Sự phát triển của thị trường trái phiếu doanh nghiệp ở Việt Nam
Ở những nền kinh tế đang chuyển đổi như Việt Nam, nhu cầu vốn cho phát triển tăng dần từng năm. Sau thời kỳ đổi mới (từ năm 1986), tổng vốn đầu tư đã tăng mạnh từ 2,9% GDP vào năm 1990 lên đến 40,6% GDP năm 2007. Chính phủ Việt Nam đã đưa ra nhiều biện pháp nhằm thu hút nguồn vốn khổng lồ này. Thị trường trái phiếu là một trong những kênh huy động vốn tiềm năng nhất không chỉ cho các dự án của chính phủ mà cả các dự án của khu vực tư nhân....
Sự phát triển của thị trường trái phiếu doanh nghiệp ở Việt Nam
Trần Thị Thanh Tú
Giảng viên, Trường Đại học Kinh tế quốc dân (NEU)
Nghiên cứu viên, Diễn đàn Phát triển Việt Nam (VDF)
Ở những nền kinh tế đang chuyển đổi như Việt Nam, nhu cầu vốn cho phát triển tăng dần
từng năm. Sau thời kỳ đổi mới (từ năm 1986), tổng vốn đầu tư đã tăng mạnh từ 2,9% GDP
vào năm 1990 lên đến 40,6% GDP năm 2007. Chính phủ Việt Nam đã đưa ra nhiều biện pháp
nhằm thu hút nguồn vốn khổng lồ này. Thị trường trái phiếu là một trong những kênh huy
động vốn tiềm năng nhất không chỉ cho các dự án của chính phủ mà cả các dự án của khu vực
tư nhân. Tuy nhiên, với sự phát triển quá nóng của thị trường chứng khoán trong năm gần
đây, đi đôi với sự quản lý lỏng lẻo của thị trường trái phiếu, nhiều chính sách quản lý và các
rủi ro tiềm ẩn cần phải được xem xét. Bài viết này tập trung phân tích những hạn chế trong
quá trình phát triển thị trường trái phiếu cũng như các vấn đề liên quan đến chính sách nhằm
hướng tới sự phát triển bền vững và mạnh mẽ của thị trường này.
Tổng quan về thị trường trái phiếu Việt Nam
Thị trường trái phiếu ở Việt Nam bao gồm tín phiếu kho bạc, trái phiếu chính phủ, trái phiếu
chính quyền địa phương, trái phiếu doanh nghiệp (bao gồm cả trái phiếu ngân hàng thương
mại), chứng chỉ tiền gửi và các chứng khoán nợ có giá trị khác. Đương nhiên các trái phiếu
này chiếm lĩnh vai trò chủ yếu trên thị trường vốn. Thị trường vốn Việt Nam vẫn được xem là
nhỏ về qui mô, và còn chưa thực sự chuẩn hoá. Đây là một thị trường đang phát triển thu hút
sự quan tâm của các nhà đầu tư và tổ chức tài chính nước ngoài.
Vào cuối năm 2006, có khoảng 375 loại trái phiếu chính phủ và các doanh nghiệp được niêm
yết trên thị trường chứng khoán, với tổng mệnh giá khoảng 5 tỉ USD. Các giao dịch trái phiếu
chính phủ chiếm tỷ lệ chủ yếu của toàn thị trường. Các số liệu thống kê của VSE ( Trung tâm
giao dịch chứng khoán) vào tháng 1/2007 cho thấy nghiệp vụ này tạo ra khoảng 78% giá trị
toàn thị trường trong khi tổng giá trị vốn hoá cổ phiếu chỉ tạo ra khoảng 19%. Điều này
chứng tỏ tầm quan trọng của trái phiếu chính phủ với tư cách là một nguồn vốn đầu tư.
Trong 3 loại trái phiếu hiện đã được phát hành và mua bán tại Việt Nam, bao gồm trái phiếu
chính phủ và tín phiếu kho bạc, trái phiếu chính quyền địa phương và trái phiếu doanh
nghiệp, thì khối lượng trái phiếu chính phủ chiếm ưu thế trên thị trường với 81% thị phần,
trong khi đó trái phiếu địa phương là 10%, và trái phiếu doanh nghiệp 9%1. Khối lượng các
trái phiếu giao dịch được minh họa ở Hình 1.
1
Tính đến cuối quý III 2006, Vụ Ngân hàng và Tài chính, Bộ Tài chính.
149
Hình 1. Giá trị trái phiếu phát hành, giai đoạn 2001-2007 ( tỷ VND)
60,000
50,000
40,000
30,000
20,000
10,000
0
2001 2003 2005
TP Chính phủ TP CQ địa phương TP doanh nghiệp
Trong 5 năm giai đoạn 2006-2010, GDP được kỳ vọng tăng trưởng ở mức 8% - 8,5%, tổng
vốn đầu tư cần thiết được ước tính là 2.675.000 tỉ đồng, tương đương 39,9% GDP. Do đó,
nhu cầu vốn qua phát hành trái phiếu được ước tính là 187.250 tỉ đồng2. Trong đó, trái phiếu
chính phủ sẽ chiếm thị phần lớn nhất cả về khối lượng và giá trị.
Trái phiếu chính phủ và tín phiếu kho bạc
Tín phiếu kho bạc ở Việt Nam là các chứng khoán nợ ngắn hạn với kì hạn 182, 273 hoặc 364
ngày trong khi trái phiếu chính phủ là 7, 10, hay 15 năm. Có gần 400 loại tín phiếu kho bạc
và trái phiếu chính phủ khác nhau hiện đang được mua bán. Khoảng 60.000 tỉ đồng trái phiếu
chính phủ được Kho bạc Nhà nước và Ngân hàng phát triển Việt Nam phát hành hàng năm
chủ yếu thông qua các kênh bảo lãnh và đấu giá. Việc bán lẻ trái phiếu chính phủ thông qua
các chi nhánh của Kho bạc Nhà nước và các đại lý phát hành khác sẽ không được tính ở đây.
Kế hoạch phát hành tín phiếu kho bạc cùng với trái phiếu chính phủ trong năm 2007 là
60.000 tỉ đồng, trong đó tín phiếu kho bạc chiếm 45%3. Hiện nay trái phiếu chính phủ chủ
yếu được phát hành thông qua bảo lãnh, hay đấu thầu qua các trung tâm giao dịch chứng
khoán và Trung tâm giao dịch của Ngân hàng nhà nước.
Trái phiếu chính quyền địa phương
Trái phiếu chính quyền địa phương được chính quyền địa phương phát hành dưới sự cho
phép của chính phủ. Hiện nay mới chỉ có Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh và Đồng Nai phát
hành trái phiếu chính quyền địa phương (trái phiếu đô thị) để huy động vốn. Các tỉnh thành
được phép phát hành đến 30% tổng nhu cầu chi tiêu và phải được chính phủ cho phép phát
2
Kế hoạch 5 năm quản lý nợ, Vụ Ngân hàng và Tài chính, Bộ Tài chính.
3
Vụ Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước.
150
hành trái phiếu. Số trái phiếu này được phát hành thông qua các kênh đấu giá, bảo lãnh và đại
lý phát hành. Tuy nhiên, tính thanh khoản của loại trái phiếu này rất thấp.
Trái phiếu doanh nghiệp
Các doanh nghiệp phát hành bao gồm các doanh nghiệp nhà nước đang thực hiện cổ phần
hoá, hay các tổng công ty, tập đoàn kinh tế lớn. Số trái phiếu này được phát hành thông qua
kênh đấu giá, bảo lãnh và môi giới. Tuy nhiên, tính thanh khoản của loại trái phiếu này cũng
không cao. Thị trường trái phiếu doanh nghiệp sẽ được phân tích chi tiết ở phần sau.
Chứng chỉ tiền gửi và các chứng khoán nợ
Chứng chỉ tiền gửi được coi là những chứng khoán nợ có giá trị và thu hút bảo hiểm tiền gửi.
Chứng chỉ tiền gửi thường có thời hạn một năm hoặc hơn. Việc giới hạn số ngày giao dịch là
90 ngày cho các chứng từ có giá được áp dụng cho hoạt động thị trường mở trong đó Ngân
hàng nhà nước (SBV) chỉ mua đứt bán đoạn các chứng từ có giá trị, mà không áp dụng cho
các giao dịch kỳ hạn. Việc hạn chế này là nhằm mục đích hướng dẫn thực hiện chính sách
tiền tệ ngắn hạn của SBV. Thông thường SBV đưa ra các dự báo hàng quí về khả năng thanh
khoản trên thị trường, trong đó số ngày của một quí được tính là 90 ngày. SBV vẫn chưa có ý
định xoá bỏ việc hạn chế này mặc dù họ đã nhận được những lời phàn nàn về điều này từ các
tổ chức tín dụng. Các hội nghị chính thức hay hiệp hội ngân hàng cũng không còn phải thảo
luận về việc phát hành này nữa.
Pháp lệnh Thương phiếu được Quốc hội thông qua vào ngày 24 tháng 12 năm 1999 đã được
thay thế bởi Luật các công cụ chuyển nhượng được Quốc hội thông qua ngày 29 tháng 12
năm 2005 và chính thức có hiệu lực kể từ ngày 1 tháng 7 năm 2006. Luật này điều chỉnh về
các chứng từ thương mại và séc. Luật mới này được hy vọng sẽ thúc đẩy việc mua bán các
chứng từ thương mại cũng như nâng cao tính thanh khoản của những chứng từ này.
Có thể nói, thị trường trái phiếu Việt Nam được cho là vẫn còn trong giai đoạn đầu của sự
phát triển, trong đó trái phiếu chính phủ là một tiềm năng lớn. Trái phiếu chính phủ Việt Nam
hiện nay được coi là hấp dẫn các nhà đầu tư trong nước và quốc tế cả về lãi suất và độ an
toàn. Tuy nhiên, thị trường trái phiếu doanh nghiệp vẫn là một nguồn cung cấp vốn đầy tiềm
năng của các doanh nghiệp, đặc biệt là tại thị trường tài chính đang phát triển nhanh chóng
như ở Việt Nam. Mối quan tâm lớn nhất hiện nay chính là làm thế nào để khuyến khích các
doanh nghiệp sử dụng thị trường này một cách có hiệu quả trong kế hoạch huy động vốn của
doanh nghiệp.
Thực trạng phát hành trái phiếu doanh nghiệp Việt nam – những vấn đề đáng quan
tâm
Số lượng doanh nghiệp và lượng vốn huy động từ thị trường trái phiếu vẫn còn hạn chế
Các doanh nghiệp phát hành
Cho tới nay (2007), mới chỉ có 10 doanh nghiệp phát hành trái phiếu, gồm có: PetroVietnam,
Tổng công ty cao su, Vinashin, Electric Vietnam Copreration (EVN), Lilama, Vietnam Steel
Corperation, Vilexim, Tổng Công ty cổ phần xây dựng điện Việt nam, Tổng công ty Sông Đà
và Vinaconex. Tất cả các công ty này đều là những đơn vị đầu ngành hoặc các doanh nghiệp
nhà nước đã cổ phần hóa. Thực tế, nhu cầu của họ là nguồn vốn lớn, dài hạn và ổn định để
151
đáp ứng yêu cầu, mà những nguồn vốn này khó có thể vay được từ một ngân hàng. Thực ra
uy tín của các công ty này đủ để đề nghị với ngân hàng bất kì khoản vay nào, tuy nhiên, các
ngân hàng cũng có những giới hạn trong việc cho vay như khoản vay tối đa phải dưới 15%
tổng vốn chủ sở hữu. Do vậy, thị trường trái phiếu là một kênh cần thiết để huy động lượng
vốn lớn, dài hạn.
Bảng 1. Tình hình phát hành trái phiếu doanh nghiệp
Giá trị phát Thời
TT Tổ chức phát hành hành hạn Lãi suất
1 Tổng công ty Dầu khí 300 5 8,5% năm đầu, năm sau thả nổi
2 Tổng công ty Cao su 40 2 8,60%
3 TCT công nghiệp tàu thủy 7.103
Năm 2004 300 2 8,20%
Năm 2005 1.000
Năm 2006 ( 5 đợt) 2.600
Đợt 1 500 2 9,6%/năm, trả lãi sau hàng năm
Đợt 2 300 2 9,6%/năm, trả lãi sau hàng năm
Đợt 3 500 5 10%/năm
Đợt 4 1,000 10 10,,5
Đợt 5 300 2 9,6
Năm 2007 3.203
Đợt 1 3.000 10 9%/năm, trả lãi sau hàng năm
Đợt 2 200 2 8,95
Đợt 3 3.000 10 9,4
4 TCT Sông Đà 460
Năm 2005 200
Đợt 1 200 3 9,3%/năm, trả lãi hàng năm
Năm 2006 260
Đợt 1 260 5 năm đầu 10,5%/năm, năm sau thả nổi
5 TCT điện lực Việt Nam 6.200
Năm 2005 200
Đợt 1 200 5 8,8%/năm đầu, năm sau thả nổi
Năm 2006 6.000
9,6% năm đầu, năm sau thả nổi,+
Lần 1 - đợt 1/2006 350 5 1,2%
Lần 1 - đợt 2/006 1.150 5 9,6 năm đầu,
Lần 2/2006 500 5 9,6 năm đầu,
Lần 3 900 5 9,5 năm đầu,
Lần 4 đợt 1 600 5 9,6%/năm, cố định
Lần 4- đợt 2 9,6%/năm, các năm sau bằng LS tiền
500 5 gửi
Lần 5 9,6%/năm đầu, các năm sau
1.000 10 9,95%/năm
Lần 6 - đợt 8 1.000 10 Cố định 9,7%/năm
6 LILAMA ( 2007) 1.500
Lần 1 500 5 9,60%
152
Lần 2 1.000 10 9,20%
Lần 3 500 5 8,8 %
7 TCT Thép Việt Nam ( 2007) 400 5 9,5%/năm
8 VINACONEX ( 2007) 1.000 6 3%/năm, kèm quyền mua cổ phiếu
9 TCTCP xây dựng điện VN 500 3 10,15 %
10 Vilexim (2007) 5 3
Năm 2007 5 3
Tổng cộng 17.068
Nguồn: Bộ Tài chính, 2007
Doanh số phát hành
Doanh số từ phát hành trái phiếu có sự tăng trưởng mạnh mẽ. Từ 300 tỷ VND do Tổng công
ty Dầu khí phát hành năm 2003 đã lên đến hơn 6.600 tỷ VND tháng 3 năm 2007, đặc biệt
năm 2006 đạt hơn 8.800 tỷ VND, trong đó EVN phát hành 6 đợt với tổng doanh số là 6.000
tỷ VND. Tổng doanh số phát hành trái phiếu từ năm 2003 đến tháng 3 năm 2007 đạt 16.768
tỷ VND. Trong đó, Vinashin và EVN là hai doanh nghiệp phát hành nhiều nhất, chiếm 41%
và 36% tương ứng. Còn các tổng công ty khác chỉ chiếm dưới 10% trong tổng vốn huy động.
Điều này hoàn toàn phù hợp với nhu cầu đầu tư vốn lớn của 2 tổng công ty này. Đây đồng
thời cũng là hai trái phiếu doanh nghiệp hấp dẫn nhất trên thị trường hiện nay. Vinashin huy
động vốn cho các dự án đóng tàu siêu trường siêu trọng với mục đích trở thành tập đoàn đóng
tàu xuất khẩu hàng đầu của Việt nam. EVN cũng phát hành trái phiếu đầu tư xây dựng các
nhà máy thủy điện để đáp ứng nhu cầu điện ngày càng gia tăng như hiện nay. EVN cũng
đang chiến lược sẽ phát hành 300 triệu đến 500 triệu USD trái phiếu quốc tế và tiến tới được
xếp hạng trái phiếu theo chuẩn mực tế.
Mặc dù tăng trưởng khá nhanh như vậy, song so với lượng vốn vay ngân hàng thông qua
kênh tín dụng ngân hàng của các doanh nghiệp thì vẫn là con số vô cùng khiêm tốn. Từ năm
2002 đến năm 2005, tốc độ tăng trưởng tín dụng ngân hàng đạt trung bình sấp xỉ 25%4, song
từ năm 2006 đến năm 2007, có xu hướng sụt giảm khá mạnh, trung bình khoảng 15% mỗi
năm. Sự phát triển mạnh mẽ của thị trường chứng khoán trong thời gian này có thể là nguyên
nhân chính dẫn đến sự chuyển hướng của các doanh nghiệp, từ việc vay vốn ngân hàng sang
việc phát hành cổ phiếu để hưởng thặng dư vốn ( Xem mục 2.4).
Kỳ hạn
Hầu hết các trái phiếu được phát hành đều có kỳ hạn dài, ngắn nhất là 2 năm, dài nhất là 10
năm. Trái phiếu EVN hầu hết đều có kỳ hạn 10 năm, đầu tư vào các công trình thuỷ điện, cải
tạo mạng lưới điện quốc gia. Trái phiếu Vinaconex và Lilama phát hành thường có kỳ hạn 5
năm. Để khuyến khích các nhà đầu tư, Vinanconex phát hành trái phiếu kèm theo chứng quyền
(warrant) là quyền mua cổ phiếu của Nhà máy xi măng Cẩm Phả với mức giá ưu đãi. Trong
một thị trường tài chính phát triển, trái phiếu thường có thời hạn từ trên 20 năm cho đến 30
năm. Các ngân hàng thường hạn chế trong việc cho vay các khoản vay dài hạn như thế vì rủi ro
cao. Tuy nhiên, ở Việt Nam, trong điều kiện lạm phát cao, môi trường chính sách không đảm
bảo và do tác động khá nhạy cảm của các biến động kinh tế quốc tế đã gây nên tâm lý thiếu tin
tưởng của các nhà đầu tư khi đầu tư vào một loại trái phiếu có thời hạn quá dài.
4
Theo IMF country report (2006), tổng dư nợ tín dụng ngân hàng từ năm 2002 đến năm 2007(dự báo) lần lượt
là: 22,2, 28,4, 41,6, 31,7, 22,6, và 23.6 triệu USD
153
Lãi suất
Tất cả các trái phiếu đều trả lãi sau, với phương thức trả lãi hàng năm (coupon), lãi suất cố
định. Riêng Tổng công ty Sông Đà và EVN phát hành trái phiếu có lãi suất thả nổi, được điều
chỉnh căn cứ vào lãi suất Trái phiếu Chính Phủ hoặc lãi suất trên thị trường tiền tệ liên ngân
hàng. Về cơ bản, lãi suất trái phiếu doanh nghiệp đều cao hơn lãi suất đấu thấu trái phiếu
chính phủ. ( Xem Bảng 2)
Bảng 2. Lãi suất trúng thầu trái phiếu Chính phủ
Quí Quí Quí Quí Quí Quí Quí Quí Quí
2/07 3/05 4/05 1/06 2/06 3/06 4/06 1/07 2/07
Lãi suất
(%/năm) 9,1 8,95 9,07 8,95 8,75 8,4 8,8 7,7 7,15
Nguồn: Trung tâm giao dịch chứng khoán Hà nội ( www.hastc.org.vn)
So sánh với lãi vay ngân hàng, có thể thấy lãi suất này vẫn thấp hơn so với lãi suất vay ngân
hàng ( trung bình 10%-12%/năm đối với dự án vay trung dài hạn). Thực ra, đây chỉ là lãi suất
danh nghĩa, không phải lãi suất thực, trong bối cảnh lạm phát tăng, lãi suất thực có xu hướng
xuống dưới mức 0%. Điều này có thể giải thích tại sao các nhà đầu tư tỏ ra thờ ơ với việc đầu
tư vào trái phiếu.
Ngoài lãi vay, các doanh nghiệp phát hành còn phải trả một khoản phí hay hoa hồng cho các
dịch vụ tư vấn bảo lãnh phát hành và bảo hành thanh toán, gọi là chi phí phát hành. Chi phí
này có thể tăng lên rất cao, phụ thuộc vào khả năng trả nợ của doanh nghiệp phát hành, nó có
thể làm tăng lãi suất thực lên tới 12% hay 13% hàng năm. Khả năng trả nợ càng thấp, chi phí
phát hành càng cao. Đây cũng là một trong những rào cản chính đối với việc phát hành trái
phiếu của các doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt nam hiện nay.
So sánh với lãi suất trái phiếu chính phủ cùng kỳ hạn, có thể thấy, lãi suất trái phiếu của các
doanh nghiệp phát hành có xu hướng biến động cùng chiều (Bảng 3). Khoảng chênh lệch
(interest gap) giữa lãi suất trái phiếu chính phủ và lãi suất doanh nghiệp khoảng 2,5% đến
3%, phản ánh mức chênh lệch rủi ro của hai trái phiếu này. Trên thực tế, còn tùy thuộc vào
từng thời điểm phát hành và kỳ hạn của từng loại trái phiếu, mà mức chênh lệch này có thực
sự phán ánh rủi ro của hai loại trái phiếu này hay không. Ví dụ, năm 2005, khi Vinashin phát
hành trái phiếu, kỳ hạn 5 năm, lúc đó, lãi suất trái phiếu Chính phủ cùng kỳ hạn là 8,5%,
nhưng lãi suất trái phiếu của Vinashin “không được phép” cao hơn lãi suất trái phiếu Chính
phủ (8,4%/năm). Để tăng tính hấp dẫn của trái phiếu, Vinashin đã thay đổi hình thức trả lãi
thành trả lãi trước, dẫn đến lãi suất thực của trái phiếu xấp xỉ 8,9%.
Bảng 3 . So sánh lãi suất trái phiếu chính phủ và trái phiếu doanh nghiệp cùng kỳ hạn
Kỳ hạn 2 năm 3 năm 5 năm 7 năm 10 năm 15 năm
TPCP, lãi suất giao dịch
gần nhất (%/năm) 7,3 7,67 7,9 8,2 8,7 8,85
TPCP vừa phát hành
(%/năm) 7,2 7,35 7,86 NA NA 8,4
Lãi suất chuẩn BloomBerg 7,475 7,679 7,921 8,217 8,461 8,792
154
TPDN* 9,6 8,5 – 9,3 9,6 -10 NA 9,7 NA
Nguồn: www.ssi.com.vn (Otc- 2007)và tính toán của tác giả ( TPDN*)
Phương thức bảo lãnh
Hầu hết các công ty đều phát hành trái phiếu thông qua một tổ chức làm đại lý phát hành. Đại
lý phát hành được lựa chọn đảm nhận cung cấp dịch vụ tư vấn phát hành bao gồm bảo lãnh,
phát hành và thanh toán theo lãi suất coupon hay theo mệnh giá. Các công ty chứng khoán là
những thành viên chính trên thị trường này, bên cạnh các ngân hàng cổ phần, các công ty bảo
hiểm hay kiểm toán. Với những lợi thế về thông tin và đội ngũ nhân viên chuyên nghiệp, họ
là những nhà cung cấp chính của dịch vụ này. Hiện tại, dịch vụ tư vấn bảo lãnh phát hành vẫn
là một trong những dịch vụ còn khá non trẻ ở các công ty chứng khoán, tỷ trọng doanh thu từ
dịch vụ này chỉ chiếm khỏang từ 5% đến 10% trong tổng doanh thu từ dịch vụ tư vấn. Các
công ty chứng khoán thuộc ngân hàng thường tận dụng hệ thống mạng lưới chi nhánh và
phòng giao dịch trên toàn quốc để làm đại lý phát hành cho doanh nghiệp, nếu không, các
công ty không thể bán trái phiếu với khối lượng lớn.
Không có tổ chức xếp hạng tín dụng chuyên nghiệp, là rào cản cho các doanh nghiệp nhỏ
khi phát hành trái phiếu
Xếp hạng tín dụng doanh nghiệp là một trong những tiêu chí quan trọng đối với nhà tài trợ
vốn, như ngân hàng hay nhà đầu tư để đưa ra quyết định có cho doanh nghiệp vay hay không.
Đây là một tiêu chuẩn phản ánh tình hình tài chính của doanh nghiệp, bao gồm các chỉ tiêu tài
chính phản ánh khả năng thanh toán hay khả năng chi trả của doanh nghiệp, cơ cấu vốn và
khả năng sinh lời. Bên cạnh các chỉ tiêu tài chính, còn có các chỉ tiêu phi tài chính như: trình
độ, năng lực quản lý, kinh nghiệm điều hành, kinh doanh của giám đốc doanh nghiệp v.v….
Các chỉ tiêu này sẽ được chấm điểm trên cơ sở so sánh với các chỉ tiêu trung bình ngành. Từ
đó, các chỉ tiêu phản ánh tình hình tài chính của doanh nghiệp sẽ được tổng hợp, xếp hạng A
đến C, trong đó, doanh nghiệp được xếp hạng A là tốt nhất, có khả năng thanh toán, khả năng
trả nợ tốt, khả năng sinh lời và hiệu quả hoạt động cao, hoàn toàn có thể mở rộng tín dụng.
Doanh nghiệp được xếp hạng B là doanh nghiệp nên hạn chế tín dụng (credit rationing), đồng
thời kiểm soát chặt chẽ, thu hồi nợ cũ. Doanh nghiệp xếp hạng C là doanh nghiệp không thể
cho vay, khẩn trương thu hồi nợ cũ, đồng thời xem xét khả năng thanh lý hay phát mại tài sản
đảm bảo, thu hồi nợ.
Xếp hạng tín dụng nói riêng hay định mức tín nhiệm nói chung còn là một công cụ rất quan
trọng để các nhà hoạch định chính sách quản lý thị trường. Các tổ chức định mức tín nhiệm
có uy tín không chỉ thực hiện việc định mức tín nhiệm các trái phiếu doanh nghiệp mà còn
xếp hạng cả trái phiếu chính phủ. Khi đó, các thông tin liên quan đến định mức tín nhiệm hay
uy tín của các doanh nghiệp khi phát hành trái phiếu sẽ được cung cấp không chỉ trong phạm
vi quốc gia mà còn có thể trong khu vực hay thế giới. Đặc biệt đối với các doanh nghiệp lớn
khi phát hành trái phiếu quốc tế như Vinashin hay EVN. Mô hình thành lập một tổ chức định
mức tín nhiệm khu vực châu Á do Ngân hàng Thế giới đề xuất (Swati R.Ghosh, 2006) dưới
dạng một công ty cổ phần, có sự tham gia góp vốn của các nhà đầu tư tổ chức, các ngân hàng,
công ty bảo hiểm, sở giao dịch chứng khoán, các tổ chức đầu tư đa biên và các công ty định
mức tín nhiệm quốc tế. (Hình 2)
155
Tuy nhiên, hiện tại ở Việt nam, chưa có một tổ chức chuyên nghiệp nào thực hiện dịch vụ
cung cấp các chỉ tiêu xếp hạng tín dụng doanh nghiệp, từ đó, là cơ sở để xếp hạng trái phiếu
doanh nghiệp. Các công ty kiểm toán mặc dù đã rất nỗ lực trong việc đa dạng hóa các dịch vụ
cung cấp, song, với nguồn nhân lực còn khan hiếm như hiện nay, thị trường mục tiêu của các
công ty này vẫn chỉ là cung cấp các dịch vụ kiểm toán các công ty niêm yết hay tư vấn cổ
phần hóa, định giá doanh nghiệp.
Hình 2. Mô hình góp vốn hình thành nên các tổ chức định mức tín nhiệm
Các n h à đ ầ tư tổ ch ứ
u c Các tổ ch ứ cđ ị h m c tín nh iệm
n ứ
( VD các q u ĩh ư u trí)
u q uố c tế
Các cổ đ ôn g Các tổ ch ứ cđ ầu tư
Th ị tr ờ g ch ứ g kh o á
ư n n n
tiềm n ăn g đ a ph ư ng
ơ
Các th àn h v iên thị tr ờ g k h ác
ư n
( các tổ chư c Các n g ân h àng v à
Địn h m c tínnh iệm, côn g ty b ảo h iểm
ứ , cô n g ty tài ch n h
í
Cô ng y mô ig ớ i, qu ĩh ư trí)
t i u
Nguồn: East Asian Finance – The Road to Robust Market, 2006
Vào tháng 12 năm 2007, CIC (Credit Information Center), SBV hợp tác cùng D&B (Dun and
Bradstreet), một công ty hàng đầu thế giới trong lĩnh vực cung cấp thông tin, xuất bản cuốn
“Xếp hạng tín dụng doanh nghiệp của các công ty được niêm yết trên thị trường chứng khoán
Việt Nam” công bố xếp hạng tín dụng doanh nghiệp của 198 công ty được niêm yết cho đến
ngày 24 tháng 8 năm 2007 (trừ các ngân hàng và các quĩ đầu tư). Hầu hết các công ty đều
được xếp hạng B trở lên, chỉ có 7 công ty xếp hạng C chiếm 3%. Những thông tin này rất
quan trọng đối với ngân hàng và các nhà đầu tư, tuy nhiên, chúng cũng chỉ có ý nghĩa tại thời
điểm xếp hạng, không phải trong cả một giai đoạn. Nếu việc xếp hạng tín dụng doanh nghiệp
được thực hiện định kỳ, ít nhất là hàng tháng hoặc hàng quí, chắc chắn chúng sẽ trở nên hữu
ích hơn cho người sử dụng. Hiện nay, CIC mới chỉ cung cấp dịch vụ xếp hạng tín dụng theo
yêu cầu, chưa phổ biến ra công chúng do chi phí khá cao. Do đó, cho đến trước khi CIC xuất
bản cuốn sách này, các nhà đầu tư vẫn chưa được tiếp cận với các thông tin trên.
Thực tế hiện nay, hầu hết các doanh nghiệp phát hành trái phiếu đều là các công ty lớn nhất
trong ngành. Các điều kiện về tài chính của họ tốt hơn nhiều so với mặt bằng chung của toàn
ngành. Bên cạnh đó, một số doanh nghiệp được chính phủ bảo đảm, do vậy rủi ro không có
khả năng chi trả của họ là rất thấp. Tuy nhiên, để phát triển thị trường trong đó tất cả các loại
hình doanh nghiệp đều có thể phát hành trái phiếu, cần thiết phải thành lập một chuẩn mực về
xếp hạng tín dụng hay xếp hạng trái phiếu doanh nghiệp. Đặc biệt, trong xu thế toàn cầu hoá,
khi một doanh nghiệp được niêm yết trên thị trường chứng khoán nước ngoài, trái phiếu của
doanh nghiệp đó phải được xếp hạng theo tiêu chuẩn quốc tế5.
5
Hiện tại, chỉ có VCB và BIDV được xếp hạng tín dụng theo tiêu chuẩn quốc tế, do đó, lãi suất của các ngân
hàng này cao bằng lãi suất trần của trái phiếu chính phủ. Một số các doanh nghiệp nhà nước cũng đang có kế
hoạch để được xếp hạng theo tiêu chuẩn quốc tế, để phát hành trái phiếu quốc tế. Khi lãi suất trái phiếu chính
phủ giảm, trái phiếu doanh nghiệp có thể trở nên hấp dẫn hơn đối với các nhà đầu tư vì lãi suất coupon cao hơn,
156
Thiếu vắng các nhà tạo lập thị trường
Các nhà tạo lập thị trường trái phiếu đóng 2 vai trò: người môi giới và tự doanh trái phiếu, và
họ thu lợi nhuận từ các hoạt động này. Thứ nhất, với tư cách là người môi giới trái phiếu, các
nhà tạo lập thị trường có thể thu lợi từ phí môi giới. Thứ hai, với tư cách là người kinh doanh
trái phiếu, họ thu tiền nhờ hưởng chênh lệch giá. Giá trái phiếu phụ thuộc vào lãi suất, giá
tăng khi lãi suất giảm và ngược lại.
Tuy nhiên, hoạt động tạo lập thị trường trái phiếu hàm chứa rủi ro cao hơn hoạt động môi giới
chứng khoán. Đóng vai trò là người tạo lập thị trường, các yêu cầu đặt ra rất cao và đòi hỏi chi
phí lớn: (i) nắm giữ một lượng lớn trái phiếu và tiền mặt, (ii) cơ sở hạ tầng công nghệ cao, (iii)
đội ngũ nhân viên có trình độ kĩ thuật cao và tác phong chuyên nghiệp. Hơn nữa, khi giá trái
phiếu giảm, hay xảy ra rủi ro không trả được nợ thì những nhà tạo lập thị trường cũng sẽ bị
thua lỗ.
Các thông tin mà những nhà tạo lập thị trường thu được là các dữ liệu thô, do đó họ có thể có
lợi thế, nhưng họ cũng có thể bị thua lỗ khi xuất hiện các thông tin nội bộ. Người tạo lập thị
trường phải mua khi giá tăng và bán khi giá giảm6. Khả năng thua lỗ trên thị trường này sẽ rất
lớn khi giá trái phiếu bị ảnh hưởng nặng nề bởi tâm lí của nhà đầu tư. Ở những thị trường tài
chính kém hiệu quả, tâm lý của nhà đầu tư chính là yếu tố mang tính định hướng ảnh hưởng
tới các quyết định mua hay bán trái phiếu. Các nhà tạo lập thị trường chính là những người
giúp cân bằng áp lực cung - cầu khi xuất hiện thông tin thất thiệt.
Bên cạnh đó, các công ty chứng khoán là những nhà kinh doanh chuyên nghiệp trên thị trường
chứng khoán. Họ có lợi thế trong việc môi giới và mua bán chứng khoán, do đó có thể tạo
dựng các mối quan hệ mật thiết với các nhà đầu tư là các tổ chức hoặc cá nhân, từ đó nâng cao
tính thanh khoản của trái phiếu đầu tư. Đây chính là một trong những vấn đề mà những người
làm chính sách đang rất quan tâm, vì tính thanh khoản thấp của trái phiếu là nguyên nhân dẫn
tới sự kém phát triển của thị trường này. Với sự bùng nổ của thị trường chứng khoán vào năm
2006 và đầu năm 2007, tất cả các công ty chứng khoán bị hấp dẫn bởi các khoản hoa hồng và
lợi nhuận từ việc kinh doanh cổ phiếu, họ dường như không còn hứng thú với việc mua bán và
kinh doanh trái phiếu. Trong tương lai gần, khi thị trường trái phiếu tách bạch với thị trường cổ
phiếu, họ hy vọng sẽ đa dạng hoá được danh mục đầu tư chứng khoán, từ đó đóng góp vào sự
phát triển của các nhà tạo lập thị trường.
Tính thanh khoản của thị trường trái phiếu thấp
Đây có thể là một trong những nguyên nhân chính khiến thị trường trái phiếu chưa thực sự
phát triển. Vậy, tại sao trong khi thị trường cổ phiếu phát triển mạnh mẽ như vậy mà thị
trường trái phiếu doanh nghiệp lại gần như mới dừng lại ở các giao dịch sơ cấp, chưa có các
giao dịch thứ cấp? Đó là do một số nguyên nhân sau. Thứ nhất, trái phiếu có lãi suất cố định,
giá trái phiếu ít biến động nên các nhà đầu tư cá nhân không thấy hấp dẫn khi nắm giữ trái
phiếu, mà họ sẽ đầu tư vào cổ phiếu, do vậy, việc mua đi bán lại các trái phiếu sẽ không
“nhộn nhịp” như cổ phiếu. Thứ hai, các nhà đầu tư tổ chức là các tổ chức như ngân hàng, các
công ty bảo hiểm hay các doanh nghiệp lớn. Họ nắm giữ trái phiếu nhằm mục đích quản lý
đặc biệt trên một khía cạnh nào đó thì các trái phiếu doanh nghiệp có mức độ xếp hạng tín dụng gần với trái
phiếu chính phủ.
6
Nhà tạo lập thị trường phải mua và bán bất kỳ khi nào có lệnh đặt mua và bán của nhà đầu tư (kể cả khi thua
lỗ) để đảm bảo tính thanh khoản của trái phiếu
157
tính thanh khoản chứ không phải nhằm mục đích lợi nhuận. Do vậy, họ ưa thích nắm giữ trái
phiếu chính phủ hơn là các trái phiếu doanh nghiệp. Chính vì thế, các giao dịch thứ cấp trái
phiếu doanh nghiệp rất ít, mà chủ yếu là trái phiếu chính phủ. Đặc biệt, đối với các trái phiếu
doanh nghiệp chưa niêm yết chính thức trên sàn thì các nhà đầu tư nắm giữ cho đến ngày
mãn hạn như là khoản cho vay đối với doanh nghiệp.
Trên sàn giao dịch thành phố Hồ Chí Minh (HOSE) hiện mới có 2 trái phiếu doanh nghiệp
được niêm yết trong đó có một là trái phiếu của BIDV, còn trên sàn sàn giao dịch Hà Nội
(HASTC) chỉ có một trái phiếu doanh nghiệp. Giá trị giao dịch và giá trị niêm yết của các trái
phiếu doanh nghiệp cũng rất khiêm tốn (xem hình 2). Chiếm tỷ trọng nhiều nhất vẫn là các
trái phiếu của Ngân hàng phát triển (VDB) (45-50%) và trái phiếu chính phủ do kho bạc phát
hành (35-40%), còn lại là trái phiếu chính quyền địa phương (5-10%), trái phiếu doanh
nghiệp chỉ khoảng dưới 5%.
Hình 3. Cơ cấu trái phiếu giao dịch
35000 100
Giá trị ( tỷ VND)
Số lượng trái phiếu
90
30000 80
25000 70
20000 60
15000
50
40
Giá trị niêm yết tỷ
10000 30 VND
20
5000 10 Giá trị giao dịch tỷ
0 0
VND
Trái phiếu VDB
Trái phiếu doanh
Trái phiếu CQĐP
Trái phiếu KBNN
Số lượng
nghiệp
Nguồn: Trung tâm giao dịch chứng khoán Hà nội, 12/2007 ( www.hastc.org.vn)
Các thành viên của thị trường trái phiếu bao gồm các ngân hàng thương mại, các công ty chứng
khoán, bảo hiểm, các quĩ đầu tư, các công ty tài chính và các tổ chức tài chính trung gian khác.
Tuy nhiên, các nhà tạo lập thị trường có tiềm lực nhất vẫn là các ngân hàng thương mại và các
công ty chứng khoán. Đứng đầu là các nhà đầu tư lớn trên thị trường phát hành và mua bán trái
phiếu. Họ có thể là những nhà tạo lập thị trường cũng như người môi giới hay bảo lãnh. Tính
cho đến thời điểm này ở Việt Nam mới chỉ có Vietcombank (VCB) và IncomBank (ICB) hoạt
động như những công ty môi giới và bảo lãnh trái phiếu chuyên nghiệp. Hai ngân hàng thương
mại thuộc sở hữu nhà nước khác là VBARD và BIDV, một số ngân hàng cổ phần và ngân hàng
nước ngoài như CitiBank, HSBC, Deutsch Bank, Standard Chartered Banks cũng đang ở bước
đầu thực hiện hoạt động này.
158
Chi phí phát hành cổ phiếu thấp, không khuyến khích các doanh nghiệp phát hành trái
phiếu
Hiện nay, việc huy động vốn bằng cách phát hành cổ phiếu trở nên dễ dàng hơn so với việc
vay tiền ngân hàng hay phát hành trái phiếu. Thậm chí ngay cả đối với các công ty chưa ra
đời, mới chỉ là đề án thành lập trên giấy cũng có thể dễ dàng bán hết số cổ phiếu phát hành
chỉ trong thời gian ngắn. Các nhà đầu tư phổ thông dễ bị hấp dẫn bởi những cổ phiếu được
bán gấp 2 hoặc 3 lần mệnh giá. Rõ ràng, việc phát hành cổ phiếu tràn lan như vậy tiềm ẩn rủi
ro rất lớn cho các nhà đầu tư. Sau khi phát hành, cổ đông khó có thể kiểm soát được công ty
có sử dụng vốn vào mục đích gì, có đúng như bản kế hoạch huy động vốn cam kết hay
không. Có công ty đã phát hành cổ phiếu sau đó đem tiền gửi ngân hàng, lãi ngân hàng thừa
đủ để trả cổ tức, công ty không cần phải kinh doanh gì cả. Điều này nghe có vẻ phi lý nhưng
đó là sự thật. Bởi vì số thặng dư vốn (tổng vốn thu được nhờ bán cổ phiếu ở mức giá cao hơn
nhiều so với mệnh giá), lãi tiền gửi (tính theo số tiền này) cao hơn nhiều so với cổ tức phải trả
cho các cổ đông (tính theo mệnh giá). Việc này không thể xảy ra ở các thị trường tài chính
hoạt động hiệu quả, nhưng lại xảy ra ở Việt Nam. Giá cổ phiếu bị đẩy lên quá cao so với giá
trị hiện tại (PV), khiến các nhà đầu tư phải đối mặt với cả rủi ro kinh doanh và rủi ro về tài
chính trong tương lai gần khi doanh nghiệp kinh doanh thất bại.
Mặt khác, chi phí vốn khi huy động vốn bằng cách phát hành cổ phiếu thấp hơn nhiều so với
phát hành trái phiếu hay vay ngân hàng. Thậm chí kể cả khi phí vốn vay được khấu trừ trước
khi tính thuế thu nhập thì số thặng dư vốn vẫn làm giảm chi phí vay vốn sau thuế, chính điều
này đã khuyến khích các doanh nghiệp phát hành cổ phiếu chứ không phải trái phiếu. Do đó,
chỉ khi nào giá trị cổ phiếu được định giá một cách chính xác, doanh nghiệp mới phải lựa
chọn giữa việc phát hành cổ phiếu hay trái phiếu trong cơ cấu vốn của mình nhằm tối đa hoá
giá trị doanh nghiệp, vì khi đó, lãi suất cổ phiếu và trái phiếu mới phản ánh chính xác rủi ro
của các chứng khoán này.
Đường cong lãi suất vẫn chưa được xây dựng
Đường cong lãi suất (Yield curve) mô tả mối quan hệ giữa thời gian đến khi đáo hạn với lãi
suất đến khi đáo hạn của trái phiếu tại một thời điểm nhất định. Thông thường, đường cong
lãi suất chuẩn được xây dựng cho các trái phiếu là trái phiếu chính phủ hoặc các trái phiếu
của các công ty có uy tín. Các trái phiếu này được coi là có mức độ rủi ro thấp hoặc bằng
không. Do đó, các mức lãi suất của các trái phiếu này được sử dụng làm lãi suất chuẩn (bench
mark) cho các trái phiếu khác. Phần chênh lệch giữa lãi suất chuẩn và lãi suất của các trái
phiếu khác phản ánh mức độ rủi ro của các trái phiếu đó, mức chênh lệch càng lớn thì trái
phiếu đó càng rủi ro. Để xây dựng được đường cong lãi suất, cần phải hội tụ đủ các điều kiện
nhất định, đó là:
Thứ nhất, trái phiếu phải chuẩn hóa về kỳ hạn cũng như lãi suất, lô trái phiếu được dùng để
tính cho đường cong lãi suất phải có tính chất giống nhau, trừ thời gian đáo hạn, chất lượng
trái phiếu giống nhau, có mức lãi suất coupon như nhau và các điều khoản phát hành giống
nhau trong cùng một ngành. Thứ hai, giá trái phiếu phải sẵn có, yết giá hàng ngày. Thứ ba,
với một ngày giao dịch bất kỳ, phải có các giao dịch của các trái phiếu với kỳ hạn khác nhau,
đây là điều kiện quan trọng để có thể xây dựng được đường cong lãi suất.
Hiện tại, Ở Việt nam chưa có đơn vị nào xây dựng đường cong lãi suất chuẩn. Ngân hàng
ngoại thương đang phối hợp với Reuters và Trung tâm giao dịch chứng khoán để tìm cách
xây dựng nhưng cho đến nay vẫn chưa thành công. Một trong những nguyên nhân cơ bản là
159
hiện có quá nhiều loại trái phiếu giao dịch trên thị trường (tính tới tháng 12/2007, riêng trái
phiếu chính phủ có hơn 450 loại với kỳ hạn và ngày mãn hạn khác nhau) nên giao dịch bị
phân tán. Bên cạnh đó, giao dịch repos và giao dịch mua đứt bán đoạn không bóc tách được
nên lãi suất giao dịch không phản ánh chính xác lãi suất thị trường.
Các gợi ý chính sách
Tách biệt giao dịch trái phiếu và giao dịch cổ phiếu
Tính chất của giao dịch trái phiếu khác với giao dịch cổ phiếu. Phương thức giao dịch trái
phiếu thường thiên về thỏa thuận chứ không phải khớp lệnh. Người sử dụng hệ thống thường
là nhà đầu tư cuối cùng, do vậy, nhu cầu thỏa thuận trực tiếp là rất cao. Hệ thống thường pha
trộn giữa hệ thống thỏa thuận với hệ thống tra cứu thông tin có kèm các công cụ phân tích.
Nếu không đáp ứng được yêu cầu này thì thông thường hệ thống sẽ không phát huy hiệu quả.
Giao dịch nếu có chỉ là báo cáo giao dịch toàn bộ chứ không cung cấp đầy đủ các bước của
giao dịch như phân tích, ra quyết định đầu tư, thỏa thuận ra bên ngoài.
Sự pha trộn giữa giao dịch trái phiếu và giao dịch cổ phiếu như ở Việt Nam hiện nay sẽ cản
trở sự phát triển của giao dịch trái phiếu, làm giảm tính thanh khoản của thị trường. Ủy ban
chứng khoán nhà nước (SSC) còn đặt ra lộ trình nhằm tách biệt hai thị trường này và chọn ra
phương thức mua bán phù hợp nhất: (i) từ nay tới 2010: ứng dụng hệ thống giao dịch đa định
chế: chỉ gồm các nhà kinh doanh trái phiếu chuyên nghiệp làm chức năng môi giới và mua
bán cho chính mình, các giao dịch được báo giá qua nàh môi giới (ii) từ 2010: ứng dụng hệ
thống giao dịch liên định chế:cho phép các nhà đầu tư kết nối với nhiều nhà kinh doanh trái
phiếu, cho phép xem tất cả các chào giá, nhà đầu tư được tự liên hệ với nhà kinh doanh có
chào giá tốt nhất để thực hiện giao dịch7.
Đặc biệt khuyến khích phát triển các tổ chức xếp hạng tín dụng chuyên nghiệp
Trong thị trường tài chính kém hiệu quả, xếp hạng tín dụng sẽ là một tiêu chuẩn giúp các nhà
đầu tư hay doanh nghiệp phát hành trong việc đánh giá rủi ro trái phiếu. Các nhà hoạch định
chính sách nên hỗ trợ các công ty tư nhân tham gia vào hoạt động này chứ không phải chỉ là
các doanh nghiệp nhà nước, như CIC hiện đang thu thập và công bố các thông tín xếp hạng
tín dụng doanh nghiệp hay xếp hạng trái phiếu. Chỉ duy nhất CIC có quyền thu thập các báo
cáo tài chính của các khách hàng vay vốn do các ngân hàng cung cấp. Nhưng đôi khi các
thông tin lại thiếu chính xác và lạc hậu. Sự tham gia của các tổ chức xếp hạng không phải nhà
nước này sẽ giúp hoạt động cung cấp thông tin được khách quan và hiệu quả hơn. Một khi
được tư nhân hóa, tất cả các thông tin trên thị trường sẽ là như nhau giữa các nhà đầu tư, tâm
lý đầu tư sẽ được cải thiện và củng cố hơn.
Mô hình thành lập công ty định mức tín nhiệm khu vực có thể được áp dụng một cách linh
hoạt ở Việt nam, trong bối cảnh nguồn nhân lực của Việt nam trong lĩnh vực này còn yếu và
thiếu. Việc tận dụng công nghệ, và tri thức của các tổ chức định mức tín nhiệm khu vực và
thế giới sẽ giúp các tổ chức định mức tín nhiệm của Việt nam nâng cao năng lực. Sự tham gia
góp vốn của các tổ chức này được sự hậu thuận của các nhân tố sau, đó là: (i) sự phát triển
mạnh mẽ của các hoạt động đầu tư gián tiếp nước ngoài trong vòng 5 đến 10 năm nữa ở Việt
nam, (ii) uy tín của chính các tổ chức này ở thị trường tài chính đang phát triển như Việt nam.
Để đảm bảo cho tổ chức này hoạt động hiệu quả, các nhà hoạch định chính sách cũng cần
7
Nguyễn Sơn, Trưởng ban Phát triển thị trường, Ủy ban Chứng khoán nhà nước, Hội thảo VDF tháng 12/2007
160
quan tâm đến các điều kiện sau: các cổ đông phải được khuyến khích hoạt động một cách độc
lập và uy tín; cổ phần phải được quyền chuyển nhượng một cách rộng rãi và tỷ lệ nắm giữ tối
đa là 5-10%, và sự cân bằng giữa tỷ lệ nắm giữ của các cổ đông lớn để tránh tình trạng thông
tin nội gián hay vấn đề mâu thuẫn về quản trị. Khi đó, không chỉ cơ quan nhà nước, mà các
công ty và ngân hàng và quỹ đầu tư đều có quyền tham gia góp vốn thành lập tổ chức định
mức tín nhiệm.
Đẩy mạnh sự phát triển của các nhà tạo lập thị trường
Có thể nói rằng, các ngân hàng thương mại hiện vẫn được xem là nhà tạo lập thị trường chính
trong tương lai, bên cạnh các công ty bảo hiểm hay công ty chứng khoán. Hiện tại, các ứng viên
này vẫn đang bận mải với các hoạt động môi giới hay tự doanh chứng khoán hay tư vấn cổ phần
hóa doanh nghiệp. Họ vẫn chưa tìm thấy động lực để trở thành nhà tạo lập thị trường trái phiếu.
Các văn bản pháp luật cần được ban hành nhằm khuyến khích các ứng viên này trở thành nhà tạo
lập thị trường. Trong bối cảnh thị trường chứng khoán đang chìm sâu xuống đáy trong mấy tháng
gần đây, việc thúc đấy sự phát triển của thị trường trái phiếu đang “ngủ yên“ càng trở nên cấp
bách.
Đa dạng hóa các loại trái phiếu doanh nghiệp
Hiện tại, các trái phiếu doanh nghiệp được phát hành có 2 loại chính: (i) lãi suất cố định, trả
lãi hàng năm (lãi suất coupon) và lãi suất thả nổi theo lãi suất thị trường. Trừ trường hợp một
số ngân hàng phát hành trái phiếu có thể chuyển đổi thành cổ phiếu như Ngân hàng quân đội
hay Ngân hàng Ngoại thương. Trong điều kiện nền kinh tế Việt nam đang hội nhập mạnh mẽ
vào nền kinh tế thế giới, chịu tác động ngày càng nhiều của các biến động kinh tế vĩ mô từ
nền kinh tế Mỹ hay các nước Châu Á, thì việc đảm bảo sự ổn định tương đối của giá trái
phiếu là điều kiện quan trọng để thu hút các nhà đầu tư. Ví dụ, như việc phát hành trái phiếu
có lãi suất đảm bảo bằng vàng, hay lãi suất thực được đảm bảo dương trong trường hợp lạm
phát cao.
Bên cạnh đó, để tăng tính hấp dẫn của trái phiếu, doanh nghiệp có thể lựa chọn phát hành trái
phiếu có thể chuyển đổi thành cổ phiếu hay trái phiếu gắn với quyền mua (warrant) như
trường hợp của Vinaconex phát hành trái phiếu gắn với quyền mua cổ phiếu của một công ty
thành viên . Các doanh nghiệp cũng có thể phát hành trái phiếu có quyền chuyển đổi thành cổ
phiếu sau một thời gian xác định với một tỷ lệ nhất định. Khi đó, cơ cấu vốn của doanh
nghiệp sẽ thay đổi từ nợ sang vốn chủ sở hữu. Các trái chủ sẽ được chuyển đổi thành cổ
đông, được quyền hưởng các thu nhập thặng dư của doanh nghiệp trong kinh doanh.
Khuyến khích sự tham gia các quỹ đầu tư đầu tư vào trái phiếu doanh nghiệp
Hiện tại, các quỹ đầu tư hay các quỹ tương hỗ ở Việt nam đã khá phát triển, với danh mục
đầu tư cả trực tiếp và gián tiếp. Đây là một trong các những thành viên tích cực của thị trường
góp phần tăng tính thanh khoản của trái phiếu. Khác với các nhà tạo lập thị trường, các quỹ
đầu tư sẽ tập hợp các nguồn vốn nhỏ lẻ từ nhiều nhà đầu tư không chuyên nghiệp, đầu tư vào
danh mục các trái phiếu và cổ phiếu. Khi đó, một cách chuyên nghiệp và cơ hội tiếp cận
thông tin đầy đủ hơn, các quỹ đầu tư sẽ thực hiện việc mua bán trái phiếu kiếm lời.
Theo một nghiên cứu năm 2006 của Ngân hàng Thế giới, ở các nước ASEAN+3, giá trị
chứng khoán các quỹ đầu tư tương hỗ nắm giữ đến 40% đến 60% GDP, tiếp đó là đến các
quỹ hưu trí ( 20% -30% GDP) và cuối cùng là các công ty bảo hiểm, khoảng từ 5% đến 10%
GDP. So sánh với các quỹ đầu tư ở Việt nam thì con số này quả là con số “mơ ước“. Có thể
161
nói, chính sự tham gia tích cực của các quỹ đầu tư tương hỗ và hưu trí làm tăng tính thanh
khoản cho thị trường chứng khoán nói chung và thị trường trái phiếu nói riêng.
Tài liệu tham khảo
Bộ Tài chính. (2007). Báo cáo Tình hình phát hành trái phiếu doanh nghiệp.
Chính phủ Việt Nam. (2007). Quyết định 128/QĐ-TTg ngày 2/8/2007 về Phát triển thị trường
vốn ở Việt nam đến năm 2010 và tầm nhìn đến năm 2020.
International Monetary Fund. (2006). IMF Country Report.
Keister, L.A. (2004). Capital strucuture in transition: The transformation of financial
strategies in China’s emerging economy. Organisation Science Linthicum, 15, iss. 2,
pp. 145-158
Rose, P.S. (2003). Money and capital market, 8th ed.
Trần, Đ.K. (2007). Phát triển nhà tạo lập thị trường trái phiếu ở Việt nam.
Ủy ban Chứng khoán nhà nước. (2007). Dự thảo Đề án thành lập thị trường giao dịch trái
phiếu Chính phủ chuyên biệt.
Vũ, P.T. (2007). Phát triển thị tường giao dịch trái phiếu thứ cấp ở Việt nam.
World Bank. (2007a). East Asian Finance, The Road to Robust Market.
World Bank. (2007b). Vietnam Development Report.
162
