Triết học phương tay hiện đại
Thế giới là biểu tượng của tôi".
Arthur Schopenhauer (1788-1860)
"Không có gì là sống còn đối với khoa học; không gì có thể là như thế".
Charles Sanders Peirce (1839-1914, triết gia Mỹ)
"Tuyệt đối không có điều gì được hai tâm trí nhìn thấy trong cùng một lúc".
Bertrand Russell (1872-1970, triết gia Anh)
!!!
"Thế giới là biểu tượng của tôi".
Arthur Schopenhauer (1788-1860)
"Không có gì là sống còn đối với khoa học; không gì có
thể là như thế".
Charles Sanders Peirce (1839-1914, triết gia Mỹ)
"Tuyệt đối không có điều gì được hai tâm trí nhìn thấy
trong cùng một lúc".
Bertrand Russell (1872-1970, triết gia Anh)
Chương 15
TRIẾT HỌC PHƯƠNG TÂY HIỆN ĐẠI
15.1. THUYẾT VỊ LỢI
Bentham (1748-1832, triết gia Anh)
- Sinh tại London và học tại Oxford, là luật sư. Quan
tâm đến vấn đề đạo đức và ứng dụng vào thực tế.
- Chịu ảnh hưởng của tư tưởng cách mạng Pháp 1789,
phát triển thành tư tưởng xã hội chủ nghĩa Anh.
- Một hành động là đúng hay sai phải được đánh giá
trên kết qủa, chứ không phải là động cơ của nó.
- Một kết qủa là tốt nếu nó đem lại hạnh phúc, và là
xấu nếu đem lại đau khổ cho người ta.
Chương 15
TRIẾT HỌC PHƯƠNG TÂY HIỆN ĐẠI
- Vì thế, mục đích của hành động là gia tăng tối đa
hạnh phúc và giảm thiểu đau khổ.
- Nếu kinh doanh gây đau khổ: bất hợp pháp, nếu tình
yêu nam nữ đem lại hạnh phúc: không thể phản đối
(giáo phái Agapemone thập niên 1840 và chủ trương
thực hành tình yêu tự do).
"Lợi ích lớn nhất cho số đông lớn nhất".
"Mỗi người đều có giá trị bằng một, và không người nào
có giá trị hơn một".
Chương 15
TRIẾT HỌC PHƯƠNG TÂY HIỆN ĐẠI
Francis Hutcheson (TK 18, triết gia Ireland gốc
Scotland)
"Hành động tốt nhất luôn mang lại hạnh phúc lớn nhất
cho nhiều người".
John Stuart Mill (1806-1873, triết gia Anh)
- Chưa bao giờ đến trường, mà được giáo dục bởi người
cha là James Mill, đặc biệt là về thuyết vị lợi.
- Bị rơi vào trầm cảm cho đến tuổi 25, khi gặp Harriet
Taylor-một người đóng vai trò quan trọng trong sự
nghiệp của ông.
Chương 15
TRIẾT HỌC PHƯƠNG TÂY HIỆN ĐẠI
- Một số tác phẩm đáng chú ý:
Về tự do (1859). Luận điểm trung tâm: cá nhân cần
phải được tự do làm bất cứ điều gì nó thích, miễn là
không gây thiệt hại cho ai.
"Mục tiêu duy nhất được đảm bảo cho con người, cá
nhân hoặc cộng đồng, trong việc can thiệp vào tự do
hành động của bất luận một kẻ nào khác, là sự tự
bảo vệ".
"Vượt trên chính mình, vượt trên cả thân xác và tâm
hồn mình, cá thể là quyền uy tối thượng".
Chương 15
TRIẾT HỌC PHƯƠNG TÂY HIỆN ĐẠI
Sự nô dịch của phụ nữ (1869). Vấn đề bình đẳng giới.
Phong trào phụ nữ Anh đòi quyền bầu cử bắt đầu từ
năm 1866 sau khi Mill lần đầu tiên gửi đến nghị viện
kiến nghị đòi quyền này cho nữ giới. Năm 1918, phụ
nữ trên 30 tuổi được bầu cử.
15.2. CHỦ NGHĨA THỰC DỤNG
Charles Sanders Peirce (1839-1914, triết gia Mỹ)
- Một trí tuệ độc đáo và đa năng, tốt nghiệp ngành toán
học và khoa học, từ 48 tuổi dành trọn thời gian cho
triết học.
Chương 15
TRIẾT HỌC PHƯƠNG TÂY HIỆN ĐẠI
- Luận điểm cơ bản: tri thức là một hoạt động.
"Thực tế là cái cuối cùng mà kiến thức và suy luận cũng
đi đến, dù sớm hay muộn".
Nhận thức là một nhu cầu luôn thúc giục chúng ta, để
đạt được hiểu biết chúng ta phải đánh giá hoàn cảnh
và rút kinh nghiệm từ những sai lầm.
Làm là biết: tri thức chỉ có được bằng cách tham gia
chứ không phải quan sát.
"Chúng ta có được sự hiểu biết không phải như khán
giả mà như người tham gia".
Chương 15
TRIẾT HỌC PHƯƠNG TÂY HIỆN ĐẠI
Bác bỏ quan niệm cho rằng tri thức có tính khách quan.
Để sống còn, chúng ta nỗ lực đạt tới tri thức, sử
dụng nó có lợi cho mình cho tới chừng nào nó còn
hữu hiệu, và sẵn sàng thay đổi khi nó vô hiệu.
Sự phát triển tri thức không phải là thêm những điều
chắc chắn mới vào khối những điều chắc chắn đã có,
mà là thay thế những lời giải thích sẵn có bằng
những lời giải thích mới tốt hơn.
> Tri thức, kể cả khoa học, đều có thể sai lạc, và về
mặt nguyên tắc là có thể thay đổi được.
Chương 15
TRIẾT HỌC PHƯƠNG TÂY HIỆN ĐẠI
William James (1842-1910, triết gia Mỹ)
- Thú vị để đọc với văn phong êm dịu và ẩn dụ phong
phú. Tốt nghiệp y khoa Đại học Harvard, giảng viên
khoa giải phẫu học và sinh lý học tại đây, sau đó là
giáo sư triết học và tâm lý học.
- Coi chủ nghĩa thực dụng như một lý thuyết về chân lý.
Chân lý không phải là sự phản ánh khách quan, mà
là mối liên hệ giữa các kinh nghiệm, chân lý là cái có
ích.
"Hữu dụng là chân lý".
Chương 15
TRIẾT HỌC PHƯƠNG TÂY HIỆN ĐẠI
John Dewey (1859-1952, triết gia Mỹ)
- Người gây ảnh hưởng sâu rộng nhất, là giáo sư đại
học Michigan, Chicago, Columbia, từng theo triết học
Hegel, sau chuyển qua chủ nghĩa thực dụng.
- Triết học về giáo dục: thầy giáo là người hướng dẫn
và cộng tác, tiến trình giáo dục phải xây dựng trên cơ
sở lợi ích của học trò và khai thác năng lực tự nhiên
của chúng, học bằng cách thực hành.
"Chúng ta càng xác minh những mối tương tác, chúng
ta càng biết rõ đối tượng đang khảo sát".
Chương 15
TRIẾT HỌC PHƯƠNG TÂY HIỆN ĐẠI
- Đưa ra mô hình tìm kiếm tri thức: nêu bật vấn đề, đưa
ra giải pháp, thực nghiệm.
- Chân lý là công cụ của hành vi chứ không phải là sự
phù hợp với thực tế khách quan.
15.3. TRIẾT HỌC PHÂN TÍCH (chủ nghĩa thực chứng)
Bertrand Russell (1872-1970, triết gia Anh)
- Sinh ra và lớn lên trong một gia đình quý tộc, cha mẹ
mất năm lên 4 tuổi, được thừa kế tước bá từ ông nội
John Russel-Thủ tướng Anh. Tốt nghiệp ngành toán
học và triết học Đại học Cambridge.
Chương 15
TRIẾT HỌC PHƯƠNG TÂY HIỆN ĐẠI
- Một cuộc đời ngoại hạng trong triết học: cưới vợ 4 lần,
có nhiều cuộc tình tai tiếng, đi khắp nơi, giao du với
những người nổi tiếng, giải Nobel văn chương 1950.
- Phân tích điều chúng ta nói:
Trường hợp ví dụ
a. "Người kế vị ngôi vua nước Anh hói đầu".
b. "Người kế vị ngôi vua nước Pháp hói đầu".
Hai phát biểu có cùng một cấu trúc ngữ pháp nhưng có
hai loại quan hệ luận lý khác biệt, trong đó ít nhất
một phát biểu che giấu bản chất của nó.
Chương 15
TRIẾT HỌC PHƯƠNG TÂY HIỆN ĐẠI
"Đâu là điều chúng ta thực sự nói khi chúng ta phát
biểu như thế?"
- Triết học là khoa học nghiên cứu logic của ngôn ngữ.
Nhiệm vụ của triết học là phân tích luận lý cách diễn
đạt trong ngôn ngữ, nhằm làm sáng tỏ những hàm ý
bị che giấu.
Ludwig Wittgenstein (1889-1951, triết gia Anh)
- Sinh tại Vienna, viết bằng tiếng Đức, nhưng làm việc
tại Đại học Cambridge.
Chương 15
TRIẾT HỌC PHƯƠNG TÂY HIỆN ĐẠI
- Hai thời kỳ trong triết học của Wittgenstein:
Thời kỳ đầu
Ẩn dụ về bức tranh: mảnh vải không phải nông thôn,
nhưng hoạ sĩ có thể biểu thị nông thôn trên đó với sự
kết hợp của những mảng màu.
Chúng ta có thể tập hợp những từ ngữ đại diện cho sự
vật thành những câu có cùng hình thức luận lý với
thực tại, và có thể biểu thị thực tại một cách chính
xác. Ngôn ngữ thể hiện hình thái cuộc sống.
Chương 15
TRIẾT HỌC PHƯƠNG TÂY HIỆN ĐẠI
Thời kỳ sau
Ẩn dụ về công cụ: ngôn ngữ là công cụ có thể dùng
được cho nhiều việc khác nhau chứ không chỉ để
hình dung ra thực tại như trên.
Không thể có cái gọi là ngôn ngữ riêng tư, vì chúng ta
học cách sử dụng chúng từ những tình huống xã hội,
vì thế ngôn ngữ là của chung.
"Nghĩa của một từ là cách dùng của nó trong ngôn ngữ"
"Đặt tên cũng gần giống như gắn nhãn hiệu lên sự vật".
Chương 15
TRIẾT HỌC PHƯƠNG TÂY HIỆN ĐẠI
15.4. CHỦ NGHĨA HIỆN SINH
Soren Kierkegaard (1813-1855, triết gia Đan Mạch)
- Ông tổ của chủ nghĩa hiện sinh, sinh ra và sống trọn
đời tại Copenhagen.
- Cho rằng không có hệ tư tưởng nào có thể giải thích
được kinh nghiệm độc đáo của cá thể: trừu tượng
hóa, khái quát hóa là cách để chúng ta tư duy và liên
hệ giữa các sự vật, trong khi sự thật là chỉ có những
sự vật riêng lẻ mới hiện hữu.
Chương 15
TRIẾT HỌC PHƯƠNG TÂY HIỆN ĐẠI
- Nếu muốn hiểu cái gì thực sự hiện hữu, chúng ta phải
tìm cách tiếp cận những thực thể cá biệt riêng lẻ, đặc
biệt đúng khi muốn hiểu con người.
- Bản thân cá nhân con người là một thực thể tinh thần
tối cao, vì thế tính chủ quan cá nhân của cuộc sống
con người mới là quan trọng nhất.
Chẳng hạn, tình yêu là một trong những quyết định
riêng tư có ý nghĩa nhất mà nhiều người phải đưa ra,
và việc đưa ra quyết định là hành động nhân bản
nhất vì chúng ta đã chọn lựa để sáng tạo nên cuộc
sống và tự mình trở thành chính mình.
Chương 15
TRIẾT HỌC PHƯƠNG TÂY HIỆN ĐẠI
Martin Heidegger (1889-1976, triết gia Đức)
- Gia nhập đảng Quốc xã, và khi đảng này nắm chính
quyền (1933) thì trở thành viện trưởng quốc xã của
Viện đại học Freiburg. Sau khi phát xít Đức thất bại
(1945), bị cấm giảng dạy trong 6 năm.
- Tồn tại là gì?
Con người không tách rời thế giới để nhìn ngắm nó.
Bản thân con người là một phần cố hữu của thế giới,
sự tồn tại của con người được xác định trong thế giới
đó, và nó hiện hữu.
Chương 15
TRIẾT HỌC PHƯƠNG TÂY HIỆN ĐẠI
- Làm sao để nhận thức được sự tồn tại của con người?
Phải có một bối cảnh mà trong đó con người hiện hữu
với những ý niệm về sự tiếp diễn (có tính thời gian).
Con người là thời gian hóa thân, phương thức hiện hữu
của con người là cơ cấu ba tầng (qúa khứ, hiện tại,
tương lai).
- Biểu hiện của lo âu hiện sinh?
Sự tồn tại của con người là một tồn tại được chia sẻ và
mang tính xã hội. Và chúng ta mong muốn trở thành
những cá nhân với một cách thức tồn tại đích thực.
Chương 15
TRIẾT HỌC PHƯƠNG TÂY HIỆN ĐẠI
Con người luôn hướng tới một tương lai vô định, và
phải chọn lựa mà không chắc chắn về kết qủa của
chọn lựa đó.
Lỗi lầm và lo âu ập xuống thân phận chúng ta, nhất là
khi đối diện với cái chết.
Con người mong muốn có một nền tảng vô hình nào đó
để dựa vào và đi theo, và nếu chúng không hiện hữu
thì cuộc sống trở nên phi lý và vô nghĩa.
"Con người chính là những thực thể cần được phân
tích".
