Thánh Nhạc là gì?
Thánh nhạc là loại âm nhạc dùng trong thánh lễ, trong nhà thờ và các nghi lễ công giáo cũng như trong các sinh hoạt đạo đức của tín hữu. Vì là nhạc nên thánh nhạc cũng thuộc bộ môn âm nhạc, cũng phải tuân theo những luật lệ của âm nhạc, và đáp ứng những đòi hỏi của âm nhạc. Bởi vậy, những gì phải có mới gọi được là âm nhạc thì thánh nhạc cũng phải có. Ngoài ra, thánh nhạc lại còn phải hội đủ ba điều kiện sau đây là thánh thiện, nghệ thuật và phổ...
Thánh Nhạc là gì?
Thánh nhạc là loại âm nhạc dùng trong thánh lễ, trong nhà thờ và các nghi lễ công giáo
cũng như trong các sinh hoạt đạo đức của tín hữu. Vì là nhạc nên thánh nhạc cũng
thuộc bộ môn âm nhạc, cũng phải tuân theo những luật lệ của âm nhạc, và đáp ứng
những đòi hỏi của âm nhạc. Bởi vậy, những gì phải có mới gọi được là âm nhạc thì
thánh nhạc cũng phải có. Ngoài ra, thánh nhạc lại còn phải hội đủ ba điều kiện sau
đây là thánh thiện, nghệ thuật và phổ quát.
1) Thế nào là thánh thiện ?
Thông thường người ta cho thánh thiện là nghiêm trang, đạo đức. Nhưng thế nào là
nghiêm trang, đạo đức ? Nghiêm trang là đứng đắn, không lả lướt, uỷ mị, không khơi
gợi hay kích thích những cảm giác khoái lạc về thể chất hay những tình cảm hăng say
thù hận. Còn đạo đức là khả năng nâng tâm hồn lên chỗ thanh cao, giúp người ta cầu
nguyện, kết hợp với Thiên Chúa. Bởi vậy, bản nhạc nào mà cung điệu có vẻ tuồng
kịch và lời văn nhuốm mầu tình tứ thì không phải là nhạc đạo và cũng không phải là
thánh thiện. Một trong những tiêu chuẩn để xét đoán một bản nhạc là đạo hay đời là
chính lời ca của bản nhạc ấy. Phê phán một dòng nhạc không có lời là đạo hay đời thì
thật khó, vì một bản nhạc bỏ lời ca đi thì không biết là đời hay đạo.
Ngoài ra, muốn xác định được tính thánh thiện của một bản nhạc lại còn phải căn cứ
vào ba yếu tố này nữa là dòng ca, nhịp điệu và hòa âm. Dòng ca thánh thiện là tùy ở
cách chuyển hành của nó. Một dòng ca càng giống bình ca trong cách chuyển hành bao
nhiêu thì càng thánh thiện bấy nhiêu. Mà bình ca thì ưa chuyển hành liền bậc hơn là
cách bậc. Chuyển hành liền bậc thì hòa âm rất phong phú. Trong bình ca thường thấy
chuyển bậc theo quãng 4. Cách chuyển bậc này lộ vẻ tôn nghiêm, đứng đắn cũng như
cách chuyển bậc quãng 2 và quãng 4 thì kín đáo, thân tình, thành thật; quãng 5 thì trong
sáng, phấn khởi và đầy tin tưởng. Sau quãng 5 chuyển hành thêm quãng 2 nữa lại càng
sáng sủa. Quãng 4 tăng và quãng 6 ít dùng. Quãng 2 thứ tráo với quãng 2 trưởng thì đỡ
tẻ nhạt hơn. Dùng nhiều nửa cung nhân tạo thì có vẻ trần tục, não ruột, uỷ mị. Những
bài trải dấu nhiều thì có vẻ đời và nghèo nàn.
Tiếp theo dòng ca là nhịp điệu. Nhịp điệu đóng vai trò rất quan trọng. Tùy ở nhịp điệu
một phần mà bản nhạc được xác định là thánh thiện hay không thánh thiện. Những
nhịp điệu của loại nhạc săn bắn và chiến đấu thì chắc chắn không phải là thánh thiện
rồi. Những nhịp điệu của loại kích động nhạc cũng vậy. Ngày nay giới trẻ ở khắp nơi
quen thuộc và tỏ ra thích những nhịp điệu ồn ào náo động của loại kích động nhạc
hơn. Thật khó làm cho họ hiểu và phân biệt loại nhịp điệu nào là loại được dùng trong
nhà thờ. Họ viện lẽ rằng bây giờ phải mới, phải hợp thời và không nên quan niệm
nhạc theo lối cổ điển.
Thực ra nhịp điệu nào cũng tốt, vì đó chẳng qua chỉ là do những nốt nhạc dài vắn tạo
nên mà thôi. Có điều tốt hay xấu là tùy cách sử dụng. Nhịp điệu kích động làm điều
xấu là xấu. Bởì thế không thể đem kích động nhạc vào nhà thờ được, vì loại nhạc này
hay kích thích tình dục và đưa người ta tới chỗ đam mê vô độ. Tuy nhiên, khách quan
mà nói, nhạc tiết điệu cũng có thể thích hợp với phụng vụ canh tân, nhưng phải có
điều kiện, nhất là về phía các nhạc cụ và nhạc công, nghĩa là chọn nhạc cụ nào hợp
cho nhà thờ và yêu cầu nhạc công phải có những cung cách nào khi biểu diễn. Như
vậy, nhạc theo tiết điệu mới không đương nhiên bị loại ra khỏi nhà thờ mà chỉ cần
điều chỉnh cho thích hợp thôi. Vì vậy cần phải biết và chấp nhận ở mức độ thích hợp
đó. Về điểm này, HĐGM sẽ chỉ định một số bài hát có thể dùng trong thánh lễ dành
cho những cộng đoàn đặc biệt như thanh niên, thiếu nhi. Những bài hát này phải phù
hợp với sự trang nghiêm đạo đức của nơi thánh và công việc thờ phượng, chẳng
những trong lời ca mà cả về âm điệu, tiết điệu và cách sử dụng nhạc khí nữa. Đàng
khác, cũng phải cẩn thận lựa chọn nhạc khí và số nhạc khí sao cho phù hợp với nơi và
bản chất của cộng đoàn. Chẳng vậy, nhạc theo tiết điệu mới sẽ dễ biến thành nhạc
phòng trà hay nhạc sân khấu trong nhà thờ. Một điều không may là giới trẻ và nhiều
người làm nhạc chỉ biết có nhạc phòng trà, nhạc sân khấu và nhạc truyền thanh,
truyền hình, thành ra dường như họ chỉ coi đó là mẫu mực và tiêu chuẩn. Nay nếu có
ai nói khác thì họ có vẻ hoài nghi và thường để ngoài tai.
Nói tóm lại, tính thánh thiện của một bài ca hệ tại giá trị biểu hiện mầu nhiệm được
cử hành, nghĩa là nhạc càng liên kết với hoạt động phụng vụ bao nhiêu thì càng thánh
thiện bấy nhiêu. Như vậy, giá trị nhạc phụng vụ không còn được thẩm định theo tiêu
chuẩn nhạc và thẩm mỹ thuần túy nữa, mà theo giá trị phụng vụ biểu lộ trong lời ca,
tiếng hát.
Tiện đây cũng xin đưa ra một câu định nghĩa về phụng vụ của ĐGH PIO XII trong
thông điệp Mediator Dei năm 1947 để chúng ta hiểu và có căn cứ, khi nghe nói đến
phụng vụ. Theo đó thì phụng vụ là:Hành vi thờ phượng công khai và công cộng mà
Đấng Cứu chuộc chúng ta dâng lên Chúa Cha với tư cách là Thủ lãnh Giáo hội. Đó
cũng là việc thờ phượng do cộng đoàn Ki-tô hữu dâng lên Đấng Cứu chuộc mình, và
nhờ Người dâng lên Chúa Cha hằng có đời đời. Tắt một lời, đó là việc kính thờ trọn
vẹn của thân thể mầu nhiệm Đức Ki-tô, nghĩa là của Đấng lãnh đạo và các phần tử
của mình.
