Ôn tập môn lí luận chung nhà nước và pháp luật
CNDVBC:Nhà nước là một bộ máy đặc biệt để đảm bảo sự thống trị về kinh tế, để thực hiện quyền lực về chính trị thực hiện sự tác động về tư tưởng đối với quần chúng.Nhà nước là sản phẩm và biểu hiện của những mâu thuẫn giai cấp không thể điều hòa được,là bộ máy trấn áp đặc biệt của giai cấp này đối với giai cấp khác.
ThS. NguyÔn Minh TuÊn §Þnh h−íng «n tËp m«n LLC Nhμ n−íc vμ Ph¸p luËt
«n tËp
m«n lý luËn chung Nhμ n−íc vμ ph¸p luËt
VÊn ®Ò I
B¶n chÊt, ®Æc tr−ng, vai trß cña Nhμ n−íc 1
1. B¶n chÊt Nhμ n−íc:
CNDVBC: Nhμ n−íc lμ bé m¸y ®Æc biÖt, ®Ó ®¶m b¶o sù thèng trÞ vÒ kinh
tÕ, ®Ó thùc hiÖn quyÒn lùc vÒ chÝnh trÞ vμ thùc hiÖn sù t¸c ®éng vÒ t− t−ëng ®èi
víi quÇn chóng.
-Nhμ n−íc lμ s¶n phÈm vμ biÓu hiÖn cña nh÷ng m©u thuÉn giai cÊp kh«ng
thÓ ®iÒu hoμ ®−îc.
- Nhμ n−íc lμ mét bé m¸y trÊn ¸p ®Æc biÖt cña giai cÊp nμy ®èi víi giai cÊp
kh¸c, lμ bé m¸ylμ bé m¸y ®Ó duy tr× sù thèng trÞ giai cÊp.
§¹i häc LuËt: "Nhμ n−íc lμ mét tæ chøc ®Æc biÖt cña quyÒn lùc chÝnh trÞ,
mét bé m¸y chuyªn lμm nhiÖm vô c−ìng chÕ vμ thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng qu¶n lý
®Æc biÖt, nh»m duy tr× trËt tù x· héi, thùc hiÖn môc ®Ých b¶o vÖ ®Þa vÞ giai cÊp
thèng trÞ trong x· héi"
Khoa LuËt §HQGHN: " Nhμ n−íc lμ mét tæ chøc ®Æc biÖt cña quyÒn lùc
chÝnh trÞ, cã bé m¸y chuyªn lμm nhiÖm vô c−ìng chÕ vμ thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n
lý x· héi nh»m thÓ hiÖn vμ b¶o vÖ tr−íc hÕt lîi Ých cña giai cÊp thèng trÞ trong x·
héi cã giai cÊp ®èi kh¸ng, cña giai cÊp c«ng nh©n vμ nh©n d©n lao ®éng d−íi sù
l·nh ®¹o cña §¶ng céng s¶n trong x· héi x· héi chñ nghÜa"
Nhμ n−íc xÐt vÒ b¶n chÊt tr−íc hÕt lμ bé m¸y trÊn ¸p ®Æc biÖt cña giai cÊp nμy
®èi víi giai cÊp kh¸c, lμ bé m¸y ®Ó duy tr× sù thèng trÞ x· héi.
ThÓ hiÖn trªn ba mÆt:
+ ChØ th«ng qua Nhμ n−íc, quyÒn lùc vÒ kinh tÕ míi ®ñ søc m¹nh ®Ó duy tr×
quan hÖ bãc lét.
+ ChØ th«ng qua Nhμ n−íc, giai cÊp thèng trÞ míi tæ chøc, thùc hiÖn quyÒn
lùc chÝnh trÞ cña m×nh
+ ChØ th«ng qua Nhμ n−íc, giai cÊp thèng trÞ míi x©y dùng ®−îc hÖ t−
t−ëng cña m×nh trë thμnh hÖ t− t−ëng thèng trÞ trong x· héi
- TÝnh giai cÊp cña Nhμ n−íc:
+ Néi dung tÝnh giai cÊp lμ g×?
- Cã tÝnh kh¸ch quan, xuÊt hiÖn trªn c¬ së qui
luËt
- B¶o vÖ lîi Ých cña giai cÊp thèng trÞ , do chÝnh
giai cÊp thèng trÞ tæ chøc nªn
+ Møc ®é biÓu hiÖn vμ møc ®é thùc thi?
1
© Ng−êi biªn so¹n: ThS. NguyÔn Minh TuÊn, Khoa LuËt, §¹i häc Quèc Gia Hμ
néi.
1
ThS. NguyÔn Minh TuÊn §Þnh h−íng «n tËp m«n LLC Nhμ n−íc vμ Ph¸p luËt
- ë mçi n−íc, mçi khu vùc, mçi giai ®o¹n ®Òu cã
sù kh¸c nhau
- Trong tiÕn tr×nh nhËn thøc vÒ tÝnh giai cÊp cña
Nhμ n−íc chóng ta ®· qu¸ nhÊn m¹nh, thËm chÝ
tuyÖt ®èi ho¸ nã...
- TÝnh x· héi cña nhμ n−íc:
+ Lμ thuéc tÝnh kh¸ch quan vμ phæ biÕn cña mäi Nhμ n−íc
+ Nhμ n−íc ph¶i gi¶i quyÕt nh÷ng c«ng viÖc chung, giai cÊp
thèng trÞ kh«ng thÓ qu¶n lý Nhμ n−íc nÕu kh«ng chó ý ®Õn lîi
Ých cña c¸c giai cÊp, tÇng líp kh¸c.
2. §Æc tr−ng cña Nhμ n−íc: (5 ®Æc tr−ng)
- Nhμ n−íc cã hÖ thèng quyÒn lùc c«ng ®Æc biÖt
- Nhμ n−íc ph©n chia thμnh c¸c ®¬n vÞ hμnh chÝnh l·nh thæ
- Nhμ n−íc cã chñ quyÒn quèc gia
- Nhμ n−íc ban hμnh ph¸p luËt
- Nhμ n−íc tiÕn hμnh thu c¸c lo¹i thuÕ
3. Vai trß cña Nhμ n−íc lμ g×, liªn hÖ vai trß cña Nhμ n−íc ta trong giai
®o¹n hiÖn nay:
Vai trß cña Nhμ n−íc nãi chung bao giê còng ®−îc thÓ hiÖn ë tÝnh giai cÊp vμ
tÝnh x· héi, vai trß cña nhμ n−íc hiÖn nay ®· cã sù thay ®æi c¨n b¶n, nÕu nh−
tr−íc ®©y qu¸ coi träng thËm chÝ tuyÖt ®èi hãa tÝnh giai cÊp, th× hiÖn nay tÝnh x·
héi ®−îc chó ý nhiÒu h¬n. (Tù ph©n tÝch vμ cho vÝ dô...)
1. Tr×nh bμy kh¸i qu¸t vÒ b¶n chÊt cña Nhμ n−íc ta:
- Nhμ n−íc ta lμ Nhμ n−íc ph¸p quyÒn XHCN, nhμ n−íc cña d©n, do d©n
vμ v× d©n. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam lμ lùc l−îng duy nhÊt l·nh ®¹o Nhμ n−íc vμ
x· héi. Nhμ n−íc ban hμnh ph¸p luËt, thÓ chÕ ho¸ ®−êng lèi, c¸c NghÞ quyÕt cña
§¶ng.
- Trong giai ®o¹n hiÖn nay, Nhμ n−íc ta ®ang tiÕn hμnh x©y dùng nÒn kinh
tÕ hμng ho¸ nhiÒu thμnh phÇn theo ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa, thùc hiÖn c«ng
cuéc c¶i c¸ch Bé m¸y Nhμ n−íc vμ n©ng cao n¨ng lùc, vai trß cña qu¶n lý nhμ
n−íc. H¬n lóc nμo hÕt vai trß cña Nhμ n−íc l¹i trë nªn quan träng, cã tÝnh chÊt
quyÕt ®Þnh ®Õn viÖc thùc hiÖn môc tiªu, nhiÖm vô mμ §¹i héi §¶ng toμn quèc lÇn
thø IX ®Ò ra lμ ®Õn n¨m 2020 n−íc ta c¬ b¶n sÏ trë thμnh mét n−íc c«ng nghiÖp.
2. Vai trß cña Nhμ n−íc ta:
1. Nhμ n−íc thÓ chÕ ho¸ ®−êng lèi, NghÞ quyÕt cña §¶ng ra thμnh
ph¸p luËt. VD: quan ®iÓm cña §¶ng vÒ ®Êu tranh phßng chèng téi ph¹m ®−îc
thÓ chÕ ho¸ thμnh Bé luËt H×nh sù n¨m 1999; quyÒn tù do kinh doanh cã LuËt
doanh nghiÖp...Nhμ n−íc trong giai ®o¹n hiÖn nay cã vai trß x· héi rÊt lín lμ tæ
chøc c«ng quyÒn, qu¶n lý mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi (Trong giai ®o¹n hiÖn
nay cÇn ph¶i n©ng cao h¬n n÷a vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng, tuy nhiªn còng kh«ng
nªn tuyÖt ®èi ho¸ vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng...)
2. Nhμ n−íc ta lμ Nhμ n−íc mang b¶n chÊt nh©n d©n s©u s¾c. V×
vËy trong mäi ho¹t ®éng cña nhμ n−íc ph¶i thÓ hiÖn b¶n chÊt d©n chñ. (Ph©n tÝch
tÝnh chÊt d©n chñ trong tæng thÓ hÖ thèng c¸c quyÒn c¬ b¶n cña c«ng d©n...)
3. Nhμ n−íc ban hμnh ph¸p luËt, trë thμnh mét c«ng cô ®¶m b¶o æn
®Þnh vμ trËt tù x· héi, nh»m t¹o lËp mét hμnh lang ph¸p lý, x©y dùng thãi quen
sèng vμ lμm viÖc theo HiÕn ph¸p vμ ph¸p luËt trong nh©n d©n.
4. Nhμ n−íc ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ b»ng hÖ thèng c¸c chÝnh s¸ch,
h¹n chÕ nh÷ng mÆt tr¸i cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng. T¹o hμnh lang ph¸p lý
2
ThS. NguyÔn Minh TuÊn §Þnh h−íng «n tËp m«n LLC Nhμ n−íc vμ Ph¸p luËt
b¶o ®¶m an toμn cho c¸c chñ thÓ kinh doanh. Nhμ n−íc qu¶n lý b»ng c¸c chÝnh
s¸ch vÜ m«...
§iÒu 15 HiÕn ph¸p ®· söa ®æi:
HiÕn ph¸p n¨m 1992 HiÕn ph¸p söa ®æi
§iÒu 15: §iÒu 15
Nhμ n−íc x©y dùng nÒn kinh tÕ ®éc
Nhμ n−íc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ
tr−êng cã sù qu¶n lý cña nhμ n−íc, theo lËp, tù chñ trªn c¬ së ph¸t huy néi
®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa. C¬ cÊu lùc, chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc
kinh tÕ nhiÒu thμnh phÇn víi c¸c h×nh tÕ; thùc hiÖn c«ng nghiÖp hãa, hiÖn
thøc tæ chøc s¶n xuÊt, kinh doanh ®a ®¹i hãa ®Êt n−íc.
d¹ng dùa trªn chÕ ®é së h÷u toμn d©n, Nhμ n−íc thùc hiÖn nhÊt qu¸n chÝnh
së h÷u tËp thÓ, së h÷u t− nh©n, trong s¸ch ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ
®ã së h÷u toμn d©n vμ së h÷u tËp thÓ lμ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ
nÒn t¶ng." nghÜa. C¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thμnh
phÇn víi c¸c h×nh thøc tæ chøc s¶n
xuÊt, kinh doanh ®a d¹ng dùa trªn chÕ
®é së h÷u toμn d©n, së h÷u tËp thÓ, së
h÷u t− nh©n, trong ®ã së h÷u toμn d©n
vμ së h÷u tËp thÓ lμ nÒn t¶ng."
§iÒu 16: "§iÒu 16
Môc ®Ých chÝnh s¸ch kinh tÕ cña nhμ Môc ®Ých chÝnh s¸ch kinh tÕ cña Nhμ
n−íc lμ lμm cho d©n giμu n−íc m¹nh, n−íc lμ lμm cho d©n giμu n−íc m¹nh,
®¸p øng ngμy cμng tèt h¬n nhu cÇu vËt ®¸p øng ngμy cμng tèt h¬n nhu cÇu vËt
chÊt vμ tinh thÇn cña cña nh©n d©n chÊt vμ tinh thÇn cña nh©n d©n trªn c¬
trªn c¬ së gi¶i phãng mäi n¨ng lùc s¶n së ph¸t huy mäi n¨ng lùc s¶n xuÊt,
xuÊt, ph¸t huy mäi tiÒm n¨ng cña c¸c mäi tiÒm n¨ng cña c¸c thμnh phÇn
thμnh phÇn kinh tÕ: kinh tÕ quèc kinh tÕ gåm kinh tÕ nhμ n−íc, kinh
doanh, kinh tÕ tËp thÓ, kinh tÕ t− b¶n t− tÕ tËp thÓ, kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu chñ,
nh©n vμ kinh tÕ t− b¶n Nhμ n−íc d−íi kinh tÕ t− b¶n t− nh©n, kinh tÕ t−
nhiÒu h×nh thøc, thóc ®Èy x©y dùng c¬ b¶n nhμ n−íc vμ kinh tÕ cã vèn ®Çu
së vËt chÊt, kü thuËt, më réng hîp t¸c t− n−íc ngoμi d−íi nhiÒu h×nh thøc,
kinh tÕ, khoa häc kü thuËt vμ giao l−u thóc ®Èy x©y dùng c¬ së vËt chÊt - kü
víi thÞ tr−êng thÕ giíi. thuËt, më réng hîp t¸c kinh tÕ, khoa
häc, kü thuËt vμ giao l−u víi thÞ tr−êng
thÕ giíi.
C¸c thμnh phÇn kinh tÕ ®Òu lμ bé
phËn cÊu thμnh quan träng cña
nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng
x· héi chñ nghÜa. Tæ chøc, c¸ nh©n
thuéc c¸c thμnh phÇn kinh tÕ ®−îc
s¶n xuÊt, kinh doanh trong nh÷ng
ngμnh, nghÒ mμ ph¸p luËt kh«ng
cÊm; cïng ph¸t triÓn l©u dμi, hîp
t¸c, b×nh ®¼ng vμ c¹nh tranh theo
ph¸p luËt.
Nhμ n−íc thóc ®Èy sù h×nh thμnh,
ph¸t triÓn vμ tõng b−íc hoμn thiÖn
c¸c lo¹i thÞ tr−êng theo ®Þnh h−íng
x· héi chñ nghÜa
3
ThS. NguyÔn Minh TuÊn §Þnh h−íng «n tËp m«n LLC Nhμ n−íc vμ Ph¸p luËt
5. Nhμ n−íc qu¶n lý x· héi, bªn c¹nh ph¸p luËt, kÕt hîp víi ®¹o
®øc, ph¸t huy nh÷ng gi¸ trÞ nh©n v¨n tèt ®Ñp cña d©n téc. VD: LuËt di s¶n
v¨n ho¸
6. Nhμ n−íc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi trùc tiÕp ph¸t sinh (Y tÕ,
viÖc lμm, phóc lîi x· héi, gi¶i quyÕt tÖ n¹n x· héi...) VD: LuËt phßng chèng ma
tuý, LuËt b¶o vÖ vμ ch¨m sãc søc kháe nh©n d©n....
7. Héi nhËp khu vùc vμ quèc tÕ lμ xu h−íng tÊt yÕu kh¸ch quan vμ
lμ vai trß quan träng cña Nhμ n−íc trong thêi kú míi. (Liªn hÖ t×nh h×nh
®Çu t− n−íc ngoμi ë ViÖt Nam, viÖc tham gia ký kÕt c¸c hiÖp −íc quan träng ...)
VD: HiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i ViÖt nam - Hoa Kú, vÒ viÖc gia nhËp AFTA, WTO
trong thêi gian tíi? Nhμ n−íc ta ®· nç lùc nh− thÕ nμo?...
VÊn ®Ò II
bé phËn cÊu thμnh vμ nguyªn t¾c chñ yÕu vÒ tæ
chøc vμ ho¹t ®éng cña bé m¸y nhμ n−íc
Kh¸i niÖm Bé m¸y nhμ n−íc: BMNN lμ hÖ thèng c¸c c¬ quan tõ trung −¬ng
®Õn ®Þa ph−¬ng, ®−îc tæ chøc vμ ho¹t ®éng theo nh÷ng nguyªn t¾c chung, thèng
nhÊt ®Ó thùc hiÖn nh÷ng chøc n¨ng, nhiÖm vô c¬ b¶n cña Nhμ n−íc.
Bé m¸y nhμ n−íc XHCN ®−îc tæ chøc theo nguyªn t¾c tËp quyÒn.
QuyÒn lùc tËp trung vμo trong tay nh©n d©n, b¾t nguån tõ nh©n d©n vμ
thuéc vÒ nh©n d©n.
Bé m¸y nhμ n−íc ®−îc tæ chøc theo nguyªn t¾c tËp quyÒn nh−ng cã sù
ph©n c«ng gi÷a 3 lo¹i c¬ quan: LP-HP-TP
1. Nh×n tæng qu¸t, bé m¸y Nhμ n−íc bao gåm:
- C¬ quan quyÒn lùc nhμ n−íc (Quèc héi, UBTVQH, Héi ®ång nh©n d©n c¸c
cÊp)
- C¬ quan hμnh ph¸p (ChÝnh Phñ vμ Uû ban nh©n d©n c¸c cÊp)
- C¬ quan xÐt xö; (Toμ ¸n nh©n d©n tèi cao, Toμ ¸n nh©n d©n ®Þa ph−¬ng,
toμ ¸n qu©n sù vμ toμ ¸n kh¸c do luËt ®Þnh VD: Toμ ¸n ®Æc biÖt. HP n¨m 1992
qui ®Þnh chÕ ®é bæ nhiÖm thÈm ph¸n thay cho chÕ ®é bÇu thÈm ph¸n; Ch¸nh ¸n
toμ ¸n chÞu tr¸ch nhiÖm vμ b¸o c¸o c«ng t¸c tr−íc c¬ quan quyÒn lùc nhμ n−íc
cïng cÊp; ®èi víi Ch¸nh ¸n toμ ¸n nh©n d©n tèi cao trong thêi gian QH kh«ng häp
th× chÞu tr¸ch nhiÖm vμ baã c¸o c«ng t¸c tr−íc Chñ tÞch n−íc vμ Uû ban th−êng
vô Quèc héi. Trong xÐt xö thÈm ph¸n vμ Héi thÈm nh©n d©n ®éc lËp vμ chØ tu©n
theo ph¸p luËt)
- C¬ quan kiÓm s¸t (ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao, ViÖn KiÓm s¸t nh©n
d©n ®Þa ph−¬ng, ViÖn kiÓm s¸t qu©n sù kiÓm s¸t viÖc tu©n theo ph¸p luËt cña c¸c
Bé, c¸c c¬ quan ngang Bé, c¬ quan kh¸c thuéc chÝnh phñ, c¸c c¬ quan chÝnh
quyÒn ®Þa ph−¬ng, tæ chøc kinh tÕ, tæ chøc x· héi, ®¬n vÞ vò trang nh©n d©n vμ
c«ng d©n, thùc hμnh quyÒn c«ng tè trong ph¹m vi thÈm quyÒn do luËt ®Þnh, b¶o
®¶m cho ph¸p luËt ®−îc chÊp hμnh nghiªm chØnh vμ thèng nhÊt.
HiÕn ph¸p söa ®æi lÇn nμy ®· söa ®æi : " ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao
thùc hμnh quyÒn c«ng tè vμ kiÓm s¸t c¸c ho¹t ®éng t− ph¸p, gãp phÇn b¶o ®¶m
cho ph¸p luËt ®−îc chÊp hμnh nghiªm chØnh vμ thèng nhÊt"
Vμ chÕ ®Þnh Nguyªn thñ Quèc Gia (Tù ph©n tÝch)
4
ThS. NguyÔn Minh TuÊn §Þnh h−íng «n tËp m«n LLC Nhμ n−íc vμ Ph¸p luËt
2. Nh÷ng nguyªn t¾c: (Bèn nguyªn t¾c)
1 - Nh©n d©n tæ chøc nªn bé m¸y Nhμ n−íc vμ tham gia qu¶n lý nhμ
n−íc.
2 - Nguyªn t¾c ®¶m b¶o sù l·nh ®¹o cña §¶ng céng s¶n ®èi víi Nhμ
n−íc.
3 - Nguyªn t¾c tËp trung d©n chñ.
4 - Nguyªn t¾c ph¸p chÕ x· héi chñ nghÜa
1. Nguyªn t¾c nh©n d©n tæ chøc nªn Bé m¸y nhμ n−íc vμ tham gia qu¶n
lý Nhμ n−íc
- §iÒu 53 HiÕn ph¸p: "C«ng d©n cã quyÒn tham gia qu¶n lý nhμ n−íc vμ x· héi"
ý nghÜa:
- BiÓu hiÖn tÝnh d©n chñ vμ tÝnh nh©n d©n s©u s¾c cña Bé m¸y nhμ n−íc
- Ph¸t huy søc lùc, trÝ tuÖ cña nh©n d©n, ng¨n chÆn tÖ quan liªu, cöa quyÒn,
chuyªn quyÒn trong bé m¸y nhμ n−íc.
Nh©n d©n tæ chøc nªn bé m¸y nhμ n−íc vμ tham gia qu¶n lý nhμ n−íc:
- Nh©n d©n bÇu ra c¸c c¬ quan ®¹i diÖn, trùc tiÕp lμm viÖc trong c¬ quan nhμ
n−íc, tham gia th¶o luËn dù ¸n luËt, gi¸m s¸t.
- Gi¸n tiÕp th«ng qua c¸c tæ chøc x· héi.
2. Nguyªn t¾c ®¶m b¶o sù l·nh ®¹o cña §¶ng:
§iÒu 4 HP 1992: §¶ng céng s¶n ViÖt Nam, ®éi tiªn phong cña giai cÊp c«ng nh©n,
®¹i biÓu trung thμnh quyÒn lîi cña giai cÊp c«ng nh©n, nh©n d©n lao ®éng vμ cña
c¶ d©n téc, theo chñ nghÜa M¸c - Lªnin vμ t− t−ëng Hå ChÝ Minh, lμ lùc l−îng
l·nh ®¹o Nhμ n−íc vμ x· héi".
§Æc ®iÓm:
- §¶ng l·nh ®¹o Nhμ n−íc vμ x· héi lμ sù l·nh ®¹o vÒ ChÝnh trÞ.
- §¶ng ph¶i tu©n thñ ph¸p luËt, §¶ng kh«ng bao biÖn, lμm thay c¸c c¬ quan nhμ
n−íc.
- HiÖu qu¶ qu¶n lý cña Nhμ n−íc lμ tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ sù l·nh ®¹o cña §¶ng.
3. Nguyªn t¾c tËp trung d©n chñ: (tù ph©n tÝch)
§iÒu 6 HP 1992: "Quèc héi, Héi ®ång nh©n d©n vμ c¸c c¬ quan kh¸c cña Nhμ n−íc
®Òu tæ chøc vμ ho¹t ®éng theo nguyªn t¾c tËp trung d©n chñ"
- TËp trung lμ g×? D©n chñ lμ g×? Qu¸ coi träng mét trong hai yÕu tè sÏ dÉn ®Õn
®iÒu g×? KÕt hîp 2 yÕu tè nμy nh− thÕ nμo?
- BiÓu hiÖn: (Bμn b¹c tËp thÓ quyÕt ®Þnh theo ®a sè, ....)
4. Nguyªn t¾c ph¸p chÕ XHCN: (tù ph©n tÝch)
§iÒu 12: "Nhμ n−íc qu¶n lý x· héi b»ng ph¸p luËt, kh«ng ngõng t¨ng c−êng ph¸p
chÕ x· héi chñ nghÜa".
VÊn ®Ò III
B¶n chÊt, ®Æc ®iÓm c¬ b¶n
cña nhμ n−íc Céng hoμ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam
5
ThS. NguyÔn Minh TuÊn §Þnh h−íng «n tËp m«n LLC Nhμ n−íc vμ Ph¸p luËt
1. B¶n chÊt: §iÒu 2 HiÕn ph¸p söa ®æi: "Nhμ n−íc CHXHCNVN lμ Nhμ n−íc
ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa, nhμ n−íc cña d©n, do d©n vμ v× d©n. TÊt c¶ quyÒn
lùc Nhμ n−íc thuéc vÒ nh©n d©n mμ nÒn t¶ng lμ liªn minh giai cÊp c«ng nh©n,
giai cÊp n«ng d©n vμ tÇng líp trÝ thøc"
2. §Æc tr−ng c¬ b¶n:
Theo gi¸o tr×nh tr−êng §¹i häc LuËt Hμ néi
B¶n chÊt cña nhμ n−íc x· héi chñ nghÜa:
1. Nhμ n−íc XHCN võa lμ mét bé m¸y chÝnh trÞ - hμnh chÝnh, mét
c¬ quan c−ìng chÕ, võa lμ mét tæ chøc qu¶n lý kinh tÕ x· héi cña nh©n
d©n lao ®éng, nã kh«ng cßn lμ nhμ n−íc theo ®óng nghÜa, mμ chØ lμ "nöa
nhμ n−íc".
+ Kh¸c víi nhμ n−íc nguyªn nghÜa lμ bé m¸y trÊn ¸p cña giai cÊp
nμy ®èi víi giai cÊp kh¸c, Nhμ n−íc XHCN kh«ng ®¬n thuÇn chØ lμ bé m¸y hμnh
chÝnh c−ìng chÕ, mμ cßn lμ mét tæ chøc qu¶n lý kinh tÕ x· héi.
+Trong thêi kú qu¸ ®é, sù trÊn ¸p lμ cña ®a sè nh©n d©n lao ®éng ®èi
víi thiÓu sè bãc lét.
+ §¹i héi §¶ng toμn quèc lÇn thø VII ®· nhÊn m¹nh ph¶i x©y dùng
nhμ n−íc v÷ng m¹nh: " Thùc hiÖn ®Çy ®ñ quyÒn lμm chñ cña nh©n d©n, gi÷
nghiªm kû c−¬ng x· héi, chuyªn chÝnh víi mäi hμnh ®éng x©m ph¹m lîi Ých cña
Tæ quèc vμ cña nh©n d©n"
2. D©n chñ x· héi chñ nghÜa lμ thuéc tÝnh cña Nhμ n−íc x· héi chñ
nghÜa:
+ Nhμ n−íc Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam lμ Nhμ n−íc ph¸p
quyÒn x· héi chñ nghÜa cña nh©n d©n, do nh©n d©n, v× nh©n d©n. TÊt c¶ quyÒn
lùc nhμ n−íc thuéc vÒ nh©n d©n mμ nÒn t¶ng lμ liªn minh gi÷a giai cÊp c«ng
nh©n víi giai cÊp n«ng d©n vμ ®éi ngò trÝ thøc.
+ Nhμ n−íc b¶o ®¶m vμ kh«ng ngõng ph¸t huy quyÒn lμm chñ vÒ
mäi mÆt cña nh©n d©n, thùc hiÖn môc tiªu d©n giμu, n−íc m¹nh, x· héi c«ng
b»ng, d©n chñ, v¨n minh, mäi ng−êi cã cuéc sèng Êm no, tù do, h¹nh phóc, cã ®iÒu
kiÖn ph¸t triÓn toμn diÖn; nghiªm trÞ mäi hμnh ®éng x©m ph¹m lîi Ých cña Tæ
quèc vμ cña nh©n d©n
3. Nhμ n−íc x· héi chñ nghÜa lu«n gi÷ vai trß tÝch cùc, s¸ng t¹o, lμ c«ng
cô ®Ó x©y dùng mét x· héi nh©n ®¹o, c«ng b»ng vμ b×nh ®¼ng.
+ Nhμ n−íc x· héi chñ nghÜa cμng ph¸t triÓn cao th× tÝnh chÊt x· héi
cña nã cμng cao, c¬ së tån t¹i cña nhμ n−íc kh«ng cßn n÷a th× nhμ n−íc x· héi chñ
nghÜa sÏ "tù tiªu vong", nh−êng chç cho sù ph¸t triÓn cña mét tæ chøc tù qu¶n
m¹nh mÏ, dùa hoμn toμn vμo quyÒn lùc nh©n d©n réng r·i vμ toμn bé x· héi.
§Æc tr−ng:
+ Nhμ n−íc CHXHCNVN lμ mét nhμ n−íc d©n chñ thùc sù vμ réng r·i:
+ Nhμ n−íc thèng nhÊt cña c¸c d©n téc cïng sinh sèng trªn ®Êt n−íc ViÖt
Nam
+ Nhμ n−íc CHXHCNVN thÓ hiÖn tÝnh x· héi réng r·i
+ Nhμ n−íc thùc hiÖn ®−êng lèi ®èi ngo¹i hoμ b×nh, hîp t¸c vμ h÷u nghÞ
Theo gi¸o tr×nh Khoa LuËt, §¹i häc Quèc gia Hμ néi
1.Tr×nh bμy kh¸i qu¸t b¶n chÊt cña Nhμ n−íc nãi chung:
- TÝnh giai cÊp?, tÝnh x· héi?
- Nhμ n−íc XHCN kh¸c c¨n b¶n víi c¸c nhμ n−íc kh¸c ra sao?
- Lμ kh¸i niÖm "më", kh«ng ®ãng kÝn.
6
ThS. NguyÔn Minh TuÊn §Þnh h−íng «n tËp m«n LLC Nhμ n−íc vμ Ph¸p luËt
2. Tr×nh bμy §iÒu 2 HiÕn ph¸p 1992 vμ HiÕn ph¸p söa ®æi, nªu kh¸i qu¸t b¶n
chÊt cña nhμ n−íc ta:
Nh©n d©n lμ chñ thÓ tèi cao cña quyÒn lùc nhμ n−íc
Nhμ n−íc céng hoμ XHCNVN lμ Nhμ n−íc cña tÊt c¶ c¸c d©n téc trªn l·nh
thæ ViÖt Nam, lμ biÓu hiÖn tËp trung cña khèi ®¹i ®oμn kÕt d©n téc anh em.
Nhμ n−íc Céng hoμ XHCNVN ®−îc tæ chøc vμ ho¹t ®éng trªn c¬ së nguyªn
t¾c B×nh ®¼ng trong mèi quan hÖ gi÷a Nhμ n−íc vμ c«ng d©n.
TÝnh chÊt d©n chñ réng r·i cña Nhμ n−íc ta ®Æc biÖt trong lÜnh vùc kinh tÕ
- x· héi, kinh tÕ thÞ tr−êng kh«ng ph¶i lμ môc ®Ých tù th©n cña chñ nghÜa
x· héi, mμ lμ ph−¬ng tiÖn ®Ó chñ nghÜa x· héi ®¹t ®−îc môc tiªu cña m×nh.
Nhμ n−íc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi ph¸t sinh.
Søc m¹nh chÝnh trÞ nh»m b¶o vÖ lîi Ých cña chÝnh nh©n d©n lao ®éng vμ
toμn x· héi.
Nhμ n−íc céng hoμ x· héi chñ nghÜa më réng hîp t¸c quèc tÕ.
VÊn ®Ò IV
H×nh thøc Nhμ n−íc
Céng hoμ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam
H×nh thøc nhμ n−íc bao gåm hai yÕu tè: h×nh thøc chÝnh thÓ vμ h×nh thøc
cÊu tróc nhμ n−íc. Cã quan hÖ chÆt chÏ víi chóng lμ kh¸i niÖm chÕ ®é chÝnh trÞ;
cho nªn kh¸i niÖm chÕ ®é chÝnh trÞ cÇn ®−îc nghiªn cøu g¾n liÒn víi kh¸i niÖm
h×nh thøc nhμ n−íc. (L−u ý: Cã quan ®iÓm cho r»ng h×nh thøc nhμ n−íc bao gåm
c¶ 3 yÕu tè trªn - Gi¸o tr×nh §¹i häc LuËt )
ChÕ ®é chÝnh trÞ th−êng ®−îc hiÓu lμ tæng thÓ c¸c ph−¬ng ph¸p thùc hiÖn
quyÒn lùc nhμ n−íc, nh−ng d−íi gãc ®é LuËt HiÕn Ph¸p th× chÕ ®é chÝnh trÞ ®−îc
hiÓu lμ tæng thÓ c¸c qui ®Þnh cña Ch−¬ng I, ch−¬ng ®Çu tiªn cña b¶n HiÕn v¨n.
Theo gi¸o tr×nh cña §¹i häc LuËt, chÕ ®é chÝnh trÞ lμ tæng thÓ c¸c ph−¬ng
ph¸p vμ c¸ch thøc mμ c¬ quan nhμ n−íc sö dông ®Ó thùc hiÖn quyÒn lùc nhμ
n−íc.
H×nh thøc chÝnh thÓ: (ph¶n ¸nh c¸ch thøc thμnh lËp vμ mèi quan hÖ
gi÷a c¸c c¬ quan nhμ n−íc)
Theo gi¸o tr×nh cña §¹i häc LuËt, h×nh thøc chÝnh thÓ lμ c¸ch thøc tæ chøc
vμ tr×nh tù thμnh lËp c¸c c¬ quan tèi cao cña quyÒn lùc nhμ n−íc, x¸c lËp nh÷ng
mèi quan hÖ gi÷a c¸c c¬ quan nhμ n−íc vμ gi÷a nhμ n−íc vμ c«ng d©n.
- HP 1946: ViÖt nam d©n chñ céng hoμ (ph©n tÝch ®iÓm gièng víi Céng hoμ
§¹i nghÞ, vμ céng hoμ Tæng thèng tr−íc khi ®i ®Õn kÕt luËn chÝnh thÓ HP 1946 lμ
gÇn gièng víi CH l−ìng tÝnh...)
- HP: 1959: ViÖt nam d©n chñ céng hoμ (ChÕ ®Þnh nguyªn thñ QG ®· thay
®æi nh− thÕ nμo? Vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng CSVN lóc nμy ®· ®−îc ghi nhËn
trong lêi nãi ®Çu cña HP...)
- HP: 1980: Céng hoμ x· héi chñ nghÜa (Nguyªn thñ QG tËp thÓ = Héi ®ång
NN, Vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng ®−îc "luËt ho¸" )
- HP: 1992: Céng hoμ x· héi chñ nghÜa (Vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng tiÕp tôc
®−îc kh¼ng ®Þnh t¹i §iÒu 4 HP, thõa nhËn sù tån t¹i cña h×nh thøc së h÷u t−
nh©n, H§NN t¸ch ra thμnh UBTVQH vμ Chñ tÞch n−íc, H§BT ®−îc ®æi thμnh
ChÝnh Phñ, vai trß, tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n ®−îc x¸c ®Þnh cô thÓ râ rμng; nhí 5 ®Æc
tr−ng cña chÝnh thÓ HP 1992...)
7
ThS. NguyÔn Minh TuÊn §Þnh h−íng «n tËp m«n LLC Nhμ n−íc vμ Ph¸p luËt
§Æc ®iÓm cña h×nh thøc chÝnh thÓ n−íc ta theo HiÕn Ph¸p 1992:
1. ChÝnh thÓ Nhμ n−íc CHXHCNVN qua HiÕn ph¸p kh¼ng ®Þnh râ viÖc tæ
chøc quyÒn lùc nhμ n−íc ph¶i ®Æt d−íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam.
2. TÊt c¶ quyÒn lùc Nhμ n−íc tËp trung vμo c¬ quan ®¹i diÖn cña nh©n d©n,
nh−ng cã sù ph©n c«ng, ph©n nhiÖm r¹ch rßi gi÷a c¸c c¬ quan nhμ n−íc.
3. ChÝnh thÓ n−íc ta ®−îc x©y dùng, tæ chøc vμ ho¹t ®éng theo nguyªn t¾c
tËp trung d©n chñ.
4. M« h×nh tæ chøc nhμ n−íc ViÖt Nam mang b¶n chÊt giai cÊp c«ng nh©n,
cã môc tiªu x©y dùng chñ nghÜa x· héi, mét x· héi c«ng b»ng kh«ng cã giai cÊp
bãc lét.
5. Cã sù tham gia réng r·i cña mÆt trËn tæ quèc vμ c¸c tæ chøc thμnh viªn.
H×nh thøc cÊu tróc nhμ n−íc ViÖt Nam hiÖn nay:
Nhμ n−íc céng hoμ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam lμ mét nhμ n−íc ®¬n nhÊt,
cã chñ quyÒn, ®éc lËp, l·nh thæ ®−îc ph©n chia thμnh c¸c ®¬n vÞ hμnh chÝnh vμ
thμnh lËp nªn c¸c cÊp qu¶n lý.
Nhμ n−íc ta cã quyÒn lùc tËp trung, cã mét HiÕn ph¸p, ph¸p luËt, mét hÖ
thèng Bé m¸y Nhμ n−íc vμ mét quèc tÞch.
§iÒu 118 HiÕn ph¸p n¨m 1992 chia nhμ n−íc thμnh c¸c ®¬n vÞ hμnh chÝnh
l·nh thæ nh− sau:
N− c
í
TØ
nh TP thué c TW
HuyÖn TP thué c ThÞ x· QuËn HuyÖn ThÞ x·
X· X· X· X·
X Th Ph Ph Ph Th Ph
· Þ h− −ê −ê Þ −ê
ng ng ng
trÊ ên trÊ
VÊn ®Ò V
kh¸i niÖm vμ ®Æc ®iÓm
Bé m¸y Nhμ n−íc Céng hoμ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam
Bé m¸y Nhμ n−íc lμ hÖ thèng c¸c c¬ quan Nhμ n−íc tõ trung −¬ng ®Õn ®Þa
ph−¬ng ®−îc tæ chøc theo nh÷ng nguyªn t¾c chung thèng nhÊt, t¹o thμnh mét c¬
chÕ ®ång bé thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng, nhiÖm vô cña Nhμ n−íc XHCN.
Ph−¬ng diÖn thø nhÊt: C¬ quan Nhμ n−íc ®−îc hiÓu lμ ®¬n vÞ cÊu
thμnh cña Bé m¸y Nhμ n−íc
8
ThS. NguyÔn Minh TuÊn §Þnh h−íng «n tËp m«n LLC Nhμ n−íc vμ Ph¸p luËt
1. C¬ quan Nhμ n−íc ®−îc mang quyÒn lùc Nhμ n−íc, ®−îc ®Æc tr−ng bëi 4
yÕu tè:
- Tr×nh tù thμnh lËp vμ ho¹t ®éng cña CQNN, c¬ cÊu thÈm quyÒn lμ do
ph¸p luËt qui ®Þnh.
- Cã quyÒn ban hμnh c¸c VBPL ®Ò ra c¸c qui ®Þnh cã tÝnh b¾t buéc chung
vμ c¸ biÖt;
- C¸c qui ®Þnh ®ã ®−îc ®¶m b¶o bëi c¸c ph−¬ng thøc thuyÕt phôc, gi¸o dôc,
khuyÕn khÝch, tæ chøc vμ ®−îc b¶o vÖ b»ng sù c−ìng chÕ cña Nhμ n−íc;
- Cã c¸c ®iÒu kiÖn vËt chÊt ®Ó tæ chøc thùc hiÖn c¸c qui ®Þnh do c¬ quan
nhμ n−íc nãi riªng vμ Nhμ n−íc nãi chung ban hμnh.
2. C¬ quan nhμ n−íc cã tÝnh ®éc lËp vμ tù chñ nhÊt ®Þnh vÒ tæ chøc vμ tμi
chÝnh.
3. C¸c c¬ quan nhμ n−íc , b»ng viÖc thùc hiÖn chøc n¨ng cña m×nh ®· ®ång
thêi tham gia vμo thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng kh¸c nhau cña Nhμ n−íc.
4. C¬ quan Nhμ n−íc ®Ó thùc hiÖn chøc n¨ng cña m×nh, ®−îc trang bÞ
nh÷ng ph−¬ng tiÖn vËt chÊt cÇn thiÕt.
5. C¬ quan Nhμ n−íc biÓu hiÖn vÒ m¨t vËt chÊt lμ nh÷ng con ng−êi cÊu
thμnh, lμ mét nhãm ng−êi, gäi chung lμ c«ng chøc.
Ph−¬ng diÖn thø hai, Bé m¸y nhμ n−íc ®−îc hiÓu lμ mét hÖ thèng
c¸c c¬ quan nhμ n−íc theo mét trËt tù, mét c¬ chÕ s¾p xÕp cô thÓ
1. HÖ thèng ®ã ®−îc chi phèi bëi mét tæng thÓ c¸c nguyªn t¾c tæ chøc vμ
ho¹t ®éng thèng nhÊt, xuyªn xuèt. VD: Theo HP 1992, nguyªn t¾c ®ã lμ nguyªn
t¾c tËp quyÒn XHCN, cã sù ph©n c«ng, ph©n nhiÖm gi÷a c¸c c¬ quan nhμ n−íc
2. HÖ thèng ®ã lμ mét c¬ cÊu giai cÊp phøc t¹p, trong ®ã c¸c lo¹i c¬ quan
kh¸c nhau cã vÞ trÝ, vai trß kh¸c nhau tuú thuéc vμo tõng chÕ ®é nhμ n−íc.
3. Tæng thÓ c¸c c¬ quan nhμ n−íc lu«n g¾n víi chøc n¨ng cña Nhμ n−íc
4. Bé m¸y Nhμ n−íc ngoμi nh÷ng c¬ quan nhμ n−íc cßn bao gåm hμng lo¹t
c¸c c¬ quan tæ chøc, xÝ nghiÖp, c«ng ty- gäi chung lμ c¸c yÕu tè phô trî vËt chÊt-
®¶m b¶o ch viÖc thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng, nhiÖm vô cña c¬ quan Nhμ n−íc.
§Æc ®iÓm cña Bé m¸y nhμ n−íc:
§Æc ®iÓm chung cña bé m¸y nhμ n−íc ta lμ ®−îc tæ chøc theo nguyªn t¾c
quyÒn lùc nhμ n−íc lμ thèng nhÊt, nh−ng cã sù ph©n c«ng, ph©n nhiÖm
gi÷a c¸c c¬ quan lËp ph¸p, hμnh ph¸p vμ t− ph¸p.
Bé m¸y trÊn ¸p cña nhμ n−íc vÉn cÇn duy tr×, nh−ng tÝnh chÊt vμ môc ®Ých
cña sù trÊn ¸p cã sù kh¸c biÖt lín so víi sù trÊn ¸p trong c¸c kiÓu nhμ n−íc
kh¸c.
Bé m¸y nhμ n−íc x· héi chñ nghÜa cã ®éi ngò c¸n bé, c«ng chøc ®¶m b¶o
nh÷ng tiªu chuÈn chung, thèng nhÊt.
9
ThS. NguyÔn Minh TuÊn §Þnh h−íng «n tËp m«n LLC Nhμ n−íc vμ Ph¸p luËt
VÊn ®Ò VI
nhμ n−íc ph¸p quyÒn, ®−êng lèi x©y dùng Nhμ
n−íc ph¸p quyÒn ViÖt Nam x· héi chñ nghÜa
I. Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ Nhμ n−íc ph¸p quyÒn
- Häc thuyÕt vÒ Nhμ n−íc ph¸p quyÒn lμ häc thuyÕt vÒ tæ chøc vμ ho¹t ®éng
cña nhμ n−íc ®−îc sinh ra trong phong trμo ®Êu tranh ®Ó gi¶i phãng nh©n lo¹i
khái chÕ ®é phong kiÕn chuyªn chÕ. MÆc dï ®−îc sinh ra trong c¸ch m¹ng t− s¶n
cña Ch©u ¢u, nh−ng cho ®Õn nay, häc thuyÕt nhμ n−íc ph¸p quyÒn ®· trë thμnh
mét gi¸ trÞ v¨n minh nh©n lo¹i mμ mäi nhμ n−íc muèn trë thμnh d©n chñ, v¨n
minh ®Òu ph¶i h−íng tíi kh«ng ph©n biÖt chÕ ®é chÝnh trÞ.
- Nhμ n−íc ph¸p quyÒn kh«ng ph¶i lμ mét kiÓu nhμ n−íc nh− chóng ta
ph©n lo¹i mμ lμ mét m« h×nh tæ chøc nhμ n−íc gióp cho viÖc thùc hiÖn ®−îc môc
tiªu mang tÝnh b¶n chÊt cña mçi chÕ ®é chÝnh trÞ.
- Nhμ n−íc ph¸p quyÒn cã c¸ch thøc tæ chøc vμ ho¹t ®éng ®èi nghÞch víi
c¸c Nhμ n−íc ®éc tμi chuyªn chÕ (phi d©n chñ), Nhμ n−íc ®−îc tæ chøc theo
ph−¬ng ph¸p nh©n trÞ (theo Nh©n trÞ th× ph¸p luËt chØ bao hμm trong lÜnh vùc
h×nh sù), vμ Nhμ n−íc ®−îc tæ chøc theo ph−¬ng ph¸p ph¸p trÞ (Chñ yÕu lμ h×nh
ph¹t ®Ó trõng trÞ)
Ba yÕu tè Nhμ n−íc - Ph¸p luËt - D©n chñ lμ ba yÕu tè cÊu thμnh, ba néi
hμm liªn quan mËt thiÕt víi nhau cña Nhμ n−íc Ph¸p quyÒn.
Tãm l¹i Nhμ n−íc ph¸p quyÒn lμ ph−¬ng thøc tæ chøc Nhμ n−íc
®−îc dùa trªn c¬ së ph¸p luËt, mäi chñ thÓ kÓ c¶ Nhμ n−íc ph¶i phôc
tïng ph¸p luËt, ph¸p luËt ph¶i mang tÝnh ph¸p lý cao, phï hîp víi lÏ
c«ng b»ng, nh©n ®¹o, thÓ hiÖn vμ b¶o ®¶m ®Çy ®ñ nh÷ng gi¸ trÞ cao nhÊt
cña con ng−êi.
BiÓu hiÖn cña nhμ n−íc ph¸p quyÒn: (tù ph©n tÝch)
• Nhμ n−íc ph¸p quyÒn ph¶i lμ mét nhμ n−íc cã mét hÖ thèng ph¸p luËt
t−¬ng ®èi hoμn chØnh ®¶m b¶o tÝnh tèi cao cña hiÕn ph¸p vμ c¸c ®¹o luËt
• Ph¸p luËt ph¶i ®¹t tíi tiªu chÝ kh¸ch quan khoa häc vμ c«ng b»ng
• ThiÕt lËp nguyªn t¾c b×nh ®¼ng tr−íc ph¸p luËt kh«ng cã ngo¹i lÖ
• QuyÒn lùc nhμ n−íc ®−îc tæ chøc mét c¸ch khoa häc cã sù ph©n c«ng gi÷a
ba quyÒn lËp ph¸p - hμnh ph¸p - t− ph¸p, t¹o thμnh mét c¬ chÕ ®ång bé ®Ó
®¶m b¶o chñ quyÒn nh©n d©n.
• C¸c quyÒn tù do d©n chñ cña con ng−êi ®−îc ®¶m b¶o
• Nhμ n−íc sèng hoμ ®ång trong céng ®ång quèc tÕ
2. Nh÷ng NghÞ quyÕt §¹i héi §¶ng cã liªn quan:
- §¹i héi §¶ng lÇn thø VIII tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh nhiÖm vô x©y dùng Nhμ n−íc
ph¸p quyÒn trong thêi kú ®Êt n−íc ta ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ víi
tÝnh c¸ch lμ nhiÖm vô trung t©m.
B¸o c¸o chÝnh trÞ cña BCH trung −¬ng §¶ng Kho¸ VII t¹i §¹i héi §¹i biÒu toμn
quèc lÇn thø VIII cu¶ §¶ng ®· ®−a ra 5 quan ®iÓm, 4 nhiÖm vô, trong ®ã vÉn ®Æc
biÖt nhÊn m¹nh ®Õn quan ®iÓm t¨ng c−êng ph¸p chÕ x· héi chñ nghÜa, x©y dùng
Nhμ n−íc ph¸p quyÒn ViÖt nam.
- Trang 131, NghÞ quyÕt §¹i héi §¶ng lÇn thø IX ®· chØ râ: " Nhμ n−íc ta lμ c«ng
cô chñ yÕu ®Ó thùc hiÖn quyÒn lμm chñ cña nh©n d©n, lμ nhμ n−íc ph¸p quyÒn
cña d©n, do d©n, v× d©n. QuyÒn lùc nhμ n−íc lμ thèng nhÊt, cã sù phèi hîp gi÷a
c¸c c¬ quan nhμ n−íc trong viÖc thùc hiÖn c¸c quyÒn lËp ph¸p, hμnh ph¸p vμ t−
10
ThS. NguyÔn Minh TuÊn §Þnh h−íng «n tËp m«n LLC Nhμ n−íc vμ Ph¸p luËt
ph¸p. Nhμ n−íc qu¶n lý x· héi b»ng ph¸p luËt. Mäi c¬ quan, tæ chøc, c¸n bé c«ng
chøc, mäi c«ng d©n cã nghÜa vô chÊp hμnh HiÕn Ph¸p vμ ph¸p luËt"
3. Hoμn thiÖn Nhμ n−íc vμ hÖ thèng ph¸p luËt trong thêi kú ®æi míi:
VÒ vÊn ®Ò Nhμ n−íc tËp trung vμo gi¶i quyÕt 3 nhãm vÊn ®Ò lín:
Mét lμ, duy tr× vμ ph¸t huy b¶n chÊt nhμ n−íc ta lμ nhμ n−íc cña d©n, do
d©n vμ v× d©n.
Hai lμ, x©y dùng nhμ n−íc ta trong s¹ch, v÷ng m¹nh, ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶
hiÖu lùc ®iÒu hμnh cña Nhμ n−íc.
Ba lμ, gi÷ v÷ng vμ n©ng cao hiÖu qu¶ l·nh ®¹o cña §¶ng ®èi víi nhμ n−íc.
1. CÇn thiÕt ph¶i t¹o ®−îc ý thøc coi träng ph¸p luËt, trong qu¶n lý x· héi,
qu¶n lý Nhμ n−íc.
2. X¸c ®Þnh tr¸ch nhiÖm qua l¹i gi÷a nhμ n−íc vμ c«ng d©n
3. B¶o vÖ quyÒn vμ lîi Ých hîp ph¸p chÝnh ®¸ng cña c«ng d©n, tÊt c¶ v× gi¸
trÞ cao nhÊt cña con ng−êi
4. X©y dùng mét hÖ thèng ph¸p luËt ®ång bé, thèng nhÊt.
5. Hoμn thiÖn c«ng cuéc c¶i c¸ch bé m¸y Nhμ n−íc
T¹i sao viÖc x©y dùng nhμ n−íc ph¸p quyÒn ë ViÖt nam cã tÝnh tÊt yÕu vμ
lμ ®ßi hái kh¸ch quan?
Së dÜ khi b−íc sang thêi k× ®æi míi, chóng ta ®Æt ra vÊn ®Ò nμy lμ v× lóc nμy
chóng ta ®· cã nh÷ng tiÒn ®Ò vμ ®iÒu kiÖn ®Ó x©y dùng nhμ n−íc ph¸p quyÒn.
1. X©y dùng nhμ n−íc ph¸p quyÒn lμ xu h−íng chung cña thêi ®¹i, cña nhiÒu n−íc
trªn thÕ giíi, bÊt luËn lμ nhμ n−íc nμo muèn x©y dùng nhμ n−íc d©n chñ vμ v¨n
minh ph¶i ®−îc x©y dùng trªn nÒn t¶ng vμ nh÷ng tiªu chÝ cña Nhμ n−íc ph¸p
quyÒn.
2. X©y dùng nhμ n−íc ph¸p quyÒn lμ c¬ së më réng d©n chñ.
3. X©y dùng nhμ n−¬c ph¸p quyÒn lμ c¬ së, ph−¬ng h−íng ®óng ®¾n hoμn thiÖn hÖ
thèng ph¸p luËt, ®¶m b¶o tÝnh tèi cao cña HiÕn ph¸p vμ c¸c ®¹o luËt.
4. X©y dùng nhμ n−íc ph¸p quyÒn lμ con ®−êng ®óng ®¾n nhÊt trong viÖc c¶i c¸ch
bé m¸y nhμ n−íc.
Quan ®iÓm cña §¶ng ta vÒ x©y dùng nhμ n−íc ph¸p quyÒn:
V¨n kiÖn ®¹i héi §¶ng VIII ®Æt ra 5 quan ®iÓm, 4 nhiÖm vô
5 quan ®iÓm:
1. X©y dùng nhμ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa, nhμ n−íc cña d©n, do d©n vμ
v× d©n.
2. QuyÒn lùc nhμ n−íc lμ thèng nhÊt, nh−ng cã sù ph©n c«ng vμ phèi hîp gi÷a c¸c
c¬ quan lËp ph¸p, hμnh ph¸p, vμ t− ph¸p.
3. Thùc hiÖn nguyªn t¾c tËp trung d©n chñ
4. T¨ng c−êng ph¸p chÕ x· héi chñ nghÜa, x©y dùng nhμ n−íc ph¸p quyÒn ViÖt
Nam, qu¶n lý x· héi b»ng ph¸p luËt kÕt hîp víi ®¹o ®øc.
5. §¶m b¶o sù l·nh ®¹o cña §¶ng ®èi víi Nhμ n−íc vμ x· héi.
4 nhiÖm vô
1. §æi míi c«ng t¸c lËp ph¸p (lμm luËt vμ gi¸m s¸t tèi cao)
2. TiÕp tôc c¶i c¸ch nÒn hμnh chÝnh quèc gia.
3. C¶i c¸ch t− ph¸p
4. §Èy m¹nh ®Êu tranh chèng tham nhòng.
11
ThS. NguyÔn Minh TuÊn §Þnh h−íng «n tËp m«n LLC Nhμ n−íc vμ Ph¸p luËt
vÊn ®Ò VII
Tæ chøc bé m¸y nhμ n−íc ViÖt Nam –
liªn hÖ qua c¸c b¶n HiÕn ph¸p
1. Bé m¸y Nhμ n−íc theo HiÕn Ph¸p 1946:
ë Trung −¬ng
Hoμn c¶nh lÞch sö:
- C¸ch m¹ng Th¸ng t¸m th¾ng lîi, lËt ®æ chÕ ®é thùc d©n, giμnh ®éc lËp d©n téc
- M« h×nh x©y dùng: D©n chñ nh©n d©n- m« h×nh nhμ n−íc thuéc ph¹m trï x·
héi chñ nghÜa ë cÊp ®é thÊp.
NghÞ viÖn Nh©n ChÝnh Phñ Toμ ¸n nh©n ViÖn KiÓm S¸t
d©n (Thùc chÊt d©n
lμ Quèc héi)
- Do hoμn c¶nh - Lμ c¬ quan HC - HÖ thèng TAND Ch−a cã ViÖn
kh¸ng chiÕn, cao nhÊt cña toμn gåm cã: KiÓm S¸t
NVND ®· kh«ng quèc do Chñ tÞch + TAND tèi cao
®−îc thμnh lËp. n−íc ®øng ®Çu. + C¸c toμ ¸n phóc
- NVND do nh©n - Thμnh phÇn CP thÈm
d©n trùc tiÕp bÇu gåm Chñ tÞch + C¸c toμ ¸n ®Ö
ra. n−íc, Phã CT nhÞ cÊp vμ s¬ cÊp
- Gi¶i quyÕt nh÷ng n−íc, vμ néi c¸c. - ThÈm ph¸n lμ do
vÊn ®Ò chung vμ - ChÝnh phñ lóc ChÝnh Phñ bæ
quan träng cña nμy ch−a h¼n lμ c¬ nhiÖm: gåm cã
®Êt n−íc. quan chÊp hμnh ThÈm ph¸n xÐt xö
- NghÞ viÖn lËp ra cña NghÞ ViÖn, vμ thÈm ph¸n
CP, th«ng qua Ban ng−îc l¹i vai trß buéc téi.
th−êng vô ®Ó kiÓm cña Chñ tÞch n−íc
so¸t vμ phª b×nh cßn cã quyÒn phñ
ChÝnh Phñ. quyÕt c¸c LuËt cña
NghÞ viÖn (§iÒu
31), nh−ng Néi c¸c
mÊt tÝn nhiÖm
ph¶i tõ chøc.(§iÒu
54)
ë ®Þa ph−¬ng
Bé (B¾c - Trung - TØnh HuyÖn X·
Nam)
UBHC -H§ND - UBHC - H§ND
-UBHC -UBHC
12
ThS. NguyÔn Minh TuÊn §Þnh h−íng «n tËp m«n LLC Nhμ n−íc vμ Ph¸p luËt
Nguyªn t¾c:
- Héi ®ång Nh©n d©n do nh©n d©n bÇu ra.
- Uû ban Hμnh ChÝnh do Héi ®ång nh©n d©n bÇu ra. (CÊp nμo kh«ng cã H§ND
th× do H§ND cÊp d−íi bÇu ra.)
- Uû ban Hμnh chÝnh cã tr¸ch nhiÖm thi hμnh mÖnh lÖnh cña cÊp trªn, vμ c¸c
NghÞ quyÕt cña Héi ®ång nh©n d©n.
1. Bé m¸y Nhμ n−íc theo HiÕn Ph¸p1959:
Hoμn c¶nh lÞch sö:
- MiÒn B¾c ®· chuyÓn sang chÕ ®é x· héi chñ nghÜa.
- Bé m¸y Nhμ n−íc ®−îc vËn dông theo nguyªn t¾c tËp quyÒn x· héi chñ nghÜa
mét c¸ch m¹nh mÏ. ThÓ hiÖn ë viÖc c¸c c¬ quan ®Òu do Quèc héi thμnh lËp vμ
chÞu sù gi¸m s¸t , tr¸ch nhiÖm tr−íc Quèc héi.
- VÒ c¬ b¶n BMNN ®· tu©n theo m« h×nh XHCN, song vÉn cßn yÕu tè d©n chñ
nh©n d©n, thÓ hiÖn trong chÕ ®Þnh Chñ tÞch n−íc vμ H«i ®ång ChÝnh Phñ
Quèc héi Chñ tÞch Héi ®ång Toμ ¸n ViÖn KiÓm S¸t
n−íc ChÝnh Phñ nh©n
d©n
Quèc héi ®−îc Kh«ng cßn Héi ®ång ChÝnh Toμ ¸n ViÖn KiÓm S¸t nh©n
x¸c ®Þnh lμ c¬ ®ång thêi lμ Phñ lμ c¬ quan vÒ c¬ d©n tèi cao ®−îc
quan quyÒn ng−êi ®øng chÊp hμnh cña b¶n Quèc héi lËp ra ®Ó
lùc nhμ n−íc ®Çu Nhμ Quèc Héi, c¬ gièng thùc hiÖn quyÒn
cao nhÊt n−íc, tuy quan hμnh HP gi¸m s¸t thùc hμnh
nhiªn vÉn chÝnh cao nhÊt n¨m quyÒn c«ng tè vμ
nghiªng vÒ cña n−íc ViÖt 1946 quyÒn gi¸m s¸t viÖc
ChÝnh Phñ Nam d©n chñ tu©n theo ph¸p luËt
céng hoμ tõ cÊp Bé trë xuèng
ë ®Þa ph−¬ng:
TÊt c¶ c¸c cÊp hμnh chÝnh (tØnh, khu tù trÞ, thμnh phè trùc thuéc trung −¬ng,
huyÖn, khu phè, thÞ x·, thμnh phè thuéc tØnh, x·, thÞ trÊn) ®Òu thμnh lËp Héi
®ång nh©n d©n vμ Uû ban nh©n d©n.
3. Bé m¸y Nhμ n−íc theo HiÕn Ph¸p n¨m 1980:
ë trung −¬ng
§iÒu kiÖn lÞch sö:
- Sau n¨m 1975, ®Êt n−íc hoμn toμn gi¶i phãng
- Bé m¸y Nhμ n−íc ®−îc thiÕt kÕ theo ®óng m« h×nh XHCN thÞnh hμnh bÊy giê.
- Nguyªn t¾c tËp quyÒn x· héi chñ nghÜa ®−îc vËn dông mét c¸ch triÖt ®Ó.
Quèc héi Héi ®ång Héi ®ång Bé Toμ ¸n Nh©n ViÖn KiÓm
Nhμ n−íc tr−ëng d©n s¸t
Quèc héi lμ c¬ - Lμ c¬ quan - Lμ c¬ quan Kh«ng cã sù Kh«ng cã sù
quan ®¹i biÓu cao nhÊt, ho¹t chÊp hμnh vμ thay ®æi c¨n thay ®æi c¨n
cao nhÊt cña ®éng th−êng hμnh chÝnh b¶n so víi HP b¶n so víi HP
nh©n d©n, c¬ xuyªn cña Nhμ n−íc cao 1959 1959
quan quyÒn Quèc héi nhÊt cña c¬
lùc nhμ n−íc - Lμ Chñ tÞch quan quyÒn
cao nhÊt tËp thÓ cña lùc nhμ n−íc
13
ThS. NguyÔn Minh TuÊn §Þnh h−íng «n tËp m«n LLC Nhμ n−íc vμ Ph¸p luËt
n−íc cao nhÊt (tÝnh
lÖ thuéc)
CHXHCNVN
ë ®Þa ph−¬ng:
- ChÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng gåm cã Héi ®ång nh©n d©n vμ Uû Ban nh©n d©n ®−îc
thμnh lËp ë tÊt c¶ c¸c cÊp.
- Thay ®æi quan träng nhÊt lμ cã sù t¨ng c−êng vai trß cña H§ND ë mçi cÊp. Héi
®ång nh©n d©n quyÕt ®Þnh c¸c vÊn ®Ò x©y dùng ®Þa ph−¬ng, bÇu ra Uû ban nh©n
d©n.
- Vai trß cña c¬ quan hμnh chÝnh cÊp trªn kh«ng râ rÖt, cô thÓ lμ c¬ quan hμnh
chÝnh cÊp trªn kh«ng cã quyÒn ®iÒu ®éng, c¸ch chøc, miÔn nhiÖm ®èi víi Chñ tÞch,
Phã Chñ tÞch UBND cÊp d−íi.
4. Bé m¸y Nhμ n−íc theo HiÕn Ph¸p 1992:
Hoμn c¶nh lÞch sö:
- §¹i héi §¶ng toμn quèc 1986 më ra thêi kú míi.
- TiÕp tôc kh¼ng ®Þnh quyÒn lùc nhμ n−íc lμ thèng nhÊt, nh−ng cã sù ph©n c«ng,
ph©n nhiÖm gi÷a lËp ph¸p, hμnh ph¸p, t− ph¸p.
Quèc héi Chñ tÞch ChÝnh Phñ Toμ ¸n nh©n ViÖn kiÓm
n−íc d©n s¸t nh©n
d©n
TËp trung vμo Ph©n ®Þnh râ lμ c¬ quan T¨ng c−êng T¨ng c−êng
lËp ph¸p vμ tr¸ch nhiÖm chÊp hμnh cña tÝnh chuyªn tÝnh chuyªn
gi¸m s¸t cña Chñ tÞch c¬ qquan nghiÖp, tr¸ch nghiÖp, tr¸ch
n−íc vμ Uû quyÒn lùc, nhiÖm c¸ nhiÖm c¸ nh©
ban th−êng vô song lμ c¬ nh©n
Quèc héi quan hμnh
chÝnh nhμ
n−íc cao nhÊt
ë ®Þa ph−¬ng:
- Qui ®Þnh râ h¬n mèi liªn hÖ H§ND vμ UBND víi c¬ quan nhμ n−íc cÊp trªn.
- X¸c ®Þnh râ H§ND lμ c¬ quan quyÒn lùc nhμ n−íc ë ®Þa ph−¬ng, võa chÞu sù
h−íng dÉn vμ gi¸m s¸t cña UBTVQH chÞu sù h−íng dÉn vμ kiÓm tra cña ChÝnh
Phñ.
- X¸c ®Þnh râ quyÒn gi¸m s¸t cña Héi ®ång nh©n d©n ®èi víi Toμ ¸n nh©n d©n vμ
ViÖn KiÓm S¸t nh©n d©n cïng cÊp.
14
ThS. NguyÔn Minh TuÊn §Þnh h−íng «n tËp m«n LLC Nhμ n−íc vμ Ph¸p luËt
VÊn ®Ò VIII.
HÖ thèng chÝnh trÞ ViÖt Nam
vμ vÞ trÝ, vai trß cña Nhμ n−íc
trong hÖ thèng chÝnh trÞ
HÖ thèng chÝnh trÞ x· héi chñ nghÜa:
Lμ toμn bé c¸c thiÕt chÕ chÝnh trÞ, chÝnh trÞ - x· héi ®−îc thμnh lËp, ho¹t ®éng
trong mèi liªn hÖ chÆt chÏ mμ vai trß l·nh ®¹o thuéc vÒ §¶ng cña giai cÊp c«ng
nh©n vμ nh©n d©n lao ®éng nh»m thùc hiÖn triÖt ®Ó quyÒn lùc nh©n d©n, x©y
dùng thμnh c«ng chñ nghÜa x· héi.
1. HÖ thèng chÝnh trÞ x· héi chñ nghÜa lu«n ®¶m b¶o tÝnh thèng nhÊt
cao.
2. HÖ thèng chÝnh trÞ x· héi chñ nghÜa qu¸n triÖt ë møc ®é cao nguyªn
t¾c quyÒn lùc nh©n d©n.
3. TÝnh tÝch cùc chÝnh trÞ cao cña quÇn chóng lao ®éng lμ mét ®Æc tr−ng
quan träng cña hÖ thèng chÝnh trÞ.
4. C¶ hÖ thèng chÝnh trÞ vμ tõng bé phËn hoμn thiÖn vμ ph¸t triÓn v×
môc tiªu, c¸c gi¸ trÞ cña chñ nghÜa x· héi, trong ®ã næi bËt nhÊt lμ
môc tiªu d©n chñ vμ nh©n ®¹o x· héi chñ nghÜa
HiÖn nay, hÖ thèng chÝnh trÞ n−íc ta bao gåm:
- §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam
- Nhμ n−íc
- MÆt trËn tæ quèc vμ c¸c tæ chøc x· héi
Nhμ n−íc trong hÖ thèng chÝnh trÞ:
Nhμ n−íc x· héi chñ nghÜa ®−îc xem nh− lμ trung t©m cña hÖ thèng chÝnh
trÞ, lμ tæ chøc ®¹i diÖn chÝnh thøc cho ý chÝ vμ lîi Ých cña nh©n d©n.
VÞ trÝ:
+ Nhμ n−íc t¸c ®éng vμ chi phèi tíi mäi tæ chøc vμ c¸ nh©n trong x· héi.
+ Mäi thiÕt chÕ quyÒn lùc kh¸c ®Òu chØ lμ lùc l−îng hç trî cho nhμ n−íc,
trong viÖc thùc hiÖn quyÒn lùc nh©n d©n.
1. Nhμ n−íc x· héi chñ nghÜa lμ biÓu hiÖn tËp trung nhÊt cña quyÒn lùc
nh©n d©n
QuyÒn lùc nh©n d©n rÊt réng r·i, bao hμm nh÷ng ®ßi hái sau:
- Mäi c«ng viÖc lín, cã ý nghÜa quan träng ®èi víi x· héi ph¶i do nh©n d©n quyÕt
®Þnh.
- Mäi thiÕt chÕ chÝnh trÞ trong x· héi trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp ®Òu do nh©n d©n lËp
ra vμ ph¶i chÞu sù gi¸m s¸t cña nh©n d©n.
- C¸c thiÕt chÕ chÝnh trÞ - x· héi nμy ph¶i ho¹t ®éng nh»m môc ®Ých thùc hiÖn
quyÒn lùc nh©n d©n.
- C¸c c¬ quan ®¹i diÖn cña nh©n d©n ph¶i cã vai trß quyÕt ®Þnh. §iÒu nμy ®−îc
qu¸n triÖt ®èi víi bÊt cø thiÕt chÕ chÝnh trÞ x· héi nμo.
2. Nhμ n−íc lμ c«ng cô h÷u hiÖu nhÊt ®Ó thùc hiÖn quyÒn lùc nh©n d©n.
Vai trß to lín cña nhμ n−íc trong viÖc thùc hiÖn quyÒn lùc nh©n d©n ®−îc quyÕt
®Þnh bëi c¸c lý do sau:
15
ThS. NguyÔn Minh TuÊn §Þnh h−íng «n tËp m«n LLC Nhμ n−íc vμ Ph¸p luËt
- Nhμ n−íc x· héi chñ nghÜa cã c¬ së réng r·i lμ ®¹i diÖn tËp trung nhÊt cho c¸c
tÇng líp, c¸c giai cÊp chñ yÕu trong x· héi, nhμ n−íc x· héi chñ nghÜa cã c¬ së x·
héi réng r·i.
- Nhμ n−íc cã trong tay søc m¹nh c−ìng chÕ
+ HÖ thèng c¸c lùc l−îng vò trang, nhμ tï, toμ ¸n mμ kh«ng bÊt kú thiÕt
chÕ chÝnh trÞ nμo kh¸c cã thÓ cã ®−îc
+ HÖ thèng ph¸p luËt do nhμ n−íc x· héi chñ nghÜa lμ c«ng cô gióp nhμ
n−íc ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ x· héi theo nh÷ng ®Þnh h−íng phï hîp víi lîi Ých cña
viÖc thùc hiÖn quyÒn lùc nh©n d©n th«ng qua sù t¸c ®éng cña c¸c thμnh viªn
trong x· héi.
- Nhμ n−íc cã ®Çy ®ñ c¸c ph−¬ng tiÖn vËt chÊt cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn vai trß cña
m×nh .
- Nhμ n−íc lμ thiÕt chÕ duy nhÊt trong x· héi cã chñ quyÒn.
vÊn ®Ò IX
C«ng cuéc c¶i c¸ch BMNN
thêi gian qua theo ®Þnh h−íng
x©y dùng nhμ n−íc ph¸p quyÒn ViÖt Nam XHCN
T¹i sao ph¶i c¶i c¸ch BMNN?(ng¾n gän)
- Tæ chøc BMNN cßn cång kÒnh.
- Chång chÐo vÒ chøc n¨ng, nhiÖm vô, thÈm quyÒn
- Tiªu chuÈn c¸n bé, c«ng chøc nhμ n−íc ch−a ®−îc x¸c ®Þnh râ rμng
- HÖ thèng ph¸p luËt thiÕu hoμn chØnh
- T×nh tr¹ng tham nhòng, quan liªu, cöa quyÒn, xa rêi quÇn chóng vÉn cßn
Tõ bao giê?
Héi nghÞ lÇn thø t¸m ban chÊp hμnh Trung −¬ng §¶ng kho¸ VII ®· ®−a ra
nh÷ng quan ®iÓm chØ ®¹o vμ nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m x©y dùng vμ kiÖn toμn bé
m¸y nhμ n−íc, ®¸p øng yªu cÇu x©y dùng nhμ n−íc ph¸p quyÒn ViÖt Nam, phôc
vô ®¾c lùc cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n−íc.
§¹i héi §¶ng lÇn thø VIII vμ IX tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh chñ tr−¬ng vμ c¸c biÖn
ph¸p ®· ®Ò ra trong NghÞ QuyÕt Trung ¦¬ng 8 (Kho¸ VII) vμ sau §¹i héi VIII, t¹i
héi nghÞ trung −¬ng 3
Tinh thÇn cña c¸c NghÞ quyÕt trªn?
§Ó ®¸p øng ®−îc ®ßi hái cña thêi kú míi, viÖc x©y dùngvμ kiÖn toμn bé m¸y
nhμ n−íc ta ph¶i ®¸p øng ®−îc nh÷ng yªu cÇu c¬ b¶n lμ:
- TiÕp tôc ph¸t huy cao ®é b¶n chÊt d©n chñ, t¹o ®iÒu kiÖn cho nh©n d©n
thùc hiÖn quyÒn lμm chñ cña m×nh th«ng qua c¸c h×nh thøcd©n chñ ®¹i diÖn vμ
d©n chñ trùc tiÕp, tham gia tÝch cùc vμo viÖc x©y dùng vμ b¶o vÖ nhμ n−íc, kiÓm
tra gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña c¬ quan nhμ n−íc vμ c¸n bé, c«ng chøc nhμ n−íc.
- KiÖn toμn bé m¸y trong s¹ch, v÷ng m¹nh, tinh gi¶n, gän nhÑm ho¹t ®éng
cã hiÖu qu¶, hiÖu lùc; n©ng cao tr¸ch nhiÖm cña c¸n bé, c«ng chøc nhμ n−íc tr−íc
nh©n d©n,
- T¨ng c−êng sù l·nh ®¹o cña §¶ng ®èi víi Nhμ n−íc.
16
ThS. NguyÔn Minh TuÊn §Þnh h−íng «n tËp m«n LLC Nhμ n−íc vμ Ph¸p luËt
C«ng t¸c x©y dùng vμ kiÖn toμn bé m¸y nhμ n−íc ta trong giai ®o¹n hiÖn
nay bao gåm nh÷ng néi dung nμo?(5 vÊn ®Ò)
Thø nhÊt, §æi míi, kiÖn toμn vμ n©ng cao chÊt l−îng ho¹t ®éng cña Quèc
héi, ®Ó Quèc héi thùc sù lμ c¬ quan quyÒn lùc nhμ n−íc cao nhÊt, cã kh¶ n¨ng
thùc hiÖn cã kÕt qu¶ cao nhÊt chøc n¨ng lËp ph¸p, quyÕt ®Þnh ng©n s¸ch nhμ
n−íc vμ thùc hiÖn quyÒn gi¸m s¸t tèi cao. Quèc héi ph¶i c¬ cÊu, tæ chøc hîp lý vμ
®éi ngò ®¹i biÓu Quèc héi cã ®ñ tiªu chuÈn lμ ng−êi ®¹i diÖn cho ý chÝ, nguyÖn
väng cña c¸c tÇng líp nh©n d©n. §ång thêi ph¶i cñng cè c¸c héi ®ång nh©n d©n,
®Ó héi ®ång nh©n d©n lμm ®óng chøc n¨ng nhiÖm vô luËt ®Þnh
Thø hai, C¶i c¸ch nÒn hμnh chÝnh nhμ n−íc, x©y dùng mét hÖ thèng c¸c
c¬ quan qu¶n lý thèng nhÊt, th«ng suèt, cã hiÖu lùcvμ hiÖu qu¶ ®ñ n¨ng lùc
thùc thi c¸c nhiÖm vô trªn c¸c lÜnh vùc chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi, quèc
phßng, an ninh vμ ®èi ngo¹i.
TiÕn hμnh s¾p xÕp tæ chøc, ph©n ®Þnh râ chøc n¨ng, thÈm quyÒn gi÷a c¸c
cÊp, thùc hiÖn nguyªn t¾c kÕt hîp qu¶n lý ngμnh vμ qu¶n lý theo l·nh thæ
T¨ng c−êng c«ng t¸c tæ chøc vμ ho¹t ®éng thanh tra; kiÖn toμn tæ chøc chÝnh
quyÒn ®Þa ph−¬ng, x©y dùng ®éi ngò c¸n bé c«ng chøc cã ®ñ n¨ng lùc, phÈm chÊt
hoμn thμnh c«ng viÖc trong bé m¸y nhμ n−íc
Thø ba, ®æi míi tæ chøc vμ ho¹t ®éng cña hÖ thèng c¬ quan t− ph¸p, c¶i
tiÕn tæ chøc vμ ®æi míi ho¹t ®éng cña hÖ thèng c¬ quan toμ ¸n theo h−íng hai cÊp
xÐt xö; cñng cè vμ kiÖn toμn hÖ thèng c¬ quan kiÓm s¸t; s¾p xÕp l¹i hÖ thèng c¬
quan ®iÒu tra theo h−íng tinh gän, gi¶m bít ®Çu mèi; kiÖn toμn c¸c tæ chøc thi
hμnh ¸n; cñng cè c¸c tæ chøc bæ trî t− ph¸p...
Thø t−, t¨ng c−êng sù l·nh ®¹o cña §¶ng ®èi víi tæ chøc vμ ho¹t ®éng cña
Bé m¸y nhμ n−íc nh»m gi÷ v÷ng b¶n chÊt cña nhμ n−íc, ®¶m b¶o quyÒn lùc nh©n
d©n, ®−a c«ng cuéc ®æi míi ®i ®óng h−íng x· héi chñ nghÜa. §æi míi néi dung vμ
ph−¬ng thøc l·nh ®¹o cña §¶ng ®èi víi bé m¸y nhμ n−íc, b¶o ®¶m chÊt l−îng
c«ng t¸c l·nh ®¹o cña §¶ng ®ång thêi ph¸t huy tr¸ch nhiÖm, tÝnh chñ ®éng cao
trong qu¶n lý ®iÒu hμnh bé m¸y nhμ n−íc.
Thø n¨m, tiÕn hμnh kiªn quyÕt vμ th−êng xuyªn cuéc ®Êu tranh chèng
quan liªu, tham nhòng, xö lý nghiªm minh nh÷ng ng−êi vi ph¹m ph¸p luËt ®ång
thêi t¨ng c−êng c«ng t¸c x©y dùng ph¸p luËt, gi¸o dôc ý thøc ph¸p luËt vμ cñng cè
kû luËt trong néi bé c¬ quan nhμ n−íc.
CÇn ph¶i ®æi míi nh− thÕ nμo ®Ó ®¹t ®−îc môc ®Ých?
Thø nhÊt, cÇn lμm râ c¸c c¨n cø kh¸ch quan cña nhu cÇu c¶i c¸ch m¹nh
mÏ bé m¸y nhμ n−íc ta khi b−íc vμo thÕ kû 21
Thø hai, CÇn thiÕt ph¶i ®i s©u nghiªn cøu vÒ c¸c nguyªn nh©n dÉn ®Õn
t×nh tr¹ng kÐm hiÖu qu¶, hiÖu lùc cña bé m¸y nhμ n−íc ®· ®−îc nghiªn cøu, triÓn
khai thùc hiÖn trong mÊy n¨m qua,
Thø ba, Nghiªn cøu lý luËn vÒ tæ chøc bé m¸y nhμ n−íc trong ®iÒu kiÖn
thùc tiÔn n−íc ta cÇn h−íng vμo môc ®Ých x©y dùng mét hÖ c¸c quan ®iÓm lý luËn
vÒ m« h×nh tæ chøc bé m¸y nhμ n−íc
Thø t−, t×m ra gi¶i ph¸p khoa häc ®Ó hoμn thiÖn tõng thiÕt chÕ quyÒn lùc
nhμ n−íc cô thÓ, nh− Quèc héi, Chñ tÞch n−íc, ChÝnh Phñ vμ c¸c c¬ quan thùc
hiÖn quyÒn t− ph¸p.
Quan ®iÓm c¶i c¸ch bé m¸y nhμ n−íc trong V¨n kiÖn §¹i héi IX cña
§¶ng vμ NQ vÒ söa ®æi HiÕn ph¸p 1992? (Liªn hÖ...)
- §èi víi Quèc héi:
17
ThS. NguyÔn Minh TuÊn §Þnh h−íng «n tËp m«n LLC Nhμ n−íc vμ Ph¸p luËt
V¨n kiÖn §¹i héi IX cña §¶ng
- T¨ng c−êng c«ng t¸c lËp ph¸p, x©y dùng ch−¬ng tr×nh dμi
h¹n vÒ lËp ph¸p, hoμn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt, ®æi míi qui tr×nh
ban hμnh vμ h−íng dÉn thi hμnh luËt.
- Quèc héi lμm tèt chøc n¨ng quyÕt ®Þnh c¸c vÊn ®Ò quan
träng cña ®Êt n−íc, quyÕt ®Þnh vμ ph©n bæ ng©n s¸ch nhμ n−íc,
tr−íc m¾t tËp trung vμo nh÷ng vÊn ®Ò bøc xóc nh− sö dông vèn vμ
tμi s¶n nhμ n−íc, chèng tham nhòng quan liªu.
Söa ®æi HiÕn Ph¸p:
VÒ Quèc héi:
HiÕn ph¸p 1992 Söa ®æi
C¸c ®iÓm 4, 5, 7 vμ 13 §iÒu 84 ®−îc
söa ®æi, bæ sung nh− sau:
"4- QuyÕt ®Þnh chÝnh s¸ch tμi chÝnh, "4- QuyÕt ®Þnh chÝnh s¸ch tμi chÝnh,
tiÒn tÖ quèc gia; quyÕt ®Þnh dù to¸n tiÒn tÖ quèc gia; quyÕt ®Þnh dù to¸n
ng©n s¸ch nhμ n−íc vμ ph©n bæ ng©n ng©n s¸ch nhμ n−íc vμ ph©n bæ ng©n
s¸ch Nhμ n−íc, phª chuÈn quyÕt to¸n s¸ch Trung −¬ng, phª chuÈn quyÕt to¸n
ng©n s¸ch nhμ n−íc; quy ®Þnh, söa ®æi ng©n s¸ch nhμ n−íc; quy ®Þnh, söa ®æi
hoÆc b·i bá c¸c thø thuÕ;" hoÆc b·i bá c¸c thø thuÕ;"
"5- QuyÕt ®Þnh chÝnh s¸ch d©n téc;" "5- QuyÕt ®Þnh chÝnh s¸ch d©n téc,
chÝnh s¸ch t«n gi¸o cña Nhμ n−íc;"
"7- BÇu, miÔn nhiÖm, b·i nhiÖm Chñ "7- BÇu, miÔn nhiÖm, b·i nhiÖm Chñ
tÞch n−íc, Phã Chñ tÞch n−íc, Chñ tÞch tÞch n−íc, Phã Chñ tÞch n−íc, Chñ tÞch
Quèc héi, c¸c Phã Chñ tÞch Quèc héi vμ Quèc héi, c¸c Phã Chñ tÞch Quèc héi vμ
c¸c ñy viªn ñy ban Th−êng vô Quèc héi, c¸c ñy viªn ñy ban Th−êng vô Quèc héi,
Thñ t−íng ChÝnh phñ, Ch¸nh ¸n Tßa Thñ t−íng ChÝnh phñ, Ch¸nh ¸n Tßa
¸n nh©n d©n tèi cao, ViÖn tr−ëng ViÖn ¸n nh©n d©n tèi cao, ViÖn tr−ëng ViÖn
kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao; phª chuÈn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao; phª chuÈn
®Ò nghÞ cña Thñ t−íng ChÝnh phñ vÒ ®Ò nghÞ cña Thñ t−íng ChÝnh phñ vÒ
viÖc bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm, c¸ch chøc viÖc bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm, c¸ch chøc
Phã Thñ t−íng, Bé tr−ëng vμ c¸c thμnh Phã Thñ t−íng, Bé tr−ëng vμ c¸c thμnh
viªn kh¸c cña ChÝnh phñ; phª chuÈn ®Ò viªn kh¸c cña ChÝnh phñ; phª chuÈn ®Ò
nghÞ cña Chñ tÞch n−íc vÒ danh s¸ch nghÞ cña Chñ tÞch n−íc vÒ danh s¸ch
thμnh viªn Héi ®ång quèc phßng vμ an thμnh viªn Héi ®ång quèc phßng vμ an
ninh;" ninh; bá phiÕu tÝn nhiÖm ®èi víi
nh÷ng ng−êi gi÷ c¸c chøc vô do
Quèc héi bÇu hoÆc phª chuÈn;"
13- QuyÕt ®Þnh chÝnh s¸ch c¬ b¶n vÒ ®èi
ngo¹i; phª chuÈn hoÆc b·i bá ®iÒu
−íc quèc tÕ do Chñ tÞch n−íc trùc
13- QuyÕt ®Þnh chÝnh s¸ch c¬ b¶n vÒ ®èi tiÕp ký; phª chuÈn hoÆc b·i bá c¸c
ngo¹i; phª chuÈn hoÆc b·i bá ®iÒu −íc ®iÒu −íc quèc tÕ kh¸c ®· ®−îc ký
quèc tÕ do Chñ tÞch n−íc ®· ký kÕt hoÆc kÕt hoÆc gia nhËp theo ®Ò nghÞ cña
tham gia theo ®Ò nghÞ cña Chñ tÞch Chñ tÞch n−íc
n−íc
18
ThS. NguyÔn Minh TuÊn §Þnh h−íng «n tËp m«n LLC Nhμ n−íc vμ Ph¸p luËt
2. VÒ Chñ tÞch n−íc
HiÕn ph¸p 1992 Söa ®æi C¸c ®iÓm 4, 6, 7, 9 vμ 10
§iÒu 103 ®−îc söa ®æi, bæ sung nh−
sau:
4- C¨n cø vμo nghÞ quyÕt cña Quèc héi 4- C¨n cø vμo nghÞ quyÕt cña Quèc
hoÆc cña Uû ban th−êng vô Quèc héi, héi bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm, c¸ch chøc
bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm, c¸ch chøc Phã Phã Thñ t−íng, Bé tr−ëng vμ c¸c thμnh
Thñ t−íng, Bé tr−ëng vμ c¸c thμnh viªn viªn kh¸c cña ChÝnh phñ;"
kh¸c cña ChÝnh phñ;"
"6- C¨n cø vμo nghÞ quyÕt cña ñy ban
Th−êng vô Quèc héi, ra lÖnh tæng ®éng "6- C¨n cø vμo nghÞ quyÕt cña ñy ban
viªn hoÆc ®éng viªn côc bé, c«ng bè t×nh Th−êng vô Quèc héi, ra lÖnh tæng ®éng
tr¹ng khÈn cÊp; ban bè t×nh tr¹ng khÈn viªn hoÆc ®éng viªn côc bé, c«ng bè t×nh
cÊp trong c¶ n−íc hoÆc ë tõng ®Þa tr¹ng khÈn cÊp; trong tr−êng hîp ñy
ph−¬ng;" ban Th−êng vô Quèc héi kh«ng thÓ
häp ®−îc, ban bè t×nh tr¹ng khÈn
cÊp trong c¶ n−íc hoÆc ë tõng ®Þa
ph−¬ng;"
"7- §Ò nghÞ ñy ban Th−êng vô Quèc héi
xem xÐt l¹i ph¸p lÖnh, nghÞ quyÕt cña "7- §Ò nghÞ ñy ban Th−êng vô Quèc héi
Uû ban th−êng vô Quèc héi vÒ c¸c vÊn xem xÐt l¹i ph¸p lÖnh trong thêi
®Ò qui ®Þnh t¹i ®iÓm 8 vμ 9 §iÒu 91 h¹n m−êi ngμy kÓ tõ ngμy ph¸p
trong thêi h¹n m−êi ngμy kÓ tõ ngμy lÖnh ®−îc th«ng qua; nÕu ph¸p lÖnh
ph¸p lÖnh ®−îc th«ng qua; nÕu ph¸p ®ã vÉn ®−îc ñy ban Th−êng vô Quèc héi
lÖnh ®ã vÉn ®−îc ñy ban Th−êng vô biÓu quyÕt t¸n thμnh mμ Chñ tÞch n−íc
Quèc héi biÓu quyÕt t¸n thμnh mμ Chñ vÉn kh«ng nhÊt trÝ, th× Chñ tÞch n−íc
tÞch n−íc vÉn kh«ng nhÊt trÝ, th× Chñ tr×nh Quèc héi quyÕt ®Þnh t¹i kú häp
tÞch n−íc tr×nh Quèc héi quyÕt ®Þnh t¹i gÇn nhÊt;"
kú häp gÇn nhÊt;"
"9- QuyÕt ®Þnh phong hμm, cÊp sÜ quan
cÊp cao trong c¸c lùc l−îng vò trang "9- QuyÕt ®Þnh phong hμm, cÊp sÜ quan
nh©n d©n, hμm, cÊp ngo¹i giao, nh÷ng cÊp cao trong c¸c lùc l−îng vò trang
hμm, cÊp nhμ n−íc trong c¸c lÜnh vùc nh©n d©n, hμm, cÊp ®¹i sø, nh÷ng hμm,
kh¸c; quyÕt ®Þnh tÆng th−ëng hu©n cÊp nhμ n−íc trong c¸c lÜnh vùc kh¸c;
ch−¬ng, huy ch−¬ng, danh hiÖu vinh dù quyÕt ®Þnh tÆng th−ëng hu©n ch−¬ng,
nhμ n−íc;" huy ch−¬ng, gi¶i th−ëng nhμ n−íc vμ
"10- Cö, triÖu håi ®¹i sø ®Æc mÖnh toμn danh hiÖu vinh dù nhμ n−íc;"
quyÒn cña ViÖt Nam; tiÕp nhËn ®¹i sø "10- Cö, triÖu håi ®¹i sø ®Æc mÖnh toμn
®Æc mÖnh toμn quyÒn cña n−íc ngoμi; quyÒn cña ViÖt Nam; tiÕp nhËn ®¹i sø
tiÕn hμnh ®μm ph¸n, ký kÕt ®iÒu −íc ®Æc mÖnh toμn quyÒn cña n−íc ngoμi;
quèc tÕ nh©n danh Nhμ n−íc Céng hßa tiÕn hμnh ®μm ph¸n, ký kÕt ®iÒu −íc
x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam víi ng−êi quèc tÕ nh©n danh Nhμ n−íc Céng hßa
®øng ®Çu Nhμ n−íc kh¸c; quyÕt ®Þnh x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam víi ng−êi
phª chuÈn hoÆc gia nhËp ®iÒu −íc quèc ®øng ®Çu Nhμ n−íc kh¸c; tr×nh Quèc
tÕ, trõ tr−êng hîp cÇn tr×nh Quèc héi héi phª chuÈn ®iÒu −íc quèc tÕ ®·
quyÕt ®Þnh
trùc tiÕp ký; quyÕt ®Þnh phª chuÈn
hoÆc gia nhËp ®iÒu −íc quèc tÕ, trõ
19
ThS. NguyÔn Minh TuÊn §Þnh h−íng «n tËp m«n LLC Nhμ n−íc vμ Ph¸p luËt
tr−êng hîp cÇn tr×nh Quèc héi quyÕt
®Þnh
3. VÒ ChÝnh phñ:
NghÞ quyÕt §¹i héi §¶ng IX vÒ ho¹t ®éng cña ChÝnh Phñ: " Ph©n c«ng, ph©n cÊp,
n©ng cao tÝnh chñ ®éng cña chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng, kÕt hîp chÆt chÏ qu¶n lý
ngμnh vμ qu¶n lý l·nh thæ, thùc hiÖn ®óng nguyªn t¾c tËp trung d©n chñ" tr. 133
HiÕn ph¸p 1992 Söa ®æi §iÓm 8 §iÒu 112 ®−îc söa
®æi, bæ sung nh− sau:
8- Thèng nhÊt qu¶n lý c«ng t¸c ®èi 8- Thèng nhÊt qu¶n lý c«ng t¸c ®èi
ngo¹i cña Nhμ n−íc; ®μm ph¸n, ký, phª ngo¹i; ®μm ph¸n, ký kÕt ®iÒu −íc
duyÖt, gia nhËp ®iÒu −íc quèc tÕ nh©n quèc tÕ nh©n danh Nhμ n−íc Céng
danh ChÝnh phñ; chØ ®¹o viÖc thùc hiÖn hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam, trõ
c¸c ®iÒu −íc quèc tÕ mμ Céng hßa x· tr−êng hîp quy ®Þnh t¹i ®iÓm 10
héi chñ nghÜa ViÖt Nam ký kÕt hoÆc §iÒu 103; ®μm ph¸n, ký, phª duyÖt, gia
tham gia; b¶o vÖ lîi Ých cña Nhμ n−íc, nhËp ®iÒu −íc quèc tÕ nh©n danh
lîi Ých chÝnh ®¸ng cña tæ chøc vμ c«ng ChÝnh phñ; chØ ®¹o viÖc thùc hiÖn c¸c
d©n ViÖt Nam ë n−íc ngoμi; ®iÒu −íc quèc tÕ mμ Céng hßa x· héi
chñ nghÜa ViÖt Nam ký kÕt hoÆc gia
nhËp; b¶o vÖ lîi Ých cña Nhμ n−íc, lîi
Ých chÝnh ®¸ng cña tæ chøc vμ c«ng d©n
ViÖt Nam ë n−íc ngoμi;
4. VÒ Toμ ¸n vμ ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n:
Toμ ¸n: "S¾p xÕp l¹i hÖ thèng Toμ ¸n nh©n d©n, ph©n ®Þnh hîp lý thÈm quyÒn
cña Toμ ¸n c¸c cÊp. T¨ng c−êng ®éi ngò thÈm ph¸n vμ héi thÈm nh©n d©n
c¶ vÒ sè l−îng vμ chÊt l−îng" Tr. 134
"Tæ chøc l¹i c¬ quan ®iÒu tra vμ c¬ quan thi hμnh ¸n theo nguyªn t¾c gän ®Çu
mèi, thμnh lËp c¶nh s¸t t− ph¸p" tr. 135
ViÖn KiÓm s¸t:
" VKSND thùc hiÖn tèt chøc n¨ng c«ng tè vμ kiÓm s¸t ho¹t ®éng t− ph¸p" tr.133
HiÕn ph¸p 1992 Söa ®æi
"§iÒu 137 "§iÒu 137
ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao kiÓm s¸t ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao thùc
viÖc tu©n theo ph¸p luËt cña c¸c Bé, c¸c hμnh quyÒn c«ng tè vμ kiÓm s¸t c¸c
c¬ quan ngang Bé, c¸c c¬ quan kh¸c ho¹t ®éng t− ph¸p, gãp phÇn b¶o
thuéc ChÝnh phñ, c¸c c¬ quan chÝnh ®¶m cho ph¸p luËt ®−îc chÊp hμnh
quyÒn ®Þa ph−¬ng, tæ chøc kinh tÕ, tæ nghiªm chØnh vμ thèng nhÊt.
chøc x· héi, ®¬n vÞ vò trang nh©n d©n C¸c ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n ®Þa
vμ c«ng d©n, thùc hμnh quyÒn c«ng tè ph−¬ng, c¸c ViÖn kiÓm s¸t qu©n sù thùc
gãp phÇn b¶o ®¶m cho ph¸p luËt ®−îc hμnh quyÒn c«ng tè vμ kiÓm s¸t c¸c
chÊp hμnh nghiªm chØnh vμ thèng ho¹t ®éng t− ph¸p trong ph¹m vi tr¸ch
nhÊt. nhiÖm do luËt ®Þnh
C¸c ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n ®Þa
ph−¬ng, c¸c ViÖn kiÓm s¸t qu©n sù thùc
hμnh quyÒn c«ng tè vμ kiÓm s¸t c¸c
20
