NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG CỦA KẾ TOÁN
Kế toán ra đời do yêu cầu trong việc ghi nhận các thông tin cần thiết cho các hoạt động xã hội, loài người từ thấp đến cao, khởi điểm là nền sản xuất hàng hoá. Lúc này xã hội đã có sự trao đổi sản phẩm giữa những người sản xuất với nhau. Từ đó phát sinh nhu cầu theo dõi, tính toán hiệu quả của các hoạt động này nhằm mục đích khai thác tốt nhất năng lực sẵn có. Tức là phải thực hiện công tác kế toán để cung cấp các thông tin cần thiết.
Thời kỳ......
Chương I
NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG CỦA KẾ TOÁN
1.1. Một số vấn đề liên quan:
Lịch sử:
Kế toán ra đời do yêu cầu trong việc ghi nhận các thông tin cần thiết cho các hoạt động xã hội, loài người từ
thấp đến cao, khởi điểm là nền sản xuất hàng hoá. Lúc này xã hội đã có sự trao đổi sản phẩm giữa những
người sản xuất với nhau. Từ đó phát sinh nhu cầu theo dõi, tính toán hiệu quả của các hoạt động này nhằm
mục đích khai thác tốt nhất năng lực sẵn có. Tức là phải thực hiện công tác kế toán để cung cấp các thông tin
cần thiết.
Thời kỳ đầu trình độ sản xuất thô sơ, khối lượng ít, nghiệp vụ trao đổi đơn giản thì người chủ chỉ dùng trí nhớ
hoặc chỉ ghi nhận đơn giản để có thể nhận thức tình hình hoạt động cũng như kết quả hoạt động ấy. Càng về
sau, khi nền kinh tế xã hội phát triển cao, khối lượng sản phẩm nhiều, thì phải dùng đến vài quyển sổ ghi
chép. Thời kỳ này chỉ ghi đơn.
Khi trình độ xã hội hoá lực lượng sản xuất và sự phân công lao động xã hội đạt đến đỉnh cao thì trong một cơ
sở sản xuất nhất thiết phải có các bộ phận thừa hành thực hiện các công việc có tính chuyên môn nghiệp vụ
như: kinh doanh, kỹ thuật, sản xuất, kế toán… Người chủ lúc này chỉ quản lý, xây dựng kế hoạch, tổ chức thực
hiện và kiểm tra các hoạt động trên cơ sở thông tin về tình hình thực hiện kế hoạch và cả những nhân tố bên
ngoài thực tiễn hoạt động của cơ sở do các bộ phận chuyên môn cung cấp.
Đến 1542: Luca Paciolo Người Ý đã đặt nền móng và những nguyên lý cơ bản cho kế toán kép.
Thế kỷ 16: Kế toán kép được phát triển và hoàn thiện dần. Ngày nay, kế toán thực sự phát triển và trở thành
một công cụ không thể thiếu được trong nền kinh tế, đáp ứng theo sự phát triển đa dạng và nhanh chóng của
kinh tế và khoa học.
Khái niệm kế toán:
Kế toán là công việc ghi chép tính toán bằng con số biểu hiện dưới hình thức giá trị là chủ yếu để phản ánh,
kiểm tra tình hình vận động của các loại tài sản, quá trình và kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh của đơn
vị. Cụ thể:
v ép trên các chứng từ, sổ sách kế toán…: Lập chứng từ để chứng minh tính hợp pháp về sự
hình thành và tình hình sử dụng vốn vào mục đích kinh doanh, luân chuyển chứng từ đúng tuyến để
cung cấp thông tin cho quản lý.
c Ghi chép các nghiệp vụ kinh tế phát sinh thông qua hệ thống tài khoản.
c Ghi chép về những tình trạng thay đổi của các giao dịch quan hệ với nhau.
c Ghi chép phân tích những ảnh hưởng của sự thay đổi đối với tài sản của đơn vị.
Thước đo dùng trong hạch toán kế toán
T Thước đo hiện vật: Đo lường các vật phẩm cùng phẩm chất thông qua kỹ thuật cân, đo, đong
đếm.
Thước đo lao động: Xác định số lượng và thời gian lao động cho một hoạt động nào đó.
Thước đo bằng tiền: Sử dụng tiền làm đơn vị thống nhất để phản ánh tất cả các chỉ tiêu kinh tế.
Chức năng:
Chức năng chủ yếu của kế toán là phản ánh và giám đốc:
C Ph ản ánh (chức năng thông tin): Theo dõi toàn bộ các hiện tượng kinh tế tài chính phát sinh trong
quá trình hoạt động của đơn vị thông qua việc ghi chép, phân loại, xử lý tổng kết các dữ liệu có liên
quan để cung cấp thông tin về các hoạt động đã diễn ra.
q ám đốc (chức năng kiểm tra): Thông qua các thông tin đã phản ánh hỗ trợ cho việc quản lý,
đánh giá, kiểm tra thực hiện các mục tiêu đề ra giúp cho hoạt động ngày càng hiệu quả hơn..
Hai chức năng này được tiến hành đồng thời: Phản ánh là cơ sở để giám đốc và ngược lại thông qua giám đốc
sẽ giúp cho phản ánh được rõ ràng chính xác và đầy đủ hơn. Hai chức năng này được hỗ trợ thực hiện bởi một
hệ thống các phương pháp kế toán.
Vai trò kế toán:
Đối với doanh nghiệp và Nhà nước
Đối với doanh nghiệp:
Đ Giúp cho doanh nghiệp theo dõi thường xuyên tình hình hoạt động sản xuất kinh doanh của mình:
Quá trình sản xuất, theo dõi thị trường… Nhờ đó, người quản lý điều hành trôi chảy các hoạt động,
quản lý hiệu quả, kiểm soát nội bộ tốt.
q ấp tài liệu cho doanh nghiệp làm cơ sở hoạch định chương trình hành động cho từng giai
đoan từng thời kỳ nhờ đó người quản lý tính được hiệu quả công việc, vạch ra hướng hoạt động cho
tương lai.
t Giúp người quản lý điều hoà tình hình tài chính của doanh nghiệp.
t L à cơ sở pháp lý để giải quyết tranh tụng khiếu tố, với tư cách là bằng chứng về hành vi thương
mại.
m Cơ sở đảm bảo vững chắc trong sự giao dịch buôn bán.
m Là cơ sở cho người quản lý ra các quyết định phù hợp: Quản lý hạ giá thành, quản lý doanh
nghiệp kịp thời.
n Cung cấp một kết quả tài chính rõ rệt không thể chối cãi được.
Đối với Nhà nước:
Đ Theo dõi được sự phát triển của các ngành sản xuất kinh doanh, tổng hợp được sự phát triển của
nền kinh tế quốc gia.
n Cơ sở để giải quyết tranh chấp về quyền lợi giữa các doanh nghiệp.
n Cung cp thông tin để tìm ra cách tính thuế tốt nhất, hạn chế thất thu thuế, hạn chế sai lầm trong
ấ
chính sách thuế….
Nhiệm vụ kế toán:
N Bảo vệ tài sản của doanh nghiệp: Tài sản của doanh nghiệp có thể được hình thành từ nhiều
nguồn: tập thể nhà nước hay cá nhân… do vậy cần được bảo vệ bằng nhiều biện pháp khác nhau,
nhưng biện pháp bảo vệ tài sản chặt chẽ và hữu hiệu nhất là sự giám đốc của kế toán. Vì vậy kế
toán phải: “tính toán ghi chép phản ánh chính xác số thực có, tình hình luân chuyển, tình hình sử
dụng các loại vật tư, vốn bằng tiền… ở doanh nghiệp”.
Phản ánh giám đốc tình hình thực hiện kế hoạch kinh tế tài chính của đơn vị: Các đơn vị khi tiến
hành sản xuất kinh doanh đều phải lập kế hoạch và lập dự toán cho hoạt động của mình. Trong quá
trình hoạt động, các nhà quản lý thường xuyên phải xem xét tình hình thực hiện kế hoạch và dự toán
đó. Một trong những cách hay nhất là đối chiếu thông qua số liệu kế toán để thấy được tình hình hoạt
động của mình từ đó có biện pháp cụ thể để cải tiến hoạt động.
đ Phản ánh giám đốc việc chấp hành chính sách, chế độ kinh tế, tài chính của nhà nước: Các
doanh nghiệp hoạt động trên cơ sở tôn trọng luật pháp, phải đi theo hành lang của luật pháp, phải
chấp hành chính sách chế độ kinh tế của nhà nước. Do đó, thông qua số liệu kế toán để có thể thẩm
tra xem doanh nghiệp có tôn trọng thực hiện đúng chính sách chế độ kinh tế tài chính không? Điều
này thúc đẩy doanh nghiệp phải tính toán tỉ mỉ, tiết kiệm các khoản chi phí, tính toán chính xác các
khoản thu nhập và kết quả lãi lỗ của doanh nghiệp qua từng thời kỳ. Từ đó củng cố tăng cường trách
nhiệm quyền hạn trong việc điều hành hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiêp.
n át hiện khả năng tiềm tàng trong doanh nghiệp: Số liệu kế toán cung cấp tình hình hoạt động
sản xuất kinh doanh thực tế của doanh nghiệp ở một thời kỳ nào đó, qua số liệu này các nhà quản lý
phân tích, thấy được mặt mạnh, mặt yếu, thấy được khả năng tiềm tàng của doanh nghiệp từ đó khai
thác khả năng này, đề ra các biện pháp có hiệu lực đẩy mạnh hoạt động của doanh nghiệp.
Yêu cầu số liệu kế toán:
Y Kế toán chính xác: Thể hiện chính xác các khâu: tính toán, chứng từ, vào sổ, báo cáo. Chính xác
là yêu cầu cơ bản vì số liệu kế toán liên quan đến quyền lợi và nghĩa vụ của nhiều người, nên ngoài
việc cung cấp thông tin chính xác phục vụ yêu cầu quản lý còn có ý nghĩa trong việc bảo vệ tài sản
của đơn vị.
c ế toán kịp thời: Cần ghi chép kịp thời, cung cấp thông tin kịp thời, và đúng quy định BCTC.
c ế toán đầy đủ: Phản ánh đầy đủ các mặt hoạt động trên cơ sở chứng từ hợp lệ, hợp pháp,
không thêm bớt hay bỏ sót.
k Kế toán rõ ràng dễ hiểu, dễ kiểm tra, so sánh đối chiếu và có thuyết minh.
Các công việc của kế toán:
Lập chứng từ: Đây là cơ sở đầu tiên của công việc kế toán nhằm phản ánh các nghiệp vụ kinh tế phát sinh
và hoàn thành vào các chứng từ theo mẫu quy định, theo thời gian va theo địa điểm phát sinh. Chứng từ là cơ
sở để ghi sổ kế toán, phương pháp lập chứng từ làm số liệu kế toán phản ánh kịp thời đầy đủ và chính xác mọi
hoạt động của doanh nghiệp.
Kiểm kê: Là một công việc cân đo, đong, đếm… để xá định số lượng và chất lượng của các loại vật tư, tiền…
từ đó đối chiếu với số liệu trong sổ kế toán nhằm phát hiện những chênh lệch giữa số thực tế và số ghi trên sổ
kế toán mà có biện pháp xử lý kịp thời xác định trách nhiệm vật chất của người quản lý và sử dụng tài sản đó.
Tính giá các đối tượng kế toán: Nhằm biểu hiện bằng giá trị tất cả những tài sản của doanh nghiệp, nhờ đó
mà mọi đối tượng kế toán đều được biểu hiện cùng một thước đo tiền tệ để tổng hợp được những chỉ tiêu cần
thiết bằng tiền chẳng những trong doanh nghiệp, cho từng ngành và cả nền kinh tế.
Tính giá thành: Tổng hợp chi phí phát sinh trong kỳ biểu hiện bằng tiền để xác định những khoản chi phí nào
cho loại sản phẩm nào, giúp cho doanh nghiệp thấy được hiệu quả sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp
mình từ đó có kế hoạch hạ giá thành sản phẩm hay lao vụ.
Mở tài khoản kế toán: Mỗi đối tượng kế toán có nội dung kinh tế khác nhau, có sự tồn tại và vận động khác
nhau, có yêu cầu quản lý khác nhau nên mỗi đối tượng kế toán riêng biệt được mở một tài khoản tương ứng.
Tài khoản là một phương pháp kế toán dùng để phản ánh và giám đốc một cách thường xuyên liên tục có hệ
thống từng đối tượng kế toán riêng biệt trong quá trình hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp.
Ghi sổ kép: Dùng để ghi nhận một nghiệp vụ kinh tế phát sinh vào ít nhất hai tài khoản theo đúng nội dung
kinh tế và mối quan hệ khách quan của các tài khoản. Các nghiệp vụ kinh tế phát sinh trong quá trình hoạt
động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp có nội dung kinh tế nhất định được phản ánh vào các tài khoản
liên quan đã giúp cho việc giám đốc chặt chẽ các hoạt động kinh tế tài chính của doanh nghiệp.
Lập các báo cáo tài chính: Báo cáo tài chính được tổng hợp số liệu từ các sổ kế toán theo các chỉ tiêu kinh
tế về tài sản và tình hình hoạt động sản xuất kinh doanh của doanhnghiệp trong một thời kỳ nhất định. Số liệu
này giúp cho các doanh nghiệp đánh giá được tình hình thực hiện kế hoạch sản xuất kinh doanh của doanh
nghiệp đồng thời giúp cho việc phân tích, đề ra biện pháp sử dụng, điều hành tài sản mang lại hiệu quả cao
nhất.
Các công việc kế toán phải được thực hiện đồng thời trong mối quan hệ hữu cơ của chúng. Lập chứng từ và
kiểm kê sẽ cung cấp đầy đủ kịp thời chính xác các nghiệp vụ kinh tế phát sinh trong doanh nghiệp, tính giá
thành sản phẩm nhằm biểu hiện các đối tượng kế toán bằng tiền để từ đó ghi sổ kép vào các đối tượng liên
quan theo đúng quan hệ khách quan. Từ số liệu trên sổ, kế toán tổng hợp theo các chỉ tiêu cần thiết trên bảng
cân đối kế toán và báo cáo tài chính.
1.2. Đối tượng kế toán:
Kế toán là công cụ không thể thiếu được trong công tác quản lý của bất kỳ đơn vị nào và việc thực hiện công
tác kế toán có tốt hay không đều ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng và hiệu quả của công tác quản lý. Để
thực hiện công tác kế toán thì vấn đề đầu tiên, quan trọng là phải được xác định đúng đắn những nội dung mà
kế toán cần phải phản ánh và giám đốc, hay nói cách khác, hai chức năng: phản ánh và giám đốc được thực
hiện với cái gì? ở đâu? lúc nào? trong trạng thái nào? xác định những điều đó còn được gọi là xác định đối
tượng kế toán.
Ta biết rằng bất cứ đơn vị nào, dù thuộc lĩnh vực sản xuất hoặc thuộc lĩnh vực phi sản xuất muốn duy trì hoạt
động của mình thì nhất thiết phải có các loại tài sản nhất định, bao gồm nhiều loại khác nhau. Các loại tài sản
đó thuộc quyền quản lý và sử dụng của đơn vị nhằm thực hiện những nhiệm vụ sản xuất kinh doanh cũng như
các nhiệm vụ khác theo những mục tiêu được xác định và được qui định.
Trong quá trình hoạt động của đơn vị, các loại tài sản thường xuyên biến động (tăng, giảm). Sự biến động này
phát sinh không ngừng và tác động đến hầu hết các loại tài sản trong đơn vị. Như vậy rõ ràng các loại tài sản
và sự biến động của nó là cơ sở của mọi hoạt động trong đơn vị. Cho nên để theo dõi, kiểm tra và đánh giá
được tình hình và kết quả hoạt động, tình hình sử dụng vốn của một loại đơn vị nào đó thì cần phải nắm được
tình hình tài sản và sự biến động của tài sản trong quá trình hoạt động của đơn vị. Công việc theo dõi này
được thực hiện bởi công tác kế toán, có thể phát biểu đối tượng của kế toán như sau:
Khái niệm: Đối tượng kế toán là đối tượng mà kế toán cần phản ánh và giám đốc: Đó là sự hình thành, và sự
biến động của tài sản đó trong quá trình hoạt động của đơn vị .
Tài sản và sự biến động của tài sản hoàn toàn có thể tính ra bằng tiền. Do vậy, để đơn giản và dễ hiểu, có thể
nói rằng: Tất cả những gì thuộc quyền quản lý và sử dụng của đơn vị có thể biểu hiện dưới hình thức tiền tệ
đều là đối tượng mà kế toán cần phải phản ánh và giám đốc.
Để làm sáng tỏ và cụ thể hoá đối tượng của kế toán ta có thể lấy hoạt động cụ thể của một doanh nghiệp sản
xuất để minh họa. Trước hết, để tiến hành hoạt động thì doanh nghiệp cần phải có và đang có loại tài sản hữu
hình và vô hình như sau:
h Nhà cửa, máy móc, thiết bị, kho tàng, phương tiện vận tải
h Các loại nguyên vật liệu (nguyên vật liệu chính, vật liệu phụ, nhiên liệu…)
h Công cụ, dụng cụ nhỏ.
h Hàng hoá, thành phẩm.
h Tiền mặt
h Tiền gửi ngân hàng,
h Các loại chứng khoán (cổ phiếu, trái phiếu)
h ác khoản mà các đơn vị và cá nhân thiếu nợ doanh nghiệp: Phải thu của khách hàng, tạm ứng,
phải thu khác…
p Các khoản thuộc về lợi thế cửa hàng, bằng phát minh, sáng chế, nhãn hiệu thương mại…
Các loại tài sản trên thường xuyên vận động, thay đổi trong quá trình sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp.
Việc cung cấp thông tin đầy đủ, chính xác và kịp thời số hiện có và sự vận động của từng loại tài sản đã nêu
trên là nội dung cơ bản của công việc kế toán. Như vậy rút ra kết luận: Từng loại tài sản và sự vận động của
nó trong quá trình sản xuất kinh doanh là đối tượng cụ thể mà kế toán phải phản ánh và giám đốc.
Các loại tài sản nói trên được hình thành từ nhiều nguồn khác nhau và được phân thành các loại chủ yếu là
nguồn vốn chủ sở hữu và nợ phải trả.
Nguồn vốn chủ sở hữu: Đây là nguồn vốn ban đầu, quan trọng do chủ sở hữu là doanh nghiệp bỏ ra để tạo
nên các loại tài sản nhằm thực hiện các hoạt động sản xuất kinh doanh; ngoài ra nguồn vốn chủ sở hữu còn
được bổ sung thêm trong quá trình hoạt động của doanh nghiệp. Tuỳ theo hình thức sở hữu mà nguồn vốn
chủ sở hữu có thể là do nhà nước cấp, do cổ đông hoặc xã viên góp cổ phần, do chủ doanh nghiệp tư nhân tự
bỏ ra… Nguồn vốn chủ sở hữu có đặc điểm là nguồn vốn sử dụng dài hạn và không cam kết phải thanh toán.
Nó có vị trí và ý nghĩa hết sức quan trọng trong việc duy trì và phát triển hoạt động của doanh nghiệp. Nguồn
vốn chủ sở hữu được phân thành các khoản:
v Nguồn vốn kinh doanh.
v Lợi nhuận chưa phân phối.
v Các loại quỹ chuyên dùng (quỹ đầu tư phát triển, quỹ dự phòng tài chính…)
Nợ phải trả: Đây là nguồn vốn bổ sung quan trọng nhằm đáp ứng đủ vốn cho nhu cầu sản xuất kinh doanh.
Nợ phải trả bao gồm các khoản nợ ngắn hạn và nợ dài hạn của ngân hàng, của các tổ chức kinh tế, của các
cá nhân… Nợ phải trả có đặc điểm là nguồn vốn sử dụng có thời gian kèm theo nhiều ràng buộc như phải có
thế chấp, phải trả lãi… Nợ phải trả cũng có vị trí và ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển hoạt động của
doanh nghiệp. Vấn đề đặt ra là phải sử dụng các khoản nợ có hiệu quả để đảm bảo có khả nãng thanh toán
và có tích luỹ để mở rộng và phát triển doanh nghiệp. Nợ phải trả bao gồm các khoản:
v Vay ngắn hạn.
v Vay dài hạn.
v Phải trả cho người bán.
v Phải trả công nhân viên.
v Phải trả khác……..
Các nguồn vốn trên cũng vận động, thay đổi không ngừng trong quá trình sản xuất kinh doanh của doanh
nghiệp. Thông tin kịp thời, chính xác và đầy đủ số hiện có và tình hình biến động của từng loại nguồn vốn như
nêu trên cũng là nội dung cơ bản của công tác kế toán. Như vậy, rút ra kết luận: Từng nguồn vốn và sự vận
động của nó trong quá trình sản xuất kinh doanh là đối tượng cụ thể mà kế toán phản ánh và giám đốc.
Trên cơ sở những tài sản đã có doanh nghiệp tổ chức hoạt động sản xuất kinh doanh theo đúng nhiệm vụ
được xác định. Hoạt động này bao gồm nhiều quá trình nối tiếp nhau theo cách liên tục: Quá trình sản xuất,
lưu thông, phân phối. Bên cạnh các quá trình này, trong doanh nghiệp còn có quá trình tiêu dùng ngoài sản
xuất như chi về văn hoá, xã hội, phúc lợi tập thể… Do vậy, các quá trình này cũng là đối tượng mà kế toán cần
phải phản ánh và giám đốc.
Việc phản ánh và giám đốc các loại tài sản, các nguồn vốn và sự biến động của chúng cũng như các quá trình
hoạt động của doanh nghiệp vừa là nội dung cơ bản, vừa là yêu cầu khách quan của công tác kế toán. Thông
qua việc phản ánh và giám đốc như vậy, kế toán sẽ cung cấp được cho lãnh đạo đơn vị cũng như cho các đối
tượng khác có liên quan một cách thường xuyên và có hệ thống những số liệu cần thiết làm cơ sở để đánh giá
tình hình và kết quả hoạt động và ra các quyết định phù hợp.
Tài sản và nguồn vốn có mối quan hệ mật thiết với nhau, biểu hiện ở chỗ bất kỳ một loại tài sản nào cũng
được hình thành từ một hoặc một số nguồn nhất định hoặc ngược lại một nguồn nào đó có thể được biểu hiện
thành một dạng hoặc nhiều dạng tài sản khác nhau. Hơn nữa nếu đứng trên giác độ phân loại đối tượng
nghiên cứu, có thể thấy rằng tài sản và nguồn vốn là 2 cách phân loại khác nhau tình hình tài sản doanh
nghiệp với mục đích biểu hiện tính hai mặt của tài sản: “Tài sản gồm những gì? Và tài sản do đâu mà có? “.
n Nghiên cứu các loại tài sản với hai mặt biểu hiện: Mặt kết cấu tài sản và nguồn hình thành nên tài
sản đó: Tài sản gồm những gì? Và tài sản do đâu mà có? “.
s Nghiên cứu sự vận động của các loại tài sản.
A. Kết cấu của tài sản:
1. “Tài sản gồm những gì?” Trả lời câu hỏi này sẽ cho biết quy mô về vốn. Vốn được biểu hiện dưới
dạng tài sản. Doanh nghiệp có những loại tài sản nào?
d Đ: Là những tài sản thuộc quyền sở hữu của doanh nghiệp mà có thời gian sử dụng, thu hồi,
luân chuyển ngắn (thường dưới 1 năm hoặc một chu kỳ kinh doanh).
l TSCĐ: Là những tài sản có thời gian sử dụng, thu hồi, luân chuyển dài (trên 1 năm hoặc một chu
kỳ kinh doanh).
B. Sự hình thành tài sản:
2. “Tài sản do đâu mà có? “ Trả lời câu hỏi này sẽ cho biết toàn bộ tài sản của doanh nghiệp có nguồn
gốc từ đâu, nguồn hình thành các tài sản được gọi là nguồn vốn.
Nợ phải trả: Là những khoản tiền doanh nghiệp đi vay, mượn hoặc chiếm dụng từ các tổ chức, cá nhân khác
và phải có trách nhiệm hoàn trả. Nợ phải trả được chia làm 2 loại: Nợ ngắn hạn và Nợ dài hạn.
Nguồn vốn chủ sở hữu: Là số vốn của các chủ sở hữu, các nhà đầu tư đóng góp mà doanh nghiệp không
phải cam kết thanh toán. Nguồn vốn chủ sở hữu có thể do chủ sở hữu hoặc các nhà đầu tư trực tiếp đóng góp
hoặc hình thành từ lợi nhuận để lại doanh nghiệp.
Tài sản của doanh nghiệp có nhiều loại khác nhau nhưng chúng phải có nguồn gốc xác định. Một tài sản có
thể được hình thành từ nhiều nguồn khác nhau và ngược lại một nguồn có thể hình thành nên một hay nhiều
loại tài sản khác nhau.
Vậy, giá trị của tài sản và nguồn hình thành tài sản là hai mặt của một tài sản. Mỗi tài sản khi xem xét đều
phải biết được giá trị và nguồn hình thành nên tài sản đó. Xuất phát từ mối quan hệ như nêu trên nên về mặt
lượng luôn luôn tồn tại mối quan hệ cân đối sau:
Tổng tài sản = Nợ phải trả + Nguồn vốn chủ sở hữu
Trong Doanh nghiệp, tổng giá trị tất cả các loại tài sản luôn bằng tổng giá trị nguồn hình thành nên tài sản đó.
Phương trình kế toán cơ bản: Tổng tài sản = Tổng nguồn vốn.
Tóm lại: Tài sản được hình thành từ nguồn vốn nhất định. Nguồn vốn được thể hiện bằng tài sản nhất định.
Tài sản là hình thức, bên ngoài. Nguồn vốn là nội dung bên trong.
Sự tuần hoàn của vốn trong kinh doanh:
Trong quá trình hoạt động sản xuất kinh doanh, tài sản của đơn vị không ngừng vận động và biến đổi về mặt
hình thái lẫn giá trị. Sự biến đổi này phụ thuộc vào chức năng cơ bản của từng đơn vị kinh doanh.
h ệp sản xuất: Chức năng cơ bản là sản xuất và tiêu thụ sản phẩm. Tài sản của doanh
nghiệp vận động qua 3 giai đoạn: cung cấp (dự trữ), sản xuất, tiêu thụ. Tương ứng với ba giai đoạn
trên tài sản thay đổi từ dạng tiền thành nguyên liệu, vật tư đầu vào sản xuất tạo ra thành phẩm và từ
thành phẩm biến đổi thành khoản phải thu hay tiền khi bán sản phẩm: ‘Tiền Hàng ……Hàng Tiền'.
Doanh nghiệp thương mại: Chức năng cơ bản là tiêu thụ sản phẩm. Tài sản của doanh nghiệp
vận động qua 2 giai đoạn: cung cấp (mua sắm), tiêu thụ. Tương ứng với hai giai đoạn trên tài sản
thay đổi từ dạng tiền thành hàng hoá và từ hàng hoá biến đổi thành khoản phải thu hay tiền khi bán
sản phẩm: ‘Tiền Hàng Tiền'
Trong quá trình tuần hoàn tài sản không chỉ biến đổi về hình thái vật chất mà còn biến đổi về mặt giá trị. Giá
trị tăng lên của tài sản từ kết quả kinh doanh là mục tiêu của các doanh nghiệp. Những thông tin sự biến đổi
về lượng giá trị rất cần thiết cho việc tìm phương hướng và biện pháp thường xuyên nâng cao hiệu quả của
quá trình tái sản xuất, quá trình vận động và lớn lên của tài sản.
Tóm lại: Đối tượng kế toán là tổng tài sản của đơn vị xét trên hai mặt: Nguồn hình thành và quá trình vận
động (tuần hoàn) của tài sản trong các giai đoạn sản xuất kinh doanh chủ yếu.
1.3. Các khái niệm và nguyên tắc kế toán cơ bản:
Khái niệm tổ chức kinh doanh: Một doanh nghiệp hay một đơn vị được coi là tổ chức kinh doanh khi nó là
những tổ chức độc lập với chủ sở hữu và với các doanh nghiệp khác. Nó được coi là đơn vị độc lập vì kế toán
phải lập báo cáo tài chính theo định kỳ của từng đơn vị riêng biệt, nếu báo cáo tài chính phản ánh tài sản hoạt
động của một đơn vị khác hay tài sản hoạt động cá nhân của chủ sở hữu sẽ làm lệch đi tình trạng tài chính
của đơn vị đó.
Khái niệm kinh doanh liên tục: Kinh doanh liên tục là kinh doanh thường xuyên của doanh nghiệp không
ngưng hoạt động trong tương lai gần. Khi doanh nghiệp sử dụng tài sản vào quá trình sản xuất kinh doanh thì
giá của tài sản ở thị trường có thể thay đổi theo thời gian nhưng số liệu ghi chép của những tài sản này không
được điều chỉnh để phản ánh theo giá thị trường trừ khi có chứng cớ mạnh mẽ cho sự thay đổi giá này. Không
phản ánh sự thay đổi giá theo thị trường của tài sản vì doanh nghiệp kinh doanh liên tục và sự tăng giảm giá
diễn ra thường xuyên nên không thể điều chỉnh sự tăng giảm này được nhưng trong trường hợp doanh nghiệp
ngưng sản xuất để giải thể, để bán thì giá tài sản phải được phản ánh theo giá thị trường là hợp lý.
Khái niệm đồng bạc cố định: Khi các hoạt động sản xuất kinh doanh được phản ánh theo đơn vị tiền tệ thì
đơn vị tiền tệ có thể thay đổi theo mức giá chung của xã hội, do vậy để có thể so sánh được, phân tích được
hoạt động sản xuất kinh doanh kỳ này với những kỳ khác, thì phải sử dụng đồng bạc cố định. Ví dụ một tài sản
của doanh nghiệp mua vào những năm trước với giá 200trđ, và bây giờ bán tài sản này với giá 400 trđ, nếu
trong khoảng thời gian từ khi mua đến khi bán sức mua của tiền tệ giảm còn một nửa thì coi như doanh nghiệp
chẳng lợi lộc gì trong việc mua bán này vì 400trđ, hiện nay không mua được gì hơn 200trđ trước đây cả. Tuy
nhiên sử dụng đồng bạc để đánh giá cả hai quá trình kinh doanh trên thì kế toán viên phải điều chỉnh theo các
mức giá cả hai quá trình kinh doanh trên thì kế toán viên báo cáo đã thu được 200trđ lãi, nhưng thực tế có lãi
vậy không? Muốn tính được thì kế toán viên phải điều chỉnh theo các mức giá thay đổi nhưng thay vì điều
chỉnh thì kế toán viên sử dụng khái niệm đồng bạc cố định, nghĩa là khi báo cáo giả sử giá trị đồng không đổi.
Khái niệm về kỳ thời gian: Quá trình hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp kéo dài qua nhiều
năm, nhưng các nhà quản lý, các nhà đầu tư, cơ quan tài chánh… yêu cầu doanh nghiệp cung cấp cho họ
những báo cáo tài chính theo định kỳ, do vậy kế toán phải chia thời gian hoạt động theo từng kỳ nhất định như
tháng quí, năm. Như vậy việc lập các báo cáo tài chính theo kỳ thời gian nhất định còn gọi đó là kỳ kế toán.
Các doanh nghiệp thường chọn kỳ kế toán là một năm, tuy nhiên cũng có những doanh nghiệp cũng chọn kỳ
kế toán tạm thời một tháng hay một quý để lập báo cáo tài chính, kỳ kế toán một năm là 12 tháng liên tục, kỳ
12 tháng mà doanh nghiệp chọn làm kỳ kế toán năm được gọi là năm tài chính. Khởi điểm của kỳ kế toán là
đấu tháng bất cứ đầu tháng nào, tuỳ vào doanh nghiệp có thể là 1/1,1/2,1/3,1/4… nhưng nên chọn kỳ kế toán
như thế nào để kết thúc với mức tồn kho thấp nhất và mức hoạt động sản xuất kinh doanh nhỏ nhất.
Nguyên tắc kế toán: là những tuyên bố chung như là những chuẩn mực và sự hướng dẫn để phục vụ cho
việc lập báo cáo tài chính đạt được mục tiêu dễ hiểu, đáng tin cậy, dễ so sánh của các thông tin kế toán.
Những nguyên tắc này được rút ra từ kinh nghiệm thực tiễn của những người làm công tác kế toán kết hợp với
quá trình nghiên cứu của các cơ quan chức năng được thừa nhận có tính pháp lệnh và được triển khai áp dụng
thống nhất trong phạm vi cả nước cho tất cả các đơn vị kinh tế.
1. Nguyên tắc thực thể kế toán: Là một đơn vị kinh doanh, nó kiểm soát nguồn vốn và tham gia vào các
hoạt động kinh tế, tồn tại riêng biệt và độc lập trong một doanh nghiệp cũng như đối với các doanh
nghiệp khác. Tóm lại, đơn vị nào có vốn hoạt động và vốn đó được kiểm soát, được trao đổi, được
tóm lược và được báo cáo đó là một thực thể kế toán.
2. Nguyên tắc thước đo bằng đồng tiền: Sử dụng một đơn vị tiền tệ thống nhất trong quá trình tính toán
và ghi chép các nghiệp vụ kinh tế phát sinh trong giả định rằng các biến động về sức mua của đồng
tiền không đủ gây ảnh hưởng (không đổi). Khi lập báo cáo tài chính, người lập phải chú ý đến nhân tố
này vì trên thực tế nhiều năm qua sức mua của đồng tiền có giảm sút, thông tin kế toán phải được
điều chỉnh theo sự lạm phát của đồng tiền.
3. Nguyên tắc trị giá: Khi mua tài sản, hàng hoá, dịch vụ… đều ghi chép theo chi phí là số tiền đã bỏ ra
để nhận được tài sản, hàng hoá, dịch vụ … Giá mua được phản ánh theo chi phí thực tế, “giá trị thị
trường hợp lý “ nhưng với thời gian trôi qua “giá trị thị trường hợp lý “ có thể bị thay đổi so với giá gốc
của chúng, vì vậy khuynh hướng hiện nay sẽ được điều chỉnh theo giá thị trường khi có sự biến động.
4. Nguyên tắc ghi nhận doanh thu được hưởng: Doanh thu chỉ được ghi nhận khi doanh nghiệp đã hoàn
thành trách nhiệm cung cấp sản phẩm hàng hoá (mất quyền sở hữu về sản phẩm hàng hoá) và được
khách hàng thanh toán (nhận được quyền sở hữu về tiền) hoặc chấp nhận thanh toán.
5. Nguyên tắc tương xứng giữa doanh thu và chi phí: Trong kỳ kế toán, doanh thu được hưởng phát sinh
trên cơ sở những chi phí nào thì tổng cộng các chi phí đó mới được coi là chi phí dù cho chi phí ấy có
xảy ra ở thời điểm nào và được trừ ra khỏi doanh thu được hưởng khi xác định kết quả kinh doanh.
6. Nguyên tắc thực tế khách quan: Nguyên tắc này đòi hỏi việc ghi chép các nghiệp vụ kinh tế phát sinh
vào các chứng từ sổ sách phải khách quan theo đúng sự việc thực tế diễn ra và có thể kiểm chứng lại
được.
7. Nguyên tắc công khai: Tất cả các hoạt động kinh tế diễn ra trong kỳ kế toán phải được phản ánh đầy
đủ trong báo cáo kế toán và phải có giải trình, công bố công khai theo quy định của nhà nước. Sự
công khai như vậy sẽ làm cho các báo cáo tài chính có ích lợi hơn và giảm bớt các vấn đề bị hiểu sai.
Việc công khai không đòi hỏi những thông tin đưa ra thật đầy đủ chi tiết mà những thông tin ấy không
được dấu các sự kiện quan trọng.
8. Nguyên tắc nhất quán (kiên định): Áp dụng phương pháp kế toán nào thì phải thống nhất qua các
năm để người đọc không bị nhầm lẫn và so sánh được. Tuy nhiên nếu có sự thay đổI về phương
pháp đã chọn là hợp lý và cần thiết thì nên thay đổi nhưng phải thuyết minh cho ngườI đọc biết có sự
thay đổi đó.
9. Nguyên tắc thận trọng: Chọn giải pháp ít ảnh hưởng đến vốn nhất (có lợi cho tài sản của doanh
nghiệp nhất), nguyên tắc ấy là “ thừa nhận tất cả các khoản lỗ nhưng không hưởng trước một khoản
lãi nào”.
Ghi doanh thu, tăng vốn chủ sở hữu khi có bằng chứng chắc chắn nhất.
Ghi chi phí, giảm vốn chủ sở hữu khi có dấu hiệu hoặc những bằng chứng chưa chắc chắn.
