QUAN HỆ VIỆT NAM – ĐÔNG NAM Á TRONG THẾ KỶ XIX MỘT VẤN ĐỀ CẦN TRAO ĐỔI
Khi nhận xét về triều đình nhà Nguyễn, Lê Thành Khôi đã viết: “dửng dưng với nhịp bước của các biến cố quốc tế dù cuộc chiến á phiện đã báo động,triều đình Huế,vì khinh bỉ bọn “bạch quỷ” và nghi ngại những kỹ thuật của họ, vẫn cố giữ đất nước ở trong một trạng huống cô lập huy hoàng”
QUAN HỆ VIỆT NAM – ĐÔNG NAM Á TRONG THẾ KỶ XIX
MỘT VẤN ĐỀ CẦN TRAO ĐỔI
Đinh Kim Phúc
Phòng Công tác chính trị và Sinh viên,
ĐH Mở Bán công Tp.HCM
Khi nhận xét về triều đình nhà Cao Bá Quát vào năm 1844 đến vùng Hạ
Nguyễn, Lê Thành Khôi đã viết: “dửng Châu thuộc Đông Nam Á. Trong bài viết
dưng với nhịp bước của các biến cố quốc này, dựa trên những tư liệu của Việt Nam
tế dù cuộc chiến á phiện đã báo động,triều và của nước ngoài, chúng tôi sẽ đưa ra 1 số
đình Huế,vì khinh bỉ bọn “bạch quỷ” và thông tin nhằm thấy rõ hơn về mục đích
nghi ngại những kỹ thuật của họ, vẫn cố của phái bộ Việt Nam đi Hạ Châu và 1 số
giữ đất nước ở trong một trạng huống cô vấn đề cần trao đổi.
lập huy hoàng” (1)
Trước hết, chúng ta cần xác định rõ
Nhưng trong bài viết của Frédéric vị trí của vùng Hạ Châu thuộc khu vực
Mantienne thì ngược lại: Đông Nam Á mà bài viết này đề cập đến.
“Năm 1839, Việt Nam mua con tàu Về chuyến “dương trình hiệu lực”
chạy bằng hơi nước đầu tiên, sau đó là ba của Cao Bá Quát vào năm 1844, trong Văn
thuyền khác – có tên Yên Phi, Vũ Phi và học Trung đại Việt Nam II, tác giả Nguyễn
Hương Phi. Thị Thanh Lâm, đã viết: ”Sau 3 năm bị
giam, Ông được cử đi phục dịch một đoàn
Đáng lưu ý là ngay cả người Pháp, sứ bộ của triều đình đi công cán ở
cho đến trước năm 1816-1818, còn chưa Singapore để lập công chuộc tội (gọi là đi
dùng tàu hơi nước cho các sứ mạng thương dương trình hiệu lực)” (3).
mại. Đến cuối thập niên 1820, các hạm đội
Anh và Pháp mới đặt hàng các tàu hơi Chi tiết trên trùng hợp với nhận
nước đầu tiên. định của tác giả Nguyễn Q Thắng và
Nguyễn Bá Thế trong Từ điển tác gia Việt
Trong khu vực, đến thập niên 1830, Nam và Từ điển Nhân vật lịch sử Việt
vua Rama III của Thái Lan mới quyết định Nam (4).
chỉ dùng toàn mô hình châu Âu cho hạm
đội nhà nước Thái. Tức là trong khi người Còn trong quyển Văn học Việt Nam
Thái mới bắt đầu nói về tàu kiểu Tây (nửa cuối thế kỷ XVIII – hết thế kỷ XIX)
phương, thì Việt Nam đã mua tàu chạy của tác giả Nguyễn Lộc và Tự điển danh
bằng hơi nước.” nhân Việt Nam của Mạng tin Văn hóa
thông tin (5) thì khẳng định địa điểm mà
Đây là một trong vài ví dụ nêu ra Cao Bá Quát đến trong chuyến đi năm
trong bài viết của Frédéric Mantienne (2). 1844 là Indonesia.
Đọc bài viết của Frédéric Mantienne Danh nhân đất Việt, tập 3, xuất bản
và trong quá trình thu thập tài liệu về mối năm 1999 thì giải thích cụ thể hơn: “sau
quan hệ quốc tế giữa Việt Nam và các gần 2 năm đày đoạ trong tù ngục (1841-
nước Đông Nam Á trước năm 1945, chúng 1843) giữa kinh thành Huế, Cao Bá Quát
tôi đã tình cờ phát hiện ra 1 chi tiết khá lý được tha, phải đi dương trình hiệu lực ở
thú về chuyến “dương trình hiệu lực” của Giang-Lưu-Ba (tức Gia-các-ta thủ đô In đô
-1-
nê xi a hiện nay. “Dương trình hiệu lực” là nguyên vào đầu thế kỷ XIX dùng để chỉ
một hình phạt phải đi theo phục dịch cho Penang và Malacca, nhưng sau khi Tân
một phái bộ đi ra nước ngoài qua đường Gia Ba trở thành nhượng địa của Anh và
biển, để lấy công chuộc tội của 1 phạm cảng này được khai trương vào năm 1819,
nhân được tha) (6). cả hai danh xưng Hạ Châu và Tân Gia Ba
đều được sử dụng nhằm chỉ tân cảng
Trong giáo trình Lịch sử Bang giao Singapore. Tuy nhiên, vào thời điểm 1844
Việt Nam – Đông Nam Á của Tiến sĩ Trần khi Cao Bá Quát được phái đi công vụ,
Thị Mai ở chương Bang giao Việt Nam – danh xưng Hạ Châu trên nguyên tắc được
Đông Nam Á thời Cổ và Trung Đại (7) thì dùng không những để chỉ Singapore mà
lại không thấy trình bày sự kiện trên. còn để gọi cả Penang và Malacca - tức là
các thuộc địa trên eo biển Malacca mà
Giáo trình Lịch sử các nước Đông tiếng Anh gọi chung là Straits Settlements.
Nam Á tập 1 của tác giả Lương Ninh – Hà
Bích Liên và Lịch sử các nước Đông Nam Nhằm hiểu rõ mục đích của phái bộ
Á Cận Hiện Đại của TS Huỳnh Văn Tòng cùng phản ứng của Cao Bá Quát khi mục
dành cho ngành Đông Nam Á học, chúng kích những biểu tượng của nền văn minh
tôi không tìm được địa danh Hạ Châu hiện đại Tây phương, chúng ta cần để ý
trong các địa danh ở khu vực Đông Nam Á đến thời điểm phái bộ được gửi đi Hạ
(8). Châu lần này : Đây là một trong các phái
bộ đầu tiên do triều đình nhà Nguyễn gửi
May mắn thay, chúng tôi tìm lại sang Hạ Châu ngay sau khi Thanh triều vì
trong bộ Đại cương lịch sử Việt Nam do bị thất trận nặng nề trong chiến tranh Nha
Trương Hữu Quýnh chủ biên thì thấy địa phiến (1839-1842) nên phải nuốt nhục ký
danh Hạ Châu xuất hiện : “Khác với các kết điều ước Nam Kinh (1842) với nước
triều trước, nhà Nguyễn nắm độc quyền Anh. Điều ước này mở đầu cho một loạt
ngoại thương khá chặt và trên cơ sở đó, tổ điều ước bất bình đẳng Trung Quốc phải
chức các chuyến buôn và công cán ở nước ký kết với các liệt cường khác.
ngoài. Từ năm 1824, Minh Mạng đã sai
người đi công cán ở Hạ Châu (Singapore) Trên thực tế, theo điều ước Nam
và Giang Lưu Ba (Indonexia). Sau đó, từ Kinh, Trung Quốc phải cắt nhường Hương
các năm 1831 – 1932 trở đi, việc cử Cảng cho Anh trong 150 năm, mở 5 cảng
thuyền đi công cán, buôn bán ngày càng Quảng Châu, Hạ Môn, Phúc Châu, Ninh
nhiều sang Hạ Châu, Giang Lưu Ba, Ba, Thượng Hải cho người Anh đến buôn
Quảng Đông, Lữ Tống (Luy xông – bán và cư trú, đồng thời phải bồi thường
Philippin), Boocnêô, Băng cốc… Hàng cho nước Anh 21 triệu đồng bạc Mễ Tây
đem bán là gạo, đường, lâm thổ sản quý, Cơ. Đối với các nước có quan hệ triều
hàng mua về là len, dạ, vũ khí, đạn dược. cống với Trung Quốc như Việt Nam hay
Nhân họat động này, một số thương nhân Triều Tiên, điều ước này còn mang một ý
giàu có cũng lén lút chở gạo, lâm thổ sản nghĩa quan trọng khác: vị trí “Thiên triều”
qúy sang Hạ Châu hay Quảng Đông buôn của Trung Quốc ở Đông Á không còn như
bán”.(9) trước. Theo ghi chép của một người Anh
đến Việt Nam vài năm sau đó, “từ khi
Theo nghiên cứu của cố học giả chiến tranh Nha phiến bùng nổ, Trung
Trần Kinh Hoà (Ch’en Ching-ho), địa Quốc đã có thái độ mềm mỏng và hoà
danh Hạ Châu tuỳ theo thời điểm có thể hoãn đối với Việt Nam và thậm chí đã
dùng để chỉ những địa điểm khác nhau. miễn việc triều cống,... điều ước Nam
Nói một cách cụ thể, địa danh Hạ Châu Kinh đã mang lại lợi ích cho vua nước An
-2-
Nam, vì sau đó mậu dịch không còn giới nhanh hơn ngựa phóng nước đại trên đất
hạn ở Quảng Đông và Hạ Môn như trước, liền đến 1 ngày 5 khắc ”.
mà có thể khuếch đại sang 3 cảng mới
được mở thêm do điều ước Nam Kinh ”. Phải chăng một trong những mục
tiêu chính của phái bộ đi Hạ Châu năm
Phái bộ đi Hạ Châu năm 1844 có 1844 là để mua chiếc tàu chạy bằng hơi
mục đích gì? Nhằm trả lời câu hỏi này, nước cỡ lớn này ? Có lẽ đúng thế. Mặc dầu
trước hết chúng ta cần thu thập một số Thực lục chỉ cho biết một cách tổng quát là
thông tin cơ bản. Người dẫn đầu phái bộ “trước đây Trí Phú đã được phái đi Giang-
(chánh biện) là Đào Trí Phú (nguyên Tả lưu-ba, làm việc phần nhiều chưa xong,
tham tri bộ Hộ); phó biện là Trần Tú Dĩnh cho nên lại sai đi”. Chúng ta biết rằng
(Viên ngoại lang Nội bộ phủ), quan viên trước đó, Trí Phú đã được phái đi vào năm
tháp tùng còn có thừa biện Lê Bá Đĩnh, tư 1840, và công việc “phần nhiều chưa xong
vụ Nguyễn Văn Bàn và Nguyễn Công (đa vị thanh) ”trong chuyến đi đó chắc hẳn
Dao, thị vệ Trần Văn Quý, cùng hai người hàm ý việc mua chiếc tàu lớn chạy bằng
đi “ hiệu lực ” là Cao Bá Quát và Hà Văn hơi nước mà sau này được mang tên là
Trung. Phái bộ đi trên tàu Phấn Bằng- một Điện Phi.
loại tàu buồm giăng ngang (square-rigged
ship) mà triều đình Huế dùng làm tàu buôn Cần nói thêm là chuyến công cán
lúc bấy giờ - khởi hành vào tháng 1-1844 mà Cao Bá Quát tháp tùng chỉ đi trong
và về lại vào tháng 7 năm đó. vòng 7 tháng và câu “Đào Trí Phú về lại từ
Tây dương, mua một chiếc tàu chạy bằng
Đại Nam Thực lục (sẽ ghi tắt là hơi nước trị giá hơn 28 vạn quan tiền
Thực lục)(10) cho biết là “ trước kia, dưới ”trong Thực lục khiến người ta có thể hiểu
triều Minh Mệnh chắc hẳn là chuyến đi nhầm là chỉ trong thời gian 7 tháng mà Trí
vào tháng 11 năm Minh Mệnh thứ 21, tức Phú đi sang Tây phương và đã mua được
1840”, Trí Phú đã được phái đi mua tàu tàu Điện Phi mang về. Sự thật thì như ta đã
hơi nước, đó là các tàu Yên Phi, Vụ Phi, biết là phái bộ này không đi sang Tây
và Hương Phi, v.v. Nhưng những tàu này phương. Vậy danh từ Tây dương trong
chỉ thuộc loại cỡ nhỏ. Trong cùng mục Thực lục có nghĩa gì?
tháng 7 năm Thiệu Trị thứ 4 (1844), Thực
lục cho biết: “Đào Trí Phú về lại từ Tây Vào nửa đầu thế kỷ XIX, kiến thức
dương, mua một chiếc tàu hơi nước trị giá địa lý thế giới ở Trung Quốc và Việt Nam
hơn 28 vạn quan tiền...”. hãy còn hết sức hạn chế và tạp nhạp, ngay
tờ quan báo do tỉnh Quảng Đông phát hành
Tàu mua lần này là loại tàu lớn, từ năm 1819 đến năm 1822 còn giải thích
mang tên là “Điện Phi hoả cơ đại thuyền”. Bồ Đào Nha ở cạnh Malacca, mà Pháp và
Điện Phi là “tên do vua Thiệu Trị đặt”, bởi Bồ Đào Nha chỉ là một, hay nói một cách
lẽ tàu “chạy nhanh như bay ”, còn “hoả cơ khác Pháp nằm kế cận eo biển Malacca!
đại thuyền ” nói nôm na là tàu hơi nước cỡ
lớn. Sau đó, Thực lục đã dành đến vài Do đó, “sang Tây dương” trong
trang nhằm miêu tả tàu Điện Phi, trong đó trường hợp này không nhất thiết là phải đi
có đoạn nói về tốc độ kinh dị của chiếc tàu sang các nước Âu Châu. Vì vô tình nhầm
này như sau: “Từ đồn Cần Giờ tỉnh Gia tưởng rằng “sang Tây dương” phải là sang
Định ra kinh [Thuận Hoá] lệ thường đi hoả Âu Châu, mà nếu đi bằng thuyền buồm thì
tốc bằng ngựa mất 4 ngày 6 giờ 5 khắc, tàu không thể nào sang Âu Châu rồi về lại
Điện Phi chạy chỉ cần 3 ngày 6 giờ, tức là trong một khoảng thời gian 7 tháng, nên
học giả Trần Kinh Hoà đã gợi ý là phải
-3-
chăng Đào Trí Phú đã đi Gianglưu-ba Điện Phi. 2) Quá trình mua bán tàu Điện
(Jakarta) bằng tàu Phấn Bằng, “rồi từ Phi đã diễn ra ở Singapore chứ không phải
Jakarta đổi sang tàu khác để đi Tây dương ở Châu Âu.
(Pháp), và cuối cùng nhận tàu Điện Phi ở
Pháp rồi lên tàu đó để đi thẳng về Thuận Cũng theo các nguồn tài liệu tiếng
Hoá”. Sự thật thì không phải như vậy, vì Anh, mậu dịch giữa Việt Nam với các
như chúng ta đã biết, phái bộ có Cao Bá thuộc địa Anh thuộc vùng Hạ Châu chỉ bắt
Quát tháp tùng đã không sang Âu Châu, đầu sau khi tân cảng Singapore trở thành
mà chỉ đi các vùng thuộc địa của người thuộc địa của người Anh (1819). Trước đó
Tây phương dọc theo eo biển Malacca. hầu như “không có dấu vết gì về mậu dịch
Nhưng căn cứ vào đâu mà chúng ta có thể giữa Cămpu- chia và Cochin-China với
đoán định được là tàu Điện Phi đã được các thuộc địa Anh ở trên eo biển”.
mua ở Đông Nam Á? Thông tin sau đây từ
các nguồn tư liệu tiếng Anh mà chúng tôi Năm 1821, số thuyền mành đến
tình cờ tìm thấy đã xác nhận điều đó. Singapore từ hai nước này và Xiêm là 21
chiếc, và 3 năm sau (1824) số thuyền đến
Trước hết, cần nói rằng các nguồn Singapore tăng lên thành 70 chiếc mỗi
tư liệu tiếng Anh mà chúng tôi đã xem đều năm. “Mậu dịch với Singapore rất bị hạn
nhấn mạnh vào thời điểm đó Xiêm (Siam) chế vào thập niên 1820, bởi lẽ phần lớn
và An Nam là hai nước láng giềng có quan những sản phẩm của Cochin-China chỉ
hệ rất xấu. Khi chiến tranh Nha phiến vừa thích hợp với thị trường Trung Quốc, và
bùng nổ, vì nghe tin đồn là các chiến hạm chỉ có giai cấp thượng lưu ở Cochin-China
Anh ở Trung Quốc sẽ tiện đường “ ghé và quân đội của nhà vua mới có nhu cầu về
viếng thăm [!] nước Xiêm ” một khi chiến những hàng bông và hàng nỉ của Anh.
tranh kết thúc, vua Xiêm lo sợ nên đã đặt Hàng nỉ của Anh dùng may trang phục cho
mua nhiều súng ống và một chiếc tàu chạy quân đội của nhà vua hầu hết được đặt
bằng hơi nước qua công ty của ông Robert mua từ Quảng Đông”. Mậu dịch giữa An
Hunter lo về việc mậu dịch giữa Bangkok Nam và Singapore do “thần dân người Hoa
với các nước Âu Châu. Vì các mặt hàng trong nước đảm nhiệm”.
vua Xiêm đặt mua đến chậm, đến lúc sắp
sửa giao hàng thì chiến tranh Nha phiến đã Báo cáo của toàn quyền Anh ở
kết thúc và nỗi lo sợ của người Xiêm bị vạ Singapore, John Crawfurd, về Luân Đôn
lây với Trung Quốc cũng đã nguôi lắng. cho biết là năm 1825 đánh dấu một mốc
Bởi thế, vua Xiêm làm khó, không chịu quan trọng trong việc mậu dịch giữa
mua chiếc tàu chạy bằng hơi nước theo giá Cochin-China và Singapore. Vào năm ấy,
hai bên đã thoả thuận lúc ban đầu. Hunter “nhà vua [vua Minh Mạng] gửi hai thuyền
do đó mới đề nghị bán cho người An Nam mành có trang bị vũ khí cùng quan viên
– “địch thủ của người Xiêm”. Kết quả là sang Singapore để mua hàng nỉ và hàng
Hunter bị trục xuất ra khỏi Bangkok, tuy thuỷ tinh”. Sau đó, nhà đương cuộc Anh
sau đó có được phép trở về Xiêm để thu đã “khám phá là những quan viên này đến
hồi tài sản. “Trong thời gian ở Singapore, Singapore có nhiệm vụ nghiên cứu nhằm
ông ta đã hoàn tất thủ tục bán chiếc tàu báo cáo về tình hình trên những thuộc địa
chạy bằng hơi nước cho người An Nam”. của người Âu Châu ở eo biển Malacca”.
Tóm lại, căn cứ vào thời điểm cùng những Tuy người ta không biết trong báo cáo đó
chi tiết của chứng từ trên, chúng ta có thể đã ghi những gì, nhưng sau lần thăm viếng
suy luận là: 1) chiếc tàu chạy bằng hơi đó, triều đình “đã giành độc quyền mậu
nước mà thương nhân người Anh Robert dịch với Singapore” (11).
Hunter bán cho An Nam chắc hẳn là tàu
-4-
Từ những cứ liệu trên chúng tôi hướng. Năm 1835, các chỉ thị tương tự ban
thống nhất với tác giả Yoshiharu Tsuboi hành xoay quay việc nhập khẩu các kỹ
không chia sẻ lối khẳng định phiến diện thuật hải trình; năm 1842, đến lượt người
của Lê Thành Khôi khi ông viết về triều kế vị Minh Mạng, Thiệu Trị, ra các chỉ thị
Nguyễn. như vậy.
Và nó hoàn toàn phù hợp với nhận Ý chí chính trị học hỏi các kỹ thuật
định của Frédéric Mantienne: “Thời kì nước ngoài đạt đỉnh cao trong cuối thập
1790-1802 đánh dấu sự chuyển đổi trong niên 1830 khi Minh Mạng ra ệnh mua tàu
thái độ của người Việt đối với đại dương chạy bằng hơi nước. Phan Huy Chú năm
và các nước khác. Trong vòng 12 năm, dân 1833 lần đầu tiên nhìn thấy tàu hơi nước ở
tộc Việt Nam, những người trước đó bị Batavia, và Lý Văn Phức mô tả một tàu
cho là không hợp với các chuyến hải hành khác trong chuyến đi đến Calcutta. Năm
đường dài, đã học được các kỹ thuật nước 1839, Việt Nam mua con tàu hơi nước đầu
ngoài, áp dụng chúng trong hoàn cảnh địa tiên, sau đó là ba thuyền khác – có tên Yên
phương để xây dựng một hạm đội mạnh. Phi, Vũ Phi và Hương Phi. Năm 1844, một
Một ví dụ mang tính biểu tượng cho sự mở con tàu lớn hơn được mua, với tên Diễn
cửa của Việt Nam ra với biển: đoàn sứ Phi.
thần do nhà Nguyễn gửi đến Trung Quốc
để xin hoàng đế nhà Thanh công nhận triều Đáng lưu ý là ngay cả người Pháp,
Nguyễn đã đi bằng đường biển thay vì đi cho đến trước năm 1816-1818, còn chưa
qua biên giới phía Bắc như hàng thế kỷ dùng tàu hơi nước cho các sứ mạng thương
trước đó. mại. Đến cuối thập niên 1820, các hạm đội
Anh và Pháp mới đặt hàng các tàu hơi
Trong thời hậu chiến, các con tàu nước đầu tiên. Tại châu Á, người Hà Lan
kiểu châu Âu cũng được dùng cho việc đặt hàng con tàu hơi nước đầu tiên cho
buôn bán. Chúng không chỉ chở gạo từ hạm đội của họ năm 1837, và một hai năm
miền nam ra miền trung Việt Nam, mà còn sau mới có con tàu thương mại đầu tiên.
dùng cho các hành trình ra nước ngoài. Gia
Long năm 1802 chấm dứt việc gửi phái Trong khi đó mãi đến thập niên
đoàn thương mại ra nước ngoài để mua 1830, vua Rama III của Thái Lan mới
súng đạn, nhưng Minh Mạng sau đó lặp lại quyết định chỉ dùng toàn mô hình châu Âu
lề thói này. Các chuyến hải hành thương cho hạm đội nhà nước Thái. Tức là trong
mại cũng đem lại cơ hội cho thủy thủ đoàn khi người Thái mới bắt đầu nói về tàu kiểu
Việt Nam tập ra biển lớn, và sử dụng kỹ Tây phương, thì Việt Nam đã mua tàu
thuật phương Tây. Năm 1823, Minh Mạng chạy bằng hơi nước. Có vẻ như trong nửa
ra lệnh cho thủy thủ đoàn học sử dụng các đầu thế kỷ 19, tại châu Á, Việt Nam thuộc
dụng cụ đi biển, học xác định phương một vài nước đầu tiên quan tâm kỹ thuật
hàng hải châu Âu” (12).
CHÚ THÍCH
(1) Yoshiharu Tsuboi. Nước Đại Nam đối diện với Pháp và Trung Hoa.Ban
KHXH Thành ủy Thành phố Hồ Chí Minh 1990.
-5-
(2) Xem “ The Transfer of Western Military Technology to VietNam in the late
18th and early 19th Centuries: The case of the Nguyễn”. Tạp chí nghiên cứu Đông Nam
Á. Đại học quốc gia Singapore, số tháng 10 năm 2003.
(3) Xem – website : www.ctu.edu.vn (KhoaSư phạm-đề cương bài giảng)
(4) Xem : -Nguyễn Q Thắng. Từ điển tác gia Việt Nam . NXB VHTT ,năm 1999-
Nguyễn Q Thắng – Nguyễn Bá Thế Từ điển nhân vật lịch sử Việt Nam . NXB Văn Hóa,
năm 1993.
(5) Nguyễn Lộc. Văn học Việt Nam(nửa cuối thế kỷ XVIII-hết thế kỷ XIXû).
NXB Giáo Dục, 1999 - Tự điển Danh nhân Việt Nam. Mạng tin Văn hoá thông tin. Bộ
Văn hóa thông tin.
(6) Văn Lang-Quỳnh Cư-Nguyễn Anh. Danh nhân đất Việt. Tập 3. NXB Thanh
niên, Hà Nội, 1999
(7) TS Trần thị Mai. Lịch sử Bang giao Việt Nam – Đông Nam Á. BXB Đại học
Mở-Bán công Tp.HCM,2001
(8) Lương Ninh- Hà Bích Liên. Lịch sử Các nước Đông Nam Á. Tập 1. Khoa
Đông Nam Á học ĐHM-BC Tp.HCM, 1998
(9) Trương Hữu Quýnh chủ biên. Đại cương Lịch sử Việt Nam. Tập 1. NXB Giáo
dục, 1998.
(10) Quốc Sử quán triều Nguyễn. Đại Nam thực lục (nhiều tập).Bản dịch tiếng
Việt của Trịnh Đình Rư-Trần Duy Hân(Hoa Bằng hiệu đính).NXB KHXH,HN, 1971.
(11) Vĩnh Sính.Thử tìm hiểu thêm về chuyến đi công vụ ở Hạ Châu của Cao Bá
Quát. Tạp chí DĐĐT Paris 2004.
(12) Xem “The Transfer of Western Military Technology to VietNam in the late
18th and early 19th Centuries: The case of the Nguyễn” Sđd.
Nhân đây, chúng tôi xin chân thành cám ơn các Thầy cô trong thư viện Đại học
Mở Bán công Tp.HCM đã giúp cho nhiều tài liệu để hoàn thành bài viết này.
TÓM TẮT
Năm 1839, Việt Nam mua con tàu chạy bằng hơi nước đầu tiên, sau đó là ba
thuyền khác - có tên Yên Phi, Vũ Phi và Hương Phi. Đáng lưu ý là ngay cả người Pháp,
cho đến trước năm 1816 - 1818, còn chưa dùng tàu hơi nước cho các sứ mạng thương
mại. Đến cuối thập niên 1820, các hạm đội Anh và Pháp mới đặt hàng các tàu hơi nước
đầu tiên. Trong khu vực, đến thập niên 1930, vua Rama III của Thái Lan mới quyết định
chỉ dùng toàn mô hình Châu Âu cho hạm đội nhà nước Thái. Tức là trong khi người Thái
mới bắt đầu nói về tàu kiểu Tây phương, thì Việt Nam đã mua tàu chạy bằng hơi nước.
-6-
SUMMARY
In 1839, Vietnam purchased the first steamboat, then 3 others named Yen Phi, Vu
Phi, Huong Phi. It is noticeable that even France had not got any steamboat for
commercial purpose before 1816-1818. And it was not until 1820s that France and
England ordered their first steamboats for their fleets. In the region, only until 1930 that
King Rama III of Thailand decided to apply European model to his national fleet. In
other words, Vietnam had already obtained the steamboats when Thailand just got an
idea of them.
-7-
