Quản trị kinh doanh quốc tế - TS.Hà Văn Hội
Nội dung tài liệu "Quản trị kinh doanh quốc tế - TS.Hà Văn Hội" gồm 12 chương nghiên cứu những vấn đề chủ yếu sau: khái quát về hoạt động kinh doanh quốc tế, môi trường kinh doanh quốc tế, các định chế và các chủ thể trong kinh doanh quốc tế,... Cùng tham khảo nhé.
HỌC VIỆN CÔNG NGHỆ BƯU CHÍNH VIỄN THÔNG
QUẢN TRỊ KINH DOANH
QUỐC TẾ
(Dùng cho sinh viên hệ đào tạo đại học từ xa)
Lưu hành nội bộ
HÀ NỘI - 2007
HỌC VIỆN CÔNG NGHỆ BƯU CHÍNH VIỄN THÔNG
QUẢN TRỊ
KINH DOANH QUỐC TẾ
Biên soạn : TS. HÀ VĂN HỘI
LỜI NÓI ĐẦU
Cùng với xu thế “toàn cầu hoá kinh tế và hội nhập quốc tế” đang phát triển mạnh mẽ chưa
từng thấy, hoạt động kinh doanh quốc tế cũng ngày càng trở nên đa dạng, phong phú và có ý
nghĩa hết sức quan trọng đối với mỗi quốc gia trong nền kinh tế toàn cầu. Mỗi quốc gia đều tìm
cách thâm nhập vào thị trường nước ngoài nhằm tận dụng lợi thế so sánh để mở rộng hoạt động
kinh doanh và phát triển kinh tế. Hơn nữa, kinh doanh quốc tế là một lĩnh vực rộng lớn, đa dạng
và rất phức tạp, liên quan đến rất nhiều vấn đề như con người, văn hoá, phong tục tập quán, địa lý,
luật pháp...do vậy kinh doanh quốc tế là một hoạt động rất nhạy cảm đối với mỗi quốc gia, đặc
biệt trong bối cảnh toàn cầu hoá như hiện nay. Từ nhiều năm qua, hoạt động kinh doanh quốc tế
đã được doanh nghiệp của nhiều quốc gia quan tâm nghiên cứu và thực hiện. Việc đưa môn học
kinh doanh quốc tế vào chương trình đào tạo đại học các ngành kinh tế, đặc biệt là các ngành quản
trị kinh doanh ở hầu hết các nước, đã chứng tỏ tầm quan trọng của lĩnh vực kinh doanh này.
Thực tế nhiều năm qua cho thấy, sự thành công ít hay nhiều trong kinh doanh quốc tế phụ
thuộc rất lớn vào sự nhận thức và hiểu biết của các doanh nghiệp về môi trường kinh doanh quốc
tế và chiến lược kinh doanh của mỗi doanh nghiệp. Chính vì vậy, kinh doanh quốc tế là môn học
cần thiết cho tất cả các tổ chức kinh doanh trong xu thế toàn cầu hoá, trước hết là cho những
doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực kinh doanh quốc tế.
Với ý nghĩa đó, chúng tôi tổ chức biên soạn Tài liệu hướng dẫn học tập môn học “kinh
doanh quốc tế” dành cho hệ đào tạo đại học từ xa ngành quản trị kinh doanh của Học viện công
nghệ bưu chính viễn thông.
Môn học kinh doanh quốc tế góp phần trang bị những kiến thức và phương pháp tư duy mới
cho các cán bộ hoạt động trên lĩnh vực kinh tế quốc tế, đặc biệt là những nhà kinh doanh để có thể
đưa ra được những quyết định tác nghiệp hợp lý nhằm tối đa hoá lợi nhuận, sử dụng và phát huy
tối ưu các lợi thế về nguồn nhân lực, cũng như thoả mãn các yêu cầu khác trong quan hệ kinh
doanh quốc tế. Hoạt động kinh doanh quốc tế gắn liền với các việc đưa ra các quyết định về lựa
chọn chiến lược, chính sách và các hình thức kinh doanh.
Nội dung môn học kinh doanh quốc tế nghiên cứu những vấn đề chủ yếu dưới đây:
1. Khái quát về kinh doanh quốc tế, các hình thức kinh doanh quốc tế chủ yếu và các nhân
tố ảnh hưởng tác động đến mục đích, hình thức và kết quả kinh doanh.
2. Môi trường kinh doanh quốc tế, phân tích một số loại môi trường kinh doanh quốc tế chủ
yếu, với tư cách là các môi trường thành phần hợp thành một chỉnh thể thống nhất, trong đó mỗi
môi trường thành phần là một bộ phận không tách rời. Ảnh hưởng của môi trường kinh doanh
quốc tế đối với các hoạt động kinh doanh quốc tế và định hướng vận dụng các kết quả đó vào việc
tổ chức hoạt động kinh doanh.
3. Hoạt động của các công ty, nghiên cứu các thể chế quốc tế và thể chế quốc gia, chỉ ra ảnh
hưởng của các thể chế đó với kinh doanh quốc tế. Nghiên cứu các công ty đa quốc gia, vai trò và
ảnh hưởng của nó trong nền kinh tế thế giới và từng quốc gia. Đây là một trong những căn cứ
quan trọng cho việc xây dựng các chiến lược thích hợp và hiệu quả.
1
4. Chiến lược kinh doanh quốc tế, nghiên cứu và phân tích cơ cấu của chiến lược kinh
doanh quốc tế, các bước hoạch định và thực hiện chiến lược kinh doanh. Một số chiến lược kinh
doanh quốc tế điển hình và vận dụng vào từng loại hình quốc gia.
5. Tổ chức kinh doanh thương mại, đầu tư và dịch vụ quốc tế: bao gồm việc nghiên cứu các
hình thức kinh doanh thương mại, đầu tư và dịch vụ quốc tế cụ thể, nội dung, các biện pháp tổ
chức có hiệu quả các hoạt động kinh doanh này.
6. Các vấn đề về tài chính, nhân lực trong kinh doanh quốc tế: phân tích tài chính quốc tế
trong sự thay đổi tỉ giá hối đoái, các chính sách chủ yếu đối với vốn lưu động và chính sách tài
chính đối với thương mại và đầu tư quốc tế.
Để biên soạn tập Tài liệu này, chúng tôi đã tham khảo nhiều tài liệu trong và ngoài nước,
đồng thời chú trọng đến những điều kiện, đặc điểm và trình độ phát triển kinh tế của Việt Nam, để
lựa chọn những nội dung phù hợp, thiết thực và mang tính cập nhật. Nội dung giáo trình đề cập
đến nhiều lĩnh vực trong kinh doanh quốc tế như: thương mại, đầu tư, dịch vụ...có gắn với thực
tiễn kinh doanh quốc tế hiện đại. Do đó, ngoài việc sử dụng làm Tài liệu chính thức cho hệ đào
tạo đại học chính quy ngành quản trị kinh doanh, Tài liệu này còn có thể dùng làm tài liệu tham
khảo cho các khoá đào tạo bằng hai hai, hệ đào tạo tại chức, các lớp bồi dưỡng ngắn hạn của Học
viện.
Với thời gian còn hạn chế, mặc dù đã hét sức cố gắng nhưng chắc chắn Tập tài liệu hướng
dẫn học tập này khó tránh khỏi những thiếu sót. Mong nhận được ý kiến đóng góp của bạn đọc.
TÁC GIẢ
2
Chương 1: Khái quát về hoạt động kinh doanh quốc tế
PHẦN THỨ NHẤT. NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG
CHƯƠNG 1. KHÁI QUÁT VỀ HOẠT ĐỘNG KINH
DOANH QUỐC TẾ
GIỚI THIỆU
Mục đích yêu cầu:
Mục đích nghiên cứu của chương này là giới thiệu những vấn đề khái quát về kinh doanh
quốc tế và tầm quan trọng của kinh doanh quốc tế trong một thị trường toàn cầu.
Sự khác biệt giữa hoạt động kinh doanh quốc tế với kinh doanh nội địa cũng được phân
biệt để thấy được những đặc trưng cơ bản của kinh doanh quốc tế.
Từ việc lý giải tại sao các doanh nghiệp lại mở rộng hoạt động ra nước ngoài, các động cơ
thúc đẩy quá trình toàn cầu hoá, chương này đi vào phân tích một cách tổng quát những hình thức
kinh doanh quốc tế chủ yếu. Đồng thời cũng nêu rõ những nhân tố ảnh hưởng trực tiếp và gián
tiếp đến hoạt động kinh doanh quốc tế ngày nay.
Sau khi học xong chương này, học viên phải đạt được các yêu cầu sau:
- Nắm được khái niệm và hiểu rõ bản chất của kinh doanh quốc tế
- Ý nghĩa và tác động của kinh doanh quốc tế đối với nền kinh tế.
- Những sự khác biệt mang tính đặc trưng của kinh doanh quốc tế so với kinh doanh nội địa.
- Nắm được các yếu tố tác động đến kinh doanh quốc tế.
Nội dung chính:
- Khái niệm và sự ra đời của kinh doanh quốc tế
- Các đặc trưng của kinh doanh quốc tế
- Cơ cấu của hoạt động kinh doanh quốc tế
- Các nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh quốc tế.
NỘI DUNG
1.1. QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH HOẠT ĐỘNG KINH DOANH QUỐC TẾ
1.1.1. Khái niệm và sự ra đời của hoạt động kinh doanh quốc tế
- Kinh doanh quốc tế được hiểu là toàn bộ các hoạt động giao dịch, kinh doanh được thực
hiện giữa các quốc gia, nhằm thoả mãn các mục tiêu kinh doanh của các doanh nghiệp, cá nhân và
các tổ chức kinh tế.
- Kinh doanh quốc tế đã xuất hiện rất sớm cùng với quá trình giao lưu trao đổi, mua bán
hàng hoá giữa hai hay nhiều quốc gia. Cùng với sự ra đời và phát triển của chủ nghĩa tư bản, kinh
doanh quốc tế và các hình thức kinh doanh quốc tế ngày càng được mở rộng và phát triển. Với
những lợi thế về vốn, công nghệ, trình độ quản lý... các công ty xuyên quốc gia trên thế giới đã và
đang nâng cao vị thế và tăng cường thị phần của mình trong khu vực và trên thế giới nói chung.
3
Chương 1: Khái quát về hoạt động kinh doanh quốc tế
- Ngày nay, dưới sự tác động mạnh mẽ của các xu hướng vận động của nền kinh tế thế giới
đặc biệt là sự tác động ngày càng tăng của xu hướng khu vực hoá và toàn cầu hoá, đối với nền
kinh tế từng quốc gia và thế giới, hoạt động kinh doanh quốc tế và các hình thức kinh doanh quốc
tế ngày càng đa dạng và trở thành một trong những nội dung cực kỳ quan trọng trong quan hệ
kinh tế quốc tế hiện đại.
1.1.2. Vai trò của hoạt động kinh doanh quốc tế
Sự phát triển mạnh mẽ của các hình thức kinh doanh quốc tế đã chứng tỏ vai trò to lớn của
nó đối với sự phát triển kinh tế xã hội của mỗi quốc gia.
Trước hết, kinh doanh quốc tế giúp cho các doanh nghiệp, các tổ chức kinh tế thỏa mãn nhu
cầu và lợi ích của họ về trao đổi sản phẩm, về vốn đầu tư, về công nghệ tiên tiến.
Kinh doanh quốc tế giúp cho các quốc gia tham gia sâu rộng vào quá trình liên kết kinh tế,
phân công lao động xã hội, hội nhập vào thị trường toàn cầu. Thị trường thế giới có vai trò ngày
càng quan trọng đối với sự phát triển các quốc gia.
Hoạt động kinh doanh quốc tế tạo điều kiện cho các doanh nghiệp tham gia chủ động và
tích cực vào sự phân công lao động quốc tế và sự trao đổi mậu dịch quốc tế làm cho nền kinh tế
quốc gia trở thành một hệ thống mở, tạo cầu nối giữa nền kinh tế trong nước với nền kinh tế thế
giới, biến nền kinh tế thế giới thành nơi cung cấp các yếu tố đầu vào và tiêu thụ các yếu tố đầu ra
cho nền kinh tế quốc gia trong hệ thống kinh tế quốc tế.
Đồng thời, tham gia vào thị trường thế giới còn giúp cho các doanh nghiệp khai thác triệt để
các lợi thế so sánh của mỗi quốc gia, đạt quy mô tối ưu cho mỗi ngành sản xuất, tạo điều kiện xây
dựng các ngành kinh tế mũi nhọn, nâng cao năng suất lao động, chất lượng sản phẩm và hạ giá
thành, thúc đẩy việc khai thác các nhân tố tăng trưởng theo chiều sâu, trao đổi và ứng dụng nhanh
chóng các công nghệ mới, thu hút vốn đầu tư từ bên ngoài, nâng cao tốc độ tăng trưởng và hiệu
quả của nền kinh tế quốc dân.
Hoạt động kinh doanh quốc tế được thực hiện bằng nhiều hình thức khác nhau như thông
qua các lĩnh vực xuất khẩu hàng hoá, các doanh nghiệp hoạt động kinh doanh quốc tế tăng thu
ngoại tệ để tăng nguồn vốn dự trữ, đẩy mạnh việc thu hút đầu tư trong nước; bằng hình thức hợp
tác đầu tư, thu hút vốn đầu tư nước ngoài để đầu tư, xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật cho nền kinh
tế; thông qua các hoạt động dịch vụ thu ngoại tệ như du lịch, kiều hối để tăng thêm nguồn thu
bằng ngoại tệ thông qua lượng khách du lịch vào thăm quan; thông qua các nguồn vốn vay từ các
nước, các tổ chức tín dụng, ngân hàng trên thế giới để bổ sung nguồn vốn đầu tư trong nước trong
khi nguồn vốn tích lũy từ nội bộ của chúng ta còn thấp; tăng thêm nguồn vốn bằng ngoại tệ bằng
cách xuất khẩu lao động và chuyên gia cho các nước thiếu lao động, sử dụng hợp lý các nguồn tài
nguyên, tạo thêm việc làm, tăng thêm nguồn thu ngoại tệ cho nền kinh tế.
Mở rộng các hoạt động kinh doanh quốc tế, tăng cường hợp tác kinh tế, khoa học và chuyển
giao công nghệ, giúp cho các nước có nền kinh tế kém phát triển có cơ hội cải tiến lại cơ cấu kinh
tế theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Tạo cơ hội cho việc phân phối các nguồn
lực trong nước và thu hút các nguồn lực bên ngoài vào việc phát triển các lĩnh vực, các ngành của
nền kinh tế quốc dân một cách có hiệu quả, khắc phục tình trạng thiếu các nguồn lực cho sự phát
triển đất nước như vốn, nhân lực có trình độ cao, công nghệ hiện đại, đồng thời tạo điều kiện cho
các doanh nghiệp trong nước vươn ra thị trường thế giới. Thị trường nội địa đối với các nước
đang phát triển thường xuyên bị bó hẹp, không kích thích được sự tăng trưởng của sản xuất.
4
Chương 1: Khái quát về hoạt động kinh doanh quốc tế
Thông qua hoạt động kinh doanh quốc tế, phân công lao động quốc tế giữa các doanh nghiệp
trong nước với các doanh nghiệp ngoài nước được đẩy mạnh, bảo đảm đầu vào và đầu ra cho các
doanh nghiệp trong nước một cách ổn định và phù hợp với tốc độ phát triển kinh tế của đất nước,
tạo điều kiện cho việc hình thành các tập đoàn kinh tế mạnh, đủ sức cạnh tranh và hội nhập vào
nền kinh tế thế giới và khu vực.
Mặt khác, chỉ có thông qua các lĩnh vực hoạt động của kinh doanh quốc tế, các doanh
nghiệp Việt Nam có thể tiếp thu kiến thức Marketing, mở rộng thị trường trong kinh doanh
thương mại quốc tế, tăng tính cạnh tranh sản phẩm. Hơn nữa, thị trường nước ngoài có thể cung
cấp cho thị trường nội địa các yếu tố của quá trình sản xuất, từ đó nâng cao năng lực sản xuất,
nâng cao chất lượng sản phẩm, đảm bảo tính cạnh tranh cho sản phẩm, đảm bảo cho hàng hoá
đứng vững trên thị trường nước ngoài.
1.1.3. Cơ sở hình thành hoạt động kinh doanh quốc tế
Có nhiều mục đích và động cơ thúc đẩy các doanh nghiệp tham gia mạnh mẽ vào các hoạt
động kinh doanh quốc tế. Trong đó có 3 động cơ chính là mở rộng cung ứng, tiêu thụ hàng hoá,
tìm kiếm các nguồn lực ở nước ngoài, đa dạng hoá hoạt động kinh doanh.
a. Mở rộng phạm vi thị trường kinh doanh
Số lượng hàng hoá và trị giá hàng hoá (doanh số) được cung ứng và tiêu thụ tuỳ thuộc vào
số người quan tâm đến sản phẩm hay dịch vụ của doanh nghiệp. Thị trường nội địa luôn bị giới
hạn về sức mua, về nhu cầu. Nếu doanh nghiệp tham gia hoạt động kinh doanh ở thị trường nước
ngoài sẽ khắc phục được sự chật hẹp của thị trường nội địa do số lượng khách hàng, sức mua và
khả năng cung ứng của khách hàng trên thị trường thế giới luôn lớn hơn thị trường ở từng quốc
gia. Nếu doanh nghiệp luôn mở rộng hoạt động kinh doanh ra nhiều khu vực thị trường khác nhau
sẽ cho phép doanh nghiệp nâng cao doanh số kinh doanh của mình.
Việc vươn ra thị trường nước ngoài, mở rộng phạm vi tiêu thụ hàng hoá còn có tác dụng
giúp cho các doanh nghiệp mở rộng khối lượng cung ứng hoặc tiêu thụ, từ đó sẽ tạo điều kiện cho
doanh nghiệp thu được lợi nhuận cao hơn. Vì vậy, chính việc mở rộng cung ứng hoặc tiêu thụ là
một động cơ chủ yếu đối với một doanh nghiệp khi tham gia thực hiện hoạt động kinh doanh quốc
tế. Mặt khác, khi phải đứng trước một thị trường nội địa đã bão hoà, các doanh nghiệp kinh doanh
quốc tế bắt đầu tìm kiếm các thị trường nước ngoài. Tuy nhiên, khi mở ra những thị trường mới,
các tổ chức kinh doanh quốc tế lại chịu áp lực phải tăng doanh số bán và lợi nhuận cho tổ chức
của mình. Họ thấy rằng sự gia tăng thu nhập quốc dân đầu người và sự tăng trưởng dân số của các
quốc gia đã tạo ra những thị trường đầy hứa hẹn cho hoạt động của họ.
b. Tìm kiếm các nguồn lực nước ngoài
Đối với mỗi quốc gia, các nguồn tiềm năng sẵn có không phải là vô hạn mà chỉ có giới hạn.
Do vậy, để có thêm nguồn lực mới, buộc các doanh nghiệp phải vươn tới các nguồn lực ở bên
ngoài. Các nguồn lực ở nước ngoài như: nhân công dồi dào và giá rẻ, thị trường tiêu thụ rộng lớn
và đa dạng, nguyên vật liệu phong phú,... Đây là những nguồn lợi lớn mà các doanh nghiệp đang
hướng tới nhằm giảm chi phí, tăng lợi nhuận, ngày nay nhiều nhà sản xuất, nhà phân phối cố gắng
tiến hành sản xuất hay lắp ráp sản phẩm ngay ở nước ngoài và tiêu thụ ngay tại đó, tức là áp dụng
rộng rãi hình thức xuất khẩu tại chỗ.
c. Mở rộng và đa dạng hoá hoạt động kinh doanh
5
Chương 1: Khái quát về hoạt động kinh doanh quốc tế
Các doanh nghiệp thường mong muốn làm thế nào tránh được sự biến động thất thường của
doanh số mua, bán và lợi nhuận. Cho nên, họ đã nhận thấy rằng thị trường nước ngoài và việc
mua bán hàng hoá ở đó như là một biện pháp quan trọng giúp họ tránh được những đột biến xấu
trong kinh doanh. Chính việc đa dạng hoá hình thức và phạm vi kinh doanh sẽ giúp doanh nghiệp
khắc phục được tình trạng khan hiếm nguồn nhân lực trong khuôn khổ một quốc gia. Đa dạng hoá
các hoạt động thương mại và đầu tư nước ngoài cho phép doanh nghiệp khắc phục những rủi ro
trong kinh doanh (phân tán rủi ro), cho phép doanh nghiệp khai thác hiệu quả các lợi thế so sánh
của mỗi quốc gia trong hoạt động kinh doanh nhằm tối đa hoá lợi nhuận.
1.1.4. Đặc trưng của kinh doanh quốc tế
Hoạt động kinh doanh quốc tế diễn ra giữa hai hay nhiều quốc gia và được thực hiện trong
môi trường kinh doanh mới và xa lạ. Vì vậy, các doanh nghiệp kinh doanh không thể lấy kinh
nghiệm kinh doanh nội địa để áp đặt hoàn toàn cho kinh doanh với nước ngoài. Các doanh nghiệp
muốn kinh doanh ở môi trường nước ngoài một cách hiệu quả, trước hết phải nghiên cứu, đánh
giá môi trường kinh doanh nơi mà doanh nghiệp muốn thâm nhập hoạt động. Sự khác nhau giữa
kinh doanh quốc tế và kinh doanh trong nước (kinh doanh nội địa) thể hiện ở một số điểm sau:
Thứ nhất, kinh doanh quốc tế là hoạt động kinh doanh diễn ra giữa các nước, còn kinh
doanh trong nước là hoạt động kinh doanh chỉ diễn ra trong nội bộ quốc gia và giữa các tế bào
kinh tế của quốc gia đó.
Thứ hai, kinh doanh quốc tế được thực hiện ở nước ngoài, vì vậy các doanh nghiệp hoạt
động trong môi trường này thường gặp phải nhiều rủi ro hơn là kinh doanh nội địa.
Thứ ba, kinh doanh quốc tế buộc phải diễn ra trong môi trường kinh doanh mới và xa lạ, do
đó các doanh nghiệp phải thích ứng để hoạt động có hiệu quả.
Thứ tư, kinh doanh quốc tế tạo điều kiện cho doanh nghiệp gia tăng lợi nhuận bằng cách mở
rộng phạm vi thị trường. Điều này khó có thể đạt được nếu doanh nghiệp chỉ thực hiện kinh doanh
trong nước.
1.1.5. Cơ cấu của hoạt động kinh doanh quốc tế
Trong xu thế toàn cầu hoá và hội nhập, cùng với sự phát triển mạnh mẽ của hoạt động kinh
doanh toàn cầu, mỗi doanh nghiệp và mỗi quốc gia đều phải đứng trước một vấn đề là làm thế nào
để có thể duy trì và giữ vững được vị trí thuận lợi trong thị trường thế giới. Có ba vấn đề chính có
thể giúp các quốc gia trả lời được những vấn đề đó. Một là, các quốc gia phải duy trì được khả
năng cạnh tranh kinh tế. Hai là, phải nắm vững những quy tắc, luật lệ về trao đổi thương mại với
các quốc gia khác. Ba là, cho phép và mở rộng hoạt động kinh doanh của các công ty đa quốc gia.
Trong khuôn khổ pháp lý cho hoạt động kinh doanh quốc tế mà pháp luật đã quy định,
những thực tế của thị trường đã dẫn các nhà kinh doanh đến việc tổ chức hoạt động kinh doanh
của mình theo cách thức sao cho tối đa hóa những lợi thế cạnh tranh của họ. Một số phương pháp
tổ chức hoạt động kinh doanh đã trở nên khá phổ biến trong buôn bán quốc tế ngày nay.
Mặt khác, khi tiến hành kinh doanh quốc tế, các doanh nghiệp phải lựa chọn các hình thức
kinh doanh phù hợp với môi trường và khả năng của doanh nghiệp, đồng thời phải xem xét, cân
nhắc tính đến các mục đích kinh doanh, các nguồn và khả năng từ đó có kế hoạch nghiên cứu và
đánh giá các nhân tố thuộc về môi trường kinh doanh (môi trường trong nước và nước ngoài, môi
trường bên trong và môi trường bên ngoài doanh nghiệp).
6
Chương 1: Khái quát về hoạt động kinh doanh quốc tế
Các hình thức kinh doanh quốc tế chủ yếu bao gồm nhiều hình thức khác nhau. Dưới đây,
chúng ta sẽ xem xét ba phương thức chủ yếu để tiến hành các hoạt động kinh doanh trên phạm vi
quốc tế bằng cách tìm hiểu khuôn khổ pháp lý cho mỗi loại hoạt động đó. Mặc dù, các phạm trù
này không phải bao giờ cũng có thể phân biệt rõ ràng, phần lớn các hoạt động kinh doanh quốc tế
đều có hình thức của những quan hệ mua bán, quan hệ mua bán li-xăng và các quan hệ đầu tư.
a. Thương mại hàng hoá
Mậu dịch quốc tế hay còn gọi là buôn bán quốc tế là việc mua bán hàng hoá của một nước
với nước ngoài, bao gồm các hoạt động xuất và nhập khẩu hàng hoá, các dịch vụ kèm theo việc
mua bán hàng hoá (dịch vụ lắp ráp, bảo hành, cung cấp phụ tùng...), việc gia công thuê cho nước
ngoài hoặc nước ngoài gia công, hoạt động xuất khẩu tại chỗ và tái xuất khẩu các hàng hoá nhập
từ bên ngoài.
Nội dung và hình thức của mậu dịch quốc tế ngày càng đa dạng, thể hiện sự phát triển của
sự phân công lao động quốc tế. Mậu dịch quốc tế giữ vị trí trung tâm trong các hoạt động kinh tế
đối ngoại, vì suy cho cùng, kết quả của các hoạt động kinh tế đối ngoại khác đều được thể hiện
trong kim ngạch ngoại thương. Nhưng ngoại thương sẽ không phát triển nhanh chóng nếu không
dựa trên cơ sở phát triển quan hệ hợp tác kinh tế, hợp tác đầu tư và các hoạt động kinh tế đối
ngoại khác. Đặc biệt, khi thị trường toàn cầu đang phát triển với tốc độ rất mạnh như hiện nay thì
hoạt động trao đổi hàng hoá lại được thúc đẩy phát triển ngày càng mạnh hơn nữa.
Thương mại hàng hoá hay còn gọi là xuất nhập khẩu hàng hoá hữu hình. Đây là một trong
những hình thức kinh doanh quan trọng nhất, nó phản ánh quan hệ thương mại, buôn bán giữa các
quốc gia trong phạm vi khu vực và thế giới. Hình thức kinh doanh xuất nhập khẩu thường là hoạt
động kinh doanh quốc tế cơ bản của một quốc gia, nó là "chìa khoá" mở ra những giao dịch kinh
tế quốc tế cho một quốc gia, tạo ra nguồn thu chi ngoại tệ chủ yếu của một nước khi tham gia vào
các hoạt động kinh doanh quốc tế. Kinh doanh xuất nhập khẩu cũng chính là một hoạt động kinh
doanh quốc tế đầu tiên của mỗi doanh nghiệp. Hoạt động này vẫn được tiếp tục duy trì ngay cả
khi doanh nghiệp đã đa dạng hoá các hoạt động kinh doanh.
b. Thương mại dịch vụ
Kinh doanh xuất nhập khẩu còn diễn ra dưới hình thức xuất nhập khẩu hàng hoá vô hình
(dịch vụ). Thương mại dịch vụ được coi là một hoạt động cung cấp dịch vụ từ lãnh thổ một bên
vào lãnh thổ bên kia hoặc từ lãnh thổ một bên cho người sử dụng dịch vụ của bên kia. Hoạt động
thương mại dịch vụ bao gồm: các dịch vụ du lịch, dịch vụ tài chính - tiền tệ, dịch vụ bưu chính -
viễn thông, dịch vụ bảo hiểm, dịch vụ vận tải...
Trước đây, người ta thường cho rằng xuất nhập khẩu chỉ liên quan đến hàng hoá vật chất
như hàng tiêu dùng, hàng tư liệu sản xuất. Nhưng ngày nay, khái niệm xuất nhập khẩu còn mở
rộng ra và bao gồm các dịch vụ như du lịch, khách sạn, hàng không, bảo hiểm... như đã nêu ở
trên. Khi hoạt động hợp tác kinh tế và liên kết kinh tế quốc tế phát triển càng mạnh thì hoạt động
thương mại dịch vụ càng trở nên một lĩnh vực thu hút các doanh nghiệp, các công ty xuyên quốc
gia tham gia. Hoạt động kinh doanh dịch vụ được thực hiện thông qua các loại hình như:
Đại lý đặc quyền
Là hình thức hoạt động kinh doanh mà qua đó một công ty trao cho một đối tác độc lập
quyền sử dụng nhãn hiệu, mẫu mã và nó là một tài sản cần thiết cho việc kinh doanh của phía đối
tác ấy và công ty cũng nhận được một khoản tiền từ đối tác ấy. Như vậy, sự khác nhau giữa hợp
đồng cấp giấy phép và hợp đồng đại lý đặc quyền là ở chỗ công ty không chỉ trao (cung cấp) cho
7
Chương 1: Khái quát về hoạt động kinh doanh quốc tế
công ty đại lý đặc quyền việc sử dụng nhãn hiệu mà còn tiếp tục giúp đỡ trong hoạt động kinh
doanh, sự giúp đỡ này cao hơn mức danh nghĩa.
Hợp đồng quản lý
Là những hợp đồng thông qua đó một công ty thực hiện sự giúp đỡ một công ty khác bằng
việc cung cấp những nhân viên quản lý nhằm hỗ trợ thực hiện những chức năng quản lý tổng quát
hoặc chuyên môn sâu trong một khoảng thời gian đặc biệt để thu được một khoản tiền thù lao nhất
định từ sự giúp đỡ đó.
Hợp đồng theo đơn đặt hàng: đây là những hợp đồng thường diễn ra đối với các dự án quá
lớn và các sản phẩm gồm nhiều chi tiết, bộ phận phức tạp đến mức mà một công ty (hay doanh
nghiệp) duy nhất khó có thể thực hiện được.
Chẳng hạn như việc thăm dò, khai thác dầu khí hoặc phát minh và sản xuất ra một loại máy
bay mới... thì người ta thường sử dụng các hợp đồng theo đơn đặt hàng theo từng bộ phận công
việc, từng chi tiết sản phẩm.
Quan hệ mua bán licence(li-xăng)
Một nhà kinh doanh có thể đi đến quyết định rằng, việc sản xuất sản phẩm ở nước ngoài sẽ
đem lại hiệu quả kinh tế cao hơn là sản xuất sản phẩm đó ở trong nước rồi mang bán ở nước
ngoài. Đó là trường hợp xảy ra khi nhà kinh doanh đó có thể quyết định việc cấp li-xăng để sản
xuất và bán các sản phẩm của mình cho một công ty khác. Cấp li-xăng là một biện pháp đặc biệt
có hiệu quả để một công ty có thể sử dụng trên khắp thế giới công nghệ và quyền sở hữu công
nghiệp.
Một hình thức cấp li-xăng đặc biệt có hiệu quả trong hoạt động buôn bán quốc tế là trao các
đặc quyền kinh doanh. Cả hàng hóa và dịch vụ đều có thể là đối tượng của loại giao dịch quốc tế
này. Đôi khi, việc trao đặc quyền kinh doanh là một phương pháp ít tốn kém để mở rộng sang các
thị trường mới. Loại giao dịch này có liên quan đến việc cấp giấy phép sử dụng nhãn hiệu hàng
hóa đối với tên gọi của một sản phẩm và tên gọi dùng trong kinh doanh. Trong một số trường hợp,
đó là việc cấp giấy phép sử dụng "bí quyết kỹ thuật" hay các bằng sáng chế. Những ví dụ điển
hình cho những người cấp các đặc quyền kinh doanh có thể kể đến là McDonals (tên một loại nhà
hàng nổi tiếng ở Mỹ với món ăn sẵn được phục vụ rất nhanh), KFC, Servicemaster (dịch vụ thẻ
tín dụng) và Pizza Hut (tên một loại bánh nổi tiếng của I-ta-li-a).
c. Đầu tư nước ngoài
Khi một nhà kinh doanh tìm cách duy trì sự có mặt lâu dài trên một thị trường, người đó có
thể quyết định đầu tư trực tiếp vào thị trường đó dưới hình thức một chi nhánh, một công ty con
hay một liên doanh. Chi nhánh là hình thức đơn giản nhất của đầu tư trực tiếp nó liên quan đến
việc mở một văn phòng, một nhà máy, một nhà kho, hay một số hoạt động kinh doanh khác. Chi
nhánh không có tư cách pháp nhân riêng và không tồn tại độc lập với các bộ phận khác của doanh
nghiệp. Vì nhiều lý do, kể cả do trách nhiệm pháp lý hạn chế, một nhà kinh doanh có thể thành lập
một pháp nhân riêng biệt, được gọi là công ty con. Doanh nghiệp thành lập ra nó thường được gọi
là công ty mẹ. Nó có thể sở hữu tất cả các cổ phần của công ty con (trong trường hợp này nó được
gọi là công ty con 100% vốn) hay công ty mẹ có thể cho phép những người khác và các doanh
nghiệp khác, thường ở thị trường nước ngoài, có một phần quyền sở hữu công ty con. Nhiều nước
đã quy định quyền sở hữu của người nước ngoài đối với các doanh nghiệp.
8
Chương 1: Khái quát về hoạt động kinh doanh quốc tế
Bằng hình thức đầu tư quốc tế, chủ đầu tư mong muốn giảm chi phí sản xuất, hạ giá thành
sản phẩm nhằm tăng thu lợi nhuận. Đầu tư trực tiếp là một bộ phận của đầu tư nước ngoài, nó
được thực hiện khi có sự điều khiển, quản lý gắn liền với quá trình đầu tư, tức gắn quyền sở hữu
và quyền sử dụng vốn của người đầu tư với nhau.
Hoạt động kinh doanh quốc tế gắn liền với đầu tư trực tiếp chính là việc thành lập các công
ty liên doanh (liên doanh công ty với công ty, hoặc chính phủ với công ty) hoặc thành lập các chi
nhánh sở hữu hoàn toàn (theo Luật đầu tư nước ngoài tại Việt Nam gọi là doanh nghiệp 100% vốn
nước ngoài).
d. Kinh doanh tài chính - tiền tệ quốc tế
Trong thời gian gần đây, các thị trường tài chính cũng trở nên mang tính hợp nhất rõ rệt. Sự
phát triển này cho phép các nhà đầu tư trải rộng các khoản đầu tư của họ khắp thế giới.
Với xu thế toàn cầu hoá nền kinh tế thế giới, những rào chắn đối với các dòng lưu chuyển
thương mại và tài chính ngày càng giảm bớt và mỗi biến cố tài chính quan trọng ở mỗi quốc gia ít
nhiều đều có ảnh hưởng tức thời khắp toàn cầu. Bên cạnh mối quan hệ khăng khít giữa các thị
trường tài chính nội địa với thị trường tài chính quốc tế thống nhất, còn có thể thấy rằng những
vấn đề tài chính của các doanh nghiệp và cá nhân ở những vùng khác nhau trên thế giới cũng có
mối quan hệ tương đồng như thế. Do vậy, có thể khẳng định tính chất "quốc tế" của tài chính hiện
đại không chỉ thể hiện nét đặc trưng của nền kinh tế quốc tế hiện đại mà còn là một xu hướng tất
yếu đã và đang diễn ra.
1.2. CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN HOẠT ĐỘNG KINH DOANH QUỐC TẾ
1.2.1. Điều kiện phát triển kinh tế
Sự tăng trưởng các hoạt động kinh doanh nói chung và kinh doanh quốc tế nói riêng phụ
thuộc rất nhiều vào sự tăng trưởng kinh tế của mỗi quốc gia trong nền kinh tế toàn cầu. Khi thu
nhập của dân cư ngày càng tăng, điều kiện sinh hoạt ngày càng được cải thiện do nền kinh tế có
sự tăng trưởng mạnh, thì nhu cầu cho sản xuất cũng như cho tiêu dùng đòi hỏi phải được đáp ứng.
Trong khi đó, sự chật hẹp của thị trường nội địa khó có thể đáp ứng được những nhu cầu
đó. Trong hoàn cảnh đó, mở rộng hoạt động kinh doanh ra phạm vi quốc tế mới có thể giải quyết
được vấn đề nói trên.
Mặt khác, những điều kiện kinh tế có tác động rất mạnh đến khối lượng buôn bán, đầu
tư...hàng năm. Song sự gia tăng buôn bán và đầu tư luôn có xu hướng biến đổi nhanh hơn sự biến
đổi của nền kinh tế. Sự thay đổi về mức sống trên thế giới đã và đang ảnh hưởng trực tiếp đến
toàn bộ hàng hoá lưu chuyển quốc tế.
Tỷ lệ mậu dịch quốc tế đang có xu hướng tăng nhanh hơn tỷ lệ tổng sản phẩm quốc tế trong
dài hạn. Mức độ gia tăng khối lượng và giá trị hàng hoá kinh doanh tuỳ thuộc rất lớn vào mức độ
can thiệp của chính phủ. Thông qua các công cụ chính sách kinh tế vĩ mô mà Nhà nước thực hiện
sự điều tiết khối lượng hàng hoá từ nước ngoài vào và đặc biệt sẽ làm giảm bớt nhập khẩu khi nền
kinh tế bị trì trệ.
1.2.2. Sự phát triển của khoa học và công nghệ
Sự tác động mạnh mẽ của cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện nay đang thúc đẩy
mạnh tốc độ tăng trưởng và phát triển kinh tế ở từng quốc gia, làm cho nhiều quốc gia có sự
chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá.
9
Chương 1: Khái quát về hoạt động kinh doanh quốc tế
Chính sự thay đổi nhanh chóng của công nghệ trong thế kỷ này đã làm xuất hiện sản phẩm
mới thay thế những sản phẩm cũ và làm thay đổi vị trí của từng quốc gia, từng doanh nghiệp trong
hoạt động kinh doanh quốc tế. Nhiều sản phẩm mới như: máy tính, hàng điện tử, máy bay đang
chiếm phần lớn trong hoạt động kinh doanh quốc tế của doanh nghiệp.
Hiện nay, hầu hết những kỹ thuật, công nghệ mới, hiện đại, đều xuất phát từ các quốc gia
tiên tiến đã công nghiệp hoá. Vì vậy, các doanh nghiệp từ các quốc gia này đang nắm giữ phần
mậu dịch và đầu tư lớn hơn trong lĩnh vực công nghiệp, đây là khu vực kinh tế tăng trưởng nhanh.
Tình hình này đang là một sức ép lớn đối với các quốc gia nghèo và các doanh nghiệp có thị phần
ít hơn và khả năng cạnh tranh kém hơn.
1.2.3. Điều kiện chính trị, xã hội và quân sự
Sự ổn định hay bất lợi về chính trị, xã hội cũng là những nhân tố ảnh hưởng lớn đến hoạt
động kinh doanh và kết quả kinh doanh của doanh nghiệp. Hệ thống chính trị và các quan điểm về
chính trị xã hội xét đến cùng tác động trực tiếp đến phạm vi, lĩnh vực, mặt hàng... đối tác kinh
doanh. Trong những năm của thập kỷ 90, tình hình chính trị, xã hội của nhiều quốc gia trên thế
giới đã có nhiều biến động lớn theo chiều hướng "bất ổn" đối với quan hệ song phương và đa
phương giữa các quốc gia. Điều này đã dẫn đến thiệt hại và rủi ro lớn cho nhiều công ty và quốc
gia trên thế giới. Các cuộc xung đột lớn hay nhỏ về quân sự trong nội bộ quốc gia (nội chiến) và
giữa các quốc gia đã dẫn đến sự thay đổi lớn về các mặt hàng sản xuất. Cụ thể là xung đột quân sự
đã làm phá vỡ những quan hệ kinh doanh truyền thống, làm thay đổi hệ thống vận tải và chuyển
hướng sản xuất phục vụ tiêu dùng dân cư sang phục vụ chiến tranh. Chính việc chuyển từ sản
phẩm tiêu dùng sang sản xuất sản phẩm phục vụ mục đích quân sự đã làm cho kinh doanh thay
đổi, đầu tư bị gián đoạn, quan hệ giữa các quốc gia bị xấu đi và dần dần tạo lập nên những hàng
rào "vô hình" ngăn cản hoạt động kinh doanh quốc tế.
1.2.4. Sự hình thành các liên minh kinh tế
Việc hình thành các khối liên kết về kinh tế, chính trị, quân sự đã góp phần làm tăng hoạt
động kinh doanh buôn bán và đầu tư giữa các quốc gia thành viên (trong khối), làm giảm tỉ lệ mậu
dịch với các nước không phải là thành viên. Để khắc phục hạn chế này, các quốc gia thành viên
trong khối thường tiến hành ký kết với các quốc gia ngoài khối những hiệp định, thoả ước để từng
bước nới lỏng hàng rào "vô hình" tạo điều kiện cho hoạt động kinh doanh quốc tế phát triển.
Bên cạnh các hiệp định song phương và đa phương giữa các quốc gia đã và đang được ký
kết, các tổ chức kinh tế quốc tế, đặc biệt là Ngân hàng thế giới (WB), Ngân hàng Phát triển châu
Á (ADB) có vai trò cực kỳ quan trọng đối với kinh doanh quốc tế. Chính các tổ chức này đã cung
cấp vốn cho những chương trình xã hội và phát triển cơ sở hạ tầng như nhà ở, đường giao thông,
bến cảng,... Việc cho vay của các tổ chức này đã kích thích mậu dịch và đầu tư trực tiếp của các
doanh nghiệp. Thông qua đó, các quốc gia, doanh nghiệp kinh doanh có thể mua được những máy
móc thiết bị cần thiết từ nước ngoài và xây dựng mới hoặc nâng cấp cơ sở hạ tầng và do đó thúc
đẩy hoạt động kinh doanh quốc tế có hiệu quả. Việc hình thành và phát triển của Liên minh châu
Âu (EU) với đỉnh cao là đưa đồng tiền chung EURO vào lưu hành chính thức (01/01/2002), làm
cho vị thế của EURO được nâng cao, đồng thời thúc đẩy kinh doanh quốc tế phát triển mạnh hơn.
TÓM TẮT
Khái niệm về kinh doanh quốc tế:
10
Chương 1: Khái quát về hoạt động kinh doanh quốc tế
Kinh doanh quốc tế được hiểu là toàn bộ các hoạt động giao dịch, kinh doanh được thực
hiện giữa các quốc gia, nhằm thoả mãn các mục tiêu kinh doanh của các doanh nghiệp, cá nhân và
các tổ chức kinh tế.
Kinh doanh quốc tế ra đời rất sớm cùng với quá trình giao lưu, trao đổi buôn bán giữa các
quốc gia và hoạt động kinh doanh quốc tế ngày càng phát triển với quy mô rộng lớn do nhu cầu
giao lưu kinh tế giữa các quốc gia ngày càng lớn.
Vai trò của hoạt động kinh doanh quốc tế:
Kinh doanh quốc tế giúp cho các doanh nghiệp, các tổ chức kinh tế thỏa mãn nhu cầu và lợi
ích của họ về trao đổi sản phẩm, về vốn đầu tư, về công nghệ tiên tiến. Bên cạnh đó, kinh doanh
quốc tế còn giúp cho các doanh nghiệp mở rộng các hoạt động kinh doanh quốc tế, tăng cường
hợp tác kinh tế, khoa học và chuyển giao công nghệ, giúp cho các nước có nền kinh tế kém phát
triển có cơ hội cải tiến lại cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.
Kinh doanh quốc tế hình thành trên cấc cơ sở sau:
- Nhu cầu về mở rộng phạm vi thị trường kinh doanh
- Nhu cầu tìm kiếm các nguồn lực nước ngoài
- Nhu cầu vềviệc mở rộng và đa dạng hoá hoạt động kinh doanh
Đặc trưng của kinh doanh quốc tế
Thứ nhất, kinh doanh quốc tế là hoạt động kinh doanh diễn ra giữa các nước, còn kinh
doanh trong nước là hoạt động kinh doanh chỉ diễn ra trong nội bộ quốc gia và giữa các tế bào
kinh tế của quốc gia đó.
Thứ hai, kinh doanh quốc tế được thực hiện ở nước ngoài, vì vậy các doanh nghiệp hoạt
động trong môi trường này thường gặp phải nhiều rủi ro hơn là kinh doanh nội địa.
Thứ ba, kinh doanh quốc tế buộc phải diễn ra trong môi trường kinh doanh mới và xa lạ, do
đó các doanh nghiệp phải thích ứng để hoạt động có hiệu quả.
Thứ tư, kinh doanh quốc tế tạo điều kiện cho doanh nghiệp gia tăng lợi nhuận bằng cách mở
rộng phạm vi thị trường. Điều này khó có thể đạt được nếu doanh nghiệp chỉ thực hiện kinh doanh
trong nước.
Cơ cấu của hoạt động kinh doanh quốc tế
Các hình thức kinh doanh quốc tế chủ yếu bao gồm nhiều hình thức khác nhau. Đó là:
- Thương mại hàng hoá
- Thương mại dịch vụ
- Đầu tư nước ngoài
- Tài chính, tiền tệ quốc tế
Các nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh quốc tế
- Điều kiện phát triển kinh tế
- Sự phát triển của khoa học và công nghệ
- Điều kiện chính trị, xã hội và quân sự
- Sự hình thành các liên minh kinh tế
11
Chương 1: Khái quát về hoạt động kinh doanh quốc tế
CÂU HỎI ÔN TẬP
1. Trình bày khái niệm và vai trò của hoạt động kinh doanh quốc tế?
2. Phân tích các cơ sở hình thành hoạt động kinh doanh quốc tế?
3. Phân tích đặc trưng của kinh doanh quốc tế ?
4. Phân tích cơ cấu của hoạt động kinh doanh quốc tế?
5. Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh quốc tế?
12
Chương 2: Môi trường kinh doanh quốc tế
CHƯƠNG 2: MÔI TRƯỜNG KINH DOANH QUỐC TẾ
GIỚI THIỆU
Mục đích yêu cầu:
Như chương trước đã nêu, kinh doanh quốc tế khác với kinh doanh nội địa ở điểm là một tổ
chức kinh tế hoạt động vượt ra ngoài biên giới phải đối phó với những lực lượng tác động của môi
trường: trong nước và quốc tế. Ngược lại, một công ty chỉ hoạt động trong phạm vi biên giới của một
nước chỉ phải quan tâm chủ yếu tới môi trường quốc nội mà thôi.
Trong thực tế không một cơ sở kinh doanh trong nước nào thoát khỏi các lực lượng của môi
trường quốc tế, vì các tổ chức kinh doanh nội địa phải thường xuyên đối phó với sự cạnh tranh của
hàng nhập hoặc của các nhà cạnh tranh nước ngoài thiết lập hoạt động tại chính thị trường của họ.
Sau khi học xong chương này, học viên phải nắm vững:
- Khái niệm và bản chất của môi trường kinh doanh quốc tế
- Xác định được các yếu tố môi trường kinh doanh quốc tế và tác động của nó tới các hoạt động
kinh doanh quốc tế của doanh nghiệp.
Nội dung chính của chương:
- Khái niệm và phân loại môi trường kinh doanh quốc tế
- Các yếu tố của môi trường kinh doanh quốc tế
- Mục tiêu và yêu cầu của việc phân tích các yêu tố thuộc môi trường kinh doanh quốc tế.
NỘI DUNG
2.1. KHÁI QUÁT VỀ MÔI TRƯỜNG KINH DOANH QUỐC TẾ
2.1.1. Khái niệm môi trường kinh doanh quốc tế
Môi trường kinh doanh nói chung được hiểu là tổng hợp các yếu tố, các lực lượng xung quanh
ảnh hưởng tới hoạt động và sự phát triển của doanh nghiệp. Các lực lượng này cũng có thể được phân
loại thành bên ngoài hoặc bên trong. Lực lượng không kiểm soát được là các lực lượng bên ngoài mà
các chủ thể kinh doanh phải thích ứng với nó, nếu muốn duy trì sự tồn tại của mình.
2.1.2. Phân loại môi trường kinh doanh quốc tế
Khi nghiên cứu môi trường ở trạng thái “tĩnh”, có thể chia môi trường kinh doanh thành phần
thành môi trường địa lý, chính trị, pháp luật, kinh tế, văn hoá, thể chế.
Khi đứng trên góc độ chức năng hoạt động (tức là xem xét môi trường ở khía cạnh động) thì
môi trường kinh doanh gồm môi trường thương mại, tài chính - tiền tệ, đầu tư...
Khi đứng trên góc độ điều kiện kinh doanh thì môi trường kinh doanh phân chia thành môi
trường trong nước, môi trường quốc tế.
13
Chương 2: Môi trường kinh doanh quốc tế
2.2. CÁC YẾU TỐ CỦA MÔI TRƯỜNG KINH DOANH QUỐC TẾ
2.2.1. Môi trường luật pháp
Một trong những bộ phận của môi trường bên ngoài ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh của
doanh nghiệp là hệ thống luật pháp. Vì vậy, hoạt động kinh doanh quốc tế trước hết đòi hỏi các nhà
quản lý, các nhà kinh doanh phải quan tâm và nắm vững luật pháp: luật quốc tế, luật của từng quốc
gia, mà ở đó doanh nghiệp đã và sẽ hoạt động, cũng như các mối quan hệ luật pháp tồn tại giữa các
nước này và giữa các nước trong khu vực nói chung.
Những yếu tố thuộc môi trường pháp lý tác động đến hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp:
Một là, các luật lệ và quy định của các quốc gia bao gồm cả luật pháp của chính nước mà tại đó
nhà kinh doanh hoạt động (luật quốc gia) và luật pháp của các nước, nơi hoạt động kinh doanh được
tiến hành.
Hai là, luật tư pháp quốc tế, luật công pháp quốc tế, kể cả các điều ước quốc tế và các tập quán
thương mại.
Ba là, các tổ chức kinh tế quốc tế ban hành các quy định hướng dẫn đối với các quốc gia thành
viên khi thực hiện các hoạt động hợp tác, liên kết kinh tế hoặc yêu cầu sự giúp đỡ của tổ chức đó trong
việc phát triển kinh tế xã hội.
Những tác động, ảnh hưởng chủ yếu của luật đối với hoạt động của một doanh nghiệp được thể
hiện ở chỗ:
- Các quy định về giao dịch: hợp đồng, sự bảo vệ các bằng phát minh, sáng chế, phát minh, luật
bảo hộ nhãn hiệu thương mại (mẫu mã, kiểu dáng sản phẩm,...), bí quyết công nghệ, quyền tác giả, các
tiêu chuẩn kế toán.
- Môi trường luật pháp chung: luật môi trường, những quy định tiêu chuẩn về sức khoẻ và an
toàn.
- Luật thành lập doanh nghiệp, các ngành, các lĩnh vực kinh doanh.
- Luật lao động; luật chống độc quyền và các hiệp hội kinh doanh; chính sách giá cả; luật thuế,
lợi nhuận...
2.2.2. Môi trường chính trị
- Môi trường chính trị đang và sẽ tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong kinh doanh quốc tế.
- Mặt khác, tính ổn định về chính trị của các quốc gia sẽ là một trong những nhân tố thuận lợi
cho các doanh nghiệp hoạt động trong môi trường nước ngoài.
- Không có sự ổn định về chính trị sẽ không có điều kiện để ổn định và phát triển kinh tế, lành
mạnh hoá xã hội.
Chính vì vậy, khi tham gia kinh doanh trên thị trường thế giới, doanh nghiệp phải am hiểu môi
trường chính trị ở các quốc gia, ở các nước trong khu vực mà doanh nghiệp muốn hoạt động.
2.2.3. Môi trường kinh tế thế giới
Khi xâm nhập vào thị trường nước ngoài, các hoạt động của các doanh nghiệp và tổ chức kinh
tế trở nên ngày càng phức tạp hơn, vì giờ đây, các nhà quản lý phải hoạt động trong hai môi trường
mới: sự tác động của các yếu tố thuộc các quốc gia bên ngoài và các yếu tố vận động của nền kinh tế
thế giới. Vì những lý do như vậy, các chính sách cho những hoạt động kinh tế trong một thị trường có
thể hoàn toàn không thích hợp với những hoạt động kinh tế trong một thị trường khác. Ngoài việc
14
Chương 2: Môi trường kinh doanh quốc tế
giám sát thị trường nước ngoài, các nhà kinh tế phải theo kịp với hoạt động trong môi trường kinh tế
thế giới như các nhóm theo vùng (EU, AFTA) và các tổ chức quốc tế (UN, IMF, Ngân hàng thế giới).
Ví dụ, các công ty Mỹ rất quan tâm đến bước phát triển của EU trong việc đạt tới mục tiêu nhất
thể hoá châu Âu, cũng như đến ảnh hưởng này với quan hệ mậu dịch EU-Mỹ. Họ cũng theo dõi sát
tiến bộ của WTO trong việc mở rộng tự do hoá thương mại... bất kỳ những hành động nào cũng ảnh
hưởng đến công ty rất mạnh.
Phân tích kinh tế thế giới nên cung cấp dữ kiện kinh tế trong cả thị trường thực và viễn cảnh,
cũng như đánh giá lực lượng cạnh tranh. Vì tầm quan trọng của thông tin kinh tế đối với chức năng
kiểm soát và kế hoạch ở đầu não, việc thu thập dữ kiện và chuẩn bị báo cáo phải là trách nhiệm của
nhân viên trong nước.
Tính ổn định hay bất ổn về kinh tế và chính sách kinh tế của mỗi quốc gia nói riêng, của các
quốc gia trong khu vực và thế giới nói chung, có tác động trực tiếp đến hoạt động kinh doanh và hiệu
quả kinh doanh của doanh nghiệp trên thị trường nước ngoài. Tính ổn định về kinh tế, trước hết và chủ
yếu là ổn định nền tài chính quốc gia, ổn định tiền tệ, khống chế lạm phát. Đây là điều các doanh
nghiệp kinh doanh rất quan tâm và lo ngại vì nó liên quan đến kết quả hoạt động kinh doanh của
doanh nghiệp, đặc biệt là liên quan đến sự an ninh của đồng vốn của các doanh nghiệp này ở nước
ngoài.
2.2.4. Những ảnh hưởng của địa hình
Vị trí địa lý của một quốc gia rất quan trọng, nó là một nhân tố giải thích mối quan hệ chính trị,
thương mại của nước đó. Các mối quan hệ này ảnh hưởng rất lớn đến hoạt động của các công ty.
Trong kiến thức kinh doanh tổng quát, các doanh nhân quốc tế cần phải biết nước đó nằm ở đâu, trong
khu vực lân cận nào...
Sự gần gũi về địa lý là lý do chính dẫn đến quan hệ thương mại giữa hai nước. Chẳng hạn, đối
tác lớn nhất và đứng thứ tư về giao dịch thương mại với Hoa Kỳ là Ca-na-đa và Mê-hi-cô. Cả hai đều
tiếp giáp với Hoa Kỳ. Việc giao hàng do vậy nhanh hơn, chi phí vận tải thấp hơn và hàng bán ra cũng
hạ hơn. Đây cũng chính là lý do tại sao nhiều công ty của Hoa Kỳ đặt nhà máy về phía tiếp giáp với
Mê-hi-cô. Hoặc gần gũi về thị trường cũng là lý do giải thích cho việc Nhật Bản xuất khẩu hàng nhiều
hơn vào khu vực các nước Đông Nam Á...
Những biểu hiện trên bề mặt như núi, cao nguyên, hoang mạc, mạch nước cũng góp phần dẫn
đến sự khác nhau về kinh tế, chính trị và cấu trúc xã hội, giữa các nước cũng như giữa các vùng trong
một nước. Điều đó cũng đòi hỏi sự nhận thức của các doanh nghiệp kinh doanh quốc tế đối với vấn đề
này.
2.2.5. Môi trường văn hóa và con người
Văn hoá của mỗi dân tộc có những nét đặc thù khác biệt nhau. Đây là vấn đề hết sức quan trọng
đối với các doanh nhân khi tham gia kinh doanh trên thị trường quốc tế. Ảnh hưởng của văn hoá đối
với mọi chức năng kinh doanh quốc tế như tiếp thị, quản lý nguồn nhân công, sản xuất tài chính... ở
nhiều nơi, đặc biệt những nơi có tính tự hào dân tộc cao như Nhật Bản, các công ty địa phương cạnh
tranh thành công hơn so với công ty nước ngoài do sử dụng văn hoá truyền thống dân tộc để quảng
cáo.
Mỗi một nền văn hoá lại có một mẫu thái độ và đức tin ảnh hưởng đến hầu hết tất cả các khía
cạnh của hoạt động con người. Các nhà quản lý càng biết nhiều về những thái độ và đức tin của con
người bao nhiêu thì họ càng được chuẩn bị tốt hơn để hiểu tại sao người ta làm như vậy.
15
Chương 2: Môi trường kinh doanh quốc tế
Việc thuê mướn nhân công, buôn bán của doanh nghiệp đều được điều chỉnh và sở hữu bởi con
người. Vì vậy, doanh nghiệp phải cân nhắc sự khác nhau giữa những nhóm dân tộc và xã hội để dự
đoán, điều hành các mối quan hệ và hoạt động của mình. Sự khác nhau về con người đã làm gia tăng
những hoạt động kinh doanh khác nhau ở nhiều quốc gia trên thế giới. Điều đó buộc các nhà hoạt
động quản lý, các nhà kinh doanh phải có sự am hiểu về văn hoá của nước sở tại, văn hoá của từng
khu vực trên thế giới.
Thị hiếu, tập quán tiêu dùng còn có ảnh hưởng rất lớn đến nhu cầu, vì mặc dù hàng hoá có chất
lượng tốt nhưng nếu không được người tiêu dùng ưa chuộng thì cũng khó được họ chấp nhận.
Vì vậy, nếu nắm bắt được thị hiếu, tập quán của người tiêu dùng, doanh nghiệp kinh doanh có
điều kiện mở rộng khối lượng cầu một cách nhanh chóng. Chính thị hiếu và tập quán của người tiêu
dùng mang đặc điểm riêng của từng vùng, từng châu lục, từng dân tộc và chịu ảnh hưởng của các yếu
tố văn hoá, lịch sử, tôn giáo.
Ngôn ngữ cũng là một yếu tố quan trọng trong nền văn hoá của từng quốc gia. Nó cung cấp cho
các nhà sản xuất kinh doanh một phương tiện quan trọng để giao tiếp trong quá trình kinh doanh quốc
tế.
Tôn giáo có thể ảnh hưởng đến hoạt động hàng ngày của con người và do đó ảnh hưởng đến
hoạt động kinh doanh. Ví dụ, thời gian mở cửa hoặc đóng cửa; ngày nghỉ, kỳ nghỉ, lễ kỷ niệm... Vì
vậy, hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp phải được tổ chức cho phù hợp với từng loại tôn giáo
đang chi phối thị trường mà doanh nghiệp đang hoạt động.
2.2.6. Môi trường cạnh tranh
Môi trường cạnh tranh của doanh nghiệp kinh doanh quốc tế gồm các nhóm nhân tố sau:
- Nhân tố thứ 1: Sự đe doạ của các đối thủ cạnh tranh tiềm tàng
Đó là sự xuất hiện các công ty mới tham gia vào thị trường nhưng có khả năng mở rộng sản
xuất, chiếm lĩnh thị trường (thị phần) của công ty khác.
Ngoài ra có thể lựa chọn địa điểm thích hợp nhằm khai thác sự hỗ trợ của chính phủ và lựa chọn
đúng đắn thị trường nguyên liệu và thị trường sản phẩm.
- Nhân tố thứ 2: Khả năng của nhà cung cấp là nhân tố phản ánh mối quan hệ giữa nhà cung cấp
với công ty ở mục đích sinh lợi, tăng giá hoặc giảm giá, tăng chất lượng hàng hoá khi tiến hành giao
dịch với công ty.
- Nhân tố thứ 3: Khả năng mặc cả của khách hàng (người mua). Khách hàng có thể mặc cả
thông qua sức ép giảm giá, giảm khối lượng hàng hoá mua từ công ty hoặc đưa ra yêu cầu chất lượng
tốt hơn với cùng một mức giá.
- Nhân tố thứ 4: Sự đe doạ của sản phẩm, dịch vụ thay thế khi giá cả của sản phẩm, dịch vụ hiện
tại tăng lên thì khách hàng có xu hướng sử dụng sản phẩm dịch vụ thay thế. Đây là nhân tố đe doạ sự
mất mát về thị trường của công ty. Các công ty cạnh tranh đưa ra thị trường những sản phẩm thay thế
có khả năng khác biệt hoá cao độ so với sản phẩm của công ty hoặc tạo ra các điều kiện ưu đãi hơn về
các dịch vụ hay các điều kiện tài chính.
- Nhân tố thứ 5: Cạnh tranh trong nội bộ ngành. Trong điều kiện này các công ty cạnh tranh
khốc liệt với nhau về giá cả, sự khác biệt hoá về sản phẩm hoặc đổi mới sản phẩm giữa các công ty
hiện đang cùng tồn tại trong thị trường.
16
Chương 2: Môi trường kinh doanh quốc tế
2.3. Phân tích tác động của môi trường kinh doanh quốc tế
2.3.1. Mục tiêu của việc phân tích môi trường kinh doanh quốc tế
Mục tiêu của phân tích môi trường kinh doanh là phải tìm ra và xác định chính xác các nhân tố
cơ bản có ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh quốc tế cuả công ty. Các nhân tố này cũng luôn biến
đổi. Do đó, điều quan trọng là phải nắm và dự đoán được xu hướng vận động của chúng, để từ đó đưa
ra chiến lược hội nhập thích ứng, tạo điều kiện cho hoạt động kinh doanh đạt hiệu quả cao. Việc phân
tích kinh doanh phải đảm bảo các yếu tố cơ bản sau đây:
Thứ nhất, phân tích môi trường phải chỉ ra được những cơ hội kinh doanh cho công ty trong
việc xâm nhập thị trường, kinh doanh sản phẩm, dịch vụ, đầu tư.
Thứ hai, việc phân tích phải tính đến những mối đe dọa, thách thức của môi trường đối với công
ty, để từ đó giúp công ty tiến hành những hoạt động thích ứng nhằm chớp thời cơ đạt kết quả lớn.
Thứ ba, phải nắm được khả năng nội tại của công ty, nếu không đánh giá đúng khả năng mà đưa
ra mục đích quá cao, chắc chắn sẽ khó thành công, thậm chí thất bại. Việc đánh giá tiềm năng của
công ty được xem xét trên các mặt: khă năng về vốn; tiềm năng về công nghệ; về năng lực quản lý;
phân phối, chất lượng sản phẩm, mẫu mã...
Như vậy, sự phân tích môi trường kinh doanh quốc tế nhằm giúp cho công ty thích ứng và thích
nghi trong các hoạt động kinh doanh, giảm thách thức và tăng thời cơ kinh doanh, gia tăng kết quả và
hạn chế rủi ro.
2.3.2. Yêu cầu của việc phân tích môi trường kinh doanh quốc tế
Để đạt được thành công khi tham gia vào môi trường kinh doanh quốc tế, doanh nghiệp phải
luôn điều chỉnh các hoạt động của mình cho phù hợp với các yêu cầu và cơ hội ở nước ngoài. Điều đó
có nghĩa là doanh nghiệp không thể can thiệp vào môi trường để làm thay đổi nó, trái lại doanh nghiệp
phải tự điều chỉnh cho phù hợp với môi trường mới. Ở đây các phương thức kinh doanh hoàn toàn
mới mẻ.
Về cơ bản, doanh nghiệp phải chấp nhận môi trường nước ngoài, nếu như muốn tham gia vào
hoạt động kinh doanh ở đó. Tuy nhiên, cần phải tìm hiểu việc chấp nhận môi trường bên ngoài trong
kinh doanh không có nghĩa là doanh nghiệp hoàn toàn thụ động với nó. Trái lại, tuỳ theo hiện trạng
của từng môi trường, doanh nghiệp tìm ra cách thức hội nhập thích ứng, nhằm tạo thời cơ mới cho
hoạt động kinh doanh cuả doanh nghiệp, cho phép doanh nghiệp được thực hiện những hình thức kinh
doanh nào, hình thức nào là chủ yếu, hình thức nào được thực hiện...
Để thực hiện các hoạt động kinh doanh có hiệu quả trong môi trường có hệ thống kinh tế, chính
trị, luật pháp, văn hoá... khác nhau, trước hết các doanh nghiệp phải đưa ra những lời giải thích hữu
hiệu cho các vấn đề cơ bản dưới đây:
1. Ở các quốc gia mà các công ty sẽ hoạt động kinh doanh, cơ cấu chính trị có đặc điểm gì, ảnh
hưởng của nó tới hoạt động của doanh nghiệp ra sao?
2. Quốc gia đó (nước sở tại) hoạt động theo hệ thống kinh tế nào?
3. Ngành công nghiệp của nước sở tại thuộc khu vực tư nhân hay công cộng?
4. Nếu ngành công nghiệp đó thuộc khu vực công cộng thì chính phủ có cho phép cạnh tranh ở
khu vực đó không? Hoặc nếu có ở khu vực tư nhân thì xu hướng có chuyển sang khu vực công cộng
không?
17
Chương 2: Môi trường kinh doanh quốc tế
5. Chính phủ sở tại có cho phép nước ngoài tham gia cạnh tranh hay kết hợp với doanh nghiệp
nhà nước hoặc tư nhân không?
6. Nhà nước điều hành quản lý các doanh nghiệp tư nhân như thế nào?
7. Các doanh nghiệp tư nhân phải đóng góp bao nhiêu cho chính phủ để thực hiện các mục tiêu,
nhiệm vụ kinh tế chung.
Việc trả lời các vấn đề trên không đơn giản mà khá phức tạp vì sự biến đổi của hệ thống chính
trị, kinh tế, pháp luật... đặc biệt trong bối cảnh hiện nay, tình hình kinh tế chính trị trên thế giới đang có
nhiều biến động. Tuỳ thuộc vào mục đích và hoạt động kinh doanh cụ thể của mình mà công ty lựa
chọn môi trường kinh doanh cho phù hợp. Dựa vào kết quả nghiên cứu môi trường kinh doanh quốc
tế, công ty phải xác định được nên kinh doanh ở nước nào, hình thức kinh doanh nào là chủ yếu.
- Nếu là hoạt động xuất nhập khẩu thì mặt hàng kinh doanh là mặt hàng gì, quy cách, chất
lượng, phẩm chất, nhãn hiệu, bao bì... như thế nào.
- Nếu là hoạt động kinh doanh đầu tư thì loại hình nào là thích hợp, nguồn vốn dự kiến là bao
nhiêu, lấy ở đâu.
Trên cơ sở kết quả của việc nghiên cứu, phân tích môi trường kinh doanh, cho phép các nhà
quản lý xây dựng các chiến lược kinh doanh quốc tế: Chiến lược xuất nhập khẩu hàng hoá, dịch vụ,
chiến lược đầu tư quốc tế, chiến lược tài chính, chiến lược chuyển giao công nghệ, chiến lược con
người, chiến lược cạnh tranh... Các chiến lược này được thực hiện có hiệu quả đến mức nào, điều này
hoàn toàn phụ thuộc vào khả năng thích ứng và ứng xử linh hoạt của công ty cho phù hợp với sự thay
đổi của môi trường kinh doanh.
Muốn vậy, cần đánh giá chính xác và phát hiện kịp thời các cơ hội kinh doanh ở nước ngoài,
thực hiện các hợp đồng kinh doanh đa dạng; lựa chọn thị trường mục tiêu có hiệu quả; linh hoạt thích
ứng với những thay đổi có tính chất toàn cầu.
TÓM TẮT
Khái niệm môi trường kinh doanh quốc tế:
Môi trường kinh doanh quốc tế là tổng thể các môi trường thành phần như môi trường pháp
luật, chính trị, kinh tế văn hóa, cạnh tranh..., chúng tác động và chi phối mạnh mẽ đối với các hoạt
động kinh doanh của doanh nghiệp, buộc các doanh nghiệp phải tự điều chỉnh các mục đích, hình thức
và chức năng hoạt động của mình cho thích ứng nhằm nắm bắt kịp thời các cơ hội kinh doanh và đạt
hiệu quả cao trong kinh doanh.
Các yếu tố thuộc môi trường kinh doanh quốc tế gồm có:
Môi trường luật pháp
Hoạt động kinh doanh quốc tế trước hết đòi hỏi các nhà quản lý, các nhà kinh doanh phải quan
tâm và nắm vững luật pháp: luật quốc tế, luật của từng quốc gia, mà ở đó doanh nghiệp đã và sẽ hoạt
động, cũng như các mối quan hệ luật pháp tồn tại giữa các nước này và giữa các nước trong khu vực
nói chung.
Môi trường chính trị
Môi trường chính trị đang và sẽ tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong kinh doanh quốc tế.
Chính vì vậy, khi tham gia kinh doanh trên thị trường thế giới, doanh nghiệp phải am hiểu môi trường
chính trị ở các quốc gia, ở các nước trong khu vực mà doanh nghiệp muốn hoạt động.
18
