Trắc địa công trình_phần 4
Bố trí công trình là công tác trắc địa thực hiện trên mặt đất nhằm xác định vị trí mặt bằng và độ cao của các điểm, các đường thẳng, các mặt phẳng đặc trưng của công trình xây dựng theo thiết kế.
Nội dung công tác bố trí công trình ngược lại so với công tác đo vẽ bản đồ. Khi đo vẽ bản đồ, ngoài thực địa người ta đo đạc mặt đất, sau đó tiến hành sử lý số liệu đo đạc để vẽ lên bản đồ. Còn khi bố trí công trình, ở trong phòng căn cứ...
TRẮC ĐỊA Phần 4. Trắc địa trong xây dựng công trình
PHẦN 4. TRẮC ĐỊA TRONG XÂY DỰNG CÔNG TRÌNH
CHƯƠNG 8. TRẮC ĐỊA CÔNG TRÌNH
PHẦN A. BỐ TRÍ CÔNG CÔNG TRÌNH
8.1. Khái quát công tác bố trí công trình
8.1.1. Khái niệm
Bố trí công trình là công tác trắc địa thực hiện trên mặt đất nhằm xác định vị trí mặt
bằng và độ cao của các điểm, các đường thẳng, các mặt phẳng đặc trưng của công trình xây
dựng theo thiết kế.
Nội dung công tác bố trí công trình ngược lại so với công tác đo vẽ bản đồ. Khi đo
vẽ bản đồ, ngoài thực địa người ta đo đạc mặt đất, sau đó tiến hành sử lý số liệu đo đạc để
vẽ lên bản đồ. Còn khi bố trí công trình, ở trong phòng căn cứ vào bản thiết kế tính toán
các số liệu bố trí cần thiết, sau đó dùng máy móc và các dụng cụ trắc địa định vị công trình
trên mặt đất theo đúng thiết kế.
Độ chính xác đo vẽ bình đồ phụ thuộc vào tỷ lệ bản đồ, còn độ chính xác bố trí
công trình thuộc vào tài liệu thiết kế. Độ chính xác công tác bố trí công trình thường yêu
cầu cao hơn độ chính xác đo góc, đo dài giữa các điểm đánh dấu ngoài thực địa. Trong
công tác bố trí công trình thường cho trước một hướng hoặc một điểm, hướng và điểm
khác tìm bằng cách đặt góc và khoảng cách thiết kế. Vì vậy trong bố trí công trình thường
khó áp dụng phương pháp đo nhiều lần.
8.1.2. Cơ sở để thực hiện công tác bố trí công trình
Cơ sở hình học để thực hiện việc bố trí công trình là các trục dọc, ngang của công
trình bao gồm:
- Trục chính (4-4) là đối xứng của công trình. Ví dụ: Trục chính của nhà là trục đối
xứng của nó, còn trục chính của các công trình dạng tuyến là trục dọc của công trình đó.
- Trục phụ (2-2, 6-6) là trục đối
1 2 3 4 5 6 7
xứng của các phần, các bộ phận riêng biệt
của công trình. Chỉ có các công trình lớn, A A
hình dáng phức tạp mới có trục phụ. B B
- Trục cơ bản là trục bao quanh hình C C
dạng tổng quát của công trình.
- Trục dọc là trục nằm theo chiều 1 2 3 4 5 6 7
dọc của công trình, thường ký hiệu bằng Hình 8.1
những chữ cái Latinh in hoa ( A-A, B-B...).
- Trục ngang là trục nằm theo chiều ngang của công trình, thường được ký hiệu
bằng chữ số Ả Rập (1-1, 2-2...).
- Điểm dóng là các điểm nằm trên các trục nhưng thường là các điểm nằm ngoài
phạm vi công trình, chúnh dùng để cố định các trục ở trên mặt đất. Cốt 0 là độ cao mặt
bằng gốc thường được chọn là mặt nền tầng một.
Biên soạn: GV.Lê Văn Định 1 Dùng cho sinh viên khối kỹ thuật
TRẮC ĐỊA Phần 4. Trắc địa trong xây dựng công trình
8.1.3. Trình tự công tác bố trí công trình
8.1.3.1. Bố tri cơ bản
Căn cứ vào điểm khống chế trắc địa, theo các số liệu đo nối giải tích, người ta bố trí
trên thực địa vị trí các trục chính. Khi bố trí các trục chính, chỉ xác định vị trí tổng quát của
công trình trên khu vực và định hướng nó với các vật kiến trúc và địa vật xung quanh.
8.1.3.2. Bố tri chi tiết
Căn cứ vào trục chính, tùy theo các giai đoạn thi công mà bố trí các trục dọc, trục
ngang của các khối, các chi tiết, các bộ phận chôn lấp. Xác định vị trí mặt bằng và độ cao
của tất cả các điểm đặc trưng, các mặt cắt ngang, các cấu kiện. Bố trí trong giai đọan này
nhằm xác định vị trí tương hỗ giữa các yếu tố của công trình và tiến hành chính xác hơn
công tác bố trí trục chính.
8.1.3.3. Bố trí trục công nghệ
Khi kết thúc thi công máy và lắp ráp các cấu kiện, ta tiến hành bố trí và chọn
mốc các trục láp ráp và đặt các thiết bị công nghệ vào vị trí thiết kế. Giai đọan này
công tác trắc địa đòi hỏi độ chính xác cao nhất.
8.1.4. Cơ sở độ chính xác công tác bố trí công trình
Độ chính xác bố trí công trình phụ thuộc vào tính chất phức tạp của công trình, quy
mô công trình, vật liệu xây dựng công trình và phương pháp thi công....
Để thực hiện công công tác bố trí trước hết phải thành lập độ chính xác, trong đó
phân thành hai lọai :
8.1.4.1. Độ chính xác của công tác bố trí các trục chính trên thực địa
Công tác bố trí trục chính thường yêu cầu không cao. Nếu công trình nằm giữa các
vật kiến trúc địa phương thì độ chính xác yêu cầu so với sai số ±(0,5m 4 1m). Nếu công
trình nằm giữa các công trình hiện có thi nâng cao lên 0,1m và cao hơn nữa.
8.1.4.2 . Độ chính xác bố trí chi tiết
Độ chính xác công tác bố trí chi tiết thường yêu cầu cao hơn độ chính xác công tác
bố trí trục chính và phụ thuộc vào các yếu tố:
+ Độ chính xác xác định các yếu tố riêng biệt của công trình trong quá trình thiết kế
; thiết kế bằng phương pháp giải tích độ chính xác cao hơn phương pháp đồ giải.
+ Mối liên hệ giữa các bộ phận sản xuất: các công trình có các dây chuyền sản xuất
tự động, các máy liên hợp đòi hỏi độ chính xác đến 0,1mm. Còn các công trình có các biện
pháp sản xuất độc lập đòi hỏi độ chính xác thấp hơn.
+ Quy mô công trình: công trình có qui mô, kích thước, chiều cao càng lớn thì độ
chính xác công tác bố trí đòi hỏi càng cao.
+ Thời gian sử dụng: công trình xây dựng vĩnh cửu độ chính xác công tác bố trí cao
hơn công trình xây dựng tạm thời.
+ Thi công đồng loạt yêu cầu độ chính xác bố trí cao hơn thi công tuần tự.
Độ chính xác bố trí công trình thường cho trong các tiêu chẩn xây dựng. Tuy nhiên
không ít trường hợp phải tự tính toán để phù hợp với đặc thù của công trình. Cũng như
công tác đo vẽ bản đồ, công tác bố trí công trình được xây dựng từ toàn thể đến từng phần,
Biên soạn: GV.Lê Văn Định 2 Dùng cho sinh viên khối kỹ thuật
TRẮC ĐỊA Phần 4. Trắc địa trong xây dựng công trình
nhưng độ chính xác trong các giai đoạn bố trí lại tăng dần để đảm bảo tính chặt chẽ của
kích thước công trình.
8.1.5. Đặc điểm khống chế lưới trắc địa công trình
8.1.5.1. Lưới khống chế mặt bằng trắc địa công trình
Lưới khống mặt bằng trắc địa công trình là cơ sở trắc địa quan trọng cho cả ba giai
đoạn xây dựng công trình: giai đoạn khảo sát-thiết kế, giai đoạn thi công và giai đoạn sử
dụng công trình.
Trong giai đoạn khảo sát - thiết kế, lưới trắc địa là cơ sở phục vụ cho công tác đo
vẽ bản đồ, bình đồ và mặt cắt địa hình. Đó là tài liệu trắc địa không thể thiếu được trong
việc chọn vị trí xây dựng công trình, viết phương án tiền khả thi, phương án khả thi và thiết
kế kỹ thuật công trình.
Trong giai đoạn thi công, lưới trắc địa công trình là cơ sở trắc địa phục vụ cho thi
công xây dựng công trình như bố trí công trình ngoài thực địa theo đúng thiết kế, kiểm tra -
theo dõi quá trình thi công, đo biến dạng và đo vẽ hoàn công công trình.
Trong giai đoạn quản lý và khai thác sử dụng công trình, lưới khống chế trắc địa
công trình là cơ sở trắc địa quan trọng nhằm xác định biến dạng công trình như độ trồi lún,
độ nghiêng và độ chuyển dịch ngang công trình. Từ các thông số biến dạng này người
kiểm chứng công tác khảo sát - thiết kế, đánh giá mức độ độ ổn định và chất lượng thi
công công trình.
Lưới trắc địa công trình có thể được thành lập ở những khu vực đầu mối của các
công trình điện-thuỷ lợi; đường giao thông, hầm đèo, cầu vượt; khu vực thành phố, khu
công nghiệp; sân bay, bến cảng...Tuỳ thuộc vào yêu cầu nhiệm vụ đặt ra trong từng giai
đoạn xây dựng công trình mà yêu cầu độ chính xác của lưới khống chế có khác nhau, giai
đoạn sau cao hơn giai đoạn trước.
Đối với việc đo vẽ bản đồ, cơ sở để ước tính độ chính xác cần thiết của lưới khống
chế mặt bằng là yêu cầu về độ chính xác của lưới đo vẽ. Yêu cầu đó là sai số giới hạn vị trí
điểm của lưới đo vẽ so với điểm của lưới nhà nước và lưới tăng dày không được vượt quá
0.2mm trên bản đồ ở khu vực chưa xây dựng. Đối với khu vực đã xây dựng rồi thì sai số
này không được vượt quá giới hạn tùy theo tỷ lệ bản đồ.
Lưới khống chế mặt bằng trắc địa công trình còn phải đảm bảo độ chính xác để bố
trí công trình và quan trắc biến dạng công trình. Tuỳ theo yêu cầu độ chính xác của lưới bố
trí công trình mà lưới trắc địa công trình cần phát triển cho phù hợp. Khi yêu cầu về độ
chính của lưới bố trí công trình tương đương độ chính xác của lưới đo vẽ thì lưới trắc địa
công trình có thể dựa vào các điểm của lưới nhà nước đã có trên khu vực xây dựng công
trình để phát triển, nguyên tắc phát triển lưới cũng giống như lưới nhà nước.
Khi yêu cầu về độ chính của lưới bố trí công trình cao hơn hẳn độ chính xác của
lưới đo vẽ, thì lưới trắc địa công trình cần phải thành lập chuyên dùng riêng cho công trình.
Trong trường hợp này yêu cầu độ chính xác lưới tăng dần theo từng giai đoạn xây dựng
công trình và phụ thuộc vào đặc điểm công trình xây dựng. Các điểm của lưới khống chế
nhà nước ở đây chỉ có ý nghĩa là số liệu gốc tối thiểu để thống nhất lưới trắc địa công trình
trong hệ thống toạ độ nhà nước.
8.1.5.2. Lưới khống chế độ cao trong trắc địa công trình
Lưới khống chế độ cao trắc địa công trình là cơ sở trắc địa quan trọng phục vụ cho
khảo sát - thiết kế công trình, bố trí độ cao các hạng mục và quan trắc độ lún công trình.
Lưới độ cao trắc địa công trình được thành lập ở những khu vực đầu mối của các công
trình điện - thuỷ lợi; đường giao thông, hầm đèo, cầu vượt; khu vực thành phố, khu công
nghiệp; sân bay, bến cảng...
Biên soạn: GV.Lê Văn Định 3 Dùng cho sinh viên khối kỹ thuật
TRẮC ĐỊA Phần 4. Trắc địa trong xây dựng công trình
Độ chính xác và mật độ điểm của lưới độ cao phụ thuộc vào yêu cầu độ chính xác
của công tác đo vẽ, công tác bố trí công trình và độ lớn của diện tích khu xây dựng.
Lưới độ cao hạng III được tăng dày từ các điểm hạng II, được thành lập lưới dạng
tuyến, vòng khép kín hoặc lưới có điểm nút. Còn lưới độc lập thường là hệ thống khép kín
đo đi và đo về. Lưới độ cao hạng IV được tăng dày từ lưới độ cao hạng III và đồ hình lưới
cũng được phát triển như lưới hạng III.
Yêu cầu cao nhất về độ chính xác đo cao là công tác bố trí các hệ thống tự chảy và
bố trí cơ bản đường xe điện ngầm. Để đào thông hầm đối hướng thì cần phải lập lưới độ
cao hạng II, hạng III. Trong xây dựng các công trình đầu mối thủy lợi - thủy điện, các
tuyến kênh, hệ thống tưới tiêu cần phải lập lưới độ cao hạng II, III, IV.
Hệ thống đường ống tự chảy có kích thước lớn thường có độ dốc thiết kế là
0,00005. Yêu cầu độ chính xác đặt ống phụ thuộc độ dốc thiết kế, khoảng cách giữa các
giếng ga và kích thước của hệ thống ống ngầm. Từ những yếu tố đó thường phải lập lưới
độ cao hạng II, hoặc hạng III. Trong xây dựng các công trình đầu mối thủy lợi - thủy điện,
các tuyến kênh, hệ thống tưới tiêu … cần lập lưới độ cao hạng II, III, IV.
Đặc điểm của lưới độ cao trong trắc địa công trình là khoảng cách giữa các mốc và
chiều dài tuyến được rút ngắn, còn phương pháp đo vẫn như lưới độ cao nhà nước.
Phương pháp xây dựng và phát triển lưới khống chế trắc địa công trình về cơ bản
giống như lưới khống chế trắc địa như đã trình bày ở chương 6.
8.2. Bố trí các yếu tố cơ bản
8.2.1. Bố trí góc bằng theo thiết kế.
Việc xác định trên mặt đất một góc có trị số cho trước xuất phát từ hướng đã biết
gọi là bố trí góc. Giả sử cần bố trí góc AOB có giá trị βTK ngoài thực địa từ hướng AO cho
trước. Thông thường người dùng máy kinh vĩ mở góc βTK ở hai vị trí bàn độ được hai
hướng OT và OP. Hướng OB là hướng trung bình giữa hướng OT và OP. Góc AOB chính
là góc cần bố trí ( hình 8.2a).
A A
B'
T β'TK
βTK βTK d
B ∆β
P O D B
O
(a) Hình 8.2 (b)
Để kiểm tra và nâng cao độ chính xác ta đo lại góc vừa bố trí nhiều vòng đo được
β'tk , so sánh với βTK tìm độ lệch ∆β = β'tk - βTK từ đây tính được đại lượng d (8.2b):
∆β
d= .D ( 8.1)
ρ
Để tìm hướng thiết kế ta đặt trên đường vông góc với OB về hướng cần thiết đoạn d
vừa tính, ta sẽ được góc bố trí với độ chính xác rất cao hơn.
Trị số của góc cần bố trí không ảnh hưởng của sai số định tâm máy và tiêu ngắm.
Các nguồn sai số chủ yếu là: sai số do máy (m1) sai số do điều kiện ngoại cảnh (m2), sai số
đo đạc (m3).
Biên soạn: GV.Lê Văn Định 4 Dùng cho sinh viên khối kỹ thuật
TRẮC ĐỊA Phần 4. Trắc địa trong xây dựng công trình
8.2.2. Bố trí đoạn thẳng theo thiết kế
Tùy theo yêu cầu độ chính xác bố trí mà ta có thể dùng thước thép hoặc máy đo dài
có độ chính xác tương đương để thực hiện công tác bố trí. Trên bản thiết kế, lấy độ dài Dtk
của đoạn thẳng cần bố trí (hình 8.3), nếu dùng thước thép để bố trí thì cần đưa vào chiều
dài thiết kế các số hiệu chỉnh:
B
Sbt
- Số hiệu chỉnh sai số chiều dài thước
A
dùng để bố trí ∆lo V
- Số điều chỉnh độ nghiêng mặt đất tại
nơi bố trí ∆lV Ao
Dtk
Bo
- Số điều chỉnh do nhiệt độ khi bố trí
khác với nhiệt độ lúc kiểm nghiệm ∆lt . Hình 8.3
Từ chiều dài thiết kế của đoạn thẳng và các số hiệu chỉnh ta có chiều dài bố trí của
nó trên mặt đất:
Sbt = Dtk + ∆lo + ∆lV + ∆lt (8.2)
Để bố trí đoạn thẳng ta dùng máy kinh vĩ định hướng theo hướng đã biết, dùng
thước thép đặt từ điểm đầu trên hướng này đoạn Sbt như đã tính ở trên được điểm thứ hai
hợp với điểm đầu đoạn thẳng cần bố trí Dtk.
Sai số bố trí đoạn thẳng theo thiết kế ảnh hưởng bởi các nguồn sai số: sai số kiểm
nghiệm thước, sai số do đo nhiệt độ, sai số do lực kéo lúc đo khác lúc kiểm nghiệm, sai số
do đo độ dốc mặt đất, sai số do thước võng, sai số do đọc số trên thước. Trong các sai số
đó có sai số hệ thống và sai số ngẫu nhiên (mλ , mµ)
M = mλ + mµ
2 2
(8.3)
8.2.3. bố trí điểm vào độ cao thiết kế
Giả sử M là mốc độ cao khống chế ( hoặc điểm gửi độ cao) có độ cao HM nằm gần
công trình; điểm công trình C cần bố trí vào đúng độ cao HCtk của nó (hình 8.4).
b
C
a C'
HCtk Hj
M
HM
Hình 8.4
Để bố trí, máy thủy chuẩn đặt giữa MC, mia đặt tại M. Sau khi cân máy cẩn thận
ngắm mia tại mốc M đọc số chỉ giữa được trị số ký hiệu là a. Từ số đọc này và độ cao mốc
M ta tìm được độ cao trục ngắm Hj.
Hj = HM + a (8.4)
Từ độ cao trục ngắm và độ cao thiết kế HCtk của điểm C ta tìm được số đọc cần thiết trên
mia tại điểm C.
b = Hj - HCtk (8.5)
Biên soạn: GV.Lê Văn Định 5 Dùng cho sinh viên khối kỹ thuật
TRẮC ĐỊA Phần 4. Trắc địa trong xây dựng công trình
Khi bố trí, tại C người giữ mia nâng hạ mia theo sự điều khiển của ngưới đứng
máy, khi số đọc chỉ giữa trên mia đúng bằng b thì đế mia có độ cao đúng bằng độ cao thiết
kế của điểm C.
Các nguồn sai số trong bố trí độ cao về cơ bản giống như các nguồn sai số trong đo
cao hính học, ngoài ra còn có sai số cố định điểm.
8.2.4. Bố trí đường thẳng thiết kế
Giả sử cần bố trí trên mặt đất đoạn AB có chiều dài ngang là D và có độ dốc là i. Ta
có thực hiện bố trí theo tình tự như sau:
- Chia D thành n đoạn bằng nhau và đóng B
cọc cố định đầu mút các đoạn (hình 8.5). Dùng máy 3
2
thủy chuẩn đo độ cao các đầu cọc, ta được độ cao 1
đen của chúng ký hiệu là Hi_đen A
d1
- Tính độ cao thiết kế của các điểm ( Hi_đỏ): d2
H1_đỏ = HA + i.d1 d3
Hình 8.5
H2_đỏ = HA + i. d2
..........................
Hn_đỏ = HA + i.dn
- Tính chiều cao công tác hi tại các cọc:
hi = Hi_đỏ - Hi_đen
Nếu hi > 0 thì từ đầu cọc i phải đo lên cao một đoạn bằng hi sẽ cho điểm i trên
đường AB; ngược lại nếu hi < 0 cần phải đo xuống thấp một đoạn bằng hi sẽ được điểm
thiết kế trên đường AB.
8.2.5. Bố trí mặt phẳng thiết kế
Giả sử cần bố trí trên mặt đất mặt
m
phẳng P có độ dốc theo phương X là ix và theo n
3y
phương Y là iy. Ta thực hiện bố trí theo trình 1y
2y
P 3x
tự sau: 0y
2x
- Chia mặt phẳng P thành n ô vuông ix
1x
cạnh d, đóng cọc cố định các đỉnh ô vuông
(hình 8.6). Dùng máy thủy chuẩn đo độ cao d3 0x
các đầu cọc, ta được độ cao đen của chúng ký d2 iy
d1 A d2 d3
hiệu là Hđen d1
- Tính độ cao thiết kế của các điểm ( Hđỏ):
Hnm_đỏ = HA + dn.ix + dm.iy
- Tính chiều cao công tác hi tại các cọc: Hình 8.6
h = Hđỏ - Hđen
Nếu h > 0 thì từ đầu cọc phải đo lên cao một đoạn bằng hi sẽ cho điểm i trên mặt
phẳng P; ngược lại nếu hi < 0 cần phải đo xuống thấp một đoạn bằng h sẽ được điểm thiết
kế trên mặt phẳng P.
Biên soạn: GV.Lê Văn Định 6 Dùng cho sinh viên khối kỹ thuật
TRẮC ĐỊA Phần 4. Trắc địa trong xây dựng công trình
8.3. Bố trí chi tiết công trình
Để bố trí các điểm đặc trưng của công trình, tuỳ theo điều kiện cụ thể có thể sử
dụng một trong các phương pháp sau: phương pháp toạ độ cực, phương pháp toạ độ vuông
góc, phương pháp giao hội.
8.3.1. Phương pháp tọa độ cực
Phương pháp được ứng dụng tương đối phổ biến, thích hợp khi khu vực xây dựng
quang đãng, bằng phắng và khoảng cách bố trí nhỏ hơn chiều dài thước. Điểm công trình C
được định vị trên mặt đất thông qua hai thành phần cực là góc cực β và khoảng cách cực D
( hình 8.7), gọi là số liệu bố trí theo phương pháp tọa độ cực .
Để tính số liệu bố trí có thể dùng phương pháp đồ giải hoặc giải tích:
- Phương pháp giải tích là phương pháp tính toán, dựa vào toạ độ hai điểm khống
chế I, II và toạ độ thiết kế của điểm công trình C, áp dụng bài toán trắc địa ngược có : αI-C ,
αI-II , DI-C ⇒ β = αI-II - αI-C. Phương pháp này cho độ chính xác cao.
- Phương pháp đồ giải là đo trực tiếp số liệu bố trí trên bình đồ thiết kế công trình.
Độ chính xác phương pháp này không cao nếu bình đồ trên giấy và tỷ lệ nhỏ.
C'
mD
mβ C
D
β
Hình 8.7
Độ chính xác phương pháp được xác định bởi công thức (8.6).
mβ
mC = mg + (
2 2
D) 2 + mD + mcr + m 2
2 2
(8.6)
ρ f
Trong đó: mg - sai số liệu gốc ; mβ - sai số bố trí góc β ; m D - sai số bố trí cạnh
D; mc.r - sai số quy tâm trạm đo và điểm ngắm ; mf - sai số cố định điểm.
8.3.2. Phương pháp tọa độ vuông góc
Nếu bố trí những công trình công trình dân dụng và công nghiệp quy mô nhỏ, đơn
giản ta có thể dựa vào cạnh của lưới đường chuyền hoặc lưới tam giác để bố trí. Số liệu bố
trí là các đoạn đánh dấu (x) (hình 8.7a).
X
x x II III
II x x III
mβ
mx C'
x
x C my
x
I I Y
IV
(a) Hình 8.8 (b)
Biên soạn: GV.Lê Văn Định 7 Dùng cho sinh viên khối kỹ thuật
TRẮC ĐỊA Phần 4. Trắc địa trong xây dựng công trình
Những công trình quy mô lớn, phức tạp phải dùng lưới ô vuông xây dựng để bố trí.
Khi xây dựng lưới vuông thì một trục của lưới phải song song hoặc trùng với trục chính
công trình. Vị trí các điểm công trình và đỉnh ô vuông phải được xác định trong hệ này.
Từ tọa độ các điểm đỉnh ô vuông và tọa độ các điểm đặc trưng của công trình ta tính được
các số liệu bố trí gồm các gia số tọa độ ∆xi , ∆yi của chúng. Vị trí các điểm công trình được
xác định ngoài thực địa qua việc bố trí góc vuông và các đoạn ∆xi, ∆yi bằng máy kinh vĩ và
thước thép ( hình 8.7b). Độ chính xác của phương pháp xác đỉnh bới công thức (8.7), (8.8):
mβ
Nếu bố trí ∆y trước: mC = mg + m∆x + m∆y + (
2 2 2 2
∆x) 2 + mcr + m 2
2
(8.7)
ρ f
mβ
Nếu bố trí ∆x trước : mC = mg + m∆x + m∆y + (
2 2 2 2
∆y ) 2 + mcr + m 2
2
(8.8)
ρ f
Trong đó : mg - sai số liệu gốc ; mβ - sai số bố trí góc vuông ; m∆x , m∆y - sai số bố trí
thành phần gia số tọa độ ∆x và ∆y ; mc.r - Sai số quy tâm trạm đo và điểm ngắm; mf - sai
số cố định điểm.
8.3.3. Phương pháp giao hội
8.3.3.1. Phương pháp giao hội góc
Số liệu bố trí là góc giao hội β1, β2 , số liệu này được tính từ toạ độ các điểm khống
chế I, II và điểm công trình C theo bài toán trắc địa ngược. Vị trí điểm công trình C là giao
của hai hướng IC và IIC khi bố trí góc giao hội β1, β2 từ cạnh đáy giao hội I-II.
Để có điều kiện kiểm tra và tăng độ chính xác công tác bố trí người ta còn thực
hiện giao hội thêm hướng trục chính của công trình. Kết quả giao hội là tam giác sai số hợp
bởi ba hướng giao hội, vị trí điểm giao hội là trọng tâm của tam giác sai số (hình 8.8).
Phương pháp này ứng dụng phổ biến trong việc bố trí công trình cầu, đập thủy điện - thủy
lợi.
c'
mx my
c
mβ1 γ
D1 mβ2
D2
β1 β2
I b II
Hình 8.9
Độ chính xác :
mβ b.mβ
mc = D12 + D2 hoặc : mc =
2
sin β12 + sin β 22 (8.9)
ρ .sin γ ρ .sin 2 γ
8.3.3.2. Phương pháp giao hội cạnh
Khi khoảng cách từ điểm công trình đến điểm khống chế nhỏ hơn chiều dài thước,
thì ta có thể dùng phương pháp giao hội cạnh.Vị trí điểm công trình C là giao đầu mút của
hai cạnh s1 và s2 từ hai đầu cạnh đáy giao hội I-II.
Biên soạn: GV.Lê Văn Định 8 Dùng cho sinh viên khối kỹ thuật
TRẮC ĐỊA Phần 4. Trắc địa trong xây dựng công trình
PHẦN B. TRẮC ĐỊA CÔNG TRÌNH CẦU ĐƯỜNG
8.4. Khái niệm về tuyến đường và đình định tuyến đường
8.4.1. Các yếu tố của tuyến
Tuyến đường là trục thiết kế của công trình đường được đánh dấu ngoài thực địa,
trên bản đồ bình đồ, cho trước bởi toạ độ các điểm cơ bản trên mô hình số của bề mặt thực
địa.
Tuyến đường nhìn chung là một đường cong không gian phức tạp. Trong mặt
phẳng, tuyến gồm các đoạn thẳng có hướng khác nhau và chêm giữa chúng là các đường
cong có bán kính cố định hoặc thay đổi. Trong mặt cắt dọc tuyến bao gồm các đoạn thẳng
có độ dốc khác nhau và nối giữa chúng là những đường cong đứng có bán kính không đổi.
Các tài liệu trắc địa cơ bản của tuyến gồm bình đồ tuyến, mặt cắt dọc và mặt cắt
ngang tuyến ( xem phần 7.7).
8.4.2. Các thông số của việc định tuyến
Tập hợp tất cả các công tác khảo sát, xây dựng theo tuyến được chọn, đáp ứng
những yêu cầu của các điều kiện kỹ thuật về độ dốc, bán kính cong và đòi hỏi chi phí cho
việc xây dựng tuyến thấp nhất gọi là công tác định tuyến đường. Trong việc định tuyến bao
gồm các thông số sau đây:
- Thông số mặt phẳng: Góc ngoặt, bán kính cong phẳng, chiều dài các đường cong,
các đoạn thẳng chêm.
- Thông số độ cao: các độ dốc dọc, chiều dài các đoạn trong mặt cắt và bán kính
cong đứng.
8.4.3. Định tuyến đường ở miềm núi và đồng bằng
Ở đồng bằng vì độ dốc trung bình của mặt đất vùng đồng bằng thường nhỏ hơn độ
dốc thiết kế cho phép cho nên công tác định tuyến chủ yếu dựa vào địa vật.
Ở miền núi do độ dốc lớn hơn đáng kể so với độ dốc thiết kế của tuyến đường, cho
nên việc định tuyến được chọn chủ yếu dựa vào địa hình trên cơ sở độ dốc giới hạn của từng
đoạn tuyến. Để đảm bảo độ dốc đó người ta buộc phải kéo dài tuyến bằng cách làm lệch
tuyến đường đi những góc khá lớn so với đường thẳng.
8.4.4. Khái quát các công tác trắc địa trong khảo sát thết kế tuyến đường
8.4.4.1. Khảo Sát Sơ Bộ
Trên bản đồ tỷ lệ nhỏ và trung bình, đánh dấu những điểm khống chế tuyến bao gồm
điểm đầu, điểm cuối, những điểm trung gian theo ý đồ thiết kế. Các đường thẳng nối những
điểm khống chế tuyến cho ta đường gắn nhất.
Dựa vào đường gắn nhất, trên cơ sở phân tích địa hình địa vật, địa chất công trình,
địa chất thuỷ văn, kết hợp thăm quan ngoài thực địa đề xuất các phương án tuyến, không bỏ
qua một phương án nào. Đối với mỗi phương án phải đánh dẫu những điểm cố định tuyến.
Trong từng phương án tuyến, trên bản đồ địa hình thành lập trắc dọc, xác định chiều
dài tuyến, đếm số lượng các điểm cố định tuyến....Từ đó ước tính khối lượng công tác,
hoạch toán kinh tế sơ bộ, đề ra các biện pháp đạc tuyến, các biện pháp kỹ thuật cho từng
phương án. Từ các số liệu đó, so sánh giữa các phương án, chọn ra phương án tối ưu.
Biên soạn: GV.Lê Văn Định 9 Dùng cho sinh viên khối kỹ thuật
TRẮC ĐỊA Phần 4. Trắc địa trong xây dựng công trình
Giai đoạn này, khối lượng công việc tương đối lớn. Số liệu yêu cầu độ chính xác
không cao nhưng đòi hỏi phải đầy đủ và nhanh chóng.
8.4.4.2. Khảo Sát chi tiết
Giai đoạn này về cơ bản là công tác khảo sát ngoài thực địa theo phương án đã chọn,
các nhiệm vụ chủ yếu:
- Định vị tuyến tối ưu đã được phê duyệt trên mặt đất.
- Trên hướng tuyến đã định vị tiến hành đo đạc và thu thập các số liệu phục vụ cho
công tác thiết kế kỹ thuật theo tuyến gồm: đo trắc dọc theo tim tuyến và trắc ngang tuyến
đường ( xem mục 7.7); đo bình đồ tuyến ( xem mục 7.3); điều tra và đo nối những vùng có
liên quan vào tuyến. Trong giai đoạn này yêu cầu số liệu phải chính xác và đầy đủ.
8.5. Các dạng đường cong bố trí
8.5.1. Khái niệm
Các tuyến đường do địa hình địa vật cản trở nên tuyến phải đổi hướng ở nhiều đoạn.
Để đảm bảo an toàn cho các phương tiện giao thông di chuyển trên các đoạn đó, tại vị trí
tuyến đổi hướng (các đỉnh) người ta phải bố trí các đương cong nối giữa các đoạn thẳng
khác hướng.
Trong các loại đường cong, đơn giản nhất là đường cong tròn có bán kính R không
đổi. Để tránh điểm gẫy giữa đường cong tròn và đường thẳng người ta bố trí các đường cong
chuyển tiếp có bán kính thay đổi từ vô cùng tới R. Ở những khu vực có địa hình chênh cao
lớn tại đỉnh hai đoạn thẳng nối với nhau tạo thành góc nhọn người ta dùng đường cong quay
đầu ( hình 8.10). Trong mặt phẳng thẳng đứng dùng đường cong đứng. Trong phạm vi giáo
trình này chỉ nghiên cứu việc bố trí đường cong tròn.
O1
R1
R1 Di ρn
D1 ρi ρi Dn
Ri Ri
ρn Ri
O2
Hình 8.10
8.5.2. Bố trí đường cong tròn trong mặt phẳng ngang
8.5.2.1. Bố trí những điểm chính trên đương cong tròn
Các điểm chính của đường cong tròn gồm điểm đầu (Tđ) , điểm phân cự (G) và điểm
cuối (Tc). Khi bố trí các điểm chính trên đường cong ta mới chỉ xác định được vị trí tổng
quát của đường cong đó trên mặt đất (hình 8.11). Các số liệu bố trí đường cong bao gồm:
đoạn tiếp tuyến T, đoạn phân cự p, chiều dài đường cong S và độ chênh hai lần tiếp tuyến
với chiều dài đường cong ∆d.
Biên soạn: GV.Lê Văn Định 10 Dùng cho sinh viên khối kỹ thuật
TRẮC ĐỊA Phần 4. Trắc địa trong xây dựng công trình
O
θ
θ T = R.tg
R
2
R θ
p = R.(sec − 1)
2 (8.10)
Tđ
G πR
T p TC S = θ.
T 180
Đ θ ∆ d = 2.T − S
Hình 8.11
Trong đó: θ - góc chuyển hướng; R - bán kính đường cong tròn.
Để bố trí các điểm chính đường cong trên mặt đất, tại đỉnh Đ ta đặt mắt kinh vĩ. Định
hướng về đỉnh phía sau, dùng thước thép bố trí đoạn T ta được điểm Tđ; định hướng về đỉnh
phía trước bố trí đoạn T ta được điểm Tc; xác định hướng đường phân giác của góc Td Đ Tc ,
trên đường này từ đỉnh Đ bố trí đoạn p ta có điểm G.
8.5.2.2. bố trí các điểm chi tiết trên đường cong tròn
Để cụ thể đường cong tròn trên mặt đất thì cứ cách một đoạn k nào đó ( 5m hoặc
10m hoặc15m...) người ta phải bố trí một cọc trên đường cong tròn, các cọc này gọi là cọc
chi tiết. Để bố trí các điểm chi tiết có thể dùng một trong các phương pháp sau:
a. Phương pháp toạ độ vuông góc
Đ (X)
3 Hệ tọa độ vuông góc lấy Tđ hoặc Tc làm
x3 2 k
x2 góc tọa độ. Tiếp tuyến với đường cong tròn
k φ nối gốc tọa độ với đỉnh làm trục X và bán
x1 1 R
k φ kính đường cong tròn nối gốc tọa độ làm
φ
Y trục y (hình 8.12).
Tđ y1 y2 y3 O
Hình 8.12 Tọa độ xi và yi của các điểm chi tiết được
tính như sau:
180
ϕ = k. ; Xi = R.sin(i.ϕ) ; Y i= R - R.cos(i.ϕ) (8.11)
πR
Công tác bố trí các điểm chi tiết trên mặt đất được thực hiện tương tự như như phần ( 8.3.2 ).
b. Phương pháp toạ độ cực mở rộng Đ
Hệ tọa độ cực lấy tâm cực là điểm Tđ hoặc Tc , 3
trục cực là đường tiếp tuyến nối tâm cực với đỉnh 2 k
3φ/2
(hình 8.13). φ 1
k R
φ φ
Số liệu bố trí theo phương pháp tọa độ cực mở φ/2 φ
rộng là các đoạn k giao với hướng của các góc cực Tđ O
của các điểm chi tiết và được tính như sau:
Hình 8.13
180
ϕ = k.
πR
Góc cực của các điểm chi tiết 1, 2, 3...n tương ứng là φ/2, 2φ/2, 3φ/2...nφ/2.
Biên soạn: GV.Lê Văn Định 11 Dùng cho sinh viên khối kỹ thuật
TRẮC ĐỊA Phần 4. Trắc địa trong xây dựng công trình
c. Phương pháp dây cung kéo dài
Khi bố trí bằng phương pháp này thì điểm 1 được bố trí theo một trong hai phương
pháp như đã trình bày ở trên. Từ điểm thứ hai trở đi, ta kéo dài dây cung k của điểm sau về
phía trước một đoạn bằng k, lấy đầu mút của đoạn kéo dài này là tâm quay một cung có bán
kính bằng d, lấy điểm phía sau quay một cung có bán kính bằng k, hai cung cắt nhau cho vị
trí của điểm chi tiết trên đường cong tròn ( hình 8.14). Từ hai tam giác đồng dạng trên hình
8.14 ta tính được đoạn d:
Đ
k d
Po
k k 3
1 k 2
R d k k2
φ φ = →d = ( 8.12)
φ k R R
Tđ O
Hình 8.14
8.5.3. Bố trí đường cong đứng
Trên mặt cắt dọc, để tránh những diểm gẫy khúc ở đỉnh dốc hay chân dốc người ta
phải bố trí đường cong đứng. đường cong đứng thường là đường cong tròn do đó tính toán
đường cong đứng cũng tương tự như đường cong tròn. Tuy nhiên do góc chuyển hướng của
đường cong tròn nhỏ nên có thể tính đôn giản hơn bằng công thức gần đúng.
- Tính số liệu bố trí các điểm chính trên đường cong đứng
i −i T
T = R 1 2 ; P = 2 ; S = 2T (8.13)
2 2R
- Tính số liệu bố trí các điểm chi tiết trên đường cong đứng
Để bố trí chi tiết đường cong đứng người ta áp dụng phương pháp tọa độ vuông góc.
Hệ tọa độ vuông góc lấy điểm gốc là điểm đầu Tđ hoặc điểm cuối Tc làm gốc. Trục x là
đoạn tiếp tuyến nối gốc với đỉnh đường cong, trục y vuông góc với trục x.
Thành phần tọa độ xi của các điểm chi tiết tính tương tự như đường cong tròn theo
công thức (8.11), còn yi được tính gần đúng bởi công thức 8.13.
x2
y= (8.14)
2.R
Độ cao thi công của các điểm chi tiết trên đường cong đứng:
hi = Hido - y ( đường cong lồi) (8.15)
hi = Hitk + y ( đường cong lõm)
Trong đó Hid là độ cao đỏ thiết kế của điểm i trên đường dốc tương ứng.
Dụng cụ dùng để bố trí chi tiết đường cong đứng là máy thủy chuẩn và thước thép.
8.6. Bố trí các mặt cắt ngang thi công
Để tiến hành công tacd đào đắp cần phải bố trí mặt cắt ngang thi công mà nội dung là
đánh dấu trên thực địa vị trí mặt bằng và độ cao các điểm đặc trưng của mặt cắt như : tim
đường, mép đường, rãnh thoát nước, chân nề đắp. Trên các đọan thẳng khoảng cách giữa các
mặt cắt ngang từ 20 ~ 40m, các đoạn cong từ 10-20m theo hướng bán kính của đường cong.
Biên soạn: GV.Lê Văn Định 12 Dùng cho sinh viên khối kỹ thuật
TRẮC ĐỊA Phần 4. Trắc địa trong xây dựng công trình
8.6.1. Bố trí mặt cắt ngang ở chỗ đắp nền đất đắp
- Khi góc nghiêng địa hình V≤ 4o: B
Nếu góc dốc mặt đất V≤ 4 có thể coi
o
mặt đất là mặt phẳng, khi đó từ tim đường ta
đặt về hai bên một đoạn bằng nửa độ rộng mặt 1:m
h h h
đường (B/2) ta sẽ được hai mép đường Ao và
Bo; đặt kế tiếp với hai mép đường một đoạn Vm Vm
(m.h) là hai chân mái dốc Po và Qo (hình Po Ao O Bo Qo
8.15). mh B/2 B/2 mh
Trong hình 8.14: h - chiều cao đât đắp;
im = 1: m độ dốc mái dốc; Vm góc nghiêng mái Hình 8.15
dốc.
- Khi góc nghiêng địa hình V > 4o
mh B/2 B/2 mh
B sin Vm
op = (mh + )
2 sin(Vm + V )
(8.16) p h h
B sin Vm h 1: m
oQ = (mh + ) Vm Vm
2 sin(Vm − V ) Po Qo
V O
h
Hình 8.16 Q
8.6.2. Bố trí mặt cắt ngang ở chỗ đắp nền đất đào
- Khi góc nghiêng địa hình β ≤ 4o mh L B/2 B/2 L mh
Trong hình 8.16: B - độ rộng mặt
đường; h - chiều cao đât đào; 1: m độ dốc mái Po Mo Ao O Bo No Qo
dốc; Vm - góc nghiêng mái dốc; L - chiều rộng vm
rãnh thoát nước. 1: m O h
Opo = OQo = mh + L +B/2
Hình 8.17
- Khi góc nghiêng địa hình β > 4o
mh L B/2 B/2 L mh
B sin Vm p
op = (mh + + L)
2 sin(Vm − V ) O
(8.17) po v Qo
B sin Vm vm vm
oQ = (mh + + L)
2 sin(Vm + V ) 1: m h Q
Hình 8.18
Biên soạn: GV.Lê Văn Định 13 Dùng cho sinh viên khối kỹ thuật
TRẮC ĐỊA Phần 4. Trắc địa trong xây dựng công trình
8.7. Công tác trắc địa trong xây dựng các công trình cầu vượt
Lưới khống chế trắc địa trong xây dựng các công trình cầu vượt phải đảm bảo độ
chính xác và mật độ phục vụ cho việc khảo sát thiết kế, thi công và quan trắc biến dạng công
trình cầu. Lưới thường thiết kế dạng tứ giác trắc địa đơn hoặc kép gọi là lưới tam giác cầu.
Khi thiết kế một cạnh của lưới trùng với tim cầu để xác định chính xác khoảng vượt. Công
tác đo đạc, tính toán bình sai lưới đã trình bày ở phần 2 và phần 3.
Nội dung công tác trắc địa khi xây dựng công trình cầu vượt gồm có:
- Xác định khoảng vượt, đo vẽ bình đồ địa hình nơi xây dựng cầu, đo vẽ trắc dọc -
trắc ngang địa hình theo hướng tim cầu ( xem phần 2 và phần 3 ).
- Bố trí trục dọc cầu ( tim)
- Bố trí các mố ở trên bờ và trụ cầu.
- Bố trí các nhịp cầu ( dầm, dàn ).
- Kiểm tra vị trí, kích thước, khoảng cách, độ cao của các bộ phận cầu và đo vẽ
hoàn công.
PHẦN C. TRẮC ĐỊA CÔNG TRÌNH DÂN DỤNG VÀ CÔNG NGHIỆP
8.4. Lưới ô vuông xây dựng
8.4.1. Đặc điểm
Các công trình công nghiệp và dân dụng thường có dạng dày đặc và phức tạp, để
đơn giản trong việc bố trí và đảm bảo độ chính xác đồng đều trên toàn bộ công trình người
ta xây dựng lưới ô vuông.
Lưới ô vuông xây dựng là hệ thống các điểm phủ trùm trên mặt bằng xây dựng,
giữa các điểm liên kết với nhau bởi các hình vuông, một canh lưới trùng hoặc song song
với trục chính công trình. Chiều dài cạnh ô vuông phụ thuộc vào tính chất, độ chính xác
công trình và diện tích khu xây dựng.
Ưu điểm lưới ô vuông xây dựng là đo đạc, tính toán bình sai đơn giản. Có điều kiện
kiểm tra và phát hiện sai sót trong quá trình đo. Ít sử dụng máy móc khi thi công. Có thể bố
trí công trình đồng thời từ mọi hướng.
8.4.2. Trình tự xây dựng lưới ô vuông
- Thiết kế lưới ô vuông trên bình đồ, tính toạ độ thiết kế các đỉnh lưới ô vuông.
-Dựa vào mốc trắc địa đã có hoặc các điểm địa vật rõ nét, chuyển gốc toạ độ và
một trục toạ độ ra thực địa. X
-Từ trục tọa độ, dùng dụng cụ và máy Lưới ô vuông sơ bộ
trắc địa có độ chính xác thấp, bố trí sơ bộ các
đỉnh lưới ô vuông. Đóng cọc cố định các đỉnh
của lưới ô vuông sơ bộ này.
-Dùng phương pháp trắc địa chính xác, đo
đạc lưới ô vuông sơ bộ. Tính toán bình sai xác
định toạ độ các đỉnh ô vuông; tính số liệu hoàn
nguyên dựa vào toạ độ đỉnh lưới ô vuông thiết kế Y
và sơ bộ (hình 8.10). Lưới ô vuông thiết kế
-Hoàn nguyên và cố định lưới chính thức. Hình 8.10
Biên soạn: GV.Lê Văn Định 14 Dùng cho sinh viên khối kỹ thuật
TRẮC ĐỊA Phần 4. Trắc địa trong xây dựng công trình
8.5. Đo và tính khối lượng san nền
Mặt đất tự nhiên gồ ghề và có độ dốc khác với độ dốc thiết kế, để xây dựng phải
tiến hành công tác san nền. Nội dung của công tác san nền:
Bố trí mạng lưới ô vuông cạnh (a) phủ trùm lên khu vực xây dựng, đóng cọc sát
mặt đất tại các đỉnh ô vuông. Dùng máy thủy chuẩn đo độ cao các đầu cọc của các đỉnh ô
vuông (hoặc có thể xác định trên bản đồ dịa hình), độ cao này là độ cao mặt đất tự nhiên và
được ký ký hiệu là Hđen. Cao độ thiết kế của các đỉnh ô vuông theo quy hoạch gọi là độ cao
đỏ, ký hiệu là Hđỏ . Từ các số liệu trên ta có:
- Chiều cao công tác ở từng đỉnh ô vuông:
hi = H iden − H ido (8.10)
Khi hi > 0 công tác đào , hi < 0 công tác đắp.
- Chiều cao công tác trung bình ở một khối ô vuông:
h +h +h +h
hi − tb = 1 2 3 4 (8.11)
4
- Thể tích gần đúng của mỗi khối ô vuông:
Vi = a2 hi-tb (8.12)
- Thể tích công tác đất trong toàn khu vực:
n n (∑ h I + ∑ h II + ∑ h III + ∑ h IV )
V = ∑ Vi = a .∑ hi _ tb = a 2
2
(8.13)
1 1 4
Trong đó: hI, hII, hIII, hIV tương ứng là chiều cao công tác ở đỉnh chỉ thuộc về một ô vuông,
hai ô vuông, ba ô vuông và bốn ô vuông. Từ thể tích V, căn cứ vào hệ số đầm chặt ... sẽ
tính được khối lượng đất đào, đắp trên khu vực xây dựng.
Độ chính xác công tác san nền phụ thuộc phụ thuộc chủ yếu vào cạnh ô vuông (a)
và độ chính xác xác định chiều cao công tác h. Cụ thể:
- Cạnh lưới ô vuông (a) càng nhỏ thì mặt cong giới hạn bởi 4 đỉnh ô vuông càng
gần mặt phẳng. Thể tích các khối ô vuông càng gần với thể tích khối lăng trụ mà ta đã tính
ở trên. Thông thường (a) thường lấy bằng 2cm trên bản đồ.
- Độ chính xác của việc xác định chiều cao công tác "h". Trước hết phụ thuộc vào
việc xác định độ cao Hđen ; Khi dùng phương pháp đo cao hình học hạng IV để xác định thì
độ chính xác đo cao là ± 5 n (mm) , còn khi đo cao bằng thủy chuẩn kỹ thuật thì độ chính
xác là ± 10 n (mm) . Độ chính xác xác định "h" còn phụ thuộc vào việc đặt mia đo cao, vị trí
đặt mia ảnh hưởng tương đối lớn đến độ chính xác xác định khối lượng công tác san nền.
8.6. Công tác trắc địa trong xây dựng nhà dân dụng và công nghiệp
8.6.1. Định vị công trình
Công tác định vị móng nhà thực chất là bố trí trên thực địa các hệ trục của nhà;
trong đó trục chính, trục phụ, trục cơ bản, trục ngang và trục dọc là cơ sở để tiến hành bố
trí chi tiết công trình. Đầu tiên dựa vào điểm khống chế trắc địa hoặc các địa vật rõ nét tiến
hành bố trí trục chính, trục phụ và trục cơ bản của nhà; sau đó từ các trục này bố trí các
trục dọc, trục ngang để định vị các điểm chi tiết công trình. Phương pháp bố trí chi tiết đơn
Biên soạn: GV.Lê Văn Định 15 Dùng cho sinh viên khối kỹ thuật
TRẮC ĐỊA Phần 4. Trắc địa trong xây dựng công trình
giản nhất là đặt khoảng cách thiết kế theo hướng chuẩn của trục cơ bản. Các trục đều phải
được đánh dấu ra ngoài khu vực đào móng bằng các điểm dóng.
Để đánh dấu trục và sử dụng thuận lợi 5
trong quá trình thi công, cần chuyển các điểm 4 A
dóng trục lên khung định vị làm bằng gỗ gắn 3
nằm ngang trên các cọc gỗ bao quanh công 2
1 B
trình. Các cọc đóng cách mặt đất khoảng 40
đến 60cm. Đánh dấu các điểm dóng trục bằng C
các đinh nhỏ có ghi ký hiệu bằng sơn trên A
khung định vị (hình 8.11). 5
B 4
3
C 2
8.6.2. Công tác trắc địa khi dựng cột 1 Hinh 8.11
Kiểm tra móng cột: dùng máy kinh vĩ kiểm tra các dấu trục ở mép trong móng, có
thể dùng thước đo khoảng cách giữa các trục móng hoặc dùng dây chăng giữa các điểm
dóng hai đầu trục tương ứng trên khung định vị. Dùng máy thuỷ chuẩn kiểm tra độ cao đáy
móng.
Dựng cột thẳng đứng và đúng cao độ thiết kế: muốn đảm bảo cho cột thẳng đứng
phải dùng hai máy kinh vĩ đặt ở hai hướng vuông góc với nhau để kiểm tra ở hai mặt cột.
Khi kiểm tra độ thẳng đứng của dẫy cột ở một phía nào đó, người ta đặt máy kinh vĩ cách
dẫy cột một đoạn bằng d, đọc số trên mia ngang ngắn vào cột ta sẽ phát hiện ra cột bị
nghiêng (hình 8.12). Dùng máy thuỷ bình để kiểm tra độ cao cột theo phương pháp bố trí
độ cao.
d
Hình 8.12
8.7. Công tác trắc địa trong xây dựng nhà cao tầng
8.7.1. Chuyển trục
Để tránh sai số tích luỹ, trục dưới các đáy hố móng hoặc trên các tầng được chuyển
từ dấu trục ở tầng 1. Tùy theo điều kiện thiết bị, cấu trúc công trình, số tầng mà chọn
phương pháp cho thích hợp.
Giả sử phải chuyển điểm dấu trục A từ móng lên sàn tầng thứ T nào đó. Trên hướng
trục đi qua A tại điểm dóng hướng A1 đặt máy kinh vĩ; sau khi định tâm và cân máy tiến
hành ngắm chuẩn điểm A, cố định vành độ ngang, ngóc ống kính ngắm sàn tầng T đánh
dấu điểm A’; đảo kính thực hiện tương tự được điểm A’’. Điểm giữa của A’ và A’’ là dấu
trục A đã được chuyển lên tầng T (hình 8.13).
Biên soạn: GV.Lê Văn Định 16 Dùng cho sinh viên khối kỹ thuật
TRẮC ĐỊA Phần 4. Trắc địa trong xây dựng công trình
AT
AT
A
A
A1
(a) Hình 8.13 (b)
Dùng máy chiếu thẳng đứng đặt tại điểm trục A trên móng nhà tầng một. Trục
ngắm thẳng đứng của máy sẽ chiếu tâm mốc A lên trên sàn nhà tầng T. Độ chính xác ∆h =
0.001875 × h + n . Trong đó: h - chiều cao một tầng, n - số tầng. Để thực hiện phương
pháp này cần để những lỗ thông qua các sàn, lỗ này lên bố trí ở các góc nhà.
8.7.2. Chuyển độ cao lên tầng n1 b
C
Dùng hai máy thuỷ chuẩn, mia và
thước thép để truyền độ cao lên tầng. Sơ đồ
bố trí như hình ( hình 8.14).
HC = MA + a + (n2 - n1 ) - b (8.14)
Trong đó: MA - độ cao mốc cơ sở; a- số đọc n2
a
trên mia tại mốc M; n1, n2 - số đọc trên thước
thép ứng với chiều cao tia ngắn của M Hình 8.14
máy thuỷ chuẩn đặt tại móng và sàn tầng ; b -
số đọc trên mia tại sàn tầng T. độ chính xác
của phương pháp mh = 1.5 + 0.25 n (mm ).
PHẦN D. TRẮC ĐỊA CÔNG TRÌNH THỦY LƠI -THỦY ĐIỆN
8.4. Khái quát các công tác trắc địa trong xây dựng các công trình thủy
lợi - thủy điện
Trong xây dựng các công trình thủy lợi thủy điện, công tác trắc địa cần thiết cho
cả ba giai đoan: khảo sát thiết kế, thi công, quản lý và khai thác sử dụng công trình.
- Trong giai đoạn khảo sát thiết kế, trắc địa cung cấp cho bộ phận chuyên môn bản
đồ và mặt cắt địa hình tỷ lệ các loại theo từng giai đoạn.
+ Giai đoạn khảo sát chọn phương án, cung cấp các loại bản đồ tỷ lệ nhỏ từ
1/100.000 đến 1/10.000 ở vùng thung lũng, sông càng nhỏ yêu cầu bản đồ tỷ lệ phải càng
lớn.
+ Giai đoạn thiết kế, cung cấp các loại bản đồ tỷ lệ 1/2000, 1/1000 ở khu vực xây
dựng các công trình đầu mối và bản đồ tỷ lệ 1/25.000 ∼ 1/5.000 ở toàn vùng xây dựng để
xác định biên giới vùng ngập nước, các công trình giao thông thủy, các công trình phòng
vệ, nuôi nuôi trồng thủy sản. Để phục vụ công tác lập bản vẽ thi công ở các công trình đầu
mối như: đập ngăn nước, nhà máy thuỷ điện, cống dẫn nước, âu thuyền ... trắc địa cung cấp
Biên soạn: GV.Lê Văn Định 17 Dùng cho sinh viên khối kỹ thuật
TRẮC ĐỊA Phần 4. Trắc địa trong xây dựng công trình
các loại bản đồ địa hình 1/1.000, 1/500 và mặt cắt địa hình. Tiến hành thu thập các tài liệu
liên quan như: nguồn nguyên vật liệu, nhu cầu trang thiết bị vật tư, nhân lực...
- Trong giai đoạn thi công, tương ứng với tiến độ xây dựng công trình, công tác
trắc địa thực hiện việc tính toán số liệu và bố trí công trình trên mặt đất theo đúng
thiết kế đã được phê duyệt (xem phần 8.2, 8.3). Kiểm tra, theo dõi quá trình thi công
công trình về vị trí mặt bằng, độ cao, độ dốc. Đo vẽ bản đồ hoàn công 1/1.000 ∼ 1/500 để
kiểm tra, đánh giá chất lượng thi công và làm tài liệu gốc công trình. Trong giai đoạn này
trắc địa còn phải tiến hành công tác đo biến dạng công trình để theo dõi độ trồi lún, độ
nghiêng và độ dịch vị công trình.
- Trong giai đoạn quản lý và khai thác sử dụng, công tác trăc địa tiếp tục quan trắc
biến dạng công trình cho đến khi công trình thực sự ổn định.
8.5. Công tác trắc địa vùng hồ chứa nước
Khi đắp đập ngăn dòng nước ở vị trí thích hợp sẽ tạo về phía thượng lưu một vùng
ngập nước gọi là hồ chứa nước.
8.5.1. Đặc điểm lưới khống chế trắc ở vùng hồ chứa nước
Lưới trắc địa xây dựng trên phạm vi khu vực hồ chứa nước cần đảm bảo mật độ, độ
chính xác cần thiết cho việc đo vẽ bản đồ hồ phục vụ tính dung tích hồ, xác định biên giới
ngập nước, thiết kế công trình đầu mối thuỷ lợi - thủy điện. Tuỳ theo diện tích, quy mô và
tính chất hồ chứa mà lưới khống chế có thể xây dựng theo các dạng đã học trong chương 6.
Cơ sở độ cao được lập dưới dạng đường chuyền độ cao hạng III, hạng IV với mật độ các
từ 1 ∼ 3km, tăng dày bởi các đường chuyền độ cao kỹ thuật. Khi thiết kế mạng lưới mặt
bằng và độ cao cần chú ý rằng chúng không chỉ là cơ sở để đo vẽ mà còn là cơ sở để
chuyển ra thực địa biên giới gập nước của hồ chứa tương lai. Bởi vậy cần chú ý sao cho
các điểm lưới cơ sở bố trí ngoài vùng ngập nước và càng gần biên giới hồ chứa càng tốt.
8.5.2. Một số công tác trắc địa ở vùng hồ chứa nước
- Đo vẽ bản đồ, bình đồ và mặt cắt địa hình tỷ lệ các loại phục vụ thiết kế hồ chứa.
Công tác đo đạc trên cạn đã nghiên cứu ở phần 3 và phần 4. Đo vẽ bản đồ và mặt cắt dưới
nước về cơ bản giống như đo trên cạn, tuy nhiên khi đo phần đất ngập nước được tiến dược
hành với việc đo cao mặt nước và độ sâu từ mặt nước tới đáy; đo cao mặt nước thực hiện
từng trạm đo vào những khoảng thời gian nhất định; đo độ sâu từ mặt nước tới đáy có thể
thực hiện bằng bằng sào đo sâu, thả dọi hoặc đo bằng máy đo sâu hồi âm.
- Xác định biên giới ngập nước của hồ chứa. Từ các điểm của lưới khống chế độ
cao khu vực hồ và cao độ thiết kế mặt nước hồ, áp dụng phương pháp bố trí độ cao để xác
định biên giới ngập nước ( xem phần 8.2.3 chương 8). Mật độ các điểm trên biên giới ngập
nước là 20m ở những nơi địa hình phức tạp, vùng dân cư và 50m nơi quang. Chỉ rõ các
điểm dân cư, các đường dây liên lạc, các tuyến dẫn điện và các công trình khác nằm trong
vùng gập. Tính toán tổn thấp ngập. Đề xuất các điểm dân cư, các tuyến dẫn điện mới.
- Thiết kế các tuyến giao thông thủy trên hồ, nơi nuôi trồng thủy sản; chọn địa điểm
xây dựng các cảng, bến tầu, nơi trú ẩn cho tầu bè.
- Xác định dung tích hồ chứa. Dung tích chung hồ chứa xác định bằng cách lấy
tổng các dung tích con của hồ chứa giữa hai đường đồng mức kế tiếp, kể từ độ cao nhỏ
nhất của hồ đến độ cao của bề mặt ngập lụt theo công thức:
Biên soạn: GV.Lê Văn Định 18 Dùng cho sinh viên khối kỹ thuật
TRẮC ĐỊA Phần 4. Trắc địa trong xây dựng công trình
H max si + si +1
V = ∑ vi với: vi = ∆H (8.10)
H min 2
Trong đó: si, si+1 - diện tích giới hạn bởi hai đường đồng mức kế tiếp trên bản đồ;
∆H - khoảng cao đều đường đồng mức.
8.6. Công tác trắc địa vùng đập ngăn nước
8.6.1. Đặc điểm lưới khống chế trắc vùng đập ngăn nước
Lưới khống chế khu vực đập ngăn nước không những phục vụ đo vẽ bản đồ, bình đồ
tỷ lệ lớn phục vụ thiết kế thi công đập mà còn đảm bảo để quan trắc biến dạng đập. Do vậy,
lưới khống chế phải được đo đạc, tính toán bình sai chặt chẽ, mốc có cấu tạo đặc biệt và bố
trí ở những nơi ổn định, bảo quản được lâu dài. Lưới được thành lập dưới dạng lưới tam giác
đo góc và các cạnh đáy hoặc lưới đo góc - cạnh kết hợp gọi là lưới thủy công. Lưới được xây
dựng như một mạng lưới độc lập và được tính toán bình sai trong hệ thống tọa độ của khu
vực, thông thường lấy trục đập làm trục hoành.
Các điểm của lưới khống chế độ cao cần phải phân bố đều trên khu vực xây dựng,
khoảng cách giữa chúng từ 100 - 300m để sao cho từ 2-3 trạm máy là có thể chuyển độ cao
thiết kế tới công trình.
8.6.2. Một số công tác trắc địa vùng đập ngăn nước
Các trục chính, trục phụ và đường biên giới hạn các đoạn thân đập tạo thành một hệ
thống phức tạp. Việc bố trí trục chính của đập trên thực địa được tiến hành bằng các
phương pháp đã nghiên cứu ở phần 4 mục 8.3, trong đó phương pháp giao hội góc thường
được dùng nhiều hơn cả. Nếu bố trí trục cong thì phải xác định các điểm chính và các điểm
chi tiết trên đường cong.
Các điểm chính của đường cong tròn gồm điểm đầu (Tđ) , điểm phân cự (G) và điểm
cuối (Tc). Khi bố trí các điểm chính trên đường cong ta mới chỉ xác định được vị trí tổng
quát của đường cong đó trên mặt đất (hình 8.10). Các số liệu bố trí đường cong bao gồm:
đoạn tiếp tuyến T, đoạn phân cự p, chiều dài đường cong S và độ chênh hai lần tiếp tuyến
với chiều dài đường cong ∆d.
O
θ
T = R.tg
θ 2
R θ
R p = R.(sec − 1)
2 (8.11)
Tđ πR
G S = θ.
T p TC 180
T
Đ θ
∆ d = 2.T − S
Hình 8.10
Trong đó: θ - góc chuyển hướng; R - bán kính đường cong tròn.
Biên soạn: GV.Lê Văn Định 19 Dùng cho sinh viên khối kỹ thuật
TRẮC ĐỊA Phần 4. Trắc địa trong xây dựng công trình
Để cụ thể đường cong tròn trên mặt đất thì cứ cách một đoạn k nào đó ( 5m hoặc
10m hoặc15m...) người ta phải bố trí một cọc trên đường cong tròn, các cọc này gọi là cọc
chi tiết. Để bố trí các điểm chi tiết có thể dùng phương pháp tọa độ cực mở rộng. Hệ tọa độ
cực lấy tâm cực là điểm Tđ hoặc Tc , trục cực là đường tiếp tuyến nối tâm cực với đỉnh (hình
8.11). Đ
Số liệu bố trí theo phương pháp tọa độ cực mở
3
rộng là các đoạn k giao với hướng của các góc cực 2 k
của các điểm chi tiết và được tính như sau: 3φ/2
k
180 φ 1 φ φ
R
ϕ = k. (8.12) φ/2 φ
πR
Tđ O
Góc cực của các điểm chi tiết 1, 2, 3...n tương ứng là
φ/2, 2φ/2, 3φ/2...nφ/2. Hình 8.11
Bố trí thân đập: từ trục chính, bố trí các trục phụ và căn cứ vào đường giới hạn thân
đập để bố trí các điểm, các mặt cắt đặc trưng của đập thân đập.
Bố trí móng đập: Căn cứ vào trục chính của đập và bản vẽ thi công để bố trí mặt bằng
móng đập, còn về độ cao xác định từ tầng đá gốc đến độ cao đập theo thiết kế.
8.7. Công tác trắc địa trong khảo sát đo đạc các tuyến kênh mương
8.7.1. Đặc điểm lưới khống chế trắc cho các tuyến kênh mương
Lưới khống chế cho các tuyến kênh mương thành lập để thực hiện các công tác đo
vẽ và bố trí kênh mương. Vì các tuyến kênh mương phát triển theo một dải hẹp và tương
đối dài, cho nên lưới khống chế mặt bằng tốt nhất là các đường chuyền đa giác điện quang.
Phụ thuộc vào mật độ điểm của các lưới tam giác nhà nước trong khu vực xây dựng kênh
mương mà các đường chuyền đa giác nói trên có thể là các đường đa giác hạng IV có chiều
dài tới 30km hoặc các đường đa giác cấp1 có chiều dài đến 15km. Từ các điểm của mạng
lưới đa giác ngưới ta chuyển ra thực địa các điểm góc ngoặt thiết kế của tuyến kênh mương
bằng cách đặt các đa giác thiết kế có độ chính xác cấp đường chuyền kinh vĩ.
Lưới khống chế độ cao phải có đủ độ chính xác và mật độ điểm để tiến hành các
công tác đo vẽ, chuyển bản thiết kế kênh mương bao gồm độ dốc đáy kênh, các mặt cắt
ngang và thi công tuyến kênh mương. Việc lựa chọn cấp hạng của lưới độ cao phụ thuộc
vào khoảng cách giữa các điểm thủy chuẩn gốc và độ dốc thiết kế đáy kênh; độ dốc của
đáy kênh càng lớn thì độ chính xác của lưới khống chế độ cao càng thấp và ngược lại. Đối
với những kênh lớn có thể đặt dọc theo tuyến kênh tuyến thủy chuẩn cơ sở hạng III được
tăng dày từ các điểm hạng I, II nhà nước. Chêm dày bằng lưới thủy chuẩn hạng IV hoặc kỹ
thuật.
8.7.2. Các tài liệu cần thiết phục vụ khảo sát thiết kế các tuyến kênh mương
Để lập báo cáo kinh tế kỹ thuật cần phải có bản đồ địa hình tỷ lệ 1/100.000 trên
toàn bộ khu vực khảo sát và bản đồ tỷ lệ 1/25.000 trên một dải rộng từ 2-3km để cụ thể hóa
tuyến đã đánh dấu sơ bộ.
Để thiết kế kỹ thuật các tuyến kênh mương cần phải có:
- Các bình đồ địa hình tỷ lệ 1/10.000 đến 1/5.000 với khoảng cao đều đường đồng
mức 1-2m.
- Các bình đồ tỷ lệ 1/10.000 với khoảng cao đều 1m khu vực hồ chứa nước; đường
biên hồ chứa ở độ cao trên mực nước chuẩn 2-3m.
Biên soạn: GV.Lê Văn Định 20 Dùng cho sinh viên khối kỹ thuật
