Tài liệu MÔI TRƯỜNG KINH DOANH VÀ TÀI CHÍNH
Bài này tập trung xem xét mối quan hệ giữa quản trị tài chính với môi trường mà công ty hoạt động. Trước hết sẽ xem xét ảnh hưởng của môi trường kinh doanh bao gồm loại hình doanh nghiệp, chính sách thuế và khấu hao đối với quản trị tài chính. Kế đến sẽ xem xét quan hệ giữa quản trị tài chính với thị trường và các tổ chức tài chính.
Baøi 2:
MOÂI TRÖÔØNG KINH DOANH VAØ TAØI CHÍNH
Baøi naøy taäp trung xem xeùt moái quan heä giöõa quaûn trò taøi chính vôùi
moâi tröôøng maø coâng ty hoaït ñoäng. Tröôùc heát seõ xem xeùt aûnh
höôûng cuûa moâi tröôøng kinh doanh bao goàm loaïi hình doanh nghieäp,
chính saùch thueá vaø khaáu hao ñoái vôùi quaûn trò taøi chính. Keá ñeán seõ
xem xeùt quan heä giöõa quaûn trò taøi chính vôùi thò tröôøng vaø caùc toå
chöùc taøi chính.
1. Moâi tröôøng toå chöùc doanh nghieäp
1.1 Caùc loaïi hình doanh nghieäp
Caên cöù vaøo hình thöùc sôû höõu, moãi quoác gia thöôøng coù nhöõng loaïi
hình doanh nghieäp khaùc nhau. Tuy nhieân veà cô baûn, caùc loaïi hình
doanh nghieäp bao goàm: doanh nghieäp tö nhaân, coâng ty hôïp hôïp doanh,
coâng ty coå phaàn vaø coâng ty traùch nhieäm höõu haïn.
ÔÛ Myõ
• Doanh nghieäp tö nhaân (Sole proprietorships) – Doanh nghieäp chæ coù
moät sôû höõu chuû vaø chòu traùch nhieäm voâ haïn ñoái vôùi taát caû
caùc khoaûn nôï cuûa doanh nghieäp.
• Coâng ty hôïp doanh (Partnerships) – Doanh nghieäp coù 2 hay nhieàu sôû
höõu chuû Coâng ty hôïp doanh coù theå laø hôïp doanh traùch nhieäm voâ
haïn, coù theå laø traùch nhieäm höõu haïn ñoái vôùi caùc khoaûn nôï cuûa
coâng ty. Trong coâng ty hôïp doanh traùch nhieäm höõu haïn, thaønh
vieân khoâng chòu traùch nhieäm baèng taøi saûn caù nhaân ñoái vôùi
caùc khoaûn nôï cuûa coâng ty.
• Coâng ty coå phaàn (Corporations) – Hình thöùc doanh nghieäp ñöôïc
thaønh laäp theo luaät, coù nhieàu chuû sôû höõu – coå ñoâng – goùp voán
baèng hình thöùc coå phaàn. Coå ñoâng chòu traùch nhieäm höõu haïn
trong phaïm vi voán goùp cuûa mình.
• Coâng ty traùch nhieäm höõu haïn (Limited liability companies) – Hình
thöùc keát hôïp moät soá ñaëc tính cuûa coâng ty coå phaàn vaø coâng ty
hôïp doanh.
ÔÛ Vieät Nam 1
• Coâng ty traùch nhieäm höõu haïn nhieàu thaønh vieân – Doanh nghieäp
trong ñoù: (1) thaønh vieân coù theå laø toå chöùc, caù nhaân vaø soá
löôïng thaønh vieân khoâng quaù naêm möôi, (2) thaønh vieân chòu traùch
nhieäm veà caùc khoaûn nôï vaø caùc nghóa vuï taøi saûn khaùc cuûa
doanh nghieäp trong phaïm vi soá voán ñaõ cam keát goùp vaøo doanh
nghieäp.
1
Trình baøy theo Luaät Doanh Nghieäp ñöôïc Quoác Hoäi Khoaù X thoâng qua ngaøy
12/06/1999
Kieu Minh Nguyen Bai 2.doc
• Coâng ty traùch nhieäm höõu haïn moät thaønh vieân – Doanh nghieäp do
moät toå chöùc laøm chuû sôû höõu chòu traùch nhieäm veà caùc khoaûn
nôï vaø caùc nghóa vuï taøi saûn khaùc cuûa doanh nghieäp trong phaïm vi
soá voán ñieàu leä cuûa doanh nghieäp.
• Coâng ty coå phaàn – Doanh nghieäp trong ñoù: (1) voán ñieàu leä ñöôïc
chia thaønh nhieàu phaàn baèng nhau goïi laø coå phaàn, (2) coå ñoâng
chæ chòu traùch nhieäm veà nôï vaø caùc nghóa vuï taøi saûn khaùc cuûa
doanh nghieäp trong phaïm vi soá voán ñaõ goùp vaøo doanh nghieäp, (3)
coå ñoâng coù quyeàn töï do chuyeån nhöôïng coå phaàn cuûa mình cho
ngöôøi khaùc, tröø tröôøng hôïp coå ñoâng naém coå phaàn öu ñaõi vaø
coå ñoâng saùng laäp trong 3 naêm ñaàu.
• Coâng ty hôïp doanh – Doanh nghieäp trong ñoù: (1) phaûi coù ít nhaát 2
thaønh vieân hôïp doanh, ngoaøi 2 thaønh vieân hôïp doanh coù theå coù
caùc thaønh vieân goùp voán, (2) thaønh vieân hôïp doanh phaûi laø caù
nhaân, coù trình ñoä chuyeân moân vaø uy tín ngheà nghieäp vaø phaûi
chòu traùch nhieäm baèng toaøn boä taøi saûn cuûa mình veà caùc nghóa
vuï cuûa coâng ty, (3) thaønh vieân goùp voán chæ chòu traùch nhieäm
veà caùc khoaûn nôï cuûa coâng ty trong phaïm vi soá voán ñaõ goùp vaøo
coâng ty.
• Doanh nghieäp tö nhaân – Doanh nghieäp do moät caù nhaân laøm chuû
vaø töï chòu traùch nhieäm baèng toaøn boä taøi saûn cuûa mình veà moïi
hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp.
1.2 Nhöõng öu nhöôïc ñieåm cuûa caùc loaïi hình doanh nghieäp
Moãi loaïi hình doanh nghieäp ñeàu coù nhöõng öu nhöôïc ñieåm rieâng. Baûng
2.1 döôùi ñaây seõ toùm taét nhöõng öu nhöôïc ñieåm cuûa töøng loaïi hình
doanh nghieäp. Tuy nhieân trong phaïm vi moân hoïc naøy chæ taäp trung
xem xeùt quaûn trò taøi chính trong loaïi hình coâng ty coå phaàn – loaïi hình
doanh nghieäp coù qui moâ lôùn nhaát vaø chöùa ñöïng nhieàu vaán ñeà liaân
quan ñeán quaûn trò taøi chính.
Baûng 2.1: Toùm taét öu nhöôïc ñieåm cuûa caùc loaïi hình doanh nghieäp
2
Loaïi DN Öu ñieåm Nhöôïc ñieåm
DN tö nhaân – • Ñôn giaûn thuû tuïc thaønh • Chòu traùch nhieäm caù
DN nghieäp laäp nhaân voâ haïn
ñöôïc sôû höõu • Khoâng ñoøi hoûi nhieàu • Haïn cheá veà kyõ naêng
vaø ñieàu voán khi thaønh laäp vaø chuyeân moân quaûn
haønh bôûi • Chuû DN nhaän toaøn boä lyù
moät caù nhaân lôïi nhuaän kieám ñöôïc • Haïn cheá khaû naêng huy
• Chuû DN coù toaøn ñoäng voán
quyeàn quyeàt ñònh kinh • Khoâng lieân tuïc hoaït
doanh ñoäng kinh doanh khi chuû
• Khoâng coù nhöõng haïn DN qua ñôøi
cheá phaùp lyù ñaëc bieät
Cty hôïp doanh – • Deã daøng thaønh laäp • Chòu traùch nhieäm voâ
Doanh nghieäp • Ñöôïc chia toaøn boä lôïi haïn
coù 2 hay nhuaän • Khoù tích luõy voán
nhieàu ñoàng • Coù theå huy ñoäng voán • Khoù giaûi quyeát khi coù
sôû höõu chuû töø caùc thaønh vieân maâu thuaån lôïi ích giöõa
tieán haønh • Coù theå thu huùt kyõ caùc thaønh vieân
hoaït ñoäng naêng quaûn lyù cuûa • Chöù ñöïng nhieàu tieàm
kinh doanh caùc thaønh vieân naêng maâu thuaån caù
nhaèm muïc • Coù theå thu huùt theâm nhaân vaø quyeàn löïc
tieâu lôïi thaønh vieân tham gia giöõa caùc thaønh vieân
nhuaän • Ít bò chi phoái bôûi caùc • Caùc thaønh vieân bò chi
qui ñònh phaùp lyù phoái bôûi luaät ñaïi dieän
• Naêng ñoäng
• Khoâng bò ñaùnh thueá 2
laàn
Cty coå phaàn – • Coå ñoâng chòu traùch • Toán nhieàu chi phí vaø
Toå chöùc kinh nhieäm höõu haïn thôøi gian trong quaù trình
doanh thaønh • Deã thu huùt voán thaønh laäp
laäp theo luaät • Coù theå hoaït ñoäng maõi • Bò ñaùnh thueá 2 laàn
hoaït ñoäng maõi, khoâng bò giôùi haïn • Tieàm aån khaû naêng
taùch rôøi vôùi bôûi tuoåi thoï cuûa chuû thieáu söï nhieät tình töø
quyeàn sôû sôû höõu ban quaûn lyù
höõu vaø • Coù theå chuyeån nhöôïng • Bò chi phoái bôûi nhöõng
nhaèm muïc quyeàn sôû höõu quy ñònh phaùp lyù vaø
tieâu lôïi • Coù khaû naêng huy haønh chính nghieâm
nhuaän ñoäng ñöôïc kyõ naêng, ngaët
chuyeân moân, tri thöùc • Tìm aån nguy cô maát
cuûa nhieàu ngöôøi khaû naêng kieåm soaùt
• Coù lôïi theá veà quy moâ cuûa nhöõng nhaø saùng
laäp coâng ty.
2. Moâi tröôøng thueá
Haàu heát caùc quyeát ñònh trong quaûn trò taøi chính nhö seõ xem xeùt sau
naøy ñeàu tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp coù aûnh höôûng ñeán thueá thu
nhaäp coâng ty, do ñoù, coù aûnh höôûng ñeán muïc tieâu cuûa quaûn trò taøi
3
chính. Phaàn naøy seõ xem xeùt nhöõng vaán ñeà coù lieân quan ñeán moâi
tröôøng thueá thu nhaäp coâng ty.
Haøng naêm coâng ty phaûi noäp thueá thu nhaäp coâng ty (Corporate
income taxes). Thueá thu nhaäp coâng ty nhieàu hay ít tuøy thuoäc vaøo thu
nhaäp chòu thueá vaø thueá suaát, trong ñoù thueá suaát coøn thay ñoåi tuøy
theo möùc thu nhaäp chòu thueá.
Thu nhaäp chòu thueá baèng doanh thu tröø ñi taát caû chi phí hôïp lyù,
bao goàm khaáu hao vaø laõi vay. Veà phía coâng ty, neáu thu nhaäp chòu
thueá thaáp seõ tieát kieäm ñöôïc thueá, do vaäy, coâng ty coù khuynh
höôùng ñöa khaáu hao vaø laõi vay lôùn vaøo chi phí ñeå tieát kieäm thueá.
Veà phía chính phuû vaø cô quan thueá chæ chaáp nhaän nhöõng khoaûn chi
phí naøo hôïp lyù nhaèm haïn cheá coâng ty traùnh thueá. Vì vaäy, Boä taøi
chính thöôøng coù nhöõng quy ñònh cuï theå veà caùch tính khaáu hao nhaèm
muïc ñính tính thueá cho hôïp lyù.
Khaáu hao laø hình thöùc phaân boå coù heä thoáng chi phí mua saém
taøi saûn coá ñònh vaøo giaù thaønh saûn phaåm theo töøng thôøi kyø nhaèm
muùc ñích baùo caùo taøi chính hoaëc muïc ñích tính thueá hoaëc nhaèm caû
hai. Khaáu hao ñöôïc xem nhö laø khoaûn chi phí ñöôïc khaáu tröø khoûi thu
nhaäp coâng ty ñeå xaùc ñònh thu nhaäp chòu thueá, do ñoù, noù ñöôïc xem
laø moät yeáu toá giuùp coâng ty tieát kieäm thueá. Coù nhieàu caùch tính
khaáu hao khaùc nhau daãn ñeán keát quaû thu nhaäp chòu thueá cuõng
khaùc nhau.
2.1 Khaáu hao theo ñöôøng thaúng (straight-line depreciation)
Khaáu hao theo ñöôøng thaúng laø phöông phaùp khaáu hao baèng caùch
phaân boå chi phí mua saém theo thôøi gian söû duïng taøi saûn coá ñònh. Chi
phí khaáu hao ñöôïc xaùc ñònh baèng caùch chia giaù trò soå saùch taøi saûn
coá ñònh cho thôøi gian söû duïng taøi saûn coá ñònh. Caùch khaáu hao naøy
taïo ra chi phí khaáu hao coá ñònh vaø bình quaân theo thôøi gian. Ví duï moät
taøi saûn coá ñònh ñöôïc mua saém vôùi chi phí laø $10.000 vaø coù tuoåi thoï
bình quaân laø 5 naêm, khaáu hao haøng naêm seõ laø $10.000/5 = $2.000.
2.2 Khaáu hao nhanh (Accelerated depreciation)
Phöông phaùp khaáu hao theo ñöôøng thaúng neâu treân coù öu ñieåm laø
ñôn giaûn trong tính toaùn khaáu hao nhöng nhöôïc ñieåm cuûa noù laø chaäm
khoâi phuïc laïi chi phí ñeå coù theå mua saém thay theá taøi saûn coá ñònh,
khoâng tieát kieäm thueá vaø khoâng chính xaùc vì taøi saûn coá ñònh hao
moøn khaùc nhau qua caùc naêm. Ñeå coù theå gia taêng khaáu hao nhaèm
sôùm khoâi phuïc vaø mua saém laïi taøi saûn coá ñònh coâng ty thích söû
duïng phöông phaùp khaáu hao nhanh. Luaät Thueá Caûi Caùch (Myõ) naêm
1986 cho pheùp coâng ty aùp duïng heä thoáng khaáu hao nhanh (Accelerated
Cost Recovery System – ACRS) cho muïc ñích tính thueá. Ñeán naêm 1987 heä
thoáng khaáu hao naøy ñöôïc boå sung söûa ñoåi neân coù teân môùi laø
MACRS (Modified Accelerated Cost Recovery System). Thöïc chaát MACRS laø
phöông phaùp khaáu hao theo soá dö giaûm daàn (Declining-balance
depreciation). Phöông phaùp naøy khaáu hao nhanh vaøo naêm ñaàu, sau ñoù
4
chi phí khaáu hao giaûm daàn cho nhöõng naêm keá tieáp. Theo phöông
phaùp naøy coâng thöùc tính khaáu hao nhö sau:
D = m(1/n)NBV
Trong ñoù: D laø chi phí khaáu hao, n laø tuoåi thoï ñöôïc söû duïng ñeå tính
khaáu hao taøi saûn, NBV laø giaù trò taøi saûn chöa ñöôïc khaáu hao, vaø m
laø heä soá khaáu hao.
Vôùi caùc taøi saûn ñöôïc xeáp vaøo loaïi tuoåi thoï 3, 5, 7 hoaëc 10
naêm, heä soá khaáu hao m qui ñònh baèng 2, do ñoù, goïi laø double-
declining-balance depreciation hay coøn goïi laø 200%-declining-balance
depreciation. Do phöông phaùp khaáu hao naøy vaãn chöa khaáu hao heát giaù
trò taøi saûn coá ñònh neân phaàn giaù trò chöa khaáu hao sau ñoù seõ ñöôïc
chuyeån sang aùp duïng phöông phaùp khaáu hao theo ñöôøng thaúng ñeå
khaáu hao cho heát phaàn giaù trò taøi saûn chöa khaáu hao.
Ñoái vôùi taøi saûn ñöôïc xeáp vaøo loaïi tuoåi thoï 15 hoaëc 20 naêm
thì heä soá khaáu hao aùp duïng laø 1,5 hay 150%, sau ñoù chuyeån sang
khaáu hao theo ñöôøng thaúng vaøo thôøi ñieåm thích hôïp.
Ngoaøi ra, luaät khaáu hao phaân nöûa coøn ñöôïc aùp duïng vaøo
naêm maø taøi saûn ñöôïc mua saém. Roõ raøng heä thoáng khaáu hao naøy
coù öu ñieåm laø khaáu hao nhanh nhaèm giuùp doanh nghieäp sôùm ñoåi
môùi taøi saûn coá ñònh traùnh ñöôïc hao moøn voâ hình nhöng nhöôïc ñieåm
cuûa noù laø caùch tính khaáu hao raát phöùc taïp. Sau ñaây seõ laáy ví duï
minh hoïa caùch tính theo phöông khaáu hao naøy.
Moät taøi saûn coù giaù trò $10.000 tuoåi thoï 5 naêm ñöôïc mua saém
vaøo thaùng 2 aùp duïng phöông phaùp khaáu hao giaûm daàn theo soá dö
coù heä soá khaáu hao laø 200% vaø luaät khaáu hao phaân nöûa aùp duïng
vaøo naêm mua saém taøi saûn coá ñònh vaø naêm cuoái cuøng tính khaáu
hao, ngoaøi ra töø naêm thöù tö trôû ñi chuyeån sang khaáu theo ñöôøng
thaúng (löu yù luùc naøy tuoåi thoï taøi saûn chæ coøn phaân nöûa), khaáu
hao qua caùc naêm ñöôïc xaùc ñònh nhö sau:
Naê Caùch tính khaáu hao: Chi phí khaáu NBV
m m(1/n)NBV hao
0 - - $10.000
1 [2(1/5)10000]0.5 = 2000 2000 10000 – 2000 =
8000
2 2(1/5)8000 = 3200 3200 8000 – 3200 =
4800
3 2(1/5)4800 = 1920 1920 4800 – 1920 =
2880
4 2880/2.5 = 1152 1152 2880 – 1152
=1728
5 2880/2.5 = 1152 1152 1728 – 1152 =576
6 0.5(2880/2.5) = 576 576 576 – 576 = 0
Qua caùch tính khaáu hao treân ñaây chuùng ta thaáy raèng vieäc tính
khaáu hao theo MACRS khaù phöùc taïp. Ñeå traùnh nhöõng khoù khaên trong
tính toaùn, Boä taøi chính ñöa ra baûng tyû leä khaáu hao duøng ñeå tính
khaáu hao cho muïc ñích tính thueá nhö trình baøy ôû baûng 2.2 (trang 6).
5
2.3 AÛnh höôûng laõi vay ñoái vôùi thueá
Laõi vay ñöôïc xem nhö laø chi phí tröôùc thueá cho neân noù laø yeáu toá
giuùp coâng ty tieát kieäm thueá. Ngöôïc laïi, coå töùc traû cho coå phaàn öu
ñaõi vaø coå phaàn thöôøng khoâng ñöôïc xem laø khoaûn chi phí tröôùc thueá
neân khoâng ñöôïc tröø ra khi tính thueá. Do vaäy, neáu coâng ty söû duïng nôï
thay vì söû duïng voán huy ñoäng baèng caùch phaùt haønh coå phieáu öu
ñaõi seõ giuùp coâng ty tieát kieäm ñöôïc thueá.
Baûng 2.2: Quy ñònh tyû leä khaáu hao theo MACRS
Naêm Loaïi taøi saûn coù tuoåi thoï
3 naêm 5 naêm 7 naêm 10 naêm
1 33,33% 20,00% 14,29 10,00%
2 44,45 32,00 24,49 18,00
3 14,81 19,20 17,49 14,40
4 7,41 11,52 12,49 11,52
5 11,52 8,93 9,22
6 5,76 8,92 7,37
7 8,93 6,55
8 4,46 6,55
9 6,56
10 6,55
11 3,28
Toång 100,00% 100,00% 100,00% 100,00%
coäng
3. Moâi tröôøng taøi chính
Trong quaù trình hoaït ñoäng, doanh nghieäp coù luùc taïm thôøi thaëng dö
nhöng cuõng coù luùc taïm thôøi thieáu huït voán. Luùc taïm thôøi thaëng dö,
doanh nghieäp caàn tìm nôi ñaàu tö ñeå voán sinh lôïi, do ñoù, gia taêng ñöôïc
hieäu quaû söû duïng voán. Luùc taïm thôøi thieáu huït voán doanh nghieäp
caàn tìm nguoàn taøi trôï ñeå buø ñaép thieáu huït nhaèm ñaûm baûo cho
hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp ñöôïc lieân tuïc vaø hieäu quaû hôn. Tuyø
theo möùc ñoä khaùc nhau nhöng haàu heát caùc doanh nghieäp trong quaù
trình hoaït ñoäng ñeàu gaén lieàn vôùi heä thoáng taøi chính, bao goàm: (1)
thò tröôøng taøi chính, (2) caùc toå chöùc taøi chính vaø (3) caùc coâng cuï
taøi chính. Moái quan heä giöõa ñôn vò thaëng dö vaø ñôn vò thieáu huït voán
taïm thôøi qua heä thoáng taøi chính ñöôïc moâ taû bôûi hình 1.
Hình 1: Huy ñoäng vaø phaân boå voán qua heä thoáng taøi chính
Ñôn vò Ñôn vò thieáu
T hò tr öôøng
thaëng dö huït voán :
taøi chính
voán : Huy ñoäng Phaân boå • Hoä gia ñình
• Hoä gia voán voán • Caùc nhaø
ñình ñaàu tö toå
• Caùc nhaø
T heå cheá chöùc
ñaàu tö toå taøi chính • Caùc doanh
chöùc nghieäp
tr ung gian
• Caùc • Chính phuû 6
• Nhaø ñaàu
Khi doanh nghieäp thaëng dö voán, giaùm ñoác taøi chính caàn quyeát ñònh
neân ñaàu tö soá voán taïm thôøi thaëng dö vaøo thò tröôøng taøi chính hay
vaøo caùc toå chöùc taøi chính nhaèm gia taêng lôïi nhuaän cho doanh
nghieäp. Khi doanh nghieäp taïm thôøi thieáu huït voán, giaùm ñoác taøi chính
caàn quyeát ñònh neân tìm nguoàn taøi trôï töø thò tröôøng taøi chính hay töø
caùc toå chöùc taøi chính. Ngoaøi ra, giaùm ñoác taøi chính coøn phaûi quyeát
ñònh xem neân ñaàu tö hay neân phaùt haønh loaïi coâng cuï taøi chính naøo
cho phuø hôïp. Vì theá, quaûn trò taøi chính luoân gaén lieàn vôùi heä thoáng
taøi chính. Moái quan heä giöõ taøi chính doanh nghieäp vaø heä thoáng taøi
chính seõ laàn löïôt ñöôïc xem xeùt trong caùc baøi tieáp theo cuûa moân hoïc.
Trong phaïm vi baøi naøy chæ giôùi thieäu ñeå hoïc vieân laøm quen vôùi caùc
khaùi nieäm lieân quan ñeán heä thoáng taøi chính.
3.1 Thò tröôøng taøi chính (Financial Market)
Thò tröôøng taøi chính laø thò tröôøng giao dòch caùc loaïi taøi saûn taøi chính
nhö coå phieáu, traùi phieáu, tín phieáu,… Thaønh phaàn tham gia giao dòch
treân thò tröôøng taøi chính bao goàm hoä gia ñình, doanh nghieäp, caùc toå
chöùc taøi chính trung gian vaø chính phuû laø nhöõng ngöôøi tham gia mua
vaø baùn caùc loaïi taøi saûn taøi chính – haøng hoaù cuûa thò tröôøng taøi
chính. Khi baøn ñeán thò tröôøng taøi chính, chuùng ta caàn phaân bieät:
Thò tröôøng tieàn teä vaø thò tröôøng voán
Thò tröôøng tieàn teä (money market) laø thò tröôøng giao dòch caùc loaïi
voán ngaén haïn, khoâng quaù 1 naêm, trong khi thò tröôøng voán (capital
market) laø thò tröôøng giao dòch caùc loaïi voán daøi haïn treân 1 naêm.
Caùc chöùng khoaùn coù thôøi haïn khoâng qua 1 naêm goïi laø chöùng
khoaùn cuûa thò tröôøng tieàn teä, trong khi caùc chöùng khoaùn coù thôøi
haïn treân 1 naêm goïi laø chöùng khoaùn cuûa thò tröôøng voán. Chöùng
khoaùn thò tröôøng tieàn teä noùi chung coù tính thanh khoaûn cao hôn
chöùng khoaùn thò tröôøng voán, tuy nhieân, chöùng khoaùn thò tröôøng voán
laïi taïo ra lôïi nhuaän haøng naêm cho nhaø ñaàu tö cao hôn chöùng khoaùn
thò tröôøng tieàn teä.
Thò tröôøng sô caáp vaø thò tröôøng thöù caáp
Baát luaän giao dòch treân thò tröôøng tieàn teä hay thò tröôøng voán, chuùng
ta cuõng caàn phaân bieät giöõa thò tröôøng sô caáp vaø thò tröôøng thöù
caáp. Thò tröôøng sô caáp (primary market) laø thò tröôøng phaùt haønh vaø
giao dòch caùc loaïi chöùng khoaùn môùi phaùt haønh, trong khi thò tröôøng
thöù caáp (secondary market) giao dòch caùc loaïi chöùng khoaùn ñaõ phaùt
haønh. Giao dòch treân thò tröôøng sô caáp cung caáp nguoàn voán cho caùc
nhaø phaùt haønh chöùng khoaùn trong khi giao dòch treân thò tröôøng thöù
caáp cung caáp thanh khoaûn cho caùc nhaø ñaàu tö.
7
Thò tröôøng coù toå chöùc vaø thò tröôøng khoâng coù toå chöùc (thò
tröôøng OTC)
Thò tröôøng coù toå chöùc (organized market) laø thò tröôøng giao dòch taäp
trung ôû sôû giao dòch trong khi thò tröôøng khoâng coù toå chöùc laø thò
tröôøng giao dòch khoâng taäp trung, giao dòch ôû ngoaøi sôû giao dòch
(over-the-counter – OTC).
3.2 Caùc toå chöùc taøi chính (Financial institutions)
Bôûi vì thò tröôøng taøi chính khoâng hoaøn haûo neân nhöõng ngöôøi mua
vaø ngöôøi baùn chöùng khoaùn khoâng coù ñaày ñuû thoâng tin caàn thieát
cuõng nhö khoâng theå phaân chia nhoû chöùng khoaùn theo qui moâ phuø
hôïp vôùi nhu caàu cuûa hoï. Khi aáy hoï caàn caùc toå chöùc taøi chính trung
gian giuùp hoï giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà do söï khoâng hoaøn haûo cuûa
thò tröôøng gaây ra. Caùc toå chöùc taøi chính naøy thu thaäp thoâng tin töø
ngöôøi mua vaø ngöôøi baùn ñeå laøm cho nhu caàu mua vaø baùn gaëp
nhau. Neáu khoâng coù caùc toå chöùc taøi chính thì chi phí thoâng tin vaø
giao dòch seõ raát lôùn khieán cho caùc giao dòch raát khoù coù theå xaûy ra.
Noùi chung toå chöùc taøi chính trung gian coù theå chia thaønh 2 loaïi: Toå
chöùc nhaän kyù thaùc vaø toå chöùc khoâng nhaän kyù thaùc.
Toå chöùc nhaän kyù thaùc (Deposistory institutions)
Toå chöùc nhaän kyù thaùc laø loaïi hình chuû yeáu cuûa caùc toå chöùc taøi
chính, noù nhaän kyù thaùc töø nhöõng ñôn vò thaëng dö voán vaø cung caáp
tín duïng cho nhöõng ñôn vò thieáu huït voán hoaëc ñaàu tö baèng caùch mua
chöùng khoaùn. Toå chöùc nhaän kyù thaùc bao goàm caùc loaïi hình sau
ñaây:
• Ngaân haøng thöông maïi – laø toå chöùc maø hoaït ñoäng chuû yeáu vaø
thöôøng xuyeân laø nhaän tieàn göûi cuûa coâng chuùng döôùi hình
thöùc kyù thaùc vaø söû duïng kyù thaùc ñoù ñeå cho vay vaø thöïc
hieän caùc dòch vuï taøi chính khaùc.
• Toå chöùc tieát kieäm – laø moät loaïi hình toå chöùc nhaän kyù thaùc
thöôøng ñöôïc toå chöùc döôùi hình thöùc hieäp hoäi tieát kieäm vaø
cho vay hoaëc ngaân haøng tieát kieäm, noù hoaït ñoäng töông töï nhö
laø ngaân haøng thöông maïi nhöng taäp trung chuû yeáu vaøo khaùch
haøng caù nhaân hôn laø khaùch haøng coâng ty.
• Hieäp hoäi tín duïng – Hieäp hoäi tín duïng khaùc vôùi ngaân haøng
thöông maïi vaø toå chöùc tieát kieäm ôû choå (1) chuùng laø toå chöùc
phi lôïi nhuaän, (2) haïn cheá hoaït ñoäng trong phaïm vi thaønh vieân
cuûa hoäi, söû duïng haàu heát nguoàn voán huy ñoäng töø hoäi vieân
vaø cung caáp tín duïng laïi cho caùc hoäi vieân khaùc.
Toå chöùc khoâng nhaän kyù thaùc (Nondeposistory institutions)
8
Toå chöùc khoâng nhaän kyù thaùc cuõng ñoùng vai troø quan troïng trong
heä thoáng taøi chính. Chuùng khoâng huy ñoäng nguoàn voán baèng hình
thöùc kyù thaùc maø huy ñoäng voán baèng caùc hình thöùc khaùc nhö phaùt
haønh tín phieáu, traùi phieáu, hoaëc coå phieáu. Veà loaïi hình, caùc toå
chöùc khoâng nhaän kyù thaùc (ñoâi khi coøn goïi laø toå chöùc taøi chính phi
ngaân haøng) bao goàm:
• Coâng ty taøi chính – huy ñoäng voán baèng caùch phaùt haønh chöùng
khoaùn vaø söû duïng voán huy ñoäng ñöôïc ñeå cho vay. Hoaït ñoäng
cho vay cuûa coâng ty taøi chính cuõng gioáng nhö ngaân haøng thöông
maïi nhöng noù chuû yeáu taäp trung vaøo moät phaân khuùc thò
tröôøng cuï theå naøo ñoù.
• Quyõ ñaàu tö hoå töông – huy ñoäng voán baèng caùch baùn coå phaàn
cho caùc nhaø ñaàu tö vaø söû duïng voán huy ñoäng ñöôïc ñeå ñaàu tö
chöùng khoaùn treân thò tröôøng taøi chính.
• Coâng ty chöùng khoaùn – cung caáp ña daïng caùc loaïi dòch vuï taøi
chính nhö moâi giôùi, kinh doanh, tö vaán vaø bao tieâu chöùng khoaùn.
• Coâng ty baûo hieåm – huy ñoäng voán baèng caùch baùn chöùng
nhaän baûo hieåm cho coâng chuùng vaø söû duïng nguoàn voán huy
ñoäng ñöôïc ñeå ñaàu tö treân thò tröôøng taøi chính.
• Quyõ höu boång – quyõ naøy hình thaønh töø tieàn ñoùng goùp cuûa
caùc coâng ty vaø ñaïi dieän chính phuû vaø ñöôïc söû duïng ñeå ñaàu
tö treân thò tröôøng taøi chính. Voán goác vaø laõi cuûa quyõ naøy
duøng ñeå chi traû cho ngöôøi lao ñoäng döôùi hình thöùc löông höu.
3.3 Caùc coâng cuï taøi chính
Coù raát nhieàu loaïi chöùng khoaùn hay coâng cuï taøi chính ñöôïc giao dòch
treân thò tröôøng taøi chính, bao goàm caùc coâng cuï treân thò tröôøng voán
vaø caùc coâng cuï treân thò tröôøng tieàn teä. Ba loaïi chöùng khoaùn giao
dòch phoå bieán treân thò tröôøng voán bao goàm traùi phieáu (bonds),
chöùng khoaùn caàm coá baát ñoäng saûn (mortgages) vaø coå phieáu
(stocks).
• Traùi phieáu laø chöùng nhaän nôï daøi haïn do coâng ty hoaëc chính
phuû phaùt haønh ñeå huy ñoäng voán taøi trôï cho hoaït ñoäng cuûa
mình.
• Chöùng khoaùn caàm coá baát ñoäng saûn laø loaïi chöùng nhaän nôï
daøi haïn ñöôïc taïo ra nhaèm taøi trôï cho vieäc mua baát ñoäng saûn.
• Coå phieáu (coøn goïi laø chöùng khoaùn voán) laø chöùng nhaän ñaàu
tö vaø sôû höõu moät phaàn trong coâng ty coå phaàn.
Caùc coâng cuï taøi chính treân thò tröôøng tieàn teä laø nhöõng loaïi taøi saûn
taøi chính coù thôøi haïn khoâng qua 1 naêm, bao goàm tín phieáu kho baïc,
chöùng chæ tieàn göûi, thöông phieáu, thuaän nhaän cuûa ngaân haøng, quyõ
lieân bang, thoaû thuaän mua laïi, vaø kyù thaùc dollar ngoaïi bieân.
9
• Tín phieáu kho baïc (treasury bill) – chöùng khoaùn coù thôøi haïn
khoâng quaù 1 naêm do Kho baïc phaùt haønh ñeå huy ñoäng voán buø
ñaép thieáu huït cho ngaân saùch.
• Chöùng chæ tieàn göûi (certificate of deposit) – chöùng chæ tieàn göûi
do caùc toå chöùc nhaän kyù thaùc phaùt haønh coù neâu roõ soá tieàn
göûi, thôøi haïn vaø laõi suaát.
• Thöông phieáu (commercial paper) – chöùng khoaùn ngaén haïn do caùc
coâng ty raát uy tín phaùt haønh ñeå huy ñoäng voán ngaén haïn.
• Thuaän nhaän cuûa ngaân haøng (bank’s acceptance) – thoaû thuaän
theo ñoù ngaân haøng chaáp nhaän seõ thanh toaùn soá tieàn ghi treân
hoái phieáu khi hoái phieáu ñöôïc xuaát trình.
• Quyõ lieân bang – Kyù thaùc cuûa caùc toå chöùc nhaän kyù thaùc göûi
taïi Ngaân Haøng Döï Tröõ Lieân Bang.
• Thoaû thuaän mua laïi (repurchase agreement – repo) – Thoaû thuaän
theo ñoù ngaân haøng (hoaëc coâng ty) baùn chöùng khoaùn chính
phuû maø hoï sôû höõu keøm theo cam keát sau naøy seõ mua laïi
chöùng khoaùn ñoù.
• Kyù thaùc dollar ngoaïi bieân (eurodollar deposit) – Kyù thaùc dollar taïi
caùc ngaân haøng naèm ngoaøi laõnh thoå Hoa Kyø.
Ngoaøi caùc coâng taøi chính cuûa thò tröôøng tieàn teä vaø thò tröôøng voán,
thò tröôøng taøi chính coøn giao dòch caùc coâng cuï taøi chính hay chöùng
khoaùn phaùi sinh (derivatives). Chöùng khoaùn phaùi sinh (derivative
securities) laø loaïi chöùng khoaùn maø giaù trò cuûa noù ñöôïc phaùi sinh töø
giaù trò cuûa taøi saûn cô sôû (underlying assets). Chöùng khoaùn phaùi sinh
phoå bieán bao goàm caùc loaïi hôïp ñoàng kyø haïn (forwards contracts), hôïp
ñoàng giao sau (futures contracts), hôïp ñoàng hoaùn ñoåi (swaps contracts),
vaø hôïp ñoäng quyeàn choïn (options contracts). Caùc loaïi chöùng khoaùn
phaùi sinh naøy seõ ñöôïc xem xeùt ôû caùc baøi hoïc sau naøy cuûa moân
hoïc.
3.4 Khaùi nieäm veà hieäu quaû cuûa thò tröôøng taøi chính
Khaùi nieäm hieäu quaû thò tröôøng taøi chính raát quan troïng vì noù laøm
neàn taûng cho nhieàu lyù thuyeát vaø moâ hình taøi chính maø chuùng ta seõ
xem xeùt trong caùc baøi sau. Trong phaïm vi baøi naøy chæ giôùi thieäu ñeå
caùc baïn laøm quen vôùi khaùi nieäm vaø moät soá hình thöùc hieäu quaû
cuûa thò tröôøng taøi chính.
Thò tröôøng taøi chính hieäu quaû (efficient fiancial market) laø thò
tröôøng taøi chính trong ñoù giaù hieän taïi cuûa taøi saûn taøi chính phaûn
aùnh ñaày ñuû moïi thoâng tin coù lieân quan, nghóa laø giaù thò tröôøng
cuûa nhöõng chöùng khoaùn rieâng bieät thay ñoåi raát nhanh theo thoâng tin
môùi xuaát hieän. Eugene Fama laø ngöôøi ñi daàu trong vieäc nghieân cöùu
thò tröôøng hieäu quaû. Oâng moâ taû 3 möùc ñoä hieäu quaû cuûa thò
tröôøng nhö sau:
• Hình thöùc hieäu quaû yeáu – Giaù caû hieän taïi phaûn aùnh ñaàu ñuû
keát quaû giaù caû trong quaù khöù, hay noùi khaùc ñi, hieåu bieát veà
ñoäng thaùi giaù caû quaù khöù seõ giuùp baïn caûi thieän ñöôïc khaû
naêng döï baùo giaù caû trong töông lai.
10
• Hình thöùc hieäu quaû trung bình – Giaù caû hieän taïi phaûn aùnh ñaày
ñuû taát caû nhöõng thoâng tin ñöôïc coâng boá chaúng haïn nhö baùo
caùo thöôøng nieân hoaëc nhöõng tin töùc coù lieân quan
• Hình thöùc hieäu quaû maïnh – Giaù caû hieän taïi phaûn aùnh ñaày ñuû
taát caû thoâng tin keå caû thoâng tin quaù khöù, thoâng tin ñöôïc
coâng boá laãn thoâng tin coù tin rieâng tö (thoâng tin maø chæ coù
nhöõng ngöôøi beân trong coâng ty môùi bieát).
11