choã soâng Meâ Koâng chaûy vaøo nöôùc ta ñöôïc chia laøm ñoâi. Phía ñoâng vaø ñoâng baéc
An Giang giaùp ñoàng Thaùp, phía ñoâng nam giaùp Caàn Thô, phía nam vaø taây nam
giaùp Kieân Giang, phía taây giaùp Cam Pu Chia. Khaùc vôùi caùc tænh ñoàng baèng soâng
Cöûu Long, beân caïnh vuøng ñoàng baèng phuø sa, An Giang coøn coù moät mieàn nuùi nhoû,
daøi 30 km, roäng 13 km. Ñoù laø ñaùm baûy nuùi (Thaát Sôn) ôû caùc huyeän Tònh Bieân, Tri
Toân. Phía taây tænh chaïy song song vôùi bieân giôùi laø keânh Vónh Teá, ñöôïc ñaøo naêm
1823 noái töø Chaâu Ñoác ñeán Haø Tieân.
An Giang naèm trong vuøng khí haäu nhieät ñôùi gioù muøa, nhieät ñoä trung bình 27°C,
cao nhaát töø 35 - 36°C vaøo thaùng 4 vaø thaùng 5, thaáp nhaát töø 20 - 21°C vaøo thaùng 12
vaø thaùng 1. Löôïng möa trung bình 1400 - 1500 mm, coù hai muøa roõ reät, muøa möa töø
thaùng 5 ñeán thaùng 11, muøa khoâ töø thaùng 12 ñeán thaùng 4 naêm sau. Haøng naêm An
Giang vaãn ñoùn nhaän con nöôùc luõ khoaûng töø 2,5 thaùng ñeán 5 thaùng vaø hình thaønh
"muøa nöôùc noåi".
An Giang laø tænh ñöùng ñaàu caû nöôùc veà saûn löôïng luùa (treân 2 trieäu taán), ngoaøi caây
luùa coøn troàng baép, ñaäu naønh vaø nuoâi troàng thuûy saûn nöôùc ngoït nhö caù, toâm... An
Giang coøn noãi tieáng vôùi caùc ngheà thuû coâng truyeàn thoáng nhö luïa Taân Chaâu, maém
Chaâu Ñoác, moäc chôï Thuû, baùnh phoàng Phuù Taân, khoâ boø vaø caùc maët haøng tieâu duøng.
Ñaëc bieät laø ngheà deät vaûi thuû coâng laâu ñôøi cuûa ñoàng baøo Chaêm vaø ngheà nuoâi caù beø
ñaëc tröng cuûa vuøng soâng nöôùc.
Thaønh phoá Long Xuyeân treân höõu ngaïn soâng Haäu, caùch Saøi Goøn 189 km , ñöôïc
hình thaønh vaøo ñaàu theá kyû 19.
15
An Giang ñöôïc nhieàu du khaùch bieát ñeán vôùi caùc danh lam thaéng caûnh : Nuùi Sam,
Chuøa Baø Chuùa Xöù, nuùi Caám, heä thoáng hang ñoäng Thuûy Ñaøi Sôn, Anh Vuõ Sôn, Sôn
Vieân Coâ Toâ.
Sinh hoạt, kinh tế
Daân chuùng sinh soáng trong tænh An Giang phaàn lôùn laø ngöôøi Kinh, keá ñeán laø ngöôøi
Vieät goác Khmer, goác Chaøm vaø goác Trung Hoa. Caùc toân giaùo laø ñaïo Phaät, Hoøa Haûo,
Cao Ñaøi vaø Thieân Chuùa.
Noâng nghieäp laø ngheà caên baûn cuûa ñoàng baøo ta taïi An Giang. Ngoaøi hoa maøu chính
laø luùa gaïo, coøn coù caùc loaïi noâng saûn phuï ñaùng keå laø ngoâ, ñaäu xanh, caùc loaïi rau,
caùc loaïi döa, caàu (na), chuoái, döøa, thuoác laù, daâu, thoát noát... Ñöôøng thoát noát raát
ngon.
Nuùi Ba Theâ coù moû voû soø raát lôùn. Voû soø tieän duøng trong noâng nghieäp vaø cheá bieán
thöùc aên trong nuoâi gia suùc. Nuùi Saäp coù moû ñaù hoa cöông duøng cho xaây caát vaø traùng
thaïch duøng laøm ñoà trang söùc.
Nhöõng vuøng gaàn soâng ngoøi, kinh raïch, daân ta haønh ngheà ñaùnh caù, toâm , nuoâi vòt vaø
laøm nöôùc maém, caù khoâ. Tröôùc naêm 1975, hai nghaønh ñaùnh caù vaø nuoâi gia suùc phaùt
trieån maïnh trong tænh. Vieäc nuoâi caù ôû ao hoà raát phaùt ñaït, nhaát laø nuoâi caù tra. Ñaëc
bieät, vuøng cuø lao OÂng Chöôûng coù raát nhieàu caù, toâm, neân mieàn Nam coù caâu ca dao :
"Ba phen quaï noùi vôùi dieàu.
Cuø lao OÂng Chöôûng coù nhieàu caù toâm".
"OÂng Chöôûng" laø tieáng goïi taét chöùc "Chöôûng dinh" cuûa oâng Nguyeãn Höõu Caûnh khi
ñem quaân ñi deïp giaëc ôû bieân giôùi Vieät - Mieân, sau Mieân Chuùa phaûi ñi caàu hoøa.
Ñaây laø cuø lao lôùn vaø truø phuù nhaát Long Xuyeân, huyeän Chôï Môùi saàm uaát nhö moät
tænh lî ôû mieàn Taây. Ngoaøi ra ngheà moäc laøm baøn gheá, ñoùng ghe taøu vaø deät vaûi cuõng
raát thònh haønh.
Röøng nuùi Chaâu Ñoác mang laïi nhieàu lôïi ích cho tænh, ñaët bieät laø goã quyù nhö : giaùng
höông, cao, goõ, muø u. Nuùi Sam vaø nuùi Traù Sö coù ñaù traøng thaïch, ñaù hoa cöông vaø
caùc loaïïi ñaù duøng trong coâng nghieäp. Nuùi Daøi, nuùi Coâ Toâ coù moû ñaù haït loùng laùnh
duøng laøm trang söùc. Ñaù ñem laïi nguoàn lôïi raát lôùn cho tænh. Chaâu Ñoác coøn coù ong
maät, ong ruoài ñem laïi soá löôïng saùp ong, maät ong khaù nhieàu. Daân ta duøng laù ôû caùc
16
röøng traøm cheá bieán daàu noùng. Vuøng röøng Thaát Sôn coù treân 150 loaïi caây laøm thuoác
nam.
Hai soâng Tieàn, soâng Haäu Giang coù nhieàu caù vaø daân chuùng cuõng nuoâi theâm caù nöôùc
ngoït ôû ao hoà. Röøng traøm coù caù ñoàng, caù linh laøm nöôùc maém ngon. Ai veà Chaâu Ñoác
cuõng phaûi thöôûng thöùc thoå saûn laø maém Chaâu Ñoác ngon noåi tieáng.
Trong caùc ngaønh nuoâi gia suùc, ngheà nuoâi boø thònh haønh nhaát. Daân chuùng hôïp "chôï
traâu boø" raát ñoâng döôùi chaân nuùi Sam moãi thaùng ba laàn. Tuïc ngöõ coù caâu :
"maém Chaâu Ñoác, doác Nam Vang, boø Chaâu Giang, kinh Vónh Teá".
Chaâu Ñoác coù nhieàu ao hoà thieân nhieân. Ñaët bieät laø hoà "Buûng Bình Thieân" ôû giöõa
Khaùnh Bình vaø Nhôn Hoäi, roäng treân 300 maãu, coù nhieàu toâm caù.
Ngoaøi ra daân chuùng coøn troàng thuoác laù, daâu taèm, deät luïa, nhuoäm haøng vaø caùc
nghaønh ngheà tieåu thuû coâng nghieäp khaùc. Ngheà troàng daâu nuoâi taèm ôõ quaän Taân
Chaâu khaù phoå bieán. Vieäc nuoâi taèm raát cöïc khi taàm aên "aên ba, aên roãi". Tuïc ngöõ coù
caâu "laøm ruoäng aên côm naèm, nuoâi taèm aên côm ñöùng" laø vaäy. Tô luïa laõnh Taân
Chaâu noåi tieáng khaép nôi.
Lược sử
An Giang thuoäc Thuûy Chaân Laïp, ñöôïc vua Naëc Toân daâng cho chuùa Nguyeãn Phuùc
Khoaùt (1738 - 1765) ñeå ñeàn ôn laäp mình leân vua vaø giuùp deïp noäi loaïn.
Naêm Ñinh Söûu 1757, ñaát An Giang thuoäc ba ñaïo : Ñaïo Ñoâng Khaåu (xöù Sa Ñeùc),
ñaïo Taân Chaâu (xöù Cuø Lao ôû Haäu Giang) vaø ñaïo Chaâu Ñoác (xöù Chaâu Ñoác ôû Haäu
Giang). Taát caû ba ñaïo ñeàu thuoäc dinh Long Hoà. Nam Kyø, thôøi caùc chuùa Nguyeãn
ñöôïc chia laøm boán dinh, ba dinh kia laø Traán Bieân töùc Bieân Hoøa, Phieân Traán töùc
Gia Ñònh vaø Traán Ñònh töùc Ñònh Töôøng. Naêm 1805, Gia Long chia Nam Kyø laøm
naêm traán, luùc ñoù ñaát An Giang vaø Vónh Long hoïp thaønh traán Vónh Thanh.
Naêm 1832, Minh Maïng ñoåi caùc traán thaønh tænh vaø Nam Kyø goïi laø Gia Ñònh. An
Giang trôû thaønh tænh rieâng goàm hai phuû Tuy Bieân, Taân Thaønh vaø boán huyeän Taây
Xuyeân, Phong Phuù, Ñoâng Xuyeân vaø Vónh An döôùi quyeàn cai trò cuûa toåâng ñoác An -
Haø (An Giang - Haø Tieân).
Thôøi Phaùp thuoäc, ñaát An Giang bò chia ra thuoäc saùu tænh môùi : Long Xuyeân, Chaâu
Ñoác, Baïc Lieâu, Soùc Traêng, Caàn Thô vaø Sa Ñeùc.
17
Khi quaân Phaùp tieán chieám caùc tænh mieàn Taây thì ngöôøi daân An Giang ñaõ theo hai
anh huøng Voõ Duy Döông vaø Traàn Vaên Thaønh khaùng chieán. Caùc ñoàn boùt cuûa giaëc
quanh vuøng Long Xuyeân khoâng bao giôø yeân oån vôùi caùc cuoäc taán coâng cuûa nghóa
quaân.
Naêm 1910 moät soá nhaø caùch maïng Ñoâng Kinh Nghóa Thuïc bò Phaùp ñaøy an trí taïi
mieàn Nam, trong soá naøy coù hai oâng Leâ Ñaïi, Döông Baù Traïc bò ñöa veà Long Xuyeân.
Nhöng sau ñoù hai oâng vaãn bí maät hoaït ñoäng, môû tröôøng daïy hoïc, truyeàn baù tinh
thaàn yeâu nöôùc ñeán thanh nieân.
Naêm 1914, anh huøng Löông Ngoïc Quyeán xuoáng mieàn Nam ñeå lieân laïc vôùi nhöõng
ngöôøi yeâu nöôùc, oâng vaøo Saøi Goøn roài xuoáng Long Xuyeân tieáp xuùc vôùi baïn cuõ laø
Döông Baù Traïc vaø gaëp caû teân Nguyeãn Baù Traùc, baïn hoïc ôû Nhaät. Luùc baáy giôø, teân
naøy ñaõ leùn luùt laøm ñieàm chæ cho quaân Phaùp; sau ñoù, haén ñaõ baûo cho Phaùp chaän
ñöôøng Löông Ngoïc Quyeán ôû bieân giôùi Laøo - Campuchia nhöng khoâng thaønh.
Thaùng 8-1862, trieàu ñình Töï Ñöùc nhu nhöôïc muoán haøng quaân Phaùp neân ra leänh
Chaùnh Quaûn Cô Traàn Vaên Thaønh (ngöôøi laøng Bình Thaïnh Ñoâng, quaän Chaâu Phuù)
mang quaân ñi baét anh huøng Voõ Duy Döông. Thay vì môû cuoäc haønh quaân, oâng ñeán
baûn dinh Thieân Hoä Döông moät mình cho xem chieáu chæ vaø giuùp yù kieán chieâu moä
theâm nghóa quaân ñôïi ngaøøy khôûi nghóa. Naêm 1863, anh huøng Nguyeãn Höõu Huaân lui
quaân töø Ñònh Töôøng veà Chaâu Ñoác, tieáp tuïc hoaït ñoäng, keâu goïi moïi ngöôøi tham gia
khaùng chieán.
Thaùng 6 naêm 1867, ñaïi quaân thuûy boä cuûa De la Grandieøre keùo ñeán tænh. Toång ñoác
Chaâu Ñoác laäp keá hoaïch baét coùc boïn quan Phaùp nhöng thaát baïi. Thaønh Chaâu Ñoác
loït vaøo tay giaëc. Anh huøng Traàn Vaên Thaønh vaø ñeà ñoác Vaên ñöa nghóa quaân chieám
giöõ vuøng Laêng Linh laøm caên cöù "ñoaøn binh Gia Nghò", roài tieán ñaùnh caùc ñoàn traïi
cuûa giaëc quanh vuøng Chaâu Ñoác vaø Long Xuyeân. Naêm 1872, oâng chieám khu röøng
"Baûy Thöa" (thuoäc laøng Tuù Teà), ñaùnh Phaùp quyeát lieät ôû Tri Toân, Tònh Bieân, Chaéc
Caø Ñao. Ngaøy 20 thaùng 2 naêm 1873, nhôø Traàn Baù Loäc höôùng daãn, ñaïi binh Phaùp
taán coâng röøng "Baûy Thöa", anh huøng Traàn Vaên Thaønh vaø ñeà ñoác Vaên töû traän.
Treân böôùc ñöôøng ñaáu tranh cöùu nöôùc, nhieàu nhaø caùch maïng ñaõ xuoáng caùc tænh
mieàn Nam vaø ñeán Chaâu Ñoác ñeå lieân laïc vôùi nhöõng ngöôøi yeâu nöôùc. Naêm 1904,
18
anh huøng Phan Boäi Chaâu gheù quaän Chaâu Phuù; naêm 1909, oâng Cöôøng Ñeå töø Myõ
Tho ñeán quaän Taân Chaâu, roài sang Cao Laõnh...
Naêêm 1940, aûnh höôûng giaùo lyù Phaät giaùo Hoøa Haûo lan roäng khaép nôi ôû mieàn Nam,
trôû thaønh moät phong traøo quoác gia daân toäc khieán quaân Phaùp nao nuùng. Chuùng lieàn
baét ñöùc thaày Huyønh Phuù Soå mang veà Saøi Goøn, sau ñoù ñem veà quaûn thuùc taïi Baïc
Lieâu. ÔÛ baát cöù ñaâu, ñöùc thaày vaãn tieáp tuïc truyeàn roäng trong quaàn chuùng. Ñaàu naêm
1945, sau khi Nhaät ñaûo chính Phaùp, ñöùc thaày thaønh laäp Vieät Nam Ñoäc Laäp Ñoàng
Minh Hoäi ñeå tranh thuû neàn ñoäc laäp cho Vieät Nam.
Phong cảnh, di tích
Khu Du Lòch Nuùi Caám (Huyeän Tònh Bieân) : Caùch thò xaõ Chaâu Ñoác 30 km, laø moät
ngoïn trong daõy "Thaát Sôn" huøng vó cuûa An Giang, trong ñoù coù nuùi Caám cao 710 m.
Ñöôøng ñi leân doác nuùi thoaûi maùi deã ñi, treân söôøn nuùi coù nhieàu caûnh ñeïp nhö suoái
Thanh Lang, ñoäng Thuûy Lieâm, hang Voà Boà Hong, vöôøn caây aên quaû, ñaëc bieät khí
haäu ôû nuùi Caám raát maùt meû. Ñeán khu du lòch nuùi Caám, du khaùch seõ ñöôïc tham quan
thaéng caûnh nuùi non, hoà chöùa nöôùc Otuka Sa, thaûm coû xanh töôi.
Khu Du Lòch Nuùi Sam : Di tích nuùi Sam thuoäc xaõ Vónh Teá, phía taây thò xaõ Chaâu
Ñoác. Töø thò xaõ Long Xuyeân ñeán thò xaõ Chaâu Ñoác 56 km theo ñöôøng lieân tænh 10 ñi
5 km nöõa thì ñeán nuùi Sam. Nuùi Sam cao 284 m naèm giöõa caùnh ñoàng, coù ñöôøng ñaù
traûi nhöïa daøi 5 km cho xe chaïy voøng quanh leân taän ñænh nuùi. Nuùi Sam cuøng nuùi
Baûy laø nhöõng cao ñieåm aùn ngöõ bieân giôùi Campuchia. Nuùi thaáp coù nhieàu ñöôøng
moøn, nhieàu ngaõ leân xuoáng, ít caây coå thuï.
Theo truyeàn thuyeát, nuùi coù nhieàu linh hieån, neân coù nhieàu chuøa thôø Phaät ñaõ döïng
leân taïi ñaây gaàn 2 theá kyû. Ñoàng baøo khaép nôi veà ñaây cuùng leã raát ñoâng. Coù ñeán 200
ngoâi ñeàn, chuøa, am, vaø mieáu naèm raûi raùc ôû chaân nuùi, söôøn nuùi vaø caû treân ñænh.
Treân ñænh coù moät phaùo ñaøi cuõ do Phaùp xaây döïng. Ñaëc bieät döôùi chaân nuùi coøn coù
laêng Thoaïi Ngoïc Haàu töùc Nguyeãn Vaên Thoaïi, moät töôùng trieàu Nguyeãn coù nhieàu
coâng ñöùc ñoái vôùi nhaân daân ñòa phöông trong vieäc toå chöùc ñaøo caùc con keânh quan
troïng trong tænh An Giang : kinh Vónh Teá daøi 90 km noái soâng Haäu ñeán Höông
Thaønh (Haø Tieân) ñoå ra bieån Thaùi Lan; kinh Chænh An noái soâng Haäu qua soâng Tieàn.
Taát caû nhöõng coâng trình quan troïng aáy ñeàu hoaøn taát tröôùc khi quaân Phaùp xaâm löôïc
19
Nam Kyø (1858).
Nuùi Sam khoâng chæ laø caûnh ñeïp thieân nhieân maø coøn gaén lieàn vôùi nhieàu di tích lòch
söû ñaõ khaéc saâu vaøo taâm linh ngöôøi daân ñoàng baèng Nam boä. Nôi ñaây coøn coù mieáu
thôø baø Chuùa Xöù, chuøa Taây An, laêng Thoaïi Ngoïc Haàu, vöôøn Tao Ngoä, ñoài Baïch
Vaân... Ñaây laø khu du lòch noåi tieáng caû vuøng Nam boä.
Di Tích Lòch Söû Quaûn Cô Traàn Vaên Thaønh : Ñeàn thôø quaûn cô Traàn Vaên Thaønh
thuoäc xaõ Thaïch Myõ Taây, huyeän Chaâu Phuù, naèm giöõa ñoàng luùa Laïng Vinh, beân bôø
kinh Xaùng Vinh Tre (kinh Tri Toân), caùch thaønh phoá Long Xuyeân khoaûng 50 km.
Ñeàn thôø do oâng Traàn Vaên Nhu, con trai caû oâng Traàn Vaên Thaønh ñöùng ra xaây döïng
naêm 1897, sau 20 naêm töø ngaøy oâng Traàn Vaên Thaønh hy sinh trong moät traän chieán
ñaáu choáng quaân Phaùp. Ñeàn thôø laø nôi töôûng nhôù ngöôøi laõnh ñaïo cuoäc khôûi nghóa
Laùng Linh - Baûy Thöa vaøo naêm 1867 - 1873 vaø coøn laø nôi taäp hôïp nhaân daân vaø tín
höõu ñaïo Böûu Sôn Kyø Höông ñeå chôø thôøi cô ñaùnh Phaùp.
Laêng Thoaïi Ngoïc Haàu : Laø coâng trình ñoà soä nhaát ôû chaân nuùi Sam (Chaâu Ñoác - An
Giang). Khu laêng coù ñeàn thôø oâng Thoaïi Ngoïc Haàu, moä oâng cuøng hai phu nhaân.
Thoaïi Ngoïc Haàu teân thaät laø Nguyeãn Vaên Thoaïi (1761 - 1829), moät danh töôùng noåi
danh cuûa trieàu Nguyeãn. OÂng sinh ngaøy 25-11-1761 taïi Dieân Phöôùc, Tænh Quaûng
Nam, ñöôïc phong töôùc Ngoïc Haàu vaø maát ngaøy 06-06-1829. OÂng laø ngöôøi ñaõ chæ
huy ñaøo keânh Vónh Teá, keânh Thoaïi Haø... ñeå phaùt trieån noâng nghieäp vaø môû ñöôøng
töø Chaâu Ñoác ñi nuùi Sam, Chaâu Ñoác ñi Loø Goø vaø Soùc Traêng. OÂng coù coâng lôùn trong
vieäc môû mang khai phaù nhieàu vuøng ñaát phía Taây Nam toå quoác.
Toaøn boä khu laêng taåm keát thaønh moät khoái kieán truùc haøi hoøa, bao boïc xung quanh
laø böùc töôøng daøy ñeàu ñaën caùc baäc xaây baèng ñaù ong. Khu chính giöõa goàm laêng moä
cuûa hai baø vôï. Beân phaûi khu moä laø nhöõng ngoâi moä voâ danh cuûa daân coâng khi theo
oâng khai hoang, laäp aáp, ñaøo keânh Vónh Teá.
Ngoaøi ra, sau phaàn moä cuûa Thoaïi Ngoïc Haàu coù taám bia "Vónh Teá Sôn" baèng ñaù sa
thaïch, khaéc 730 chöõ ñöôïc döïng töø naêm 1828, 4 naêm sau khi ñaøo keânh Vónh Teá.
Laêng Thoaïi Ngoïc Haàu ñöôïc hoaøn thaønh vaøo cuoái nhöõng naêm 20 cuûa theá kyû 19.
Traûi qua bao naêm thaùng, laêng vaãn coøn neùt uy nghi dieãm leä, laø moät coâng trình kieán
truùc ngheä thuaät mang nhieàu yù nghóa lòch söû. Ñeå ghi coâng ôn Thoaïi Ngoïc Haàu,
20
haøng naêm ñeán ngaøy 6-6 aâm lòch, nhaân daân quanh vuøng ñeán laøm leã töôûng nieäm oâng.
Chuøa Taây An : Töø thò xaõ Chaâu Ñoác nhìn veà höôùng taây thaáy moät ngoïn nuùi cao
khoaûng 248 m goïi laø nuùi Sam caùch thò xaõ 5 km. Ñeán chaân nuùi Sam, nhìn leân chaân
nuùi laø thaáy moät ngoâi chuøa mang daùng daáp cuûa nhöõng ngoâi chuøa AÁn Ñoä coù kieán
truùc haøi hoøa vôùi caûnh chí thieân nhieân, taïo moät veû ñeïp loäng laãy ñoù laø chuøa Taây An.
Chuøa Taây An coå töï do moät vò quan trieàu Nguyeãn ñôøi Minh Maïng (1820) laø toång
ñoác Nguyeãn Nhaät An xaây döïng theo lôøi nguyeän cuûa oâng khi ñöôïc trieàu ñình phaùi
ñi Cao Mieân. Theo lôøi nguyeän naøy, neáu oâng ñi thaønh coâng, khi veà seõ döïng moät
ngoâi chuøa thôø Phaät taïi chaân nuùi Sam. Caát chuøa xong, oâng thænh vò hoøa thöôïng ñaàu
tieân laø Nguyeãn Vaên Giaùc, phaùp hieäu laø Haûi Tònh ñeán truï trì. Naêm Thieäu Trò thöù 7
(1847), chuøa laïi thænh theâm moät vò hoøa thöôïng nöõa teân laø Ñoaøn Minh Huyeàn, phaùp
hieäu laø Phaùp Tang ñeán truï trì. Vò hoøa thöôïng sau naøy ngoaøi vieäc tu haønh coøn coù taøi
laøm thuoác trò beänh cho nhaân daân raát hieäu quaû neân sau khi oâng maát, ñoàng baøo suy
toân hoøa thöôïng vôùi danh hieäu laø Phaät thaày Taây An vaø danh hieäu naøy vaãn ñöôïc goïi
ñeán ngaøy nay.
Chuøa söûa chöõa nhieàu laàn theo thôøi gian truï trì cuûa caùc vò hoøa thöôïng. Chuøa kieán
truùc theo kieåu AÁn Ñoä vôùi caùc vaät lieäu beàn chaéc nhö gaïch ngoùi, xi maêng. Chính
dieän laø ngoâi chuøa, cao 18 m thôø töôïng Phaät Thích Ca, coøn hai beân laø laàu chieâng vaø
laàu troáng. Tröôùc chuøa coù ba voïng cöûa : cöûa giöõa tam quan thôø töôïng Phaät Quan
AÂm, 2 cöûa hai beân coù hai baûng ñeà "Taây An coå töï", beân trong cöûa tam quan laø saân
chuøa coù moät coät phöôùn cao 16 m. Döôùi baäc thang chuøa coù ñuùc baïch töôïng vaø haéc
töôïng, vai coù ñaép hai vò thaàn tieân ngoài treân maët traêng löôõi lieàm, 2 beân laø hai haønh
lang phaân bieät cho tín ñoà nam nöõ. Chuøa theo phaùi Ñaïi Thöøa, coù tôùi 11.270 töôïng
lôùn nhoû laøm baèng goã. Ngaøy raèm thaùng gieâng, thaùng 7 vaø thaùng 10 aâm lòch laø ngaøy
nhaân daân ñeán cuùng leã ñoâng nhaát.
Chuøa Gioàng Thaønh (Long Höông Töï) : Thuoäc xaõ Long Sôn, huyeän Phuù Taân. Chuøa
ñöôïc khôûi coâng xaây döïng vaøo naêm 1875 do hoøa thöôïng Traàn Minh Lyù ñöùng ra
troâng coi. Sôû dó goïi laø chuøa Gioàng Thaønh vì chuøa naøy ñöôïc xaây döïng treân neàn haøo
thaønh tröôùc ñaây cuûa nhaø Nguyeãn. Töø naêm 1875 ñeán nay, chuøa ñaõ traûi qua 4 laàn
xaây döïng tu boå laïi. Naêm 1970 laø laàn söûa chöõa lôùn nhaát gaàn ñaây vaø hoøa thöôïng
