Phân tích đặc điểm xoang trán: Đối chiếu giữa CT scan và xquang qui ước
Chúng tôi phân tích xoang trán dựa trên phim chụp Xquang chuẩn và CTScan của cùng 1 người.
Trong khi nghiên cứu phim Xquang chuẩn, xoang trán được thấy rõ trên phim sọ nghiêng và phim Blondeau. Kết quả là hình thái và kích thước xoang trán có thể nhận thấy được nhưng các mốc quan trọng liên quan đến ngách trán như :tế bào Agger nasi, cuốn mũi giữa (thông khí), hố sàng, thì không thể đánh giá được. Ngược lại trên phim CTScan có thể bộc lộ rõ hầu như mọi chi tiết.......
Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 8 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2004
PHAÂN TÍCH ÑAËC ÑIEÅM XOANG TRAÙN:
ÑOÁI CHIEÁU GIÖÕA CT SCAN VAØ XQUANG QUI ÖÔÙC
Laâm Huyeàn Traân*, Leâ Haønh**, Nguyeãn Höõu Khoâi*
TOÙM TAÉT
Chuùng toâi phaân tích xoang traùn döïa treân phim chuïp Xquang chuaån vaø CTScan cuûa cuøng 1 ngöôøi.
Trong khi nghieân cöùu phim Xquang chuaån, xoang traùn ñöôïc thaáy roõ treân phim soï nghieâng vaø phim
Blondeau. Keát quaû laø hình thaùi vaø kích thöôùc xoang traùn coù theå nhaän thaáy ñöôïc nhöng caùc moác quan
troïng lieân quan ñeán ngaùch traùn nhö :teá baøo Agger nasi, cuoán muõi giöõa (thoâng khí), hoá saøng, thì khoâng theå
ñaùnh giaù ñöôïc. Ngöôïc laïi treân phim CTScan coù theå boäc loä roõ haàu nhö moïi chi tieát.
Bình dieän truïc(Axial) cho thaáy ñoä saâu cuûa xoang traùn.
Ñoái chieáu vôùi tö theá cuûa thaày thuoác khi khaùm vaø phaãu tröôøng khi moå thì bình dieän lyù töôûng laø bình
dieän theo maët phaúng traùn (Coronal). Maët phaúng naøy laø maët phaúng toái öu ñeå trình baøy phöùc hôïp loã thoâng
khe, laø maët caét lyù töôûng treân CT.
Theo yù kieán cuûa chuùng toâi, choïn löïa toát nhaát ñeå ñaùnh giaù xoang traùn laø chuïp CTScan.
SUMMARY
A ANALYSIS OF FRONTAL SINUS, CORRELATION ON THE CT SCAN AND
CONVENTIONAL X RAY
Lam Huyen Tran, Le Hanh, Nguyen Huu Khoi * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 8
* Supplement of No 1 * 2004: 41 - 45
Our analysis of frontal sinus was based on the standard roentgenogram and computed tomography of
the same patterns.
In the evaluation of the standard roentgenogram, the frontal sinus was demonstrated on the AP view
and Blondeau’ s view. As a result, the morphology and dimension of the frontal sinus was demonstrated,
but the important landmarks who relate to frontal recess,eg : Agger nasi cell(4), concha bullosa, fovea
ethmoidalis, may not be evaluated.
In contrast, the CTscan can display almost details. Axial plane showed the depth of the frontal sinus.
Considering the patient position vis- aø- vis the surgeon performing the diagnostic evaluation, as well as
the surgeon procedure, the one cross –sectional plane that best correlates with the surgeon’ s field of view
is the coronal plane.
Since this plane also optimally display the osteomeatal complex, it is the ideal plane for CT imaging.
In our opinion, the best modality of choice for the evaluation of frontal sinus is CT.
MÔÛ ÑAÀU Töø luùc naøy ñeán 4 tuoåi xoang traùn baét ñaàu phaùt trieån
vaøo trong xöông traùn. Töø 4 ñeán 7 tuoåi xoang traùn baét
Xoang traùn khoâng coù ngay khi sinh, xoang traùn ñaàu phaùt trieån ra phía ngoaøi vaø vaøo phía trong. Luùc 8
baét ñaàu xuaát hieän vaøo naêm thöù 2 do söï thoâng khí ôû tuoåi bôø treân cuûa xoang traùn ñeán ngang möùc bôø treân oå
phaàn tröôùc cuûa ngaùch traùn hoaëc töø teá baøo saøng tröôùc.
* Boä moân Tai Muõi Hoïng - ÑH Y Döôïc TP Hoà Chí Minh
** Khoa tai muõi hoïng –beänh vieän Chôï Raãy
Chuyeân ñeà Tai Muõi Hoïng - Maét 41
Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 8 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2004 Nghieân cöùu Y hoïc
maét. Luùc 10 tuoåi bôø treân xoang traùn ngang phaùt trieån CTSCan caùc xoang theo caùc bình dieän traùn vaø bình
leân treân vaøo vuøng treân cung maøy. dieän truïc (tö theá axial vaø coronal).
Söï phaùt trieån cuûa xoang traùn laø keát quaû cuûa 2 tieán Döïa treân caùc phim naøy, chuùng toâi phaân tích
trình ñoàng thôøi, söï phaùt trieån daàn daàn cuûa nieâm maïc xoang traùn veà caùc ñaëc ñieåm soá löôïng, hình theå kích
vaø ñoàng thôøi söï haáp thu cuûa lôùp xöông phuû leân treân thöôùc,(chieàu roäng, chieàu cao, chieàu saâu) ñoä daøy
(Shapiro vaø Jansen 1960). Xoang traùn phaùt trieån veà thaønh tröôùc, ñoä daøy thaønh sau, caùc yeáu toá coù lieân
phía treân vaøo vuøng treân cung maøy sau ñoù phaùt trieån quan tôùi ngaùch traùn.
ra sau treân traàn hoác maét (Shankar vaø coäng söï 1994). Ñoái vôùi phim Xquang chuùng toâi ño tröïc tieáp treân
Xoang traùn cuõng coù theå phaùt trieån vaøo trong maøo gaø phim baèng thöôùc caëp cuûa Nhaät, ñaõ ñöôïc kieåm nghieäm
(Shapiro vaø Jansen 1960). Thaønh trong cuûa xoang bôûi trung taâm chuaån hoùa ño löôøng chaát löôïng.
traùn ñöôïc loùt bôûi lôùp nieâm maïc. Chính lôùp nieâm coát
Ñoái vôùi phim CTscan, chuùng toâi ño tröïc tieáp
maïc taïo neân ñöôøng traéng treân Xquang. Hai xoang
baèng thöôùc ño hieån thò treân maùy vaø phim.
traùn ngaên caùch nhau bôûi vaùch lieân xoang, chuùng daãn
löu vaøo ngaùch traùn ôû khe muõi giöõa(2). Sau ñoù xöû lyù caùc soá lieäu baèng phöông phaùp
thoáng keâ.
Theå tích trung bình cuûa xoang traùn ôû ngöôøi lôùn
laø 7ml. Theo coâng trình nghieân cöùu cuûa Lang, thaønh KEÁT QUAÛ
tröôùc xoang traùn daày töø 0.5mm ñeán 12mm. Thaønh
Treân XQ
sau daøy töø 0.3mm ñeán 4mm.
.Veà soá löôïng
Nhöõng thay ñoåi veà maët giaûi phaãu cuûa xoang traùn
Nam Nöõ Tyû leä chung
raát ña daïng, töø soá löôïng ñeán kích thöôùc, coøn caùc (n=34) (n=34) (caû nam vaø
thaønh phaàn lieân quan ñeán ngaùch traùn caøng phöùc taïp nöõ)(n=68)
hôn. Vieäc phaân tích caùc ñaëc ñieåm xoang traùn tröôùc Coù 2 xoang 28/34 (82,35%) 27/34 55/68 (80,88%)
khi moå coù giaù trò raát lôùn trong phaãu thuaät xoang traùn traùn (79,41%)
Coù 1 xoang 2/34 (5,88%) 4/34 (11,76%) 6/68 (8,82%)
noùi chung vaø phaãu thuaät noäi soi noùi rieâng. Do vaäy, traùn
chuùng toâi thöïc hieän vieäc phaân tích xoang traùn treân Khoâng coù 4/34 (11,76%) 3/34 (8,82%) 7/68 (10,29 %)
phim Xquang thoâng thöôøng vaø phim CTscan ñeå tìm xoang traùn
moái lieân quan giöõa chuùng ñoàng thôøi neâu ra öu vaø Veà kích thöôùc
nhöôïc ñieåm cuûa töøng loaïi. Khaûo saùt chieàu cao, chieàu roäng xoang traùn treân
ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN phim Xquang Blondeau
CÖÙU Khaûo saùt chieàu saâu xoang traùn treân phim soï
nghieâng
Ñoái töôïng nghieân cöùu
NAM NÖÕChung cho caû
Choïn nhöõng ngöôøi trong ñoä tuoåi tröôûng thaønh nam vaø nöõ
(1öø 18 tuoåi trôû leân), khoâng coù tieàn söû chaán thöông Chieàu roäng (R) trung 29,25 mm 28,17mm 28,71 mm
bình
xoang traùn, khoâng coù tieàn söû phaãu thuaät vuøng muõi
Chieàu cao (C) Trung bình 30,70mm 28 mm 29,35 mm
xoang, khoâng coù beänh lyù laøm thay ñoåi caáu truùc giaûi Chieàu saâu (S) trung bình 13,45mm 11,54 mm 12,5mm
phaãu vuøng muõi traùn vaø khe giöõa.
Chuùng toâi choïn ñöôïc 34 nam vaø 34 nöõ Kích thöôùc Soá maãu Trung bình Giôùi haïn
Chieàu roäng (R) 116 28,71mm 11-49mm
Phöông phaùp nghieân cöùu Chieàu cao (C) 116 29,35mm 11-58mm
Chieàu saâu (S) 116 12,5mm 4-24mm
Treân cuøng 1 ngöôøi chuùng toâi chuïp phim Xquang
qui öôùc (ôû 2 tö theá Blondeau vaø soï nghieâng) vaø chuïp Treân phim soï nghieâng chæ coù theå xaùc ñònh ñoä saâu
chung cuûa 2 xoang traùn, khoâng theå phaân bieät chính
42 Chuyeân ñeà Tai Muõi Hoïng - Maét
Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 8 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2004
xaùc ñoä saâu cuûa töøng xoang traùn rieâng reõ beân phaûi hay Caùc yeáu toá lieân quan ñeán ngaùch traùn
beân traùi (do hieän töôïng choàng aûnh). Vì ngaùch traùn khoâng phaûi laø 1 oáng xöông thöïc söï
Caùc yeáu toá lieân quan ñeán ngaùch traùn maø laø ñöôøng ñi töø loã thoâng xoang traùn ñoå vaøo khe muõi
do coù nhieàu ñöôøng neùt xöông choàng leân nhau giöõa len loõi qua caùc caáu truùc bao goàm teá baøo Agger
treân phim Xquang qui öôùc khoâng theå khaûc saùt ñöôïc nasi, boùng saøng, cuoán muõi giöõa neân chæ coù theå khaûo
khe giöõa vaø caùc yeáu toá lieân quan ñeán ngaùch traùn. saùt ngaùch traùn 1 caùch giaùn tieáp qua caùc caáu truùc cuûa
Treân phim CT SCAN khe muõi giöõa.
CUOÁN MUÕI GIÖÕA :cuoán giöõa thoâng khí (concha
.Veà soá löôïng
Nam Nöõ Tyû leä chung (caû bullosa)
nam vaø nöõ) Cuoán giöõa Nam Nöõ Tyû leä chung
Coù 2 xoang 28/34 (82,35%) 27/34 55/68 (80,88%) thoâng khí Phaûi Traùi Phaûi Traùi caû nam vaø
traùn (79,41%) nöõ
Coù 1 xoang 2/34 (5,88%) 4/34 (11,76%) 6/68 (8,82%) Concha 1/34 2/34 3/34 4/34 10/68
traùn cuoán giöõa (2,94%) (5,88%) (8,82%) (11,76%) (14,7%)
Khoâng coù 4/34 (11,76%) 3/34 (8,82%) 7/68 (10,29 %) 1 beân
xoang traùn Concha 7/34 4/34 11/68
cuoán giöõa (20,58%) (11,76%) (16,17%)
Veà kích thöôùc
2 beân
Khaûo saùt chieàu cao, chieàu roäng xoang traùn treân Coù concha 10/34 11/34 21/68
bình dieän traùn (coronal) (29,41%) (32,35%) (30,88%)
Khaûo saùt chieàu saâu xoang traùn treân bình dieän truïc TEÁ BAØO HALLER:
Teá baøo Nam Nöõ Tyû leä chung
(axial)
Haller Phaûi Traùi Phaûi Traùi caû nam vaø
NAM NÖÕ Chung cho caû nöõ
nam vaø nöõ Coù teá baøo Tb 1/34 0/34 2/34 0/34 3/68
Chieàu roäng 24,64mm 23,19mm 23,91mm Haller Haller 1 (2,94%) (0%) (5,88%) (0%) (4,41%)
(R) (11,76%) beân
trung bình Tb 4/34 1/34 5/38
Chieàu cao (C) 24,75mm 23,48mm 24,12mm Haller 2 (11,76%) (2,94%) (7,35%)
Trung bình beân
Chieàu saâu (S) 13,48mm 12,5mm 12,99mm Khoâng coù 29/34 31/34 60/68
trung bình teá baøo (85,29%) (91,17%) (88,24%)
Haller
Kích thöôùc Soá maãu Trung bình Giôùi haïn (88,24%)
Chieàu roäng (R) 116 23,91 mm 15-44 mm
TEÁ BAØO AGGER NASI:
Chieàu cao (C) 116 24,12 mm 5-38 mm
Teá Nam Nöõ Tyû leä
Chieàu saâu (S) 116 12,99 mm 3-15 mm
baøo Phaûi Traùi Phaûi Traùi chung caû
Coù teá baøo Agger nam vaø
Xoang traùn Nam Nöõ Tyû leä chung caû nasi nöõ
Agger
nam vaø nöõ Nasi 1/34 2/34 1/34 1/34 5/68
Phaùt trieån to 58,62% 62,06% 60,03 % (79,41%) 1 beân (2,94%) (5,88%) (2,94%) (2,94%) (7,35%)
(R>=25mm) 26/34 28/34 54/68
Phaùt trieån vöøa 27,58% 29,31% 28,44% 2 beân (76,47%) (82,35%) (79,41%)
(R:15-25mm) Khoâng coù 5/34 4/34 9/68
Keùm phaùt trieån 13,79% 8,62% 11,53% teá baøo (14,7%) (11,76%) (13,23%)
(RY Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 8 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2004 Nghieân cöùu Y hoïc
Keros phaân loaïi ñoä saâu cuûa traàn xoang saøng döïa coù theå phaùt trieån ra phía ngoaøi vaøo hoá leä vaø laøm heïp
vaøo ñoä saâu cuûa hoá khöùu giaùc thaønh 3 type : ngaùch traùn, giaûm söï daãn löu cuûa xoang traùn.
type 1: saâu töø 1 – 3mm Teá baøo Agger nasi ñoïc ñöôïc treân phim CT Scan
type 2: saâu töø 4 –7mm vôùi tyû leä raát cao.
type 3: saâu töø 8-16mm Vaøo ñaàu nhöõng naêm 1900, nhieàu nhaø nghieân
Traàn Nam Nöõ Tyû leä cöùu ñaõ baùo caùo taàn suaát hieän dieän cuûa teá baøo naøy laø
xoang Phaûi Traùi Phaûi Traùi chung caû 40-60%.
saøng nam vaø
1939 Van Alyea baùo caùo:89%
nöõ
Type 1 11/34 9/34 12/34 8/34 40/68 1991 Bolger vaø coäng söï : 98.5%
(32,35%) (26,47%) (35,29%) (8,82%) (29,41%)
Type 2 22/34 24/34 20/34 24/34 90/68
theo soá lieäu nghieân cöùu cuûa chuùng toâi : 86,76%
(64,7%) (70,58%) (58,82%) (70,58%) (66,1%) Teá baøo Haller :coøn goïi laø teá baøo saøng döôùi oå
Type 3 1/34 1/34 2/34 2/34 6/68
maét. Laø teá baøo saøng lan roäng veà phía traàn xoang
(2,94%) (2, 94%) (5,88%) (5,88%) (4,44%)
haøm. Khoâng aûnh höôûng ñeán xoang traùn nhöng
Nhaän xeùt : traàn xoang saøng coù theå khoâng ñoái
chuùng phaùt trieån ra ngoaøi veà phía moûm moùc
xöùng nhau ôû 2 beân.
thöôøng goùp phaàn laøm heïp pheãu saøng vaø söï daãn lö u
MAØO GAØ THOÂNG HÔI: cuûa xoang haøm.
Maøo gaø Tyû leä chung
Nam Nöõ Teá baøo naøy ít khi thaáy ñöôïc treân CTscan
thoâng hôi caû nam vaø nöõ
Coù thoâng hôi 27/34 26/34 77,94% 1988 Zinreich vaø Kennedy baùo caùo tyû leä 10%
(79,41%) (76,47%)
Khoâng thoâng 7/34 8/34 22.05% 1991 Bolger baùo caùo : 45%
hôi (20,58%) (23,52%) Nghieân cöùu cuûa chuùng toâi : 11,76 %
BAØN LUAÄN Concha bullosa laø tình traïng thoâng khí cuûa
Xoang traùn ôû ngöôøi coù nhöõng ñaëc tính khaù ñaëc cuoán muõi giöõa. Concha coù theå gaëp oû caû 2 cuoán muõi
bieät : nhöng cuõng coù theå chæ coù ôû beân.
Khaùc vôùi xoang haøm haàu nhö luoân luoân coù 2 Ñaõ coù nhieàu baùo caùo khaùc nhau veà taàn suaát cuûa
xoang haøm vôùi kích thöôùc töông ñöông nhau. Con concha
ngöôøi coù theå coù 1 hoaëc 2 xoang traùn, thaäm chí coù Lang phaãu tích xaùc : 8%
ngöôøi khoâng coù xoang traùn.
Zinreich vaø Kennedy baùo caùo tyû leä 36%(treân
Xoang traùn phaùt trieån trong xöông traùn neân khi CTScan)
xoang traùn caøng to, caùc thaønh xöông caøng moûng,
Tyû leä cuûa chuùng toâi : 30,88%
xoang traùn caøng nhoû caùc thaønh xöông caøng daày.
Maøo gaø thoâng hôi :
So saùnh giöõa thaønh tröôùc vaø thaønh sau :
xöông thaønh tröôùc thöôøng daày hôn thaønh sau. 1991 bolger baùo caùo : 84 %
xöông thaønh sau xoang traùn raát moûng chæ vaøi tyû leä cuûa chuùng toâi :
mm, neáu khoâng naém vöõng veà giaûi phaãu vaø phaãu
thuaät noäi soi coù theå laøm vôû xöông thaønh sau KEÁT LUAÄN
xoang traùn raát nguy hieåm. So saùnh ñoái chieáu giöõa phim Xquang qui öôùc vaø
Teá baøo Agger nasi :söï hieän dieän cuûa teá baøo Agger phim CTScan. Chuùng toâi nhaän thaáy :
nasi raát quan troïng. Ñaây chính laø 1 trong nhöõng moác * Phim X quang qui öôùc chæ coù theå giuùp thaày
giaûi phaãu trong noäi soi ñeå vaøo xoang traùn. Teá baøo naøy thuoác coù khaùi nieäm sô boä xoang traùn veà:
44 Chuyeân ñeà Tai Muõi Hoïng - Maét
Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 8 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2004
- Soá löôïng : coù hay khoâng coù xoang traùn, coù 1 hay giaûi phaãu, ñeå coù theå döï phoøng caùc bieán chöùng trong
2 xoang traùn. khi moå ñaëc bieât laø phaàu thuaät noäi soi.
- Kích thöôùc : xoang traùn to, vöøa hay nhoû. TAØI LIEÄU THAM KHAÛO
tuy nhieân caùc ñöôøng neùt treân phim Xquang 1. KUHN FA., BOLGER WE., TISDAL RG. The Agger
nasi cell in Frontal recess obstruction: an anatomic,
thöôøng nhaäp nhoeø do nhieàu ñöôøng neùt choàng leân radiologic and clinical correlation, Operative
nhau neân khoù coù soá ño chính xaùc. techniques in otolaryngology – Head and neck
Surgery, vol 2, No 4(dec) 1991: pp226-231
Nhöôïc ñieåm : khoâng theå khaûo saùt ñöôïc khe giöõa, 2. KONDRAT JW., Frontal sinus morphology : an
khoâng theå ñaùnh giaù ñöôïc ngaùch traùn. analysis of craniometric and environmental variables
on the morphology of modern human frontalsinus
Noùi chung giaù trò maø phim Xquang thoâng thöôøng patterns, thesis for the master of art, 1995,12-13
mang laïi laø raát ít, khoâng theå ñaùp öùng ñuû nhu caàu caàn 3. ZINREICH SJ, ABIDIN M, KENNEDY, DW. Cross-
sectional imaging of the nasal cavity and paranasal
khaûo saùt veà giaûi phaãu noäi soi. sinuses, Operative techniques in otolaryngology –
Head and neck Surgery, vol 1, No 2(jun) 1990: pp 94-
* Phim CTScan ngoaøi khaû naêng cho bieát veà soá
98
löôïng, kích thöôùc, tình traïng nieâm maïc cuûa xoang 4. ZINREICH SJ, MARYLAND B, Paranasal sinus
traùn coøn giuùp thaày thuoác khaûo saùt ngaùch traùn thoâng imaging, Otolaryngol Head and Neck
Surgeryù990:103:863.
qua thaønh phaàn cuûa khe giöõa. Töø ñoù, chaån ñoaùn beänh
tích chính xaùc hôn, bieát ñöôïc caùc thay ñoåi ña daïng veà
Chuyeân ñeà Tai Muõi Hoïng - Maét 45
