TÍN DỤNG NGÂN HÀNG ĐỐI VỚI KHU VỰC KINH TẾ TƯ NHÂN
Kinh tế tư nhân (KTTN) theo nhận thức chung hiện nay là một nhóm các thành phần kinh tế, bao gồm cơ sở sản xuất, hộ nông dân cá thể và tiểu chủ, hộ sản xuất kinh doanh dịch vụ, thương mại ở thành thị; doanh nghiệp tư nhân. KTTN dựa trên sở hữu tư nhân về tư liệu sản xuất, là bộ phận hợp thành hữu cơ quan trọng của nền kinh tế đất nước và ngày càng tỏ rõ sự năng động cũng như tính hiệu quả của nó trong nền kinh tế thị trường. Nghị quyết Đại......
TÍN DỤNG NGÂN HÀNG ĐỐI VỚI KHU VỰC KINH TẾ TƯ NHÂN
PGS-TS Nguyễn Đình Tự
Kinh tế tư nhân (KTTN) theo nhận thức chung hiện nay là một nhóm các thành phần kinh
tế, bao gồm cơ sở sản xuất, hộ nông dân cá thể và tiểu chủ, hộ sản xuất kinh doanh dịch vụ,
thương mại ở thành thị; doanh nghiệp tư nhân. KTTN dựa trên sở hữu tư nhân về tư liệu sản
xuất, là bộ phận hợp thành hữu cơ quan trọng của nền kinh tế đất nước và ngày càng tỏ rõ
sự năng động cũng như tính hiệu quả của nó trong nền kinh tế thị trường. Nghị quyết Đại hội
Đảng IX khẳng định: “Kinh tế cá thể, tiểu chủ, tư bản tư nhân... được khuyến khích phát triển
rộng rãi không hạn chế về quy mô hoạt động trong những ngành, nghề, lĩnh vực sản xuất,
kinh doanh có lợi cho quốc kế dân sinh”.
Thực tế là sau 17 năm thực hiện đường lối đổi mới của Đảng từ sau Đại hội VI Đảng
Cộng sản Việt Nam cho đến nay, khu vực KTTN có bước phát triển mạnh mẽ và đã có những
đóng góp tích cực vào phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.
Một là, huy động được các nguồn lực tiềm ẩn trong dân cư vào phát triển sản xuất, kinh
doanh.
Hai là, tạo ra đại đa số công ăn việc làm cho một lượng lớn lao động bảo đảm đời sống và
do đó góp phần đáng kể cho việc ổn định xã hội và tăng trưởng của GDP. Vai trò này càng có
ý nghĩa quan trọng hơn trong điều kiện nước ta khi mà khả năng thu hút lao động của khu
vực kinh tế Nhà nước còn hạn chế.
Ba là, góp phần duy trì và phát triển các làng nghề truyền thống, kinh nghiệm sản xuất
kinh doanh, kinh nghiệm quản lý đã tích lũy qua nhiều thế hệ; tạo lập sự cân đối và phát triển
kinh tế giữa các vùng, góp phần tích cực vào quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế, đáp ứng
yêu cầu sự nghiệp công nghiệp hoá nông nghiệp và nông thôn.
Bốn là, góp phần mạnh mẽ vào thúc đẩy sức cạnh tranh của nền kinh tế.
Năm là, khu vực hình thành một tầng lớp xã hội mới - đó là doanh nhân - là những người
khá năng động.
1. Vấn đề tiếp cận vốn ngân hàng của khu vực KTTN
a) Về khả năng tiếp cận
Năm 1995, khu vực kinh tế tư nhân chỉ mới nhận được vốn từ hệ thống ngân hàng là
18.198 tỉ đồng; đến năm 1999 lưu lượng vốn đạt được 44.873 tỉ đồng, tăng 146% so với năm
1995; trong khi đó, tín dụng cho doanh nghiệp Nhà nước chỉ tăng 73%. Đến năm 1997, 1998,
1999 tỉ trọng vốn tín dụng cho khu vực KTTN trong tổng số vốn tín dụng cho các khu vực
kinh tế khoảng 46% và từ năm 2000 - 2003 tỉ trọng này đã tăng lên đáng kể (năm 2000:
55,7%; năm 2001: 57,8%; năm 2002: 61,3%; năm 2003: 64,5%).
Tuy nhiên, hiện nay KTTN đang gặp phải một cản trở rất lớn đến sự phát triển sản xuất
kinh doanh và là hiện tượng phổ biến đối với toàn bộ các doanh nghiệp thuộc khu vực KTTN
đó là tình trạng thiếu vốn để sản xuất và mở rộng sản xuất. Quy mô của doanh nghiệp hầu
hết là nhỏ, một số ít có quy mô vừa, số có quy mô lớn rất ít (theo Nghị định của Chính phủ số
90/2001/NĐ- CP ngày 23 tháng 11 năm 2001 thì định nghĩa doanh nghiệp nhỏ và vừa là cở
sở sản xuất, kinh doanh theo pháp luật hiện hành, có vốn đăng ký không quá 10 tỷ đồng
hoặc số lao động trung bình hằng năm không quá 300 người).
Thực tế những năm gần đây, số doanh nghiệp có vốn sử dụng dưới 10 tỷ đồng chiếm
94,93%, bình quân vốn thực tế sử dụng một doanh nghiệp là 3,7 tỷ đồng. Lao động bình
quân của doanh nghiệp tư nhân là 26 người. Mức trang bị tài sản cố định trên 1 lao động của
doanh nghiệp tư nhân chỉ có 34,7 triệu đồng. Chỉ tiêu hiệu quả của doanh nghiệp tư nhân rất
thấp, tỷ suất lợi nhuận/ vốn rất thấp quá xa so với lãi suất ngân hàng, đặc biệt là của khu vực
hộ cá thể còn thấp hơn nữa, chủ yếu là gia công (nếu sản xuất) hoặc đại lý (nếu bán hàng)
nên lấy công làm lãi là chính. Điều này chứng tỏ khả năng tích tụ và huy động vốn của KTTN
trong toàn xã hội còn thấp.
Lượng vốn tự có của các doanh nghiệp chỉ đáp ứng từ 20% đến 30% yêu cầu. Các doanh
nghiệp thiếu vốn dẫn đến việc họ không có điều kiện đầu tư khoa học công nghệ hiện đại.
Nhiều nhà doanh nghiệp ban đầu có ý định phát triển sản xuất nhưng do thiếu vốn nên đã
gặp nhiều khó khăn lúng túng trong việc triển khai và nhiều khi họ phải hủy bỏ hợp đồng đã
ký với đối tác. Điều đó giải thích tại sao khu vực KTTN thường tập trung vào lĩnh vực thương
mại dịch vụ, những ngành nghề đòi hỏi vốn ít, thời gian thu hồi vốn nhanh, thu lãi ngay chứ
chưa đủ sức đầu tư vào những ngành nghề, lĩnh vực quan trọng đòi hỏi nhiều vốn, có công
nghệ tiên tiến. Còn với các nhà sản xuất, trong ba hình thức tổ chức kinh doanh (doanh
nghiệp tư nhân, công ty trách nhiệm hữu hạn và công ty cổ phần) thì loại hình doanh nghiệp
tư nhân được họ ưa chuộng, phổ biến hơn cả. Tính chất sản xuất nhỏ vẫn tồn tại trong khu
vực này.
Mặc dù khu vực kinh tế tư nhân vay vốn ngân hàng ngày càng tăng, nhưng nhìn chung
việc tiếp cận vốn từ khu vực ngân hàng thương mại quốc doanh vẫn còn không ít khó khăn.
Cho vay doanh nghiệp ngoài quốc doanh của các ngân hàng thương mại quốc doanh tập
trung chủ yếu ở 2 ngân hàng: Ngân hàng Công thương Việt Nam và Ngân hàng Nông nghiệp
và Phát triển nông thôn Việt Nam và gần đây là Ngân hàng Phục vụ người nghèo (nay là
Ngân hàng Chính sách xã hội), bởi các ngân hàng này có chi nhánh xuống tận đơn vị cấp
huyện, cấp xã. Theo số liệu báo cáo của Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn
Việt Nam đến cuối năm 2003, dư nợ cho vay các doanh nghiệp ngoài quốc doanh tăng 95,5%
so với đầu năm (tỉ trọng 15,3%), dư nợ cho vay hộ sản xuất tăng 34% so với đầu năm (tỉ
trọng 63%).
b) Những khó khăn, vướng mắc trong việc tiếp cận vốn ngân hàng của KTTN
Tại báo cáo kiểm điểm nửa nhiệm kỳ thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ IX đã
nêu: “Khu vực kinh tế tư nhân có bước phát triển vượt bậc so với trước đây, đóng góp nhiều
cho tạo việc làm mới, tăng thu nhập cho người lao động và cho ngân sách Nhà nước”. Tuy
nhiên, báo cáo cũng đã đề cập: “Một số chính sách khuyến khích phát triển các thành phần
kinh tế ngoài quốc doanh chậm đưa vào cuộc sống ... Nhà nước chưa quan tâm hỗ trợ đúng
mức đối với các doanh nghiệp vừa và nhỏ; kinh tế tư nhân và kinh tế tập thể còn khó tiếp cận
với nguồn vốn ưu đãi của Nhà nước và vốn tín dụng của ngân hàng thương mại Nhà nước”.
Thứ nhất, về vấn đề thế chấp, cầm cố, bảo lãnh. Theo các quy định hiện hành của Nhà
nước và ngành Ngân hàng về “bảo đảm tiền vay của các tổ chức tín dụng” thì: khi các doanh
nghiệp sử dụng tài sản để thế chấp, cầm cố, bảo lãnh thì rất khó khăn trong việc xử lý các
thủ tục như: đăng ký quyền sở hữu tài sản, khó khăn trong việc xác định giá trị của tài sản
thế chấp nhất là tài sản thế chấp là đất, nhà...
Thứ hai, đa số các doanh nghiệp thường không đủ điều kiện để vay vốn tín chấp tại ngân
hàng như: chưa có tín nhiệm với ngân hàng trong việc sử dụng vốn vay và trả nợ đầy đủ,
đúng hạn (cả gốc và lãi), không ít doanh nghiệp lừa đảo, chây ì trả nợ; hiệu quả sản xuất
kinh doanh kém, không rõ ràng về sổ sách...
Thứ ba, vẫn còn tình trạng hình sự hóa quan hệ giữa ngân hàng và doanh nghiệp, nhiều
cán bộ tín dụng không dám cho vay do sợ làm trái luật. Việc tự chịu trách nhiệm về quyết
định trong việc cho vay, và việc không một tổ chức, cá nhân nào được can thiệp trái pháp luật
vào quyền tự chủ trong quá trình cho vay và thu hồi nợ của tổ chức tín dụng vẫn chưa được
thông thoáng. Việc cho phép tổ chức tín dụng được cho vay theo phương thức mà pháp luật
không cấm, phù hợp với điều kiện hoạt động kinh doanh của tổ chức tín dụng và đặc điểm
của khách hàng, nhưng trong thực tế các doanh nghiệp vẫn khó tiếp cận với nguồn vốn ngân
hàng, mặc dù có những doanh nghiệp kinh doanh tốt, đạt doanh số và nộp thuế rất cao
nhưng các ngân hàng vẫn không dám mạnh dạn cho vay, nhất là đối với khoản vay lớn không
có tài sản thế chấp (đặc biệt là sau vụ án Minh Phụng - EPCo). Ngoài ra, còn không ít doanh
nghiệp ngoài quốc doanh khác lừa đảo, chây ì trả nợ... Trong khi đó, những mặc cảm về mức
độ rủi ro của vốn vay đối với KTTN từ các ngân hàng vẫn còn khá nặng nề. Việc cơ quan
hành pháp coi ngân hàng là người gây hại trong một số vụ án lừa đảo chiếm đoạt tiền vay,
mà thực ra ngân hàng cũng là người bị hại, trong thời gian qua vẫn để lại tâm lý nặng nề đối
với các cán bộ tín dụng của ngân hàng.
2. Một số giải pháp về tín dụng để khu vực KTTN phát triển, phát huy vai trò tích cực trong
nền kinh tế nước ta
Thứ nhất, phải xoá bỏ mặc cảm về thành phần kinh tế; nghiên cứu bỏ cụm từ: “thành
phần kinh tế”. Các đơn vị thuộc khu vực KTTN, đặc biệt là kinh tế hộ và cá thể phải tự mình
tìm giải pháp thoát ra khỏi cảnh thiếu thốn, đói nghèo và thực hiện các biện pháp tạo vốn,
đầu tư mở rộng sản xuất - kinh doanh theo hướng nâng cao năng suất và chất lượng.
Thứ hai, Nhà nước cần hoàn thiện cơ sở pháp lý để:
- Tạo sân chơi bình đẳng cho mọi thành phần kinh tế, tạo cho khu vực KTTN (trong đó có
các doanh nghiệp) được bình đẳng trong việc tiếp cận vốn, bình đẳng về lãi suất (trong đó có
ưu đãi cho diện chính sách xã hội).
- Xem xét về chính sách thuế hiện tại, có thể áp dụng biểu thuế suất luỹ tiến từng phần,
đối với thuế thu nhập doanh nghiệp. Mở rộng diện ưu đãi đối với các doanh nghiệp mới thành
lập; thực hiện chính sách thuế ưu đãi trong xuất khẩu; tiếp tục cải cách hành chính về thuế
theo hướng đơn giản, rõ ràng, tạo thuận lợi cho các đơn vị ngoài quốc doanh...
- Tạo cơ sở pháp lý để khu vực KTTN đảm bảo các điều kiện vay vốn ngân hàng và trên
cơ sở đó ngân hàng yên tâm cho vay vốn.
- Tiến hành sắp xếp lại để các đơn vị thuộc khu vực KTTN, trong đó có các doanh nghiệp
vừa và nhỏ lành mạnh về tổ chức, về tài chính, đủ điều kiện về hạch toán kế toán, thống kê.
Thực hiện tốt việc kiểm soát nội bộ, tiến tới thực hiện kiểm toán độc lập theo định kỳ... qua
đó tạo sự minh bạch với xã hội và lòng tin đối với ngân hàng và nhà đầu tư.
- Có biện pháp giảm thiểu tối đa tình trạng hình sự hóa quan hệ tín dụng sẽ là điều kiện
để các ngân hàng tăng cường cho các đối tượng của KTTN vay vốn có thế chấp hoặc tín
chấp.
Thứ ba, các ngân hàng thương mại một mặt mở rộng kinh doanh đến mọi đối tượng thuộc
khu vực KTTN, đặc biệt chú trọng khu vực nông nghiệp và nông thôn; vùng sâu, vùng xa,
vùng đặc biệt khó khăn để mọi người, mọi đơn vị dễ tiếp cận với vốn ngân hàng. Mặt khác,
cần có chính sách đào tạo và đào tạo lại nhằm cập nhật nâng cao kiến thức trình độ cho cán
bộ, nhân viên. Đặc biệt cần nâng cao trình độ thẩm định các dự án sản xuất kinh doanh của
doanh nghiệp, từ đó làm cơ sở để ngân hàng cho vay vốn có hiệu quả.
Thứ tư, làm mạnh mẽ hơn cải cách hành chính theo hướng đơn giản hóa thủ tục để các
đối tượng có thể vay vốn một cách nhanh chóng, kịp thời triển khai các phương án hoạt động
sản xuất kinh doanh. Mặt khác, cần tăng cường các dịch vụ thanh toán, bảo lãnh, tư vấn cho
KTTN.
Thứ năm, thúc đẩy nhanh việc triển khai hoạt động các quỹ bảo lãnh tín dụng cho các
doanh nghiệp vừa và nhỏ.
Thứ sáu, hoàn thiện chính sách kế toán, kiểm toán như: xây dựng chuẩn mực kế toán
doanh nghiệp Việt Nam theo chuẩn mực quốc tế; bổ sung, sửa đổi để hoàn thiện Chế độ kế
toán đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ...
Việc dỡ bỏ những vướng mắc giữa ngân hàng và KTTN, khai thông thế bế tắc của tình
trạng “đơn vị thiếu vốn, trong khi ngân hàng không cho vay được” sẽ là một yếu tố quan trọng
thúc đẩy KTTN phát triển, đóng góp nhiều hơn nữa vào công cuộc CNH - HĐH của đất nước
