Suy ngẫm lại sự thần kì Đông Á
Trong những năm 90 của thế kỉ XX, khu vực Đông Á được cả thế giới đặc biệt chú ý vì sự tăng trưởng chưa từng có của nó.
SUY NGÊÎM LAÅI
SÛÅ THÊÌN KYÂ
ÀÖNG AÁ
(Saách tham khaão)
JOSEPH E. STIGLITZ
VAÂ
SHAHID YUSUF
(Biïn têåp)
Ngûúâi dõch:
VUÄ CÛÚNG
HOAÂNG THANH DÛÚNG
Hiïåu àñnh:
VUÄ CÛÚNG
Nhaâ xuêët baãn Chñnh trõ quöëc gia
Haâ Nöåi - 2002
2 SUY NGÊÎM LAÅI SÛÅ THÊÌN KYÂ ÀÖNG AÁ
Oxford University Press
Oxford G New York G Athens G Auckland G Bangkok G Bogotaá G Buenos Aires G
Calcutta G Cape Town G Chennai G Dar es Salaam G Delhi G Florence G Hong Kong G
Istanbul G Karachi G Kuala Lumpur G Madrid G Melbourne G Mexico City G Mumbai G
Nairobi G Paris G Saäo Paulo G Singapore G Taipei G Tokyo G Toronto G Warsaw
vaâ caác cöng ty chi nhaánh taåi
Berlin G Ibadan
© 2001 Ngên haâng Taái thiïët vaâ Phaát triïín quöëc tïë/Ngên haâng Thïë giúái
and Development / The World Bank
1818 H Street, N.W., Washington, D.C. 20433, Hoa Kyâ
Do Oxford University Press, Inc êën haânh.
198 Madison Avenue, New York, N.Y. 10016
Oxford laâ thûúng hiïåu àaä àùng kyá cuãa Oxford University Press.
Giûä moåi baãn quyïìn. Khöng àûúåc pheáp taái chïë, lûu trûä trong caác hïå thöëng coá thïí phuåc höìi
hoùåc truyïìn taãi bêët kyâ phêìn naâo trong êën phêím naây, úã bêët kyâ daång naâo vaâ theo bêët kyâ hònh
thûác naâo, duâ laâ àiïån tûã, cú giúái, sao chuåp, ghi êm hay nhûäng caách khaác khi khöng coá sûå cho
pheáp tûâ trûúác cuãa Oxford University Press.
Thiïët kïë bòa vaâ thiïët kïë bïn trong: Naylor Design, Washington, D.C.
Laâm taåi Hoa Kyâ
In lêìn àêìu vaâo thaáng Saáu 2001
Caác phaát hiïån, diïîn giaãi vaâ kïët luêån àûúåc trònh baây trong nghiïn cûáu naây hoaân toaân thuöåc vïì
caác taác giaã vaâ khöng phaãn aánh, duâ theo bêët kyâ khña caånh naâo, quan àiïím cuãa Ngên haâng Thïë
giúái, caác töí chûác trûåc thuöåc, caác thaânh viïn cuãa Ban Giaám àöëc Ngên haâng, cuäng nhû nhûäng
nûúác maâ hoå àaåi diïån. Caác àûúâng biïn giúái, maâu sùæc, tïn goåi vaâ caác thöng tin khaác úã bêët kyâ
baãn àöì naâo trong cuöën saách naây àïìu khöng phaãi laâ phaán quyïët cuãa Ngên haâng Thïë giúái vïì
àõa võ phaáp lyá cuãa bêët kyâ laänh thöí naâo hoùåc viïåc uãng höå hay chêëp nhêån nhûäng àûúâng biïn
giúái nhû vêåy.
MUÅC LUÅC
Lúâi Nhaâ xuêët baãn v
Lúâi noái àêìu vii
Lúâi caãm ún ix
1 Sûå thêìn kyâ Àöng AÁ bïn thïìm thiïn niïn kyã
Shahid Yusuf 1
2 Tùng trûúãng, khuãng hoaãng, vaâ tûúng lai phuåc höìi kinh tïë úã
Àöng AÁ
Takatoshi Ito 71
3 Thay àöíi vaâ tùng trûúãng cöng nghïå úã Àöng AÁ: Nhòn tûâ goác àöå
vô mö vaâ vi mö
Howard Pack 123
4 Cöng nghiïåp hoaá nöng thön Trung Quöëc trong böëi caãnh cuãa
sûå thêìn kyâ Àöng AÁ
Justin Yifu Lin and Yang Yao 183
5 Sau khuãng hoaãng, chïë àöå baãn võ àöla cuãa Àöng AÁ àûúåc
phuåc höìi: Möåt caách giaãi thñch cho viïåc cöë àõnh tyã giaá höëi àoaái
úã têìn suêët cao
Ronald I. McKinnon 249
6 Chñnh saách cöng nghiïåp vaâ chñnh saách taâi chñnh úã Trung Quöëc,
vaâ Viïåt Nam: möåt mö hònh múái hay laâ sûå taái hiïån kinh nghiïåm
cuãa Àöng AÁ
Dwight H. Perkins 309
iii
7 Chñnh phuã kiïím soaát cöng taác quaãn trõ doanh nghiïåp nhû möåt
thïí chïë taåm thúâi: Baâi hoåc tûâ Trung Quöëc
Yingyi Qian 371
8 Möëi quan hïå giûäa nhaâ nûúác vaâ doanh nghiïåp thúâi kyâ hêåu chiïën
úã Nhêåt Baãn: Thaânh cöng vaâ thêët baåi cuãa chïë àöå haânh chñnh
àa nguyïn
Tetsuji Okazaki 405
9 Sûå thêìn kyâ chó laâ khuác daåo àêìu: Nhaâ nûúác vaâ caãi caách khu vûåc
cöng ty úã Haân Quöëc
Meredith Woo-Cumings 429
10 Thûúng maåi vaâ tùng trûúãng: Àõnh hûúáng nhêåp khêíu hay
àõnh hûúáng xuêët khêíu? Bùçng chûáng tûâ Nhêåt Baãn vaâ Haân Quöëc
Robert Z. Lawrence vaâ David E. Weinstein 477
11 Sûå nöíi lïn cuãa möëi quan hïå FDI - Thûúng maåi vaâ tùng trûúãng
kinh tïë taåi Àöng AÁ
Shujiro Urata 515
12 Suy ngêîm laåi vïì vai troâ cuãa chñnh saách chñnh phuã úã
Àöng Nam AÁ
K. S. Jomo 577
13 Tûâ thêìn kyâ, qua khuãng hoaãng, àïën phuåc höìi: Baâi hoåc tûâ böën
thêåp kyã kinh nghiïåm cuãa Àöng AÁ
Joseph E. Stiglitz 639
SAU KHUÃNG HOAÃNG, CHÏË ÀÖÅ BAÃN VÕ ÀÖLA CUÃA ÀÖNG AÁ ...
SAU KHUÃNG HOAÃNG, CHÏË ÀÖÅ BAÃN VÕ ÀÖLA CUÃA ÀÖNG AÁ ...
SAU KHUÃNG HOAÃNG, CHÏË ÀÖÅ BAÃN VÕ ÀÖLA CUÃA ÀÖNG AÁ ...
SUY NGÊÎM LAÅI VÏÌ VAI TROÂ CUÃA CHÑNH SAÁCH CHÑNH PHUÃ...
iv
LÚÂI NHAÂ XUÊËT BAÃN
T
rong nhûäng nùm 90 cuãa thïë kyã XX, khu vûåc Àöng AÁ àûúåc caã thïë
giúái àùåc biïåt chuá yá vò sûå tùng trûúãng chûa tûâng coá cuãa noá.
Vúái töëc àöå tùng trûúãng kinh tïë cao liïn tuåc trong nhiïìu nùm,
Àöng AÁ àûúåc nhiïìu ngûúâi nhùæc àïën nhû möåt hiïån tûúång thêìn kyâ.
Phên tñch “hiïån tûúång Àöng AÁ”, thaáng 3 nùm 1993, Ngên haâng
Thïë giúái àaä xuêët baãn cuöën: “Sûå thêìn kyâ Àöng AÁ: Tùng trûúãng kinh
tïë vaâ chñnh saách cöng”.
Nhûng cuäng trong thúâi àiïím naây àaä coá khöng ñt yá kiïën hoaâi nghi:
liïåu trïn thûåc tïë coá hay khöng coá möåt sûå thêìn kyâ Àöng AÁ, vaâ nïëu coá
thò caái gò àaä taåo nïn sûå thêìn kyâ àoá. Vaâ cho àïën cuöëi nùm 1997, khi
khu vûåc naây chõu aãnh hûúãng cuãa möåt cuöåc khuãng hoaãng sêu sùæc vïì
kinh tïë - taâi chñnh khúãi nguöìn tûâ Thaái Lan, thò nhûäng nghi ngaåi naây
trúã nïn roä neát, vaâ thu huát sûå quan têm nghiïn cûáu cuãa caác chñnh giúái
vaâ caác nhaâ khoa hoåc.
Thaáng 6 nùm 2001, Ngên haâng Thïë giúái cuâng vúái Nhaâ xuêët baãn
Trûúâng Àaåi hoåc Oxford laåi cho ra mùæt baån àoåc cuöën “Suy ngêîm laåi
sûå thêìn kyâ Àöng AÁ”.
Muåc àñch cuãa cuöën saách nhùçm àûa ra möåt caách nhòn múái vïì kinh
nghiïåm cuãa khu vûåc Àöng AÁ trong nhûäng nùm 90, sau khi àaä khaão
saát cuöåc khuãng hoaãng vaâ sûå phuåc höìi; vaâ trong trûúâng húåp cêìn
thiïët, múã röång vaâ àiïìu chónh nhûäng kïët luêån trong cuöën “Sûå thêìn
kyâ Àöng AÁ” cuãa Ngên haâng Thïë giúái àaä xuêët baãn trûúác àêy.
Caác chûúng trong cuöën saách àaä ài sêu phên tñch, xem xeát laåi
nhûäng nhên töë quan troång quyïët àõnh sûå thaânh cöng cuãa Àöng AÁ,
nïu lïn nhûäng kinh nghiïåm cuãa nhûäng nùm 90, vaâ hoùåc thay àöíi,
v
hoùåc khùèng àõnh laåi nhûäng yá kiïën àaä trònh baây trong “Sûå thêìn kyâ
Àöng AÁ”.
Vúái möåt sûå quan têm nghiïn cûáu tòm hiïíu tûâ lêu àïën khu vûåc
naây, caác taác giaã cuãa cuöën saách àaä coá nhûäng phên tñch, töíng kïët múái
vïì nhûäng khña caånh khaác nhau trong kinh nghiïåm cuãa Àöng AÁ sau
khi àaä traãi qua hai nùm khuãng hoaãng; tûâ àoá giuáp cho ngûúâi àoåc múã
röång nhûäng nhêån thûác, nhûäng thöng tin cuãa mònh vïì cêu chuyïån
cuãa Àöng AÁ, möåt khu vûåc àöng dên cû nhêët thïë giúái hiïån nay.
Mùåc duâ coá möåt söë nhêån xeát, àaánh giaá, tiïëp cêån khaác vúái quan
àiïím cuãa chuáng ta, song nhûäng phaát hiïån àûúåc trònh baây trong
cuöën saách laâ nhûäng taâi liïåu tham khaão böí ñch àöëi vúái têët caã nhûäng
ai muöën tòm hiïíu vaâ hoåc têåp kinh nghiïåm cuãa Àöng AÁ.
Nhaâ xuêët baãn xin giúái thiïåu cuöën “Suy ngêîm laåi sûå thêìn kyâ
Àöng AÁ” vúái baån àoåc, vaâ mong nhêån àûúåc nhûäng yá kiïën trao àöíi.
Thaáng 2 nùm 2002
vi
LÚÂI NOÁI ÀÊÌU
c uöën saách naây àûúåc bùæt àêìu viïët vaâo cuöëi muâa heâ nùm
1997, khi cuöåc khuãng hoaãng Àöng AÁ múái chó laâ nhûäng
boáng mêy nhoã bao quanh Thaái Lan. Muåc àñch cuãa cuöën
saách laâ àûa ra möåt caái nhòn múái meã vïì kinh nghiïåm cuãa
khu vûåc naây trong nhûäng nùm 90, vaâ àïí múã röång, àiïìu chónh, nïëu
thêëy cêìn thiïët, nhûäng kïët luêån trong cuöën Sûå thêìn kyâ Àöng AÁ cuãa
Ngên haâng Thïë giúái, xuêët baãn nùm 1993. Qua möåt vaâi thaáng tiïëp
theo, tñnh chêët nghiïm troång cuãa cuöåc khuãng hoaãng ngaây caâng tùng
chûáng toã khöng nhûäng chó cêìn möåt nghiïn cûáu múái, maâ coân cêìn
möåt nghiïn cûáu coá thïí têåp húåp àûúåc nhiïìu triïín voång khaác nhau vïì
nhûäng khña caånh then chöët cuãa mö hònh Àöng AÁ vaâ nhûäng phiïn
baãn tuyâ theo tûâng nûúác cuãa noá.
Chuáng töi àaä quyïët àõnh têåp húåp möåt nhoám caác hoåc giaã nöíi
tiïëng, tûâ lêu tûâng quan têm àïën Àöng AÁ, vaâ àïì nghõ hoå phaãn aánh
nhûäng tuyïën phaát triïín chñnh trong cêu chuyïån cuãa khu vûåc, xeát
àïën têët caã nhûäng nghiïn cûáu múái nhêët vaâ nhûäng cêu hoãi naãy sinh
tûâ khi coá khuãng hoaãng.
Khi caác taác giaã gùåp nhau àïí thaão luêån baãn thaão lêìn àêìu tiïn vaâo
muâa heâ nùm 1998, thò caã Àöng AÁ vaâ nïìn kinh tïë thïë giúái dûúâng nhû
àang àûáng trûúác möåt tûúng lai aãm àaåm. Sûå thêìn kyâ coân àang buâng
nhuâng, vaâ ñt ai nghô rùçng khu vûåc naây laåi coá thïí bûúác vaâo thúâi kyâ
phuåc höìi nhanh choáng.
Vúái lúåi thïë coá thïí àaánh giaá vêën àïì sau khi noá àaä xaãy ra, àiïìu
may mùæn laâ chuáng töi àaä khöng vöåi xuêët baãn cuöën saách naây - trong
luác quaá trònh phuåc höìi úã Àöng AÁ diïîn ra rêët nhanh. Vò thïë, caác taác
vii
giaã vûâa coá àuã thúâi gian àïí khaão saát cuöåc khuãng hoaãng vaâ sûå phuåc
höìi, vûâa coá thïí suy ngêîm laåi nhûäng caách giaãi thñch cuãa mònh vïì sûå
thêìn kyâ. Hoå àaä sûãa chûäa rêët nhiïìu caác baâi viïët cuãa mònh. Kïët quaã
cuöëi cuâng laâ cuöën saách àaä múã röång rêët nhiïìu nhûäng hiïíu biïët cuãa
chuáng ta vïì nhiïìu cêu chuyïån cuãa Àöng AÁ vaâ caác trûúâng húåp tùng
trûúãng khaác.
Cuöën saách àaä àaánh giaá nhûäng kinh nghiïåm àang hoaân thiïån dêìn
vúái caác chñnh saách cöng nghiïåp dûúái nhûäng hònh thûác àaä àûúåc tûâng
quöëc gia Àöng AÁ thûåc hiïån. Noá tòm hiïíu sêu kinh nghiïåm cuãa
Trung Quöëc coá thïí ùn khúáp ra sao vúái kinh nghiïåm cuãa caác nïìn kinh
tïë khaác trong khu vûåc - möåt khña caånh àaä khöng àûúåc àïì cêåp àïën
trong Sûå thêìn kyâ Àöng AÁ. Nhûäng bùçng chûáng phong phuá trong
thêåp kyã 90 cuäng àaä roåi nhûäng aánh saáng múái vaâo sûå àoáng goáp tûúng
àöëi cuãa caác chñnh saách àõnh hûúáng xuêët khêíu vaâ tûå do hoaá nhêåp
khêíu àöëi vúái tùng trûúãng, vaâ noá giuáp laâm roä nhûäng vêën àïì then
chöët coá aãnh hûúãng àïën viïåc lûåa choån caác chñnh saách tó giaá. Hiïån nay,
chuáng ta àaä nhêån thûác àûúåc rùçng, àïí hiïíu sûå phaát triïín cuãa Àöng
AÁ, khöng thïí taách rúâi vêën àïì kinh tïë chñnh trõ cuãa sûå thay àöíi, cuâng
vúái hoaåt àöång quaãn trõ vaâ vai troâ cuãa nhûäng thïí chïë then chöët. Caác
taác giaã cuãa cuöën saách àaä xem xeát kyä lûúäng tûâng yïëu töë àoá, do àoá àaä
cung cêëp cho ngûúâi àoåc möåt “kñnh vaån hoa” vïì kinh tïë cuãa Àöng AÁ,
sêu sùæc, vûäng vaâng vïì lêåp luêån, vaâ rêët thêån troång. Nhûäng phaát hiïån
àûúåc trònh baây úã àêy quyá giaá vúái têët caã nhûäng ai àang muöën tòm
hiïíu vaâ hoåc têåp tûâ nhûäng kinh nghiïåm vaâ kyã luåc phi thûúâng cuãa
Àöng AÁ trong nhûäng thêåp kyã qua.
Nicholas Stern Vinod Thomas
Nhaâ kinh tïë trûúãng vaâ Phoá Chuã tõch
Phoá Chuã tõch Cao cêëp Viïån Ngên haâng Thïë giúái
Kinh tïë hoåc Phaát triïín
viii
LÚÂI CAÃM ÚN
D
ûå aán coá quy mö röång lúán vaâ keáo daâi àûúåc nhû vêåy laâ nhúâ
rêët nhiïìu sûå giuáp àúä - vaâ coá leä nïëu muöën nïu àêìy àuã thò
phaãi toã lúâi caám ún àïën rêët nhiïìu ngûúâi. Sûå biïët ún àêìu
tiïn vaâ sêu sùæc nhêët cuãa chuáng töi laâ àïën chñnh phuã Nhêåt
Baãn, do nhûäng khoaãn taâi trúå haâo phoáng daânh cho viïåc nghiïn cûáu
vaâ xuêët baãn cuöën saách naây thöng qua Viïån Chñnh saách vaâ Phaát triïín
Nguöìn Nhên lûåc. Quyä chêu AÁ àaä àöìng töí chûác höåi thaão vúái chuáng
töi vaâo thaáng 2 nùm 1999, vaâ nhûäng phûúng tiïån tuyïåt vúâi cuãa töí
chûác naây úã San Francisco àaä taåo cho chuáng töi möåt bêìu khöng khñ
trong laânh trong hai ngaây àaâm luêån vïì hoåc thuêåt. Chuáng töi xin
chên thaânh caám ún sûå giuáp àúä cuãa quyä. Àaä coá nhiïìu ngûúâi laâ àöëi
tûúång trao àöíi cho nhiïìu baâi viïët choån loåc úã caác giai àoaån khaác nhau
cuãa dûå aán; nhên àêy chuáng töi xin àûúåc caám ún Masahiro Kawai,
Fukunari Kimura, Lawrence Lau, Tetsuji Okazaki, Masahiro
Okuno - Fujiwara, Jungsoo Park, Stephen Parker, Richard
Robinson, Frederic Scherer, vaâ Robert Wade. Nhûäng ngûúâi àaä coá
àoáng goáp vïì mùåt haânh chñnh cho thaânh cöng cuãa dûå aán naây laâ
Rebecca Sugui, Chiharu Ima, Umou Al-Bazzaz, vaâ Marc Shotten.
Chuáng töi cuäng xin chên thaânh caám ún Migara DeSilva, ngûúâi àaä
giuáp vaâo viïåc töí chûác nghiïn cûáu vaâ tñch cûåc tham gia vaâo cöng taác
hêåu cêìn phûác taåp cho dûå aán naây. Viïåc chuêín bõ cuöën saách, thiïët kïë
saách, biïn têåp, saãn xuêët vaâ truyïìn baá cuöën saách naây coá sûå àiïìu phöëi
cuãa nhoám Xuêët baãn Ngên haâng Thïë giúái. Cuöëi cuâng, chuáng töi xin
trên troång caám ún Farrukh Iqbal, ngûúâi àaä coá saáng kiïën àùåt cuöën
saách dûúái sûå baão trúå vïì mùåt töí chûác cuãa Viïån Ngên haâng Thïë giúái
vaâ àaä höî trúå cuäng nhû khuyïën khñch chuáng töi trong suöët thúâi gian
hoaân thaânh dûå aán.
ix
CAÁC TAÁC GIAÃ
Takatoshi Ito laâ Giaáo sû Kinh tïë hoåc taåi Viïån Nghiïn cûáu Kinh tïë, Àaåi hoåc
Hitotsubashi.
Jomo K.S. laâ Giaáo sû khoa Kinh tïë hoåc ûáng duång taåi Àaåi hoåc Malaya,
Kuala Lumpur, Malaysia.
Robert Lawrence laâ Giaáo sû vïì Thûúng maåi vaâ àêìu tû quöëc tïë Albert L.
Williams taåi Trûúâng Quaãn lyá Nhaâ nûúác John F.Kennedy thuöåc Àaåi hoåc
Harvard. Öng cuäng laâ Chuyïn viïn cao cêëp taåi Viïån Kinh tïë Quöëc tïë.
Justin Yifu Lin laâ Giaáo sû vaâ Giaám àöëc Trung têm Nghiïn cûáu Kinh tïë
Trung Quöëc taåi Àaåi hoåc Bùæc Kinh, vaâ laâ Giaáo sû Kinh tïë hoåc taåi Àaåi hoåc
Khoa hoåc vaâ Cöng nghïå Höìng Köng.
Ronald I.McKinnon laâ Giaáo sû Kinh tïë hoåc Eberle vaâ Chuyïn viïn cao cêëp
taåi Trung têm Nghiïn cûáu vïì phaát triïín kinh tïë vaâ caãi caách chñnh saách
taåi Àaåi hoåc Stanford.
Tetsuji Okazaki laâ Giaáo sû Kinh tïë hoåc taåi Àaåi hoåc Tokyo vaâ Chuyïn viïn
taåi Viïån Nghiïn cûáu Kinh tïë, Thûúng maåi vaâ Cöng nghiïåp.
Howard Pack laâ Giaáo sû vïì Kinh doanh vaâ Chñnh saách cöng cöång, Kinh tïë
hoåc vaâ Quaãn trõ taåi trûúâng Wharton, Àaåi hoåc Pensylvania.
Dwight H. Perkins laâ Giaáo sû Kinh tïë chñnh trõ Harold Hitchings taåi Àaåi
hoåc Harvard.
Yingyi Quian laâ Giaáo sû taåi Khoa Kinh tïë, Àaåi hoåc Maryland.
Joseph E. Stiglitz laâ Giaáo sû Kinh tïë hoåc taåi Àaåi hoåc Stanford, Chuyïn viïn
cao cêëp danh dûå taåi Viïån Nghiïn cûáu quöëc tïë, Àaåi hoåc Stanford vaâ
Chuyïn viïn thónh giaãng taåi Viïån Brookings. Trûúác àêy, öng laâ Nhaâ
kinh tïë trûúãng taåi Ngên haâng Thïë giúái.
Shujiro Urata l â Giaáo sû Kinh tïë hoåc taåi Àaåi hoåc Waseda, Tokyo, Nhêåt B n ã.
David Weinstein laâ Giaáo sû vïì Kinh tïë Nhêåt Baãn Carl Summer Shoup taåi
Àaåi hoåc Columbia.
xi
Meredith Woo-Cumings laâ Phoá Giaáo sû Khoa hoåc chñnh trõ taåi Àaåi hoåc
Northwestern.
Yang Yao laâ Phoá Giaáo sû Kinh tïë hoåc taåi Trung têm Nghiïn cûáu Kinh tïë
Trung Quöëc, Àaåi hoåc Bùæc Kinh.
Shahid Yusuf laâ Trûúãng nhoám Nghiïn cûáu taåi Nhoám Nghiïn cûáu vïì Kinh
tïë phaát triïín, Ngên haâng Thïë giúái.
xii
xiii
SUY NGÊÎM LAÅI
SÛÅ THÊÌN KYÂ
ÀÖNG AÁ
SUY NGÊÎM LAÅI
SÛÅ THÊÌN KYÂ
ÀÖNG AÁ
CHÛÚNG 1
SÛÅ THÊÌN KYÂ ÀÖNG AÁ
BÏN THÏÌM THIÏN NIÏN KYÃ
Shahid Yusuf
À
öëi vúái Àöng AÁ, nhûäng nùm 90 cuãa thïë kyã naây laâ thúâi kyâ
thu huát sûå chuá yá àùåc biïåt, theo nghôa àen cuãa tûâ naây, vaâ
dûúâng nhû cuäng baáo möåt àiïìm xêëu seä xaãy ra nhû möåt
cêu tuåc ngûä nöíi tiïëng cuãa Trung Quöëc àaä dûå baáo. Thêåp
kyã naây bùæt àêìu bùçng möåt dêëu hiïåu tñch cûåc vúái hêìu hïët caác quöëc
gia trong khu vûåc coá töëc àöå tùng trûúãng cao. Tùng trûúãng nhanh
keáo daâi trong 5 nùm vaâ bùæt àêìu chûäng laåi tûâ nùm 1996 vúái sûå tùng
chêåm cuãa xuêët khêíu, sûå xuêët hiïån nùng lûåc dû thûâa trong nhiïìu
ngaânh cöng nghiïåp, vaâ sûå suy giaãm thu nhêåp (xem Baãng 1.1 vaâ
1.2). Nhûäng cêu hoãi bùæt àêìu àûúåc àùåt ra àöëi vúái sûác maånh cuãa caác
nïìn kinh tïë àûúåc mïånh danh laâ nhûäng “ con höí” , vaâ nhûäng nghi
ngaåi naây trúã nïn nghiïm troång hún vaâo nùm 1997, khi caác chaebol
úã Haân Quöëc suåp àöí, coá dêëu hiïåu cùng thùèng cuãa khu vûåc taâi chñnh
vaâ bêët àöång saãn úã Thaái Lan, sûå àònh trïå yïëu keám dai dùèng cuãa nïìn
kinh tïë Nhêåt Baãn.1
Vaâo cuöëi nùm 1997, khu vûåc naây hoaân toaân chõu aãnh hûúãng cuãa
möåt cuöåc khuãng hoaãng toaân diïån khúãi nguöìn tûâ Thaái Lan, sau àoá
lan ra Haân Quöëc, Malaixia, vaâ Inàönïxia. Philippin, Höìng Köng
(Trung Quöëc), vaâ Xingapo cuäng chõu aãnh hûúãng nhûng úã mûác àöå
thêëp hún. Tùng trûúãng chêåm laåi úã Trung Quöëc vaâ Àaâi Loan (Trung
Quöëc), hai nïìn kinh tïë ñt chõu taác àöång nhêët tûâ cuöåc khuãng hoaãng.2
Nhûäng nghi ngúâ ban àêìu vïì tûúng lai cuãa caái goåi laâ sûå thêìn kyâ
2 SUY NGÊÎM LAÅI SÛÅ THÊÌN KYÂ ÀÖNG AÁ
Baãng 1.1 Töëc àöå tùng haâng nùm cuãa töíng saãn phêím quöëc nöåi thûåc tïë bònh quên
àêìu ngûúâi, 1973-96
Töíng saãn phêím quöëc nöåi Tùng trûúãng haâng
Nïìn kinh tïë trïn àêìu ngûúâi luác àêìu (USD) nùm (%)
Anh 17.953 0,5
Phaáp 12.940 1,5
Àûác 13.152 1,8
AÁo 11.308 2,0
Italia 10.409 2,1
Têy Ban Nha 8.739 1,8
Hy Laåp 7.779 1,5
Xingapo 5.412 6,1
Höìng Köng (Trung Quöëc) 6.768 5,1
Nhêåt Baãn 11.017 2,5
Malaixia 3.167 4,0
Philippin 1.956 0,8
Haân Quöëc 2.840 6,8
Inàönïxia 1.538 3,6
Thaái Lan 1.750 5,6
Trung Quöëc 839 5,4
Myä 16.607 1,6
Nguöìn: Crafts 1999.
Àöng AÁ trúã nïn hïët sûác nhaá nhem.
Caác nhaâ quan saát trûúác àêy vöën lo lùæng vïì viïåc thiïëu nhûäng tiïën
böå kyä thuêåt trong khu vûåc; tònh traång dïî àöí vúä cuãa hïå thöëng ngên
haâng; sûå thêm huåt ngaây caâng lúán cuãa taâi khoaãn vaäng lai, sûác caånh
tranh trong xuêët khêíu suát giaãm, lúåi nhuêån cöng ty thu heåp, nguy cú
cuãa caác khoaãn núå ngùæn haån; vaâ nhûäng ngûúâi vöën chó trñch sûå àêìu tû
traân lan trong lônh vûåc bêët àöång saãn, giúâ àêy caãm thêëy nhûäng hoaâi
nghi naây àaä àûúåc chûáng thûåc (thñ duå, xem Reinhardt 2000; Easterly
vaâ caác taác giaã khaác 1993; Bello vaâ Rosenfeld 1990 coá nhûäng phaát
biïíu àêìu tiïn vïì vêën àïì naây). Àöëi vúái caác nhaâ nghiïn cûáu vöën nhòn
nhêån sûå tùng trûúãng cao liïn tuåc cuãa khu vûåc trong voâng hún 3 thêåp
kyã nhû möåt àiïìu bêët thûúâng, thò suy thoaái naây dûúâng nhû chó laâ möåt
àiïìu taái khùèng àõnh àûúng nhiïn cuãa lyá thuyïët lûåc huát (Easterly vaâ
caác taác giaã khaác 1993).
SÛÅ THÊÌN KYÂ ÀÖNG AÁ BÏN THÏÌM THIÏN NIÏN KYÃ 3
Baãng 1.2 Phêìn trùm thay àöíi trong töíng saãn phêím quöëc nöåi úã Àöng AÁ,
1996-2001
a b
Khu vûåc 1996 1997 1998 1999 2000 2001
Nùm nûúác Àöng AÁ
Inàönïxia 8,0 4,5 -13,7 0,5 3,0 5,0
Haân Quöëc 6,8 5,0 -5,8 10,2 6,0 6,1
Malaixia 8,6 7,5 -7,5 5,4 6,0 6,1
Philippin 5,8 5,2 -0,5 3,2 4,0 4,8
Thaái Lan 5,5 -1,3 -10,0 4,0 5,0 5,5
Caác nïìn kinh tïë chuyïín àöíi
Trung Quöëc 9,6 8,8 7,8 7,1 7,0 7,2
Viïåt Nam 9,3 8,2 5,8 4,7 4,6 4,5
Caác nïìn kinh tïë nhoã
Campuchia 7,0 1,0 1,0 4,0 5,5 6,0
Laâo 6,8 6,9 4,0 4,0 4,5 5,0
Papua Niu Ghinï 3,5 -4,.6 2,5 3,9 4,7 4,5
Phigi 3,4 -1,8 -1,3 7,8 3,5 3,0
Möng Cöí 2,4 4,0 3,5 3,3 4,3 4,5
Quêìn àaão Sölömön 0,6 -0,5 -7,0 1,0 2,0 3,0
Caác nïìn kinh tïë cöng nghiïåp hoaá múái (trûâ Haân Quöëc)
Höìng Köng (Trung Quöëc) 4,5 5,3 -5,1 2,0 5,2 4,4
Xingapo 7,6 8,4 0,4 5,4 5,7 5,8
Àaâi Loan (Trung Quöëc) 5,7 6,8 4,8 5,5 6,5 6,1
Caác nûúác cöng nghiïåp
Nhêåt Baãn 5,0 1,6 -2,5 0,3 0,9 1,6
Myä 3,7 4,5 4,3 4,1 4,3 —
— Khöng coá söë liïåu.
a. Ûúác tñnh
b. Dûå baáo
Nguöìn: Ngên haâng Thïë giúái 2000a.
Khi cuöåc khuãng hoaãng àang úã giai àoaån trêìm troång vaâo cuöëi
nùm 1997, coá nhûäng yá kiïën cho rùçng, sûå suy thoaái khu vûåc coá thïí coá
nhûäng hêåu quaã sêu röång hún nhiïìu. Trong möåt baâi xaä luêån nöíi bêåt,
taåp chñ Economist àaä lûu yá rùçng, möåt sûå suy giaãm kinh tïë àöåt ngöåt
aãnh hûúãng túái Nhêåt Baãn vaâ Haân Quöëc “ àaä dêîn túái möåt vêën àïì
4 SUY NGÊÎM LAÅI SÛÅ THÊÌN KYÂ ÀÖNG AÁ
nghiïm troång múái. Àêy laâ hai trong söë nhûäng nïìn kinh tïë lúán nhêët
vaâ cuäng laâ, nhûäng nûúác nhêåp khêíu nhiïìu nhêët thïë giúái, vaâ cuäng laâ
hai quöëc gia àêìu tû vaâo moåi núi trïn thïë giúái. Thaãm hoåa taâi chñnh
taåi hai nûúác naây coá thïí dêîn túái möåt sûå suát giaãm toaân cêìu, hay thêåm
chñ laâ möåt cuöåc suy thoaái.” (Economist, 20-12-1997, trang 15; vïì quaá
trònh dêîn túái khuãng hoaãng vaâ hêåu quaã cuãa noá, xem Ngên haâng Thïë
giúái 1999a).
Möåt khi mûác àöå trêìm troång thûåc sûå cuãa caác vêën àïì nhû tñnh dïî
àöí vúä cuãa hïå thöëng taâi chñnh, sûå giaám saát àiïìu tiïët khöng thoãa àaáng,
núå cöng ty chöìng chêët, quaãn lyá yïëu keám, dû thûâa nùng lûåc úã caác tiïíu
ngaânh chïë taác then chöët úã Àöng AÁ trúã nïn roä neát, thò caác quöëc gia
khaác - nhû Braxin vaâ Liïn bang Nga - seä phaãi chõu nhûäng cuöåc têën
cöng mang tñnh àêìu cú vaâ àûúng àêìu vúái sûå ra ài cuãa vöën (Clifford
vaâ Engardio 1999; Gilpin 2000)3. Nïìn kinh tïë thïë giúái lêm vaâo tònh
thïë chïnh vïnh trong suöët nùm 1998 vúái viïåc Myä vaâ möåt söë nïìn
kinh tïë Chêu Êu àoáng vai troâ laâ àöång lûåc chñnh cho tùng trûúãng, vaâ
Myä cuäng laâ nûúác hêëp thuå phêìn lúán nguöìn vöën àang ruát khoãi Àöng
AÁ (Van Wincoop vaâ Yi 2000). Tuy nhiïn, túái àêìu nùm 1999, nhûäng
àiïìu töìi tïå nhêët àaä úã laåi phña sau. Mùåc dêìu nïìn kinh tïë Nhêåt Baãn vêîn
coân yïëu, caác quöëc gia Àöng AÁ khaác bùæt àêìu höìi phuåc dûåa trïn cú súã
nhu cêìu xuêët khêíu xuêët phaát tûâ Myä vaâ Àöng Êu, àùåc biïåt laâ haâng
àiïån tûã, vaâ chi ngên saách trong nûúác gia tùng.
Quaá trònh phuåc höìi trúã nïn nhanh choáng hún vaâo giai àoaån cuöëi
nùm 1999 do thûúng maåi nöåi vuâng gia tùng, giaá dêìu tùng àaä khuyïën
khñch caác nhaâ saãn xuêët dêìu moã, viïåc tùng giaá cuãa àöìng yïn (“ Phuåc
höìi xuêët khêíu Àöng Nam AÁ” Oxford Analytica, ngaây 10 thaáng 12
nùm 1999). Àïën àêìu nùm 2000, phêìn lúán nhûäng hoaâi nghi vïì tûúng
lai phaát triïín kinh tïë úã Àöng AÁ àaä tan biïën.4 Trong taåp chñ Financial
Times ngaây 23 thaáng 2 nùm 2001, Martin Wolf àaä nhòn thêëy “ Tûúng
lai choái loåi cuãa Chêu AÁ” , “ Sûå trúã laåi àaáng kinh ngaåc cuãa Chêu AÁ”,
vaâ cho rùçng “ cêu chuyïån kinh tïë quan troång nhêët cuãa hai thêåp kyã
qua – cêu chuyïån vïì sûå saát laåi gêìn nhau trong mûác thu nhêåp cuãa
caác nïìn kinh tïë tiïn tiïën nhúâ tó lïå söë ngûúâi söëng trong caác quöëc gia
múái nöíi taåi Chêu AÁ ngaây caâng nhiïìu - àaä lêëy laåi àûúåc sûå tñn nhiïåm
SÛÅ THÊÌN KYÂ ÀÖNG AÁ BÏN THÏÌM THIÏN NIÏN KYÃ 5
cuãa noá” . Chñnh sûå phuåc höìi cuãa thõ trûúâng chûáng khoaán trong khu
vûåc àûúåc nhûäng nhòn nhêån laåc quan vïì trûä lûúång cöng nghïå vaâ
Internet thuác àêíy àaä taåo thïm àöång lûåc. (“ Nöîi súå haäi Internet” Taåp
chñ Kinh tïë Viïîn Àöng, ngaây 6 thaáng 1, ngaây 30 thaáng 12 nùm 2000).5
Vúái caác nïìn kinh tïë Àöng AÁ tùng trûúãng gêìn 6% nùm 2000 sau
khi àaä àaåt töëc àöå tùng trûúãng 4,1% nùm 1999, liïåu coá cêìn suy nghô
laåi vïì sûå thêìn kyâ cuãa Àöng AÁ khöng? Liïåu chuáng ta coá thïí xem möåt
nùm tùng trûúãng thêëp - àoá laâ nùm 1998, khi caác nïìn kinh tïë Àöng AÁ
chó tùng trûúãng 1,6% - nhû möåt sûå suát giaãm khöng thïí traánh khoãi
trïn con àûúâng tiïën túái toaân cêìu hoaá hay khöng? Hay liïåu cuöåc
khuãng hoaãng nùm 1997-98 vaâ nhûäng àiïìu maâ cuöåc khuãng hoaãng
naây àaä cho chuáng ta thêëy liïn quan túái chñnh saách vô mö, thïí chïë,
hoaåt àöång kinh doanh, khaã nùng àiïìu tiïët úã Àöng AÁ coá àoâi hoãi phaãi
àaánh giaá laåi mö hònh Àöng AÁ vaâ nhûäng àöång thaái bïn trong cuãa noá
hay khöng? Liïåu nhûäng yïëu keám cú baãn àang töìn taåi dai dùèng trong
caác nïìn kinh tïë Àöng AÁ coá bõ nhûäng sûác maånh khöng thïí phuã nhêån
àûúåc vaâ gêìn ba thêåp kyã tùng trûúãng nhanh choáng che múâ?
TAÅI SAO PHAÃI SUY NGÊÎM LAÅI VAÂ SUY NGÊÎM CAÁI GÒ?
Muåc tiïu cuãa cuöën saách naây laâ phoáng têìm mùæt àïí tòm hiïíu möåt
quang caãnh coân laå lêîm do möåt sûå kiïån nghiïm troång khöng lûúâng
trûúác àûúåc gêy ra. Caác chûúng trong cuöën saách naây xem xeát laåi
nhûäng nhên töë quan troång quyïët àõnh túái thaânh tûåu cuãa Àöng AÁ tûâ
giaác àöå quöëc gia hoùåc khu vûåc, vaâ chó ra kinh nghiïåm cuãa nhûäng
nùm 90, hoùåc àaä thay àöíi, hoùåc taái khùèng àõnh ra sao nhûäng quan
àiïím chñnh thöëng àêìu nhûäng nùm 90 vöën thûúâng àûúåc thêëy trong
Sûå thêìn kyâ Àöng AÁ (Ngên haâng Thïë giúái 1993) vaâ nhiïìu êën phêím
khaác (àaánh giaá vïì sûå thêìn kyâ Àöng AÁ, nhûäng nhiïåm vuå maâ noá àùåt
ra, vaâ àïì xuêët caác kiïën nghõ, àùåc biïåt laâ chñnh saách cöng nghiïåp,
xem Wade 1996).
Kiïíu cêu hoãi trïn àêy àaä àûúåc Paul Krugman nïu ra möåt caách
hïët sûác roä raâng vaâo thaáng 8 nùm 1997, ngay sau khi cuöåc khuãng
6 SUY NGÊÎM LAÅI SÛÅ THÊÌN KYÂ ÀÖNG AÁ
hoaãng nöí ra úã Thaái Lan. Krugman ài theo quan àiïím cuãa Young
(1992, 1994a vaâ b), Kim, vaâ Lau (1994) khi cho rùçng, sûå tùng trûúãng
cuãa Chêu AÁ “ vïì cú baãn laâ vêën àïì cuãa möì höi chûá khöng phaãi laâ taâi
nùng – tûác laâ do laâm viïåc chùm chó hún chûá khöng phaãi laâ thöng
minh hún” . Öng tiïëp tuåc böí sung vaâo quan àiïím naây:
Nïëu coá möåt àiïìu gò àoá maâ ngûúâi uãng höå hïå thöëng Chêu AÁ ngûúäng möå
thò àoá phaãi laâ caái caách maâ caác chñnh phuã Chêu AÁ thuác àêíy sûå phaát triïín
cuãa cöng nghïå vaâ caác ngaânh cöng nghiïåp nhêët àõnh. Àiïìu naây àûúåc
xem nhû caách giaãi thñch cho hiïåu quaã tùng rêët cao trong caác nïìn kinh tïë
naây. Nhûng nïëu baån kïët luêån rùçng àoá chuã yïëu laâ möì höi – rùçng hiïåu
quaã khöng tùng maånh – thò sûå toãa saáng cuãa caác chñnh saách cöng nghiïåp
Chêu AÁ trúã nïn ñt roä neát hún nhiïìu. Möåt nguå yá khöng àûúåc chaâo àoán
khaác cuãa lyá thuyïët möì höi laâ noá cho rùçng tùng trûúãng Chêu AÁ chùæc chùæn
seä chêåm laåi. Chuáng ta coá thïí àaåt àûúåc tùng trûúãng kinh tïë cao bùçng caách
gia tùng mûác àöå tham gia vaâo lûåc lûúång lao àöång, cung cêëp cho moåi
ngûúâi möåt nïìn giaáo duåc cú súã, tùng gêëp ba tó troång cuãa àêìu tû trong
GDP (töíng saãn phêím quöëc nöåi), nhûng roä raâng àêy laâ nhûäng thay àöíi
khöng thïí lùåp laåi.
Baâi hoåc lúán nhêët coá àûúåc tûâ nhûäng khoá khùn [gêìn àêy] cuãa Chêu AÁ
khöng phaãi laâ baâi hoåc vïì kinh tïë hoåc maâ chñnh laâ baâi hoåc vïì chñnh phuã.
Khi caác nïìn kinh tïë Chêu AÁ khöng cho ta bêët cûá thûá gò ngoaâi nhûäng tin
tûác töët àeåp thò roä raâng moåi ngûúâi seä nghô rùçng, nhûäng nhaâ lêåp kïë hoaåch
cuãa caác nïìn kinh tïë naây biïët hoå àang laâm gò. Nhûng giúâ àêy, khi sûå thêåt
àaä àûúåc phúi baây thò hoaá ra hoå khöng hiïíu gò caã. (Paul Krugman, “Àiïìu
gò àaä diïîn ra àöëi vúái sûå thêìn kyâ Àöng AÁ?” Taåp chñ Fortune, ngaây 18
thaáng 8 nùm 1997, trang 27).
NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ CHUÃ CHÖËT ÀÖËI VÚÁI SÛÅ THÊÌN KYÂ ÀÖNG AÁ
Trûúác khi suy nghô laåi vïì nguyïn nhên vaâ àöång thaái cuãa phûúng
thûác phaát triïín cuãa Àöng AÁ, töi xin toám tùæt laåi nhûäng yïëu töë chuã yïëu
cuãa phûúng thûác naây, thûúâng àûúåc nhùæc túái vaâo àêìu thêåp kyã 90 vaâ
àaä àûúåc trònh baây trong cuöën Sûå thêìn kyâ Àöng AÁ vaâ nhiïìu êën phêím
khaác (Ngên haâng Thïë giúái 1993, Ohno 1998). Möîi quöëc gia theo àuöíi
SÛÅ THÊÌN KYÂ ÀÖNG AÁ BÏN THÏÌM THIÏN NIÏN KYÃ 7
möåt mö hònh àaä àûúåc biïën àöíi cho phuâ húåp vúái àiïìu kiïån cuãa mònh,
nhûng bao giúâ noá cuäng bao göìm böën yïëu töë chñnh.
Thûá nhêët, àoá laâ sûå gùæn kïët vúái caác yïëu töë cú baãn cuãa quaãn lyá kinh
tïë vô mö. Àiïìu naây àoâi hoãi:
G Möåt möi trûúâng kinh doanh öín àõnh vúái tyã lïå laåm phaát tûúng àöëi
thêëp, tûâ àoá khuyïën khñch àêìu tû vaâo taâi saãn cöë àõnh, àêìu tû daâi
haån.
G Nhûäng chñnh saách taâi khoaá öín àõnh vaâ khön ngoan böí trúå tñch
cûåc cho caác chñnh saách khaác nhùçm chia seã cöng bùçng thaânh quaã
thu àûúåc nhúâ tùng trûúãng cao hún.
G Caác chñnh saách tó giaá höëi àoaái tùng cûúâng cho sûác caånh tranh cuãa
haâng hoaá xuêët khêíu.
G Phaát triïín vaâ tûå do hoaá khöng ngûâng khu vûåc taâi chñnh, nhùçm
phaát huy töëi àa nguöìn tiïët kiïåm trong nûúác (ban àêìu àûúåc töëc àöå
tùng trûúãng nhanh kñch thñch), thuác àêíy sûå phên böí hiïåu quaã
cuäng nhû sûå höåi nhêåp vaâo hïå thöëng taâi chñnh toaân cêìu.
G Caác nöî lûåc nhùçm töëi thiïíu hoaá nhûäng boáp meáo vïì giaá caã.
G Nhûäng haânh àöång höî trúå phöí cêåp giaáo duåc tiïíu hoåc vaâ trung hoåc
cú súã, cuäng nhû viïåc taåo ra àöåi nguä coá trònh àöå nhùçm àêíy maånh
xu thïë phaát triïín hûúáng ngoaåi.
Yïëu töë thûá hai cuãa chiïën lûúåc naây nhêën maånh àïën sûå cêìn thiïët
phaãi coá möåt böå maáy haânh chñnh coá khaã nùng nhêån thûác vaâ thûåc hiïån
nhûäng mö hònh vïì möåt “ nhaâ nûúác maånh” (nghôa laâ möåt nhaâ nûúác
phaát triïín theo hûúáng têåp trung, coá quyïìn lûåc maånh), cuäng nhû
nhûäng cam kïët àaáng tin cêåy vïì phaát triïín trong daâi haån. Yïëu töë naây
- dûåa trïn kinh nghiïåm coá choån lûåa cuãa Xingapo, Haân Quöëc, Nhêåt
Baãn, Àaâi Loan (Trung Quöëc) - àoâi hoãi phaãi coá nhûäng caán böå quaãn lyá
coá khaã nùng, àûúåc traã lûúng cao, khöng bõ aáp lûåc chñnh trõ, àûúåc trao
quyïìn àïí thûåc hiïån nhûäng saáng kiïën phaát triïín nhùçm muåc tiïu töëi
àa hoaá tùng trûúãng saãn lûúång vaâ viïåc laâm (Campos vaâ Root 1996;
Root 1996; Ohno 1998). Liïn quan túái vêën àïì naây, sûå phên lêåp coá
möåt yá nghôa àùåc biïåt quan troång, vò chó coá nhû vêåy thò nhûäng caán böå
hoaåt àöång trong hïå thöëng naây múái ñt coá khaã nùng bõ nhûäng aáp lûåc
