TRÀ VINH
Đọc qua các địa danh Châu Đốc, Tây Ninh, Hà Tiên.... . của
Giáo Sư Tiến Sĩ Nguyễn Thanh Liêm- Thầy tôi- Tôi ngõ lời với
thầy muốn giúp thầy một tay để viết về Trà Vinh, quê hương nhỏ
bé và thân thương của mình
TRÀ VINH
Nguyễn Văn Nhựt
Đọc qua các địa danh Châu Đốc, Tây Ninh, Hà Tiên.... . của
Giáo Sư Tiến Sĩ Nguyễn Thanh Liêm- Thầy tôi- Tôi ngõ lời với
thầy muốn giúp thầy một tay để viết về Trà Vinh, quê hương nhỏ
bé và thân thương của mình.
Nói đến Trà Vinh, người đồng hương nhớ đến câu:
Trà Vinh có bún nước lèo
Có Chùa Ông Mẹk, Ao Đào Bà Om
Có Chùa thờ vía Quan Công.
Có đình Long Đức thờ Trần Trung Tiên
1
Chùa Ông Mẹk Tỉnh Trà Vinh
Chùa thờ Quan Công ngay tại Thị Xã Trà Vinh
( Ảnh chụp năm 2004)
2
Đình Long Đức thờ Bố Chánh Trần Trung Tiên
(Hình Bìa Đặc San Trà Vinh số 6, năm 2006)
ĐỊA LÝ THIÊN NHIÊN: Sự hình thành tỉnh Trà Vinh cũng
là hình thành của các tỉnh Châu Đốc, Sa Đéc, Vỉnh Long vì nằm
chung trong một cù lao lớn giữa sông Tiền và sông Hậu.
Trước hết ta hãy xem sự hình thành chung của đồng bằng
sông Cửu Long như thế nào. Để thú vị hơn chúng ta nên tìm hiểu
đất nước Việt Nam qua sự biến đổi hình dáng của địa đồ thế giới.
Theo thời gian vạn vật đều biến đổi. Quả địa cầu cũng không
ngoại lệ. Qua bốn lần Đại Hồng Thủy, hình dáng lục địa thay đổi
rất nhiều. Nhìn lại bản đồ thế giới cách đây một triệu năm (Đại
Hồng Thủy lấn thứ nhứt), so với ngày nay thì khác xa rất nhiều.
Nước Mỹ và Canada chưa có. Nước Nhựt dính liền với Trung
Quốc. Còn Việt Nam thì dính liền với Philippines, Indonesia và
các nước ở Úc Châu. Đồng bằng sông Cửu Long- Đồng Nai của
chúng ta trải dài và rộng mênh mông, không có cách sông cách
biển gì cả.
3
Đại hồng thủy lần thứ 1 cách nay hơn 1 triệu năm
Đại hồng thủy lần thứ 2 cách nay hơn 200.000 năm
4
Sau Trận Đại Hồng Thủy lần thứ hai (Cách nay hơn 200.000
năm). Đến giai đoạn nầy nước Trung Hoa và Nhựt Bản vẫn còn
liền với nhau. Châu Mỹ đã thành hình, nhưng Canada và các
nước ở cực Nam Mỹ thì chưa có. Việt Nam đã tách rời
Philippines, nhưng vẫn còn liền với Malaysia, Singapore,
Bornéo, Indonesia. Australia là một châu thật lớn.
Sau Đại hồng Thủy lần thứ ba
Đại hồng thủy lần thứ 2 cách nay hơn 80.000 năm
Lục địa trái đất lúc bấy giờ chia rải rác đều nhau. Giữa Đại
Tây Dương có một lục địa thật lớn nằm giữa Châu Mỹ và Châu
Âu. Giữa Trung Hoa và Liên Sô là một biển thật lớn. Riêng Việt
Nam thì đã tách rời khỏi Úc Châu, nhưng vẫn còn liền với
Malasia và Philippines.
5
Sau Đại Hồng Thủy lần thứ Tư (Poseydoniss) 9564 năm
trước Chúa Giáng sinh
Cách nay hơn 11.570 năm, hình thù trái đất không khác hơn
hiện giờ bao nhiêu. Giữa Mỹ Châu và Âu Châu còn ba đại lục
địa lớn. Ngày nay chỉ còn lại tàn tích mà thôi. Ta thấy vùng
Sahara và vùng Mongolia, Bạch Đảo còn là vùng biển mênh
6
mông, nay trở thành vùng sa mạc cát rộng lớn nhất thế giới. Bản
đồ thế giới chỉ thay đổi theo đường viền chung quanh mà thôi.
Riêng Việt Nam thì đã thành bán đảo Đông Dương hẳn hòi,
không có khác gì hơn hiện giờ. Có khác hơn là vùng đồng bằng
sông Cửu Long- Đồng Nai. Đổi thay không phải là do các trận
đại hồng thủy, mà do thời gian và định luật vật lý tự nhiên tạo
thành.
Nhìn bản đồ phóng đại lúc bấy giờ, miền Nam Việt Nam chỉ
có từ Vũng Tàu qua Hà Tiên mà thôi, còn các tỉnh thuộc đồng
bằng sông Cửu Long còn nằm ngang và thấp hơn mực nước
biển. Tỉnh Trà Vinh dỉ nhiên cũng còn là vùng biển. Vậy đồng
bằng sông Cửu Long nói chung và Tỉnh Trà Vinh được hình
thành như thế nào?
Đồng bằng sông Cửu Long năm 1968
Có hai yếu tố chánh tạo thành Đồng Bằng Sông Cửu Long:
Một là phù sa sông Cửu Long. Hai là dòng nước nóng Hải Lưu
chảy từ Bắc vào Nam.
Theo các nhà nghiên cứu, nếu mực nước biển rút thấp đi
chừng 9 met thì chúng ta có thể đi bộ từ Việt Nam qua
7
Philippines, các đảo Hoàng Sa, Trường Sa sẽ nối liền các đảo lại
với nhau. Nói vậy có nghĩa là nhờ mực nước biển thấp, lượng đất
vung bồi không cần nhiều bao nhiêu cũng đủ vung bồi thành một
vùng đất mới.
Có hai yếu tố chánh để hình thành đồng bằng Cửu Long: Phù
sa sông Cửu Long và dòng Hải Lưu.
1/. Phù Sa Sông Cửu Long:
Sông Cửu Long phát nguồn từ trên núi Kumlun bên tây Tạng
với độ cao hơn 24.900 bộ Anh. Với một dốc độ cao, sức nước đổ
mạnh tạo một áp suất cao, gây ra sự xâm thực lớn để bào mòn
lòng sông và hai bên sông. Yếu tố chánh là lưu lượng nước mưa
thật nhiều của toàn vùng. Nước mưa nầy bào mòn đất tạo thành
phù sa và đổ xuống sông. Với chiều dài hơn 4.800 km chảy qua
các vùng đất mềm dể bị nước mưa làm tan. Bắt nguồn từ đồi
Amodo và núi Gongga Shan, Kunming, Mengzi bên Trung
Quốc. Bhmo, Lashro và Mandalay bên Miến Điện. Chrang Mai
của Bắc Thái Lan. Nguyên vùng đất phía Tây của núi Trường
Sơn thuộc Lào, chảy xuyên qua Cambochia và ra biển. Vào mùa
mưa trung bình lưu lượng phù sa là 3 vạn tấn mỗi ngày. ( Mỗi
năm 3 x 365 = 1095 vạn tấn).
2/. Dòng Hải Lưu:
Lưu lượng phù sa tuy nhiều (H?n 10.000 v?n t?n/n?m),
nhưng nếu không có dòng hải lưu chảy cực mạnh từ Bắc về Nam
thì phù sa sẽ trôi xa ra biển cả. Đây là dòng nước ấm mang nước
ấm từ kinh tuyến 0 độ dưới Malaysia đem lên đông bắc ngoài
khơi hải phận Quốc Tế, đổ vào Việt Nam và chảy ngược lại phía
Nam. Dòng nước ấm nầy (South East V N current) làm cho bải
biển Việt Nam lúc nào cũng ấm áp. Đó cũng là một lý do mà
người Tây Phương rất thích tắm tại các bờ biển Việt Nam. Biển
Ba Động cũng là một thắng cảnh của Trà Vinh, rất nổi tiếng của
miền Nam Việt Nam. Ai từng qua địa phương nầy đều chú ý
đến những tấm bảng ghi câu: “Biển Ba Động nước xanh cát
trắng” rất hấp dẩn, như mời gọi du khách hãy dừng chân, thử
tắm một lần cho biết.
Dòng nước Hải Lưu nầy chảy dọc theo bờ biển Việt Nam từ
Bắc vào Nam làm các phù sa của sông Cửu Long không có cơ
8
hội ra xa hơn nửa, vì vậy sự bồi đấp có khuynh hướng luôn luôn
về phía Nam.
Nhìn trên bản đồ dùng cho người đi biển (Hải Quân) ta thấy
bờ biển miền Nam Việt Nam, có chổ chỉ sâu 1 hoặc 2 met. Bờ
biển thì rất lài. Khi thủy triều rút xuống, ta thấy một bải cát rộng
mênh mông, xa mút khỏi tầm mắt.
Hình dáng và sự hình thành Đồng Bằng Miền Nam Việt
Nam theo các định luật tự nhiên sau đây:
• Sự bồi đấp theo khuynh hướng về phía Nam
• Các cù lao có hình như giọt nước
• Các con giồng được bồi đấp theo hình vòng cung có mặt
cong hướng ra biển và song song với nhau.
• Các cù lao trôi dần ra biển
Theo các định luật tự nhiên trên, các cù lao trôi dần ra biển
làm tăng diện tích Đồng Bằng Cửu Long. Theo tài liệu trước
năm 1975, người ta đo được mỗi năm trung bình từ điểm chót
của Cà Mau là Bải Bùn được bồi khoản 20 met.
Các vùng ven biển như Tân Thuận, Tân Duyệt, Tân An mỗi
năm cũng được bồi khoảng 22 met. Vùng được bồi mạnh nhất là
Long Toàn thuộc tỉnh Trà Vinh.
9
Đất Liền Biển
Tại bờ biển của tỉnh Trà Vinh, nếu ta đi bộ từ bờ biển vào
đất liền. Ta sẽ thấy ngay tại lằn óng vỗ là những trái cây, hạt đã
nẩy mầm như bần, mấm, đước, già dẹt, lẫn với cốc kèn, ô rô... do
sóng đánh tạt vào bờ, tạo thành một lằn dài vô tận. Xa hơn, cây
bần cây mấm, cây đước mới vừa mọc chỉ cao hơn đầu gối. Xa
hơn nửa ta thấy cũng những loại cây nầy cao bằng đầu người.
Càng đi sâu vào bờ thì là những rừng cây càng cao hơn. Đặc
điểm những hàng cây nầy có chiều hướng song song với nhau
tạo thành những khu rừng nhỏ. Nổi tiếng gổ quý ở đây là rừng
cóc. Cây cóc mà làm cột nhà thì chẳng cây nào sánh bằng (Địa
phương). Ở đây rừng chà là mênh mông, sản xuất đuông chà là
là một đặc sản của Long Toàn (Một cây chà là chỉ có một con
đuông mà thôi).
Nhờ thiên nhiên ưu đãi, nhờ sự bồi đấp, bồi lấp mãi cho tỉnh
Trà Vinh mỗi ngày có một diện tích càng rộng lớn hơn. Với kinh
nghiệm:
“Đất bồi thì ở, đất lỡ thì đi”
Người dân cũng có khuynh hướng sinh sống theo chiều của
dòng sông, theo chiều bồi lấp của đất. Càng về xuôi thì đất càng
rộng, vì đó là hướng của đất bồi, của vùng đất mới, vùng nhiều
tôm cá và đất đai thì càng phì nhiêu hơn.
10
LỊCH SỬ TỈNH TRÀ VINH
Về địa lý, nhân văn và lịch sử có lẻ tỉnh Trà Vinh là tỉnh
sanh sau đẻ muộn nhứt trong các tỉnh của Việt Nam.
Về sự bồi đấp, chắc chắn rằng Tỉnh Vĩnh Long phải có trước
Trà Vinh. Theo thời gian Tỉnh Trà Vinh sẽ được bồi đấp dài
thêm ra, biết đâu huyện Duyên Hải của tỉnh Trà Vinh sau nầy
cũng sẽ là một Tỉnh. Cách nay không lâu, Long Toàn chỉ là một
cái ấp, rồi lên thành xã và rồi thành một huyện như bây giờ.
Theo tác giả Huỳnh Văn Lang trong quyển Công Chúa Sứ
Giả Tập Hai trang 259, năm 1708 Mạc Cửu đem dâng cho chúa
Nguyễn các vùng đất của ông cho chúa Nguyễn từ Phú Quốc,
Vũng Thơm, Trũng Kè, Cần Vọt, Rạch Giá, Hà Tiên; như vậy từ
đây miền Đông và miền Tây Nam Phần, đã thuộc về Việt Nam.
Tuy nhiên hai miền vẫn chưa hoàn toàn liên kết được với nhau
về phương diện địa lý và chính trị, vì còn một vùng đất rộng lớn
nằm giữa sông Tiền và sông Hậu hoàn toàn ngăn cách hai miền
Đông và Tây.
Năm mươi năm sau - năm 1759, Quốc vương Chân Lạp là
Nặc Nguyên mất, Nặc Nhuận vừa lên thay đã bị con rể là Nặc
Hinh giết chết để cướp ngôi. Con Nặc Nhuận là Nặc Tôn sang
Hà Tiên nhờ chính quyền nhà Nguyễn đem quân sang đánh Nặc
Hinh giành lại quyền làm vua. Khi lên ngôi, để trả trả ơn trả
nghĩa, Nặc Tôn dâng về chúa Nguyễn phần đất Tầm Phong Long
- phần đất còn lại nằm giữa sông Tiền và sông Hậu, gồm cả 5
tỉnh Châu Đốc, Long Xuyên, Sa Đéc, Vĩnh Long và Trà Vinh
ngày nay. Kể từ đây non sông Việt Nam được nối liền một
mãnh.
Nếu cuộc Nam Tiến được chia làm làm 10 giai đoạn, thì
Mạc Cửu dâng đất miền Tây cho chúa Nguyễn năm 1708 là giai
đoạn 9. Phần đất Tầm Phong Long năm 1759 là giai đoạn 10,
hoàn tất cuộc nam Tiến. Chúng ta cũng nên biết lúc bấy giờ Vỉnh
Long và Trà Vinh được gọi là Long Hồ Dinh
Sau khi chiếm được Thăng Long, thống nhất đất nước ngày
20 tháng 7 năm 1802, Nguyễn Ánh lấy niên hiệu là Gia Long đổi
tên nước là Việt Nam. Tên nước Việt Nam bắt đầu từ đây. Ngẫm
nghỉ lại lời của Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm: “Cửu cửu
11
càng khôn dỉ định”. Việt Nam ảnh hưởng bởi con số 9. Ngày 20
tháng 7 (2 + 7 = 9) năm Gia Long thứ nhứt Việt Nam được thống
nhứt và có tên Việt Nam mến yêu nầy. Hiệp định Genève Ngày
20 tháng 7 năm 54, đất nước lại chia đôi!
Năm 1832 vua Minh Mạng đổi Long Hồ Dinh thành Vỉnh
Long Trấn (Vĩnh Long có tên từ năm nầy, Tỉnh Trà Vinh chưa
có tên!). Vĩnh Long Trấn được chia làm 4 phủ: Định Viễn,
Hoằng An, Hoằng Trị, và Lạc Hóa. Phủ Lạc Hóa có 2 huyện:
Tuân Nghĩa và Trà Vinh.
Sau khi Lê Văn Duyệt mất (Lúc 02:00 giờ ngày 1 tháng 8
năm 1932) vua Minh Mạng bải bỏ chức Tổng Trấn Gia Định
Thành và chia Nam Kỳ thành 6 tỉnh trực thuộc Triều Đình Huế:
Gia Định, Biên Hòa, Định Tường, Vỉnh Long, An Giang và Hà
Tiên. (Lúc nầy Trà Vinh vẫn còn là một huyện của phủ Lạc Hóa
chớ chưa được là một phủ, thuộc tỉnh Vĩnh Long). Đứng đầu
tỉnh là Tuần Phủ, phụ tá có các quan Án Sát, Bố Chánh, Lãnh
Binh để lo các việc hành chánh và quân sự.
Năm 1841, dưới thời Thiệu Trị nguyên niên, một người tên
là Lâm Sâm nổi loạn ở Lạc Hóa (Trà Vinh), dùng bùa chú, tà
thuyết mê hoặc dân chúng, tụ tập bè đảng tới hơn bảy tám ngàn
người chiếm các vùng đất Cầu Kè, Tiểu Cần, Bắc Trang, Trà
Điêu. Trong cuộc chiến dẹp giặc nổi loạn thì quan Bố Chánh
Trần Trung Tiên đã tử trận (Đêm 17 rạng ngày 18 tháng 3 âm
lịch, năm Tân Sửu- 1841, tại Ô Đùng.) Sau khi ngài chết, ngài rất
linh hiển. Người dân bản xứ lập đền thờ tại nơi ngài tử trận và
mỗi năm đều tổ chức tế giổ rất trọng thể tại làng Hiếu Tử. Vua
Khải định năm thứ 9 12/9/1925) sắc phong ngài làm Thành
Hoàng . Sắc phong như sau:
“Sắc Trà Vinh Tỉnh, Ngải Long Thượng tổng, Hiếu Tử xã.
Bố Chánh Trần Trung Tiên chi thần, mạng giả linh ứng từ
kim, chính trực.
Vãng tứ tuần đại khánh tiết, kinh ban bảo chiếu đàm ân, lễ
long đăng trật trước phong di vưc bảo trung hưng linh phù.
Tôn thần chuẩn kỳ phụng sự thần kỳ tương hộ bảo ngã lê
dân khâm thử”.
Khải Định cửu niên, bất ngoạt nhị thập ngủ nhật.
12
Trường Trung Học lớn nhứt và đầu tiên của Tỉnh Trà Vinh
cũng được mang tên ngài. Trường Trung Học Trần Trung Tiên.
Trường nầy đã đào tạo thật nhiều nhân tài cho đất nước.
Dưới thời Pháp thuộc, toàn cỏi Nam kỳ được chính thức chia
làm 21 tỉnh (Ngày 25/6/1867) Trà Vinh là tỉnh số 5 trong 21
Tỉnh (Gia, Châu, Hà, Rạch, Trà, Sa, Bến, Long, Tân, Sóc, Thủ,
Tây, Biên...). Vậy tỉnh Trà Vinh được xem là khai sinh năm nầy
(1867). Đúng là sinh sau đẻ muộn!
Năm 1876 Pháp đổi Sở Tham Biện thành Tiểu Khu Hành
Chánh Trà Vinh. Ngày 20/12/1899 bải bỏ chức vụ Tham Biện và
đổi thành Tỉnh Trưởng (Chef de Province). Tỉnh Lỵ được đặt tại
Long Đức. Lúc bấy giờ Trà Vinh có 8 quận: Châu Thành, Cầu
Ngang, Long Toàn, Trà Cú, Tiểu Cần, Cầu Kè, Trà Ôn và Càng
Long.
Ngày 8/10/1957 chính quyền Ngô Đình Diệm cho sát nhập
Quận Vũng Liêm vào Trà Vinh.
Ngày 14/1/1967 lại tách rời Vũng Liêm và Trà Ôn cho Vĩnh
Long (Sắc lệnh số 01/SL/ĐUHC). Trà Vinh còn lại 7 quận cho
đến nay.
Vì nghỉ rằng danh từ Trà Vinh (Trapeang) là do người khmer
đặt ra nên chính quyền đổi thành tỉnh Vĩnh Bình và thị xã là Phú
Vinh. Sau năm 1975 tỉnh Vĩnh Bình lại một lần nửa bị xem là
một huyện của tỉnh Cửu Long- Huyện Trà Vinh- và thị xã được
đổi từ Phú Vinh thành thị xã Trà Vinh. Sau hằng loạt nhiều tỉnh
của miền Nam được tách ra thì tỉnh Cửu Long cũng được tách
rời làm 2 tỉnh Vĩnh Long và Trà Vinh cho đến nay.
Địa thế thiên nhiên của Tỉnh Trà Vinh
Diện tích tỉnh Trà Vinh khoảng 2.400 Km2. Dân số khoảng
966.000 theo thống kê năm 1999. Tỉnh lỵ là thị xã Phú Vinh,
một trong những thị xã tăng trưởng và phát triển nhanh nhất Việt
Nam. Gồm có 7 quận: Châu Thành, Càng Long, Cầu Kè, Tiểu
Cần, Trà Cú, Cầu Ngang và Duyên Hải. Theo thống kê trên giấy
tờ thì dân số phần đông là người Việt, kế đến là Khmer và người
Hoa. Nhưng theo thống kê năm 1963 thì dân số Khmer chiếm
13
80% (Tại sao lại có sự thay đổi quá khác biệt như vậy?) Có lẻ
người Khmer nhập Việt tịch và trên giấy tờ đã là Việt Nam.
Về thiên nhiên thì phía đông là sát với biển Đông.
Tỉnh Trà Vinh và các vùng phụ cận
(Tác giả không muốn dùng danh từ Nam Hải vì đây là biển
Việt Nam chớ không phải của Trung quốc. Trong câu ca dao:
“Dã tràng se cát Biển Đông
Nhọc lòng mà chẳng nên công cán gì”.
Thật hay cho con Dã Tràng. Câu ca dao trên có từ lâu đã xác
định rằng đây là Biển Đông, biển của Việt Nam.
Phía tây giáp với tỉnh Vỉnh Long. Không có một nguyên tố
thiên nhiên nào để làm ranh giới cho hai tỉnh. Từ xưa hai tỉnh
nầy là một.
Phía Bắc sông Cổ Chiên là ranh giới tỉnh Bến Tre.
Phía Nam sông Hậu là ranh giới của tỉnh Sóc Trăng.
Trà Vinh hoàn toàn không có núi, chỉ có đồng bằng và sông
ngòi như mạng lưới. Nếu nói quê tôi là nhà tranh vách đất, hay
đất cày lên sỏi đá, thì điều đó chắc chắn không phải là Trà Vinh
rồi. Vì Trà Vinh không có nhà tranh, không có sỏi đá mà đất đai
rất phì nhiêu được vung bồi bởi phù sa sông Cửu Long.
14
Khí hậu: Khí hậu thì cũng như các tỉnh khác của miền nam
Việt Nam, ảnh hưởng bởi gió mùa của vùng nhiệt đới, cận xích
đạo, nóng và ẩm quanh năm. Chia làm hai mùa mưa nắng rất rỏ
rệt. Mùa mưa từ tháng năm đến tháng Mười Một. Mùa nắng còn
gọi là mùa khô từ tháng mười hai đến tháng tư.
Nắng tốt dưa, mưa tốt lúa.
Mùa nắng thì trồng dưa và làm ruộng muối. Người vùng
Duyên Hải hơn 50% là hành nghề làm muối. Muối Cồn Cù rất
nổi tiếng và được xuất khẩu.
Giao thông: Gồm đường bộ và đường thủy.
Đường thủy: Nhờ hệ thống sông ngòi chằng chịt, nằm giữa
sông Tiền và sông Hậu, nên giao thông bằng đường thủy rất phổ
thông và tiện lợi. Ngoài các sông cái còn có các kinh đào. Nổi
tiếng là kinh Mang Thích, Kinh Láng Sắc. Kinh Láng Sắc cách
nay 70 năm hai bên còn là những cây lức, ô rô, cốc kèn mọc
nhiều chổ phủ vào nhau, bề ngang chỉ 3 hay 4 met. Được thoát
và đóng nước bằng hệ thống cống số một, cống số hai... Nay thì
bề ngang con kinh lớn bằng sông Cửu Long. Dòng nước chảy
mạnh, siết làm cho mỗi ngày hai bên bờ càng bị lở thêm ra.
15
Người ta tìm hiểu vì mực nước và áp suất khác biệt giữa sông
Tiền và sông Hậu; vì lưu lượng nước quá nhiều của vùng đồng
bằng Quận Duyên Hải và Cầu Ngang; vì hệ thống các cống số
một, số 2... do ngưới Pháp tạo ra không ai bảo quản nên bị bể.
Hiện nay, hai bên bờ kinh còn rất hẩm, nhiều chổ độ hẩm hơn 70
đến 80%. Dòng nước còn chảy mạnh và rất siết. Dân địa phương
cư ngụ hai bên bờ bị mất sạch đất đai. Trước năm 1975, nhiều
nhà có hơn 5, 7 chục công dừa, công đất, nay chỉ còn hai bàn tay
trắng vì nạn đất lở hai bên bờ. Hơn nửa mỗi năm đều có người
chết vì nạn chìm xuồng ở đây. Đây cũng là một vấn nạn lớn cho
dân địa phương. Kinh Láng Sắc được nối liền với kinh Khoen là
kinh Ngang.
Xuồng là phương tiện giao thông
rất tiện lợi ỡ Trà Vinh
Những con rạch, con lươn, con sẽo, con mương, đường
xuồng ngày xưa rất nhỏ (chỉ vừa chiếc xuồng ba lá đi qua) nay
đã trở thành những con sông lớn vượt quá nhu cầu, quá sức
tưởng tượng của người dân địa phương. Xuồng ba lá (Tam bảng)
là xuồng phổ thông, nhỏ, chỉ dành cho một người xử dụng gồm
ba mảnh ván ghép lại, rất đơn giản, một người có thể kéo lên bờ
16
ruộng nhẹ nhàng. Xuồng nầy chỉ để xử dụng trong phậm vi ngắn,
thường một hay hai cây số và trong các đường xuồng, sông nhỏ,
trong khoen, trong đập. Nếu xuồng ba lá nầy đi qua con kinh
Láng Sắc thì sẽ chìm ngay. Tôi không thấy xuồng ba lá nhỏ bé
nầy ở xứ Tiền Giang?!
Lớn hơn một chút là xuồng tám miếng cũng có người gọi là
xuồng tám bảng ( pha trộn lẩn tiếng Hán và tiếng Nôm?) ghép 8
miếng ván lại, thường cho 2 người xử dụng. Muốn đừng lộn
xuồng tam bảng và xuồng tám bảng, nên gọi là xuồng ba lá là là
xuồng ba lá là ăn hơn. Cách chèo ghe thì ở Trà Vinh dùng một
chèo, đặt phía trái sau đuôi ghe. Sau nầy nhiều người đã bắt
chước xứ khác dùng 2 chèo. Có lẻ vì ở Trà Vinh ngày xưa sông
ngòi rất nhiều và nhỏ nên dùng một chèo cho tiện?
Hệ thống sông ngòi như mạng lước
Đường bộ: Trước năm 1975 thì đường bộ thường bị đấp mô
và đào phá nên việc giao thông rất chậm chạp, phát triển thua xa
các tỉnh miền Đông. Nối liền tỉnh Vĩnh Long bởi liên tỉnh lộ 7A,
dài 66 Km2. Đi các tỉnh lân cận thì qua các tỉnh lộ khác là 34,
35, 36, 37. Trước năm 1975 thì có 2 phi trường Phú Vinh và
Long Toàn, nay không còn xử dụng nửa. Giao thông trong nội
tỉnh thì đa số là đường mòn có sẳn trên các con giồng và các bờ
ruộng. Tại các ngã ba, ngã tư người Khmer làm một trạm để cho
các bộ hành nghỉ chân gọi là Tha La. Tha La thường là một nhà
17
lá nhỏ, không vách. Nếu có thì chỉ một vách phía Tây mà thôi.
Bên trong có một cái giường lớn để các bộ hành có thể nằm hoặc
ngồi nghỉ, nhưng các anh chàng chăn trâu cũng tập trung lại với
nhau nằm nghỉ mệt hay đùa giởn trên những chiếc giường nầy
làm cho chiếc giường được bóng mướt. Dân địa phương tốt bụng
cũng không quên để kế bên một khạp nước uống, có nấp đậy và
một chiếc gáo cán dài máng tòn teng kề đó. Đây là một cử chỉ tốt
hay là thói quen hoặc một tập tục có từ lâu đời? Nếu bạn là
người bộ hành đi qua cánh đồng vắng, không một bóng cây giữa
trời trưa nắng, thì cơ thể của bạn sẽ khô khan, khát nước. Lúc đó
bạn sẽ thấy sự quan trọng và cần thiết của những Tha La nầy.
Nếu đây là một tập quán thì rõ ràng là một tập quán thật tốt.
Ngày nay người Việt ở Hải Ngoại đã gởi tiền về làm lại các
Tha La nầy khang trang hơn, mái thiếc hoặc mái ngói bền hơn.
Không biết bao nhiêu Tha La đã có, chỉ biết một hệ thống như
mạng nhện, một hoặc vài cây số là có một cái tha la.
Nếu từ Sài Gòn theo đường xe đò 198 km tới thị xã Trà vinh
thì phải qua các tỉnh Long An, Tiền Giang, Vỉnh long. Đã đến
Trà Vinh rồi thì không còn đi Tỉnh nào nữa, vì đã tới tận cùng bờ
biển. Trên đường đi phải qua các nơi Trung Lương, Cầu Bến
Lức, bến phà Mỹ Thuận “nay đã bắt cầu”. Những người Trà
Vinh khó mà quên được cảnh các cô gái đội nón lá tay bưng
những rổ mận đỏ từng chùm từng chùm, miệng tươi cười mời
khách. Đây mận Hồng Đào, mận Hồng Đào Trung Lương đây
(Đặc sản Trung Lương là mận Hồng Đào). Đến Bến Lức những
cô gái khác tay bưng tràng khóm chẻ màu vàng tươi, tươm mật
với chén muối ớt đo đỏ hấp dẩn chạy cạnh bao quanh xe đò, hối
hả mời gọi “Đây khóm Bến Lức, khóm Bến Lức đây”. Đến Bến
Bắc Mỹ Thuận, hành khách không quên mua về Trà Vinh vài
chùm nem chua Lai Dung, vài chục bánh phòng để làm quà cho
người thân. Có lẻ không chỉ riêng dân Trà Vinh, mà chung cho
dân miền Nam. Đi đâu xa về cũng nhớ đến người thân và mang
vài món gì đó để tặng làm quà gặp mặt.
TÔN GIÁO: Ngoài tôn giáo chánh là Phật Giáo, Thiên
Chúa Giáo, Trà Vinh còn có đạo Cao Đài, Tin Lành.
18
Một thánh thất Cao Đài lớn nhứt tỉnh Trà Vinh
vừa xây xong năm 2005
Đặc biệt dù là theo đạo nào vẫn thờ cúng tổ tiên, thờ cúng
ông bà. Rất nhiều người theo đạo Thiên Chúa nhưng vẫn đi cúng
vía Quan Công. Đạo Phật, Cao Đài vẫn đi cúng ở chùa Ông Bổn.
Họ quan niệm rằng Ông Bổn là Thần Hoàng Làng, chung cho
mọi người ở trong làng không phân biệt tôn giáo. Nhiều người
thờ Ông Tà, Ông Rặc.
19
Chùa Ông Bổn
NHỮNG NGÀY LỄ HỘI
Lễ Cầu An Bà Chúa xứ: Hằng năm vào ngày 11 và 12 tháng
5 âm lịch, tại xã Mỹ Long, quận Cầu Ngang, tỉnh Trà Vinh có tổ
chức lễ hội lớn để cầu an còn gọi là Cúng Biển. Đa số cư dân là
ngư dân, sống bằng nghề đánh lưới, hoặc đóng đáy ngoài biển
khơi. Cuộc đời họ gắn liền với biển cả. Giữa trời nước bao la
mới thấy mình là nhỏ bé, họ giao sanh mạng mình cho tạo hóa,
cho thần linh. Dù không tin cũng chẳng biết làm gì với khả năng
của con người quá nhỏ bé so với đại dương vỉ đại. Họ lúc nào
cũng nguyện cầu cho sóng lặng, biển êm. Mọi việc đều được
bình an vô sự. Lể Cầu An là một lể không thể thiếu đối với
những ngư dân nầy. Lúc đầu chỉ có những ngư dân, dần dần tất
cả dân địa phương đều tham dự. Tất cả đều nghỉ làm để tham dự
ngày lễ trọng đại nầy. Buổi lễ diễn ra 2 ngày. Ngày 11và 12/ 5,
bắt đầu từ sáng sớm là hành lễ nghinh Chúa Xứ Nguyên Nhung
với cảnh Quan Công, Châu Xương, Quan Bình mở đường cho
phu kiệu đưa bà Chúa Xứ xuống thuyền. Những nhân vật trong
20
