TÌM HIỂU VỀ NHAC CỤ TRUYỀN THỐNG CỦA NGƯỜI CHĂM
Trong nghệ thuật biểu diễn truyền thống Chăm, âm nhạc và múa là những loại hình nghệ thuật quan trọng phản ánh những nhận thức, thể hiện những tình cảm, quan niệm về thẩm mỹ... của người Chăm. Âm nhạc truyền thống Chăm với những bài ca nghi lễ, những làn điệu dân ca, những bài hát ru... đã ăn sâu vào tâm hồn của mỗi người Chăm ngay từ tấm bé. Nền âm nhạc ấy đã đem lại một sức sống mãnh liệt cho các sinh hoạt của cộng đồng người Chăm....
TÌM HIỂU VỀ NHAC CỤ TRUYỀN THỐNG CỦA
NGƯỜI CHĂM
Trong nghệ thuật biểu diễn truyền thống Chăm, âm nhạc và múa là những loại hình nghệ thuật
quan trọng phản ánh những nhận thức, thể hiện những tình cảm, quan niệm về thẩm mỹ... của
người Chăm. Âm nhạc truyền thống Chăm với những bài ca nghi lễ, những làn điệu dân ca,
những bài hát ru... đã ăn sâu vào tâm hồn của mỗi người Chăm ngay từ tấm bé. Nền âm nhạc
ấy đã đem lại một sức sống mãnh liệt cho các sinh hoạt của cộng đồng người Chăm.
Có thể nói rằng, nhạc cụ của tộc người Chăm đều là các nhạc cụ phục vụ cho lễ hội, chưa thấy
nhạc cụ nào sử dụng riêng biệt cho các sinh hoạt vui chơi giải trí. Mỗi nhạc cụ, hoặc nhóm nhạc
cụ lại được gắn với từng lễ hội hoặc người hành lễ của một lễ hội cụ thể. Hệ thống nhạc cụ
truyền thống của người Chăm rất đa dạng và phong phú, bao gồm bộ gõ hay còn gọi là họ
màng rung, bộ hơi và bộ dây. Bộ gõ bao gồm các loại trống: ghì nằng, paranung...; bộ hơi có
kèn saranai, tù và ốc biển; và bộ dây có đàn ca nhi, nhị mu rùa...
Họ đầu tiên trong hệ thống nhạc cụ của người Chăm là hệ trống vỗ mặt da. Hệ thống trống này
bao gồm 3 loại trống khác nhau:
- Thứ nhất là loại trống nhỏ giống như trống bỏi của người Việt gọi là trống hơgơsit, có hai dây
buộc hai bên, khi quay phát ra tiếng kêu. Loại trống này người Chăm không dùng cho các hoạt
động biểu diễn mà chỉ được các ông thầy sử dụng trong các nghi lễ của người Chăm. Trống
hơgơsit không có tác dụng đệm cho hát nhưng nó tham gia vào động tác, tạo âm thanh, gây
hiệu quả huyền bí cho những ông thầy làm lễ.
- Loại trống thứ hai là trống paranưng, trống paranưng là loại trống vỗ một mặt da, mặt trống
được làm bằng da nai với đường kính khoảng 50 cm. Mặt trống được căng và gắn vào tang
trống bằng những sợi dây dẻo, chắc đan chéo nhau. Trống paranưng có hai âm chính là pink
trầm và pik bổng. Khi sử dụng nghệ nhân đặt trống trước ngực, vành trống tỳ vào đùi trái trong
tư thế ngồi xếp bằng hai chân, cánh tay trái đặt lên vành trống vừa để giữ trống, vừa để vỗ, tay
phải để tự do. Với thủ pháp rung ngón và đôi khi dùng cả bàn tay trái bịt mặt trống tạo thành âm
thanh ngắt, tay phải vỗ vào mặt trống với thủ pháp vỗ trọn bàn để tạo âm thanh trầm, đánh nửa
bàn tay tạo âm thanh bổng... Tuỳ theo điệu nhạc mà nghệ nhân phối hợp các thủ pháp trên một
cách thích hợp để tạo sắc thái âm điệu trầm bổng khác nhau.
- Loại trống thứ ba là trống ghinằng, trống ghinằng có hình dạng tương tự như trống cơm của
người Việt nhưng lớn hơn. Trống này có tang trống làm bằng gỗ trắc hay bằng lăng khoét rỗng,
một mặt bằng da nai, một mặt bằng da trâu. Trống gồm bộ hai chiếc mà tang trống của cả hai
chiếc phải được làm bằng cùng một loại cây, tốt nhất là cùng một thân cây, và mặt trống cũng
được làm từ một mảnh da. Như một nguyên tắc bất di bất dịch, trống ghinằng bao giờ cũng đi
một cặp, (họ quan niệm như âm với dương) và khi chơi được đặt chéo với nhau, một mặt tiếp
đất, một mặt hướng lên trời. Mặt tiếp đất bao giờ cũng đánh bằng tay phải, tay đánh dùi; còn
mặt hướng lên trời bao giờ cũng đánh trống vỗ bằng tay trái với kỹ thuật biểu diễn thật điêu
luyện. Về chức năng nghệ thuật, trống ghinằng tham gia vào tất cả các lễ hội của người Chăm
từ lễ hội thiêng cho đến hội vui. Và đặc biệt trống ghinằng tham gia vào đệm cho những điệu
múa truyền thống của người Chăm, tạo những tiết tấu rất sôi động, giúp cho không khí của buổi
lễ thêm vui vẻ, rộn rã.
Nhạc cụ họ hơi của người Chăm bao gồm kèn saranai, săng, tù và ốc biển... nhưng tiêu biểu
hơn cả vẫn là kèn saranai, nhạc cụ định âm duy nhất hiện hữu trong đời sống tín ngưỡng và
sinh hoạt của người Chăm. Kèn gồm ba phần: thân kèn, loa kèn và chuôi kèn với bảy lỗ ở trên
và một lỗ ở dưới. Theo quan niệm của người Chăm, bảy lỗ trên biểu thị thính giác, vị giác, thị
giác và khứu giác. Lỗ bên dưới là đường thoát của hồn khi rời khỏi xác. Nghệ nhân Chăm ví cây
kèn saranai là phần đầu của bộ ba nhạc cụ Chăm: Kèn saranai, trống ghinằng và trống
