Tổng quan về nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức (ODA)
Vốn luôn được coi là một trong những nhân tố quyết định cho quá trình sản xuất kinh doanh và tăng trưởng kinh tế của các quốc gia. Đặc biệt là để đạt tăng trưởng kinh tế cao, vấn đề tạo nguồn vốn và sử dụng nó một cách có hiệu quả càng trở nên cần thiết đối với tất cả các quốc gia muốn trở thành nước công nghiệp hoá với thời gian ngắn nhất
Lêi nãi ®Çu
Vèn lu«n ®−îc coi lμ mét trong nh÷ng nh©n tè quyÕt ®Þnh cho qu¸
tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh vμ t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña c¸c quèc gia. §Æc
biÖt lμ ®Ó ®¹t t¨ng tr−ëng kinh tÕ cao, vÊn ®Ò t¹o nguån vèn vμ sö dông
nã mét c¸ch cã hiÖu qu¶ cμng trë nªn cÇn thiÕt ®èi víi tÊt c¶ c¸c quèc gia
muèn trë thμnh n−íc c«ng nghiÖp ho¸ víi thêi gian ng¾n nhÊt.
C«ng cuéc c¶i c¸ch kinh tÕ cña ViÖt Nam ®· qua mét chÆng ®−êng
h¬n 10 n¨m. NÒn kinh tÕ ®· thu ®−îc nh÷ng kÕt qu¶ ®¸ng kh¶ quan nh−
tèc ®é t¨ng tr−ëng nhanh, l¹m ph¸t ë møc cã thÓ kiÓm so¸t ®−îc, nh−ng
®Ó duy tr× tèc ®é t¨ng tr−ëng nh− vËy th× nhu cÇu vÒ vèn ®Çu t− lμ rÊt
lín. Trong khi ®ã nÒn kinh tÕ n−íc ta l¹i cã xuÊt ph¸t ®iÓm thÊp, nghÌo
nμn, l¹c hËu nªn nguån vèn trong n−íc kh«ng thÓ ®¸p øng hÕt nhu cÇu vÒ
vèn ®Çu t− ®ã. V× vËy, nguån vèn ®Çu t− n−íc ngoμi nãi chung vμ nguån
vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA) nãi riªng lμ rÊt quan träng.
Nguån vèn ODA ®· gãp phÇn ®¸ng kÓ vμo viÖc ®¹t ®−îc nh÷ng
thμnh tùu kinh tÕ x· héi cña ®Êt n−íc. §Ó cã thÓ thu hót vμ sö dông cã
hiÖu qu¶ nguån ODA trong ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cÇn cã nh÷ng biÖn
ph¸p cô thÓ vμ toμn diÖn.
Em xin tr×nh bμy mét sè hiÓu biÕt cña em vÒ ODA trong bμi nμy.
1
Ch−¬ng I
Tæng quan vÒ nguån vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA).
I. Kh¸i niÖm chung vÒ ODA.
1. Kh¸i niÖm.
Theo c¸ch hiÓu chung nhÊt, ODA lμ tÊt c¶ c¸c kho¶n hç trî kh«ng
hoμn l¹i vμ c¸c kho¶n tÝn dông −u ®·i (cho vay dμi h¹n vμ l·i suÊt thÊp
cña c¸c ChÝnh phñ, c¸c tæ chøc thuéc hÖ thèng LiÖp hîp quèc, c¸c tæ chøc
phi ChÝnh phñ (NGO), c¸c tæ chøc tμi chÝnh quèc tÕ (IMF, ADB, WB...)
giμnh cho c¸c n−íc nhËn viÖn trî. ODA ®−îc thùc hiÖn th«ng qua viÖc
cung cÊp tõ phÝa c¸c nhμ tμi trî c¸c kho¶n viÖn trî kh«ng hoμn l¹i, vay
−u ®·i vÒ l·i suÊt vμ thêi h¹n thanh to¸n (theo ®Þnh nghÜa cña OECD, nÕu
ODA lμ kho¶n vay −u ®·i th× yÕu tè cho kh«ng ph¶i ®¹t 25% trë lªn). VÒ
thùc chÊt, ODA lμ sù chuyÓn giao mét phÇn GNP tõ bªn ngoμi vμo mét
quèc gia, do vËy ODA ®−îc coi lμ mét nguån lùc tõ bªn ngoμi.
ODA cã c¸c h×nh thøc sau:
Hç trî c¸n c©n thanh to¸n: Th−êng lμ tμi trî trùc tiÕp (chuyÓn giao
tiÒn tÖ. Nh−ng ®«i khi l¹i lμ hiÖn vËt (hç trî hμng ho¸) nh− hç trî nhËp
khÈu b»ng hμng hoÆc vËn chuyÓn hμng ho¸ vμo trong n−íc qua h×nh thøc
hç trî c¸n c©n thanh to¸n hoÆc cã thÓ chuyÓn ho¸ thμnh hç trî ng©n
s¸ch.
TÝn dông th−¬ng m¹i: Víi c¸c ®iÒu kho¶n "mÒm" (l·i suÊt thÊp, h¹n
tr¶ dμi) trªn thùc tÕ lμ mét d¹ng hç trî hμng ho¸ cã rμng buéc.
ViÖn trî ch−¬ng tr×nh (gäi t¾t lμ viÖn trî phi dù ¸n): lμ viÖn trî khi
®¹t ®−îc mét hiÖp ®Þnh víi ®èi t¸c viÖn trî nh»m cung cÊp mét khèi
l−îng ODA cho mét môc ®Ých tæng qu¸t víi thêi h¹n nhÊt ®Þnh, mμ
kh«ng x¸c ®Þnh mét c¸ch chÝnh x¸c nã sÏ ®−îc sö dông nh− thÕ nμo.
Hç trî c¬ b¶n chñ yÕu lμ vÒ x©y dùng c¬ së h¹ tÇng. Th«ng th−êng,
c¸c dù ¸n nμy cã kÌm theo mét bé phËn kh«ng viÖn trî kü thuËt d−íi
2
d¹ng thuª chuyªn gia n−íc ngoμi ®Ó kiÓm tra nh÷ng ho¹t ®éng nhÊt ®Þnh
nμo ®ã hoÆc ®Ó so¹n th¶o, x¸c nhËn c¸c b¸o c¸o cho ®èi t¸c viÖn trî.
Hç trî kü thuËt: chñ yÕu tËp trung vμo chuyÓn giao tri thøc hoÆc
t¨ng c−êng c¬ së lËp kÕ ho¹ch, cè vÊn nghiªn cøu t×nh h×nh c¬ b¶n,
nghiªn cøu khi ®Çu t−. ChuyÓn giao tri thøc cã thÓ lμ chuyÓn giao c«ng
nghÖ nh− th−êng lÖ nh−ng quan träng h¬n lμ ®μo t¹o vÒ kü thuËt, ph©n
tÝch kinh tÕ, qu¶n lý, thèng kª, th−¬ng m¹i, hμnh chÝnh nhμ n−íc, c¸c vÊn
®Ò x· héi.
2. Ph©n lo¹i ODA:
Tuú theo ph−¬ng thøc ph©n lo¹i mμ ODA®−îc xem cã mÊy lo¹i:
a. Ph©n theo ph−¬ng thøc hoμn tr¶: ODA cã 3 lo¹i.
- ViÖn trî kh«ng hoμn l¹i: bªn n−íc ngoμi cung cÊp viÖn trî (mμ bªn
nhËn kh«ng ph¶i hoμn l¹i) ®Ó bªn nhËn thùc hiÖn c¸c ch−¬ng tr×nh, dù ¸n
theo sù tho¶ thuËn tr−íc gi÷a c¸c bªn.
ViÖn trî kh«ng hoμn l¹i th−êng ®−îc thùc hiÖn d−íi c¸c d¹ng:
+ Hç trî kü thuËt.
+ ViÖn trî nh©n ®¹o b»ng hiÖn vËt.
- ViÖn trî cã hoμn l¹i: nhμ tμi trî cho n−íc cÇn vèn vay mét kho¶n
tiÒn (tuú theo mét quy m« vμ môc ®Ých ®Çu t−) víi møc l·i suÊt −u ®·i vμ
thêi gian tr¶ nî thÝch hîp.
Nh÷ng ®iÒu kiÖn −u ®·i th−êng lμ:
+ L·i suÊt thÊp (tuú thuéc vμo môc tiªu vay vμ n−íc vay).
+ Thêi h¹n vay nî dμi (tõ 20 - 30 n¨m)
+ Cã thêi gian ©n h¹n (tõ 10 - 12 n¨m)
- ODA cho vay hçn hîp: lμ c¸c kho¶n ODA kÕt hîp mét phÇn ODA
kh«ng hoμn l¹i vμ mét phÇn tÝn dông th−¬ng m¹i theo c¸c ®iÒu kiÖn cña
tæ chøc Hîp t¸c kinh tÕ vμ ph¸t triÓn.
b. NÕu ph©n lo¹i theo nguån cung cÊp, ODA cã hai lo¹i:
3
- ODA song ph−¬ng: Lμ c¸c kho¶n viÖn trî trùc tiÕp tõ n−íc nμy ®Õn
n−íc kia th«ng qua hiÖp ®Þnh ®−îc ký kÕt gi÷a hai ChÝnh phñ.
- ODA ®a ph−¬ng: lμ viÖn trî chÝnh thøc cña mét tæ chøc quèc tÕ
(IMF, WB1...) hay tæ chøc khu vùc (ADB, EU,...) hoÆc cña mét ChÝnh phñ
cña mét n−íc dμnh cho ChÝnh phñ cña mét n−íc nμo ®ã, nh−ng cã thÓ
®−îc thùc hiÖn th«ng qua c¸c tæ chøc ®a ph−¬ng nh− UNDP (Ch−¬ng
tr×nh ph¸t triÓn Liªn hiÖp quèc), UNICEF (quÜ nhi ®ång Liªn HiÖp
quèc)... cã thÓ kh«ng.
C¸c tæ chøc tμi chÝnh quèc tÕ cung cÊp ODA chñ yÕu:
+ Ng©n hμng thÕ giíi (WB).
+ QuÜ tiÒn tÖ quèc tÕ (IMF).
+ Ng©n hμng ph¸t triÓn Ch©u ¸ (ADB)
c. Ph©n lo¹i theo môc tiªu sö dông, ODA cã 4 lo¹i:
Hç trî c¸n c©n thanh to¸n: gåm c¸c kho¶n ODA cung cÊp ®Ó hç trî
ng©n s¸ch cña ChÝnh phñ, th−êng ®−îc thùc hiÖn th«ng qua c¸c d¹ng:
chuyÓn giao trùc tiÕp cho n−íc nhËn ODA hay hç trî nhËp khÈu (viÖn trî
hμng ho¸).
TÝn dông th−¬ng nghiÖp: t−¬ng tù nh− viÖn trî hμng ho¸ nh−ng cã
kÌm theo ®iÒu kiÖn rμng buéc.
ViÖn trî ch−¬ng tr×nh (viÖn trî phi dù ¸n): N−íc viÖn trî vμ n−íc
nhËn viÖn trî kÕ hiÖp ®Þnh cho mét môc ®Ých tæng qu¸t mμ kh«ng cÇn x¸c
®Þnh tÝnh chÝnh x¸c kho¶n viÖn trî sÏ ®−îc sö dông nh− thÕ nμo.
ViÖn trî dù ¸n: chiÕm tû träng lín nhÊt trong tæng vèn thùc hiÖn
ODA. §iÒu kiÖn ®−îc nhËn viÖn trî dù ¸n lμ "ph¶i cã dù ¸n cô thÓ, chi
tiÕt vÒ c¸c h¹ng môc sÏ sö dông ODA".
3. C¸c nguån cung cÊp ODA chñ yÕu:
* Trong thêi kú chiÕn tranh l¹nh vμ ®èi ®Çu §«ng T©y: Trªn thÕ giíi
tån t¹i 3 nguån ODA chñ yÕu:
- Liªn x« cò, §«ng ¢u.
4
- C¸c n−íc thuéc tæ chøc OECD.
- C¸c tæ chøc quèc tÕ vμ phi ChÝnh phñ.
* HiÖn nay, trªn thÕ giíi cã hai nguån ODA chñ yÕu: c¸c nhμ tμi trî
®a ph−¬ng, vμ c¸c tæ chøc viÖn trî song ph−¬ng.
* C¸c nhμ tμi trî ®a ph−¬ng gåm c¸c tæ chøc chÝnh thøc sau:
- C¸c tæ chøc thuéc hÖ thèng Liªn HiÖp Quèc bao gåm:
+ Ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn cña Liªn HiÖp Quèc (UNDP).
+ QuÜ nhi ®ång Liªn HiÖp Quèc (UNICEF).
+ Tæ chøc N«ng nghiÖp vμ l−¬ng thùc (FAO)
+ Ch−¬ng tr×nh l−¬ng thùc thÕ giíi (WFP)
+ QuÜ d©n sè Liªn HiÖp Quèc (UNFPA)
+ Tæ chøc y tÕ thÕ giíi (WHO)
+ Tæ chøc ph¸t triÓn c«ng nghiÖp cña Liªn HiÖp Quèc (UNIDO)
+ QuÜ ph¸t triÓn n«ng nghiÖp quèc tÕ (IFDA).
- C¸c tæ chøc tμi chÝnh quèc tÕ:
+ QuÜ tiÒn tÖ quèc tÕ (IMF)
+ Ng©n hμng thÕ giíi (WB)
+ Ng©n hμng ph¸t triÓn Ch©u ¸ (ADB)
- Liªn minh Ch©u ¢u (EU).
- C¸c tæ chøc phi ChÝnh phñ (NGO)
- Tæ chøc xuÊt khÈu dÇu mì (OPEC)
- QuÜ C« - OÐt.
* C¸c n−íc viÖn trî song ph−¬ng:
- C¸c n−íc thμnh viªn Uû ban Hç trî ph¸t triÓn (DAC) cña tæ chøc
Hîp t¸c vμ ph¸t triÓn kinh tÕ (OECD).
- C¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn.
5
4. Quy tr×nh thùc hiÖn dù ¸n ODA.
Mçi quèc gia cã nh÷ng quy ®Þnh riªng ®èi víi c¸c c¸ch qu¶n lý vμ
®iÒu hμnh nguån vèn nμy. D−íi ®©y lμ mét sè néi dung vÒ quy ®Þnh cña
ph¸p luËt ViÖt Nam liªn quan ®Õn c¸c vÊn ®Ò xung quanh c¸c ho¹t ®éng
thu hót vμ sö dông nguån vèn ODA.
1. Quy ho¹ch ODA.
Bé kÕ ho¹ch - §Çu t− c¨n cø vμo chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ - x·
héi; quy ho¹ch tæng thÓ vμ kÕ ho¹ch hμng n¨m chñ tr× viÖc ®iÒu phèi víi
c¸c Bé, c¸c c¬ quan ngang Bé, c¸c c¬ quan thuéc ChÝnh phñ cã liªn quan
®Ó nghiªn cøu chñ tr−¬ng vμ ph−¬ng h−íng vËn ®éng ODA, so¹n th¶o
quy ho¹ch ODA vμ lËp c¸c danh môc ch−¬ng tr×nh, dù ¸n −u tiªn sö
dông ODa tr×nh ChÝnh phñ phª duyÖt.
2. VËn ®éng ODA.
Sau khi quy ho¹ch ODA vμ c¸c danh môc c¸c ch−¬ng tr×nh dù ¸n −u
tiªn sö dông ODA ®−îc ChÝnh phñ phª duyÖt; Bé KÕ ho¹ch - §Çu t− phèi
hîp víi c¸c c¬ quan liªn quan chuÈn bÞ vμ tæ chøc c¸c ho¹t ®éng vËn
®éng ODA th«ng qua:
- Héi nghÞ nhãm t− vÊn hμng n¨m.
- C¸c héi nghÞ ®iÒu phèi viÖn trî ngμnh.
- C¸c cuéc trao ®æi ý kiÕn vÒ hîp t¸c ph¸t triÓn víi c¸c nhμ tμi trî.
Tr−íc khi tiÕn hμnh vËn ®éng ODA, c¸c c¬ quan, ®Þa ph−¬ng liªn
quan cÇn ph¶i trao ®æi ý kiÕn víi Bé KÕ ho¹ch vμ §Çu t− vÒ chÝnh s¸ch,
kh¶ n¨ng vμ thÕ m¹nh cña c¸c nhμ tμi trî liªn quan.
3. ChuÈn bÞ néi dung c¸c ch−¬ng tr×nh, dù ¸n ODA.
Sau khi ®¹t ®−îc sù cam kÕt hç trî cña c¸c nhμ tμi trî ®èi víi c¸c
ch−¬ng tr×nh, dù ¸n cô thÓ, Bé KÕ ho¹ch - §Çu t− sÏ phèi hîp cïng c¸c
®èi t¸c tiÕn hμnh chuÈn bÞ néi dung c¸c ch−¬ng tr×nh, dù ¸n ODA bao
gåm lËp ®Ò ¸n, lËp b¸o c¸o tiÒn kh¶ thi, b¸o c¸o kh¶ thi...
4. ThÈm ®Þnh, phª duyÖt ch−¬ng tr×nh, dù ¸n ODA.
6
ViÖc thÈm ®Þnh vμ phª duyÖt c¸c dù ¸n sö dông nguån ODA nh−
sau:
- C¸c dù ¸n ®Çu t− x©y dùng c¬ b¶n ph¶i thùc hiÖn theo quy ®Þnh
cña §iÒu lÖ qu¶n lý x©y dùng c¬ b¶n hiÖn hμnh (NghÞ ®Þnh 52/CP, 12/CP
vμ c¸c v¨n b¶n h−íng dÉn thuéc lÜnh vùc nμy).
- §èi víi c¸c dù ¸n hç trî ng©n s¸ch, ®μo t¹o, t¨ng c−êng thÓ chÕ...
Bé KÕ ho¹ch - §Çu t− chñ tr×, phèi hîp víi c¸c c¬ quan chøc n¨ng cã liªn
quan tiÕn hμnh thÈm ®Þnh, tr×nh Thñ t−íng ChÝnh phñ quyÕt ®Þnh. Trong
qu¸ tr×nh thÈm ®Þnh cã ®Ò cËp tíi ý kiÕn tham gia cña c¸c bªn cung cÊp
ODA.
- C¸c dù ¸n cña c¸c tæ chøc phi ChÝnh phñ thùc hiÖn theo QuyÕt
®Þnh sè 80/CT ngμy 28/3/1991 cña Chñ tÞch Héi ®ång Bé tr−ëng (nay lμ
thñ t−íng ChÝnh phñ).
5. §μm ph¸n ký kÕt.
Sau khi néi dung ®μm ph¸n víi bªn n−íc ngoμi ®−îc Thñ t−íng
ChÝnh phñ phª duyÖt, Bé KÕ ho¹ch - §Çu t− chñ tr× víi sù tham gia cña
V¨n phßng ChÝnh phñ, Bé Tμi chÝnh, Bé Ngo¹i giao, Ng©n hμng nhμ n−íc
ViÖt Nam vμ c¸c c¬ quan liªn quan tiÕn hμnh ®μm ph¸n víi bªn n−íc
ngoμi.
Trong tr−êng hîp Thñ t−íng ChÝnh phñ chØ ®Þnh mét c¬ quan kh¸c
chñ tr× ®μm ph¸n víi c¸c bªn n−íc ngoμi th× c¬ quan nμy ph¶i thèng
nhÊt ý kiÕn víi Bé KÕ ho¹ch - §Çu t− vÒ néi dung ®μm ph¸n vμ víi Bé
Tμi chÝnh vÒ h¹n møc vμ ®iÒu kiÖn vay tr¶ (nÕu lμ ODA hoμn l¹i).
KÕt thóc ®μm ph¸n, nÕu ®¹t ®−îc c¸c tho¶ thuËn víi bªn n−íc ngoμi
th× c¬ quan chñ tr× ®μm ph¸n ph¶i b¸o c¸o Thñ t−íng ChÝnh phñ vÒ néi
dung lμm viÖc, kÕt qu¶ ®μm ph¸n vμ nh÷ng ý kiÕn ®Ò xuÊt cã liªn quan.
NÕu v¨n b¶n ODA ký víi bªn n−íc ngoμi lμ NghÞ ®Þnh th−, HiÖp
®Þnh hoÆc v¨n kiÖn kh¸c vÒ ODA cÊp ChÝnh phñ th× c¬ quan ®−îc Thñ
t−íng ChÝnh phñ chØ ®Þnh ®μm ph¸n ph¶i b¸o c¸o Thñ t−íng ChÝnh phñ
néi dung v¨n b¶n dù ®Þnh ký kÕt vμ c¸c ®Ò xuÊt ng−êi thay mÆt ChÝnh
7
phñ ký c¸c v¨n b¶n ®ã. V¨n b¶n tr×nh Thñ t−íng ChÝnh phñ ph¶i kÌm
theo ý kiÕn chÝnh thøc b»ng v¨n b¶n cña Bé KÕ ho¹ch vμ §Çu t− (tr−êng
hîp c¬ quan kh¸c tr×nh Thñ t−íng ChÝnh phñ), Bé ngo¹i giao, Bé T−
ph¸p, Bé Tμi chÝnh.
Trong tr−êng hîp NghÞ ®Þnh th− vμ HiÖp ®Þnh hoÆc c¸c v¨n b¶n
kh¸c vÒ ODA yªu cÇu ph¶i ký kÕt víi danh nghÜa Nhμ n−íc C«ng hoμ x·
héi chñ nghÜa ViÖt Nam, Bé KÕ ho¹ch - §Çu t− (hoÆc c¬ quan kh¸c víi
ChÝnh phñ chØ ®Þnh ®μm ph¸n) ph¶i b¸o c¸o víi v¨n phßng Chñ tÞch n−íc
ngay tõ khi b¾t ®Çu ®μm ph¸n víi bªn n−íc ngoμi vÒ néi dung c¸c v¨n
kiÖn dù ®Þnh ký kÕt, ®ång thêi thùc hiÖn c¸c thñ tôc Quy ®Þnh t¹i ®iÒu 6
kho¶n 3, ®iÒu 7 vμ ®iÒu 8 cña NghÞ ®Þnh 182/H§BT ngμy 28/5/1992 cña
ChÝnh phñ.
6. Qu¶n lý thùc hiÖn.
Bé KÕ ho¹ch - §Çu t− phèi hîp cïng víi Bé Tμi chÝnh vμ Ng©n hμng
Nhμ n−íc ViÖt Nam lËp kÕ ho¹ch bè trÝ vèn ®èi øng trong kÕ ho¹ch Ng©n
s¸ch nhμ n−íc vμ thùc hiÖn cÊp ph¸t theo ®óng cam kÕt t¹i c¸c §iÒu −íc
Quèc tÕ vÒ ODA ®· ký vμ c¸c quyÕt ®Þnh phª duyÖt ch−¬ng tr×nh, dù ¸n
®Çu t− sö dông vèn ODA. §ång thêi cã tr¸ch nhiÖm theo dâi, kiÓm tra
t×nh h×nh thùc hiÖn, xö lý nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan thuéc thÈm quyÒn
trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn vμ kiÕn nghÞ Thñ t−íng ChÝnh phñ xem xÐt vμ
quyÕt ®Þnh c¸c biÖn ph¸p xö lý, b¸o c¸o tæng hîp t×nh h×nh thùc hiÖn c¸c
ch−¬ng tr×nh, dù ¸n sö dông vèn ODA.
Bé Tμi chÝnh ®−îc x¸c ®Þnh lμ ®¹i diÖn chÝnh thøc cho "ng−êi vay"
hoÆc lμ Nhμ n−íc hoÆc ChÝnh phñ n−íc Céng hoμ x· héi chñ nghÜa ViÖt
Nam trong c¸c ®iÒu −íc quèc tÕ cô thÓ vÒ ODA cho vay, cã tr¸ch nhiÖm
phèi hîp víi c¸c c¬ quan liªn quan x©y dùng c¬ chÕ qu¶n lý tμi chÝnh (cÊp
ph¸t, cho vay l¹i, thu håi vèn...) ®èi víi c¸c ch−¬ng tr×nh, dù ¸n ODA.
Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn, Ng©n hμng nhμ n−íc cã tr¸ch nhiÖm phèi
hîp víi Bé Tμi chÝnh chØ ®Þnh c¸c Ng©n hμng Th−¬ng m¹i ®Ó uû quyÒn
thùc hiÖn viÖc cho vay l¹i tõ vèn ODA nh− ®· nªu t¹i ®iÓm ®iÒu kho¶n 3
®iÒu 14 cña Quy chÕ vÒ qu¶n lý vμ sö dông ODA ban hμnh kÌm theo NghÞ
8
®Þnh 87/CP ngμy 5/8/1997 cña ChÝnh phñ, thu håi vèn tr¶ nî ng©n s¸ch,
®ång thêi tæng hîp theo ®Þnh kú th«ng b¸o cho Bé Tμi chÝnh vμ c¬ quan
liªn quan t×nh h×nh thùc tÕ vÒ rót vèn, thanh to¸n... th«ng qua hÖ thèng
tμi kho¶n ®−îc më t¹i ng©n hμng cña c¸c ch−¬ng tr×nh, dù ¸n sö dông
vèn ODA.
Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh, dù ¸n ODA... tïy theo quy
®Þnh vμ tho¶ thuËn víi bªn n−íc ngoμi, c¸c chñ tr−¬ng, dù ¸n chÞu tr¸ch
nhiÖm tæ chøc c¸c cuéc kiÓm ®Þnh kú hoÆc ®ét xuÊt. §¹i diÖn cña Bé KÕ
ho¹ch - §Çu t−, Bé Tμi chÝnh, Bé ngo¹i giao, Ng©n hμng nhμ n−íc ViÖt
Nam, v¨n phßng ChÝnh phñ lμ ®¹i diÖn cña ChÝnh phñ t¹i c¸c cuéc kiÓm
®iÓm nμy.
C¸c Bé, c¬ quan ngang Bé, UBND tØnh thμnh phè trùc thuéc Trung
−¬ng vμ c¸c chñ ch−¬ng tr×nh, dù ¸n lËp b¸o c¸o 6 th¸ng vμ hμng n¨m vÒ
t×nh h×nh thùc hiÖn c¸c ch−¬ng tr×nh vμ dù ¸n ODA göi vÒ Bé KÕ ho¹ch -
§Çu t−, Bé Tμi chÝnh, Ng©n hμng nhμ n−íc ViÖt Nam, Bé ngo¹i giao, vμ
V¨n phßng ChÝnh phñ.
7. §¸nh gi¸.
Sau khi kÕt thóc, gi¸m ®èc ch−¬ng tr×nh, dù ¸n ODA ph¶i lμm b¸o
c¸o vÒ t×nh h×nh thùc hiÖn vμ cã ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ dù ¸n víi sù
x¸c nhËn cña c¬ quan chñ qu¶n vμ göi vÒ Bé KÕ ho¹ch - §Çu t−, Bé Tμi
chÝnh, Ng©n hμng Nhμ n−íc ViÖt Nam, Bé Ngo¹i giao, vμ V¨n phßng
ChÝnh phñ.
II. §Æc ®iÓm vμ vai trß cña ODA.
1. §Æc ®iÓm cña ODA.
Trong giai ®o¹n hiÖn nay ®· xuÊt hiÖn mét sè ®Æc ®iÓm quan träng
sau:
Thø nhÊt, tØ träng ODA song ph−¬ng cã xu thÕ t¨ng lªn, ODA ®a
ph−¬ng cã xu thÕ gi¶m ®i. Qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ thÕ giíi
vμ xu thÕ héi nhËp ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c quan hÖ kinh tÕ, chÝnh trÞ...
9
gi÷a c¸c quèc gia ngμy cμng ®−îc ®Èy m¹nh vμ t¨ng c−êng. Ho¹t ®éng
cña mét sè tæ chøc ®a ph−¬ng tá ra kÐm hiÖu qu¶ lμm cho mét sè nhμ tμi
trî ngÇn ng¹i ®ãng gãp cho c¸c tæ chøc nμy. §iÒu ®ã lμ nguyªn nh©n
chÝnh t¹o nªn sù chuyÓn dÞch, tØ träng ODA song ph−¬ng cã xu thÕ t¨ng
lªn, ODA ®a ph−¬ng cã xu h−íng gi¶m ®i. §iÒu ®ã ®· ®−îc chøng minh
trªn thùc tÕ lμ trong c¸c n¨m 1980 - 1994 trong tæng sè ODA cña thÕ giíi,
tØ träng ODA song ph−¬ng tõ 67% t¨ng lªn 69% trong khi ®ã tØ träng
ODA ®a ph−¬ng gi¶m tõ 33% xuèng 31%.
(Nguån: Bé KÕ ho¹ch - §Çu t−).
Thø hai, sù c¹nh tranh ngμy cμng t¨ng trong qu¸ tr×nh thu hót
ODA.
Trªn thÕ giíi, mét sè n−íc míi giμnh ®−îc ®éc lËp hoÆc míi t¸ch ra
tõ c¸c nhμ n−íc liªn bang t¨ng lªn ®¸ng kÓ vμ cã nhu cÇu lín vÒ ODA.
Mét sè n−íc c«ng hoμ thuéc Nam T− cò vμ mét sè n−íc Ch©u Phi bÞ tμn
ph¸ nÆng nÒ trong chiÕn tranh s¾c téc ®ang cÇn ®Õn sù hç trî quèc tÕ. ë
Ch©u ¸, Trung Quèc, c¸c n−íc §«ng D−¬ng, Myanmar... còng ®ang cÇn
®Õn nguån ODA lín ®Ó x©y dùng kinh tÕ, ph¸t triÓn x· héi. Sè n−íc cã
nhu cÇu tiÕp nhËn ODA lμ rÊt lín v× vËy sù c¹nh tranh gi÷a c¸c n−íc
ngμy cμng trë nªn gay g¾t. C¸c vÊn ®Ò mμ c¸c n−íc cung cÊp ODA quan
t©m ®Õn t¹o nªn sù c¹nh tranh gi÷a c¸c n−íc tiÕp nhËn lμ n¨ng lùc kinh
tÕ cña quèc gia tiÕp nhËn, c¸c triÓn väng ph¸t triÓn, ngoμi ra cßn chÞu
nhiÒu t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè kh¸c nh−: Nh·n quan chÝnh trÞ, quan ®iÓm
céng ®ång réng r·i, dùa trªn sù quan t©m nh©n ®¹o vμ hiÓu biÕt vÒ sù cÇn
thiÕt ®ãng gãp vμo æn ®Þnh kinh tÕ - x· héi quèc tÕ. Cïng mèi quan hÖ
truyÒn thèng víi c¸c n−íc thÕ giíi thø ba cña c¸c n−íc ph¸t triÓn, hay
tÇm quan träng cña c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn víi t− c¸ch lμ b¹n hμng (thÞ
tr−êng, n¬i cung cÊp nguyªn liÖu, lao ®éng). MÆt kh¸c, chÝnh s¸ch ®èi
ngo¹i, an ninh vμ lîi Ých chiÕn l−îc, tr¸ch nhiÖm toμn cÇu hay c¸ biÖt...
còng lμ nh©n tè t¹o nªn xu h−íng ph©n bæ ODA trªn thÕ giíi theo vïng.
Ngoμi ra cßn cã thªm lý do ®ã lμ sù chuÈn bÞ ®¸p øng nhu cÇu riªng biÖt
vÒ thñ tôc, quy chÕ, chiÕn l−îc, viÖn trî ... kh¸c nhau cña c¸c nhμ tμi trî
trªn thÕ giíi còng t¹o nªn sù chªnh lÖch trong qu¸ tr×nh thu hót vμ sö
10
dông ODA gi÷a c¸c quèc gia hÊp thô nguån vèn nμy. ChÝnh sù c¹nh
tranh gay g¾t ®· t¹o nªn sù t¨ng gi¶m trong tiÕp nhËn viÖn trî cña c¸c
n−íc ®ang ph¸t triÓn. KÓ tõ n¨m 1970, ODA chñ yÕu h−íng vμo TiÓu
vïng Sahara vμ Trung §«ng kÓ c¶ Ai CËp. Bªn c¹nh ®ã, Trung Mü lμ
vïng nhËn ®−îc tû träng viÖn trî t¨ng lªn chót Ýt, tû träng nμy ®· thùc sù
bÞ c¾t gi¶m m¹nh ®èi víi c¸c vïng Nam ¸ (®Æc biÖt lμ Ên §é) vμ §Þa
Trung H¶i trong vßng 10 n¨m, tõ tμi kho¸ 1983/1984 ®Õn 1993/1994, tû
träng thu hót ODA thÕ giíi cña tiÓu vïng Sahara ®· t¨ng tõ 29,6% lªn
36,7%, cña Nam vμ Trung ¸ kh¸c vμ Ch©u §¹i D−¬ng tõ 20,3% lªn
22,9%; Ch©u Mü La Tinh vμ vïng Caribª tõ 12% lªn 14% (nguån: Bé
KÕ ho¹ch - §Çu t−).
Thø ba, sù ph©n phèi ODA theo khu vùc nghÌo cña thÕ giíi kh«ng
®ång ®Òu.
Nguyªn nh©n t¹o nªn sù kh¸c biÖt nh− vËy cã thÓ cã rÊt nhiÒu lý gi¶i
kh¸c nhau, cã thÓ lμ do nh÷ng mong muèn cña c¸c quèc gia ®i viÖn trî
nh− më réng quan hÖ hîp t¸c vÒ chÝnh trÞ hay kinh tÕ, môc ®Ých x· héi,
®iÒu ®ã phô thuéc rÊt nhiÒu vμo ý muèn chñ quan cña nhμ tμi trî. Lóc
®Çu hä chØ quan t©m ®Õn viÖc thiÕt lËp c¸c mèi quan hÖ víi c¸c n−íc l¸ng
giÒng cña m×nh, nh−ng sau hä l¹i nhËn thÊy r»ng cÇn thiÕt lËp c¸c quan
hÖ víi c¸c n−íc kh¸c trªn thÕ giíi ®Ó t×m kiÕm thÞ tr−êng trao ®æi bu«n
b¸n hay ®Çu t− mμ viÖc ®Çu tiªn thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao b»ng c¸ch
viÖn trî ODA. MÆt kh¸c chÝnh nh÷ng yÕu tè trong néi bé cña quèc gia
còng t¹o nªn nh÷ng kh¸c biÖt lín trong qu¸ tr×nh nhËn viÖn trî nh− c¸c
mèi quan hÖ víi c¸c n−íc ph¸t triÓn, hay nh÷ng thμnh tÝch trong ph¸t
triÓn ®Êt n−íc hay còng cã thÓ lμ do nhu cÇu hÕt søc cÇn thiÕt nh− chiÕn
tranh, thiªn tai...
Thø t−, triÓn väng gia t¨ng nguån vèn ODA Ýt l¹c quan.
MÆc dï §¹i héi ®ång Liªn Hîp Quèc ®· khuyÕn nghÞ dμnh 1% GNP
cña c¸c n−íc ph¸t triÓn ®Ó cung cÊp ODA cho c¸c n−íc nghÌo. Nh−ng
n−íc cã khèi l−îng ODA lín nh− NhËt B¶n, Mü... th× tû lÖ nμy míi chØ ®¹t
ë møc trªn d−íi 0,3% trong nhiÒu n¨m qua. Tuy cã mét sè n−íc nh−
11
Thôy §iÓn, Na uy, PhÇn Lan, §an M¹ch... ®· cã tû lÖ ODA chiÕm h¬n
1% GNP, song khèi l−îng ODA tuyÖt ®èi cña c¸c n−íc nμy kh«ng lín.
Thªm vμo ®ã t×nh h×nh kinh tÕ phôc håi chËm ch¹p ë c¸c n−íc ®ang ph¸t
triÓn còng lμ mét trë ng¹i gia t¨ng ODA. Ngoμi ra, hμng n¨m c¸c n−íc
cung cÊp ODA dùa vμo kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña nÒn kinh tÕ cña m×nh ®Ó
xem xÐt khèi l−îng ODA cã thÓ cung cÊp ®−îc. Nh−ng hiÖn nay c¸c n−íc
ph¸t triÓn ®ang cã nh÷ng dÊu hiÖu ®¸ng lo ng¹i trong nÒn kinh tÕ cña
m×nh nh− khñng ho¶ng kinh tÕ hay hμng lo¹t c¸c vÊn ®Ò x· héi trong
n−íc, chÞu søc Ðp cña d− luËn ®ßi gi¶m viÖn trî ®Ó tËp trung gi¶i quyÕt
c¸c vÊn ®Ò trong n−íc.
Tuy nhiªn, ë c¸c n−íc ph¸t triÓn, kinh tÕ t¨ng b×nh qu©n 6%/n¨m
trong c¸c n¨m 1991 - 1994 (4%/n¨m trong thËp kû 80). §êi sèng nh©n
d©n ®ang ®−îc c¶i thiÖn râ rÖt. Do sù phôc håi kinh tÕ ë c¸c n−íc ph¸t
triÓn, nguån vèn chuyÓn dÞch vμo c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn cã thÓ sÏ gi¶m
sót trong c¸c n¨m tíi, ODA lμ mét kho¶n vèn mμ c¸c n−íc ph¸t triÓn hç
trî cho c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn nã ®−îc thùc hiÖn tõ rÊt l©u, qua c¸c
giai ®o¹n nhÊt ®Þnh, cã nh÷ng xu thÕ vËn ®éng riªng, nh×n chung l¹i, xu
h−íng vËn ®éng hiÖn nay hμm chøa c¶ c¸c yÕu tè thuËn lîi lÉn khã kh¨n
cho mét sè n−íc ®ang ph¸t triÓn nh− n−íc ta ®ang t×m kiÕm nguån hç trî
ph¸t triÓn chÝnh thøc, tuy nhiªn c¸c yÕu tè thuËn lîi lμ c¬ b¶n. XÐt trªn
ph¹m vi quèc tÕ, ODA cã thÓ huy ®éng ®−îc l¹i tuú thuéc voμ chÝnh s¸ch
®èi ngo¹i kh«n khÐo vμ kh¶ n¨ng hÊp thô vèn n−íc ngoμi cña chÝnh nÒn
kinh tÕ n−íc ®ã. Qua ®ã ta cã thÓ thÊy râ ®−îc nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng biÖt
cña ODA so víi c¸c nguån vèn kh¸c.
2. Vai trß cña ODA.
ODA thÓ hiÖn mèi quan hÖ ®èi ngo¹i gi÷a hai bªn cung cÊp vμ bªn
tiÕp nhËn. Tuy vËy, ®èi víi mçi bªn nã sÏ mang mét ý nghÜa kh¸c nhau.
a. §èi víi n−íc xuÊt khÈu vèn.
ViÖn trî song ph−¬ng t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c c«ng ty cña bªn cung cÊp
ho¹t ®éng thuËn lîi h¬n t¹i c¸c n−íc nhËn viÖn trî mét c¸ch gi¸n tiÕp.
Cïng víi sù gia t¨ng cña vèn ODA, c¸c dù ¸n ®Çu t− cña nh÷ng n−íc viÖn
12
trî còng t¨ng theo víi nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi, ®ång thêi kÐo theo sù
gia t¨ng vÒ bu«n b¸n gi÷a hai quèc gia. Ngoμi ra, n−íc viÖn trî cßn ®¹t
®−îc nh÷ng môc ®Ých vÒ chÝnh trÞ, ¶nh h−ëng cña hä vÒ mÆt kinh tÕ - v¨n
ho¸ ®èi víi n−íc nhËn còng sÏ t¨ng lªn.
Nguån ODA ®a ph−¬ng mÆc dï còng cã −u ®iÓm gióp c¸c n−íc tiÕp
nhËn kh«i phôc vμ ph¸t triÓn kinh tÕ, nh−ng nã còng cã mÆt tiªu cùc ë
chç dÔ t¹o ra n¹n tham nhòng trong c¸c quan chøc ChÝnh phñ hoÆc ph©n
phèi giμu nghÌo trong c¸c tÇng líp d©n chóng nÕu kh«ng cã nh÷ng chÝnh
s¸ch kiÓm so¸t vμ qu¶n lý chÆt chÏ viÖc sö dông nguån vèn nμy trong
n−íc.
§iÒu nguy hiÓm nhÊt cã thÓ x¶y ra cña viÖn trî ODA lμ c¸c n−íc
cung cÊp kh«ng nh»m c¶i t¹o nÒn kinh tÕ - x· héi cña n−íc ®ang ph¸t
triÓn mμ nh»m vμo c¸c môc ®Ých qu©n sù.
b. §èi víi c¸c n−íc tiÕp nhËn:
TÇm quan träng cña ODA ®èi víi c¸c n−íc ®ang vμ kÐm ph¸t triÓn
lμ ®iÒu kh«ng thÓ phñ nhËn. §iÒu nμy ®−îc thÓ hiÖn râ qua nh÷ng thμnh
c«ng mμ c¸c n−íc tiÕp nhËn ODA ®· ®¹t ®−îc.
§Çu tiªn, trong khi c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn ®a phÇn lμ trong t×nh
tr¹ng thiÕu vèn trÇm träng nªn th«ng qua ODA song ph−¬ng cã thªm
vèn ®Ó phôc vô cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. ODA mang l¹i
nguån lùc cho ®Êt n−íc.
Thø n÷a, theo c¸c nhμ kinh tÕ, viÖc sö dông viÖn trî ë c¸c n−íc ®ang
ph¸t triÓn nh»m lo¹i bá sù thiÕu vèn vμ ngo¹i tÖ, t¨ng ®Çu t− vèn ®Õn
®iÓm mμ ë ®ã sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c n−íc nμy ®¹t
®−îc ®Õn qu¸ tr×nh tù duy tr× vμ ph¸t triÓn.
T¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c n−íc tiÕp nhËn cã thÓ vay thªm vèn cña c¸c tæ
chøc quèc tÕ, thùc hiÖn viÖc thanh to¸n nî tíi h¹n qua sù gióp ®ì cña
ODA.
ODA cßn cã thÓ gióp c¸c n−íc ®ang l©m vμo t×nh tr¹ng ph¸ gi¸ ®ång
néi tÖ cã thÓ phôc håi ®ång tiÒn cña n−íc m×nh th«ng qua nh÷ng kho¶n
hç trî lín cña c¸c tæ chøc tμi chÝnh quèc tÕ mang l¹i.
13
ODA gióp c¸c n−íc nhËn hç trî t¹o ra nh÷ng tiÒn ®Ò ®Çu tiªn, ®Æt
nÒn mãng cho sù ph¸t triÓn vÒ l©u dμi th«ng qua lÜnh vùc ®Çu t− chÝnh
cña nã lμ n©ng cÊp c¬ së h¹ tÇng vÒ kinh tÕ.
ODA t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña c¸c ®Þa
ph−¬ng vμ vïng l·nh thæ, ®Æc biÖt lμ ë c¸c thμnh phè lín: nguån vèn nμy
trùc tiÕp gióp c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn vÒ vÖ sinh y tÕ, cung cÊp n−íc s¹ch, b¶o
vÖ m«i tr−êng. §ång thêi nguån ODA còng gãp phÇn tÝch cùc trong viÖc
ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng n«ng th«n, ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, xo¸ ®ãi gi¶m
nghÌo...
ODA gióp c¸c doanh nghiÖp nhá trong n−íc cã thªm vèn, t¹o ®iÒu
kiÖn n©ng cao hiÖu qu¶ ®Çu t− cho s¶n xuÊt kinh doanh, dÇn dÇn më réng
qui m« doanh nghiÖp.
Ngoμi ra ODA cßn gióp c¸c n−íc nhËn viÖn trî cã c¬ héi ®Ó nhËp
khÈu m¸y mãc thiÕt bÞ cÇn thiÕt cho qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i
ho¸ ®Êt n−íc, tõ c¸c n−íc ph¸t triÓn. Th«ng qua n−íc cung cÊp ODA
n−íc nhËn viÖn trî cã thªm nhiÒu c¬ héi míi ®Ó tham gia vμo c¸c tæ chøc
tμi chÝnh thÕ giíi, ®¹t ®−îc sù gióp ®ì lín h¬n vÒ vèn tõ c¸c tæ chøc nμy.
Bªn c¹nh nh÷ng mÆt tÝch cùc, ODA còng cã kh«ng Ýt nh÷ng mÆt h¹n
chÕ. H¹n chÕ râ nhÊt cña viÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc ODA lμ c¸c n−íc
nÕu muèn nhËn ®−îc nguån vèn nμy ph¶i ®¸p øng c¸c yªu cÇu cña bªn
cÊp viÖn trî. Møc ®é ®¸p øng cμng cao th× viÖn trî t¨ng lªn cμng nhiÒu.
Ngay ë trong mét n−íc, t×nh tr¹ng tËp trung ODA vμo c¸c thμnh phè
träng ®iÓm còng t¹o nªn sù mÊt c©n ®èi trong c¬ cÊu kinh tÕ - x· héi cña
quèc gia ®ã, lμm cho hè ng¨n c¸ch giμu nghÌo thμnh thÞ vμ n«ng th«n
cμng trë nªn c¸ch biÖt.
Cho ®Õn nay, mÆc dï bèi c¶nh quèc tÕ ®· cã nhiÒu biÕn ®æi, song
môc tiªu vμ lîi Ých cña c¸c n−íc cÊp vèn theo ®uæi hÇu nh− kh«ng thay
®æi so víi tr−íc ®©y: tËp trung cho an ninh cña hÖ thèng TBCN, tuyªn
truyÒn d©n chñ kiÓu ph−¬ng t©y, trãi buéc sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¸c
quèc gia phô thuéc thÕ giíi thø ba vμo trong mét trËt tù tù do mμ c¸c
14
trung t©m tù b¶n ®· s¾p ®Æt khuyÕn khÝch tù do ho¸ kinh tÕ ®Ó më ®−êng
cho t− b¶n n−íc ngoμi trμn vμo...
III. T×nh h×nh cung cÊp vμ tiÕp nhËn ODA trªn thÕ giíi:
1. T×nh h×nh chung:
Nguån ODA song ph−¬ng ®−îc ph©n bè réng kh¾p trªn thÕ giíi do
c¸c nhμ tμi trî mét mÆt ph¶i thùc hiÖn nghÜa vô quèc tÕ nh− qui ®Þnh b¾t
buéc cña Liªn HiÖp Quèc, mÆt kh¸c b¶n th©n c¸c nhμ tμi trî còng muèn
n©ng cao vÞ thÕ cña m×nh, v−¬n réng tÇm ¶nh h−ëng ra c¸c khu vùc kh¸c.
H¬n n÷a, trËt tù an ninh mμ c¸c nhμ tμi trî chñ tr−¬ng thiÕt lËp t¹i n−íc
nhËn viÖn trî dùa trªn mong muèn mét nÒn kinh tÕ phô thuéc vμo nÒn
kinh tÕ cña hä.
ë Ch©u ¸: NhËt lμ n−íc ®Çu t− lín nhÊt. Trung Quèc vμ §«ng Nam
¸ lμ khu vùc thu hót nhiÒu ODA nhÊt.
Ch©u Phi: Lμ khu vùc tËp trung hÇu hÕt c¸c n−íc nghÌo, kÐm ph¸t
triÓn nªn nguån viÖn trî chñ yÕu lμ viÖn trî kh«ng hoμn l¹i vμ th−êng
chiÕm tØ lÖ cao.
2. Nhμ tμi trî lín nhÊt:
a. ODA song ph−¬ng:
Môc ®Ých cña c¸c n−íc cung cÊp viÖn trî ®Òu lμ x¸c lËp vÞ trÝ toμn
diÖn vμ ¸p ®Æt vai trß cña m×nh ë khu vùc muèn th«n tÝnh. Do ®ã viÖc
ph©n bæ ODA diÔn ra kh¸c nhau gi÷a c¸c khu vùc.
Trong sè c¸c n−íc cung cÊp ODA song ph−¬ng, Hoa Kú vμ NhËt B¶n
lμ nh÷ng n−íc dÉn ®Çu thÕ giíi.
Cô thÓ:
- ë Ch©u ¸ : NhËt B¶n víi môc tiªu lμ ph¶i thiÕt lËp ®−îc mèi quan
hÖ tèt ®Ñp gi÷a c¸c n−íc trong khu vùc, sao cho NhËt sÏ lμ n−íc ®ãng vai
trß chñ ®¹o vÒ kinh tÕ nªn ®øng ®Çu trong danh s¸ch c¸c nhμ tμi trî ë
Ch©u ¸ lμ NhËt B¶n.
- Ch©u Phi: N−íc cung cÊp ODA chiÕm tØ lÖ cao nhÊt lμ Ph¸p.
15
- Ch©u Mü La Tinh: Mü lμ n−íc cã tØ lÖ viÖn trî lín nhÊt.
- Ch©u §¹i D−¬ng: Ph¸p ®øng ®Çu víi tØ lÖ viÖn trî 46,9%.
- Trung §«ng: Mü cã tØ lÖ viÖn trî ODA cao nhÊt.
b. ODA song ph−¬ng:
C¸c tæ chøc tμi chÝnh quèc tÕ th−êng lμ nh÷ng nhμ tμi trî lín víi
l−îng vèn cung cÊp lín h¬n nhiªï lÇn so víi c¸c quü cña Liªn hiÖp quèc.
Mét sè tæ chøc ®a ph−¬ng cung cÊp ODA
NhiÒu nhÊt trong n¨m 1996.
(Nguån: Bé kÕ ho¹ch - §Çu t− - th¸ng 7/1997).
16
Mét sè tæ chøc ®a ph−¬ng cung cÊp ODA nhiÒu nhÊt trong
n¨m 1996
§¬n vÞ tÝnh: tØ USD
Tæ chøc ®a ph−¬ng Tæng ODA tμi trî
Quü tiÒn tÖ quèc tÕ (IMF) 61,5
Ng©n hμng thÕ giíi (WB) B×nh qu©n 28,6 tØ/n¨m
C«ng ty tμi chÝnh quèc tÕ (IFC) 17,9
(tõ th¸ng 7/1996 - 6/1997)
Ng©n hμng ph¸t triÓn Ch©u ¸ 5,8
(ADB)
Ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn cña 2,186
Liªn hîp quèc (UNDP)
Ch−¬ng tr×nh l−¬ng thùc thÕ B×nh qu©n 1,5 tØ /n¨m
giíi (WFP)
Cao uû LHQ vÒ ng−êi tÞ n¹n 1,3
(UNHCR)
(Nguån: Bé KÕ ho¹ch - §Çu t− - th¸ng 7/1997)
3. Khu vùc tiÕp nhËn nhiÒu nhÊt:
Tr−íc ®©y, khi Liªn x« vμ §«ng ©u ch−a tan r·, viÖn trî ph¸t triÓn
chÝnh thøc ODA ®−îc ph©n bè theo chÕ ®é chÝnh trÞ cña tõng n−íc. ThÕ
giíi lóc bÊy giê chia lμm 2 cùc do Liªn x« vμ Mü ®øng ®Çu lu«n cã sù
c¹nh tranh vμ thï ®Þch. Khèi SEV (héi ®ång t−¬ng trî kinh tÕ) , ®øng ®Çu
lμ Liªn x«, tËp trung viÖn trî gióp ®ì c¸c n−íc trong hÖ thèng x· héi chñ
nghÜa cßn khèi t− b¶n chñ nghÜa do Mü ®øng ®Çu còng ra søc dïng c¸c
kho¶n viÖn trî ®Ó mua chuéc sö trung thμnh cña c¸c n−íc thuéc thÕ giíi
thø ba theo nh÷ng quan ®iÓm cña Mü.
Tõ ®Çu thËp niªn 90 víi sù kÕt thóc chiÕn tranh l¹nh, nguån vèn
ODA ®−îc më réng ra kh¾p c¸c n−íc trªn thÕ giíi kh«ng kÓ thuéc hÖ
thèng chÝnh trÞ nμo. C¸c n−íc nhËn ®−îc nguån hç trî nhiÒu hay Ýt cßn
tuú thuéc vμo vÞ thÕ kinh tÕ cña tõng khu vùc, tõng n−íc. Nh÷ng n¨m gÇn
®©y, vèn ODA trªn thÕ 0giíi cã chiÒu h−íng tËp trung vμo Ch©u ¸, ®Æc
17
biÖt lμ khu vùc §«ng Nam ¸. Trung quèc lμ n−íc thu hót nhÒu ODA nhÊt
trong khu vùc nμy.
18
Ch−¬ng II
Thùc tr¹ng thu hót vμ sö dông nguån vèn ODA t¹i ViÖt Nam
I. T×nh h×nh thu hót ODA:
1. Giai ®o¹n tr−íc th¸ng 10/1993.
Tr−íc ®©y, n−íc ta nhËn ®−îc hai nguån ODA song ph−¬ng chñ yÕu.
Mét tõ c¸c n−íc thuéc tæ chøc SEV (Héi ®ång t−¬ng trî kinh tÕ) trong ®ã
chñ yÕu lμ Liªn x« (cò). Hai lμ tõ c¸c n−íc thuéc tæ chøc DAC (Uû ban hç
trî ph¸t triÓn) vμ mét sè n−íc kh¸c, trong ®ã chñ yÕu lμ Thuþ ®iÓn, PhÇn
Lan, §an m¹ch, Nauy, Ph¸p, Ên ®é...
C¸c kho¶n ODA trªn gióp chóng ta x©y dùng mét sè ngμnh quan
träng nhÊt cña sù nghiÖp x©y dùng vμ ph¸t triÓn kinh tÕ n−íc ta. Sau
cuéc khñng ho¶ng chÝnh trÞ ë Liªn x« cò vμ §«ng ©u, SEV gi¶i thÓ ®· lμm
cho nguån viÖn trî tõ c¸c n−íc nμy chÊm døt dÉn tíi rÊt nhiÒu khã kh¨n
cho n−íc ta, nhiÒu kÕ ho¹ch kh«ng cã vèn ®Ó hoμn thμnh.
3/2/1994 Hoa Kú xo¸ bá cÊm vËn víi ViÖt Nam. Cïng vãi c¸c chÝnh
s¸ch ®èi ngo¹i më réng quan hÖ hîp t¸c trªn c¸c lÜnh vùc t¹o ®iÒu kiÖn
cho ViÖt Nam nhËn ®−îc mét sè l−îng viÖn trî lín tõ c¸c n−íc ph¸t triÓn
vμ c¸c tæ chøc quèc tÕ.
2. Giai ®o¹n ph¸t triÓn hîp t¸c míi tõ th¸ng 10/1993:
B¸o hiÖu ®¸ng mõng cho giai ®o¹n nμy ®−îc b¾t ®Çu b»ng sù kiÖn
rÊt quan träng vμo th¸ng 10/1993, quan hÖ cña ta víi quü tiÒn tÖ quèc tÕ
(IMF), Ng©n Hμng thÕ giíi (WB), Ng©n hμng Ch©u ¸ (ADB) ®−îc khai
th«ng. Th¸ng 11/1993 Héi nghÞ c¸c nhμ tμi trî cho ViÖt Nam häp t¹i Pari
më ra giai ®o¹n hîp t¸c ph¸t triÓn míi gi÷a n−íc ta vμ céng ®ång c¸c nhμ
tμi trî, t¹o ra c¸c c¬ héi quan träng ®Ó hç trî ViÖt Nam tiÕn hμnh c«ng
cuéc ph¸t triÓn nhanh vμ bÒn v÷ng thμnh c«ng cña héi nghÞ thÓ hiÖn ë
chç ViÖt Nam ®· tranh thñ ®−îc sù ®ång t×nh vμ ñng hé m¹nh mÏ cña
19
céng ®ång quèc tÕ vμo c«ng cuéc ®æi míi ph¸t triÓn cña ViÖt Nam th«ng
qua ®èi ngo¹i, b»ng c¸ch cam kÕt dμnh ODA cho ViÖt Nam .
Thu hót ODA qua c¸c n¨m 1993 - 1999.
(§¬n vÞ tÝnh tû USD)
N¨m 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 Tæng sè
Tæng møc cam 1,18 1,94 2,26 2,43 2,4 2,2 2,7 15,14
kÕt ODA
Nguån: Bé kÕ ho¹ch - §Çu t−
Nh÷ng con sè trªn lμ t−¬ng ®èi kh¶ quan. Tuy nhiªn, trong nh÷ng
n¨m tíi, nguån vèn ODA cña c¸c n−íc cung cÊp cho ViÖt Nam cã thÓ sÏ
gi¶m xuèng. Së dÜ cã nhËn ®Þnh nh− vËy lμ do ¶nh h−ëng cña cuéc khñng
ho¶ng tμi chÝnh tiÒn tÖ ë khu vùc Ch©u ¸, võa qua lμm cho nÒn kinh tÕ
cña mét sè n−íc cung cÊp viÖn trî gÆp khã kh¨n dÉn ®Õn viÖc c¸c n−íc cã
thÓ c¾t gi¶m l−îng viÖn trî ODA hμng n¨m. §ång thêi, do sù c¹nh tranh
ngμy cμng gay g¾t cña c¸c n−íc trong khu vùc vμ trªn thÕ giíi trong viÖc
thu hót ODA.
ViÖc h×nh thøc ho¸ c¸c ch−¬ng tr×nh , dù ¸n ODA bao gåm nhiÒu t¸c
nghiÖp kh¸c nhau nh− thÈm ®Þnh vμ phª duyÖt dù ¸n, ChÝnh phñ ViÖt
Nam vμ c¸c nhμ tμi trî kÝ kÕt c¸c ®iÒu −íc quèc tÕ (B¶n ghi nhí (MOU),
HiÖp ®Þnh, ch−¬ng tr×nh, NghÞ ®Þnh th−,...) c¸c ch−¬ng tr×nh, dù ¸n ®·
®−îc ký kÕt ®¹t h¬n 10 tû USD, chiÕm gÇn 70% tæng sè vèn ODA ®· cam
kÕt.
ViÖt Nam dμnh ®−îc sù quan t©m, gióp ®ì cña céng ®ång tμi trî
quèc tÕ vμ c¸c nhμ ®Çu t− n−íc ngoμi sÏ kh«ng quan t©m tíi ViÖt Nam
nÕu nh− hä kh«ng tin t−ëng vμo triÓn väng ph¸t triÓn tèt ®Ñp ë ®Êt n−íc
ta. §iÒu quan träng chÝnh lμ sù ®¸nh gi¸ cao cña céng ®ång quèc tÕ vÒ
nh÷ng g× mμ ViÖt Nam ®· lμm trong giai ®o¹n ®Çu cña c«ng cuéc ®æi míi
nÒn kinh tÕ, trong kÕ ho¹ch 5 n¨m lÇn thø nhÊt (®©y lμ kÕ ho¹ch hoμn
thμnh qu¸ tr×nh c¶i tæ vμ ®Çu t− vμo nh−ngx ngμnh träng ®iÓm cña nÒn
kinh tÕ nh»m x©y dùng mét nÒn kinh tÕ cã hiÖu qu¶ ®Ó hoμ nhËp vμo nÒn
20
