Nghiên cứu và phát triển sản phẩm có tên gọi xuất xứ cho gạo Tám xoan Hải Hậu
Là công trình nghiên cứu liên kết nhà khoa học và nhà nông của tập thể các nhà khoa học thuộc bộ môn Hệ thống nông nghiệp của Viện Khoa học kỹ thuật NN Việt Nam (VASI), nay là Viện khoa học nông nghiệp Việt Nam (VAAS)
Nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn s¶n phÈm cã tªn gäi
xuÊt xø cho g¹o T¸m xoan h¶i hËu
TS. Lª Quèc Doanh, TS. Vò Träng B×nh,
KS. §µo §øc HuÊn, ThS. Lª §øc ThÞnh,
ThS. Bïi ThÞ Th¸i, KS. Ph¹m Thanh
H−¬ng(*).
I. Bèi c¶nh nghiªn cøu
S¶n xuÊt lóa ®ãng mét vai trß ®Æc biÖt quan träng trong ph¸t triÓn kinh tÕ
n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n ViÖt Nam. Sau kho¸n 10, s¶n l−îng lóa t¨ng lªn
nhanh chãng ®¸p øng vÒ c¬ b¶n nhu cÇu l−îng thùc trong n−íc vµ xuÊt khÈu.
Nh÷ng tiÕn bé nµy thu ®−îc mét phÇn lµ nhê viÖc ®−a nh÷ng gièng lóa lai míi
n¨ng suÊt cao vµo s¶n xuÊt, nh−ng th−êng chÊt l−îng g¹o cña nh÷ng gièng nµy
thÊp, mÆt kh¸c nhê nh÷ng thÓ chÕ míi ®−îc h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh c¶i c¸ch.
Sù ph¸t triÓn ®· lµm cho nhiÒu gièng lóa cæ truyÒn næi tiÕng tr−íc kia cã nguy
c¬ bÞ biÕn mÊt trong s¶n xuÊt. Sù lÉn lén trªn thÞ tr−êng gi÷a g¹o cña c¸c gièng
cæ truyÒn cã chÊt l−îng ®Æc tr−ng víi c¸c gièng míi lµm cho n«ng d©n ngµy
cµng thu ®−îc Ýt lîi nhuËn tõ c¸c gièng lóa ®Æc s¶n.
Trong khi ®ã, nhu cÇu cña ng−êi tiªu dïng ngµy cµng cao vÒ chñng lo¹i
vµ chÊt l−îng s¶n phÈm ë c¸c thµnh phè nh−: Hµ Néi, H¶i Phßng, TP. Hå ChÝ
Minh... Sù xuÊt hiÖn mét nhu cÇu míi vÒ g¹o cao cÊp ë thÞ tr−êng trong n−íc vµ
yªu cÇu t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh quèc tÕ víi g¹o chÊt l−îng cao ®· ®Æt ra
nh÷ng th¸ch thøc míi cho s¶n xuÊt lóa g¹o cña ViÖt Nam.
ViÖc x©y dùng c¸c tªn gäi xuÊt xø ®Þa lÝ cho phÐp b¶o tån trªn thùc ®Þa
c¸c nguån gen quÝ cæ truyÒn vµ v¨n ho¸ b¶n ®Þa. C¸c tªn gäi næi tiÕng nh− cµ
phª Bu«n Ma Thuét, chÌ T©n C−¬ng, g¹o T¸m Xoan - H¶i HËu sÏ kh«ng bÞ mua
b¸n nh− c¸c th−¬ng hiÖu th−¬ng m¹i vµ lu«n thuéc së h÷u cña céng ®ång d©n
c− c¸c vïng ®ã. Ph¸t triÓn tªn gäi xuÊt xø cßn lµ c¸ch b¶o hé nguån gen ®éng,
thùc vËt cã hiÖu qu¶ theo c¸c c«ng −íc quèc tÕ. Ngoµi ra nã cßn lµ mét ®éng
lùc ®Ó ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n.
Trªn c¬ së thùc tiÔn ®ßi hái, tõ n¨m 2003, Bé m«n HÖ Thèng N«ng
NghiÖp – ViÖn KHKTNN ViÖt Nam ®· b¾t ®Çu triÓn khai h−íng nghiªn cøu
nµy. Lóa T¸m Xoan - H¶i HËu lµ s¶n phÈm ®Çu tiªn ®−îc lùa chän nh»m x©y
dùng nh÷ng c¬ së lÝ luËn vµ thùc tiÔn cho viÖc ph¸t triÓn tªn gäi xuÊt xø cho c¸c
lo¹i lóa ®Æc s¶n còng nh− c¸c c©y trång kh¸c.
Lóa ®Æc s¶n ®−îc s¶n xuÊt nhiÒu, ®Æc biÖt lµ ë vïng §ång b»ng s«ng
Hång vµ §B s«ng Cöu Long. Tû lÖ diÖn tÝch gieo trång lóa ®Æc s¶n cña hai
®ång b»ng nµy chiÕm phÇn lín diÖn tÝch cña c¶ n−íc.
B¶ng 1. Tû lÖ diÖn tÝch lóa ®Æc s¶n cña c¶ n−íc n¨m 2002
(§¬n vÞ: %)
(*)
Bé m«n HÖ thèng n«ng nghiÖp
Lóa Mïa Lóa HÌ - Thu Lóa §«ng - Xu©n
ViÖt Nam 3,8 14,2 3,8
§BSH 3,1 0 3,1
§BSCL 11,6 16,5 11,6
Nguån: B¸o c¸o nÒn lóa g¹o ViÖt Nam, 2003, Mispa project - ICARD
Trong lÞch sö, lóa t¸m ®−îc cÊy kh¸ phæ biÕn ë §ång b»ng s«ng Hång
trong vô mïa. DiÖn tÝch lóa t¸m giai ®o¹n tr−íc c¶i c¸ch chiÕm ®Õn 22% diÖn
tÝch gieo cÊy. TËp ®oµn gièng lóa t¸m kh¸ ®a d¹ng, cã trªn 20 gièng kh¸c nhau
(Bïi Huy §¸p, 1957), nh−ng chØ cã 2 gièng lµ T¸m th¬m vµ T¸m Xoan lµ ®−îc
−a chuéng h¬n c¶ v× c¬m cña hai lo¹i t¸m nµy cã mïi vµ vÞ kh¸ ®Æc biÖt. Tuy
nhiªn ®©y lµ nh÷ng gièng khã tÝnh, ®Æc biÖt lµ lóa T¸m Xoan. Víi thêi gian
sinh tr−ëng trung b×nh dµi ®Õn 160 ngµy, c©y cao dÔ ®æ, ®iÒu kiÖn canh t¸c lóa
T¸m Xoan l¹i ®ßi hái ®Êt tèt, pH tõ chua nhÑ ®Õn trung tÝnh. T¸m Xoan lµ gièng
khã chuyÓn vïng, chÊt l−îng g¹o ngon nh−ng phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè canh
t¸c kh¸c nhau nh− ®Êt ®ai, quy tr×nh kü thuËt canh t¸c, b¶o qu¶n vµ chÕ biÕn.
H¶i HËu lµ mét trong sè Ýt ®Þa ph−¬ng ë ®ång b»ng cã ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn
gièng lóa ®Æc s¶n nµy, viÖc s¶n xuÊt lóa T¸m Xoan ®· trë thµnh nÐt ®Æc tr−ng
mang tÝnh truyÒn thèng vÒ v¨n ho¸, tinh thÇn cña ng−êi d©n huyÖn H¶i HËu. Tõ
vµi thËp kû nay, g¹o T¸m Xoan - H¶i HËu (Nam §Þnh) ®· ®i s©u vµo tiÒm thøc
cña ng−êi tiªu dïng trong n−íc. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, chÊt l−îng g¹o t¸m H¶i
HËu ®· gi¶m, trªn thÞ tr−êng cã sù lÉn lén vµ pha trén, n«ng d©n kh«ng quan
t©m ®Õn n©ng cao chÊt l−îng g¹o T¸m Xoan, s¶n xuÊt kh«ng cã tæ chøc. Do vËy
nguy c¬ biÕn mÊt lóa T¸m Xoan - H¶i HËu sÏ kh«ng xa nÕu chóng ta kh«ng cã
sù kh«i phôc s¶n phÈm nµy. Trong nghiÒu n¨m qua Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t
triÓn n«ng th«n vµ tØnh Nam §Þnh còng ®· cã nhiÒu dù ¸n nh»m nghiªn cøu vµ
phôc håi s¶n phÈm trªn, nh−ng ®Òu kh«ng thµnh c«ng trong s¶n xuÊt. Chóng t«i
cho r»ng viÖc x©y dùng tªn gäi xuÊt xø g¹o T¸m Xoan - H¶i HËu lµ mét c¸ch
kh¶ thi mang tÝnh thùc tiÔn cao ®Ó b¶o tån vµ ph¸t triÓn s¶n phÈm nµy.
II. Môc ®Ých nghiªn cøu
Kh«i phôc, b¶o tån s¶n xuÊt lóa T¸m Xoan truyÒn thèng trªn c¬ së x©y
dùng ngµnh hµng cã s¶n phÈm tªn gäi nguån gèc xuÊt xø.
X©y dùng tæ chøc s¶n xuÊt - kinh doanh ë ®Þa ph−¬ng cña n«ng d©n cã
kh¶ n¨ng s¶n xuÊt vµ kinh doanh s¶n phÈm cã tªn gäi nguån gèc xuÊt xø.
Gióp ®Þa ph−¬ng x©y dùng quy tr×nh thÓ chÕ cho viÖc qu¶n lÝ s¶n phÈm
cã tªn gäi nguån gèc xuÊt xø.
III. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu
Th«ng qua nghiªn cøu lÞch sö ph¸t triÓn cña lóa T¸m Xoan, nh÷ng yÕu tè
®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ kinh tÕ x· héi ¶nh h−ëng ®Õn tÝnh chÊt ®Æc tr−ng cña s¶n
phÈm g¹o T¸m Xoan, vïng s¶n xuÊt lóa T¸m Xoan sÏ ®−îc x¸c ®Þnh trªn thùc
®Þa vµ trªn b¶n ®å. Vïng nµy sÏ lµ c¬ së ®Ó tr×nh hå s¬ xin b¶o hé tªn gäi xuÊt
xø
®Þa lÝ.
Nghiªn cøu thùc hµnh n«ng d©n tõ s¶n xuÊt, chÕ biÕn, b¶o qu¶n, cho
phÐp c¸c nhµ khoa häc tiÕn hµnh nh÷ng thö nghiÖm cïng n«ng d©n vÒ phôc
tr¸ng vµ chän läc gièng T¸m Xoan chÊt l−îng cao, quy tr×nh kü thuËt trong
canh t¸c, thu ho¹ch, b¶o qu¶n vµ chÕ biÕn. TÊt c¶ nh÷ng thö nghiÖm trªn ®Òu
dùa trªn nÒn t¶ng kinh nghiÖm cæ truyÒn vµ cã sù tham gia cña n«ng d©n. Môc
®Ých c¸c nghiªn cøu nµy lµ t×m ra quy tr×nh s¶n xuÊt, thu ho¹ch, chÕ biÕn vµ b¶o
qu¶n ®Ó g¹o T¸m Xoan cã chÊt l−îng cao nhÊt.
Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu vÒ tæ chøc n«ng d©n ®−îc sö dông nh»m gióp
h×nh thµnh tæ chøc s¶n xuÊt n«ng d©n (hiÖp héi) nh− mét t¸c nh©n kinh tÕ
chuyªn nghiÖp míi cã kh¶ n¨ng tù gi¸m s¸t vµ kiÓm tra quy tr×nh kü thuËt, chän
läc gièng, phôc tr¸ng gièng Ngoµi ra c¸c nghiªn cøu vµ tæ chøc ngµng hµng
®· ®−îc ¸p dông nh»m gióp n«ng d©n cïng chia sÎ lîi nhuËn rñi ro vµ cïng liªn
kÕt víi t¸c nh©n chÕ biÕn vµ th−¬ng m¹i trong tæ chøc ngµnh hµng g¹o t¸m t¹i
H¶i HËu. C¸c nghiªn cøu vÒ thÞ tr−êng, xóc tiÕn th−¬ng m¹i còng ®−îc ¸p dông
nh»m gióp th−¬ng hiÖu ngµy cµng næi tiÕng h¬n.
Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu thÓ chÕ ®−îc ¸p dông nh»m gióp h×nh thµnh hÖ
thèng thÓ chÕ néi bé cña tæ chøc n«ng d©n trong kiÓm tra, gi¸m s¸t c¸c kh©u tõ
s¶n xuÊt, thu ho¹ch, chÕ biÕn vµ th−¬ng m¹i. Ngoµi ra nghiªn cøu thÓ chÕ cßn
tiÕp cËn c¸c chÝnh s¸ch nhµ n−íc, c¸c c¬ quan nhµ n−íc liªn quan ®Õn viÖc x©y
dùng vµ h×nh thµnh hÖ thèng ph¸p luËt còng nh−ng qu¶n lÝ c¸c tªn gäi xuÊt xø
sau nµy.
IV. néi dung nghiªn cøu
ChÈn ®o¸n hÖ thèng s¶n xuÊt vµ th−¬ng m¹i g¹o T¸m Xoan t¹i H¶i HËu.
Khoanh vïng s¶n xuÊt lóa t¸m: Yªu cÇu ®¶m b¶o yÕu tè ®Æc tr−ng cña
lóa t¸m vµ g¹o t¸m.ViÖc khoanh vïng dùa trªn c¸c yÕu tè lÞch sö vµ ®iÒu kiÖn tù
nhiªn, sinh th¸i.
Thö nghiÖm quy tr×nh kü thuËt: Thö nghiÖm c¸c quy tr×nh kü thuËt lµ
b−íc rÊt quan träng nh»m chuÈn ho¸ quy tr×nh tõ gièng, canh t¸c, thu ho¹ch,
b¶o qu¶n, chÕ biÕn, ®ãng gãi.
Tæ chøc c¸c nhãm s¶n xuÊt, tæ chøc hiÖp héi s¶n xuÊt, chÕ biÕn vµ
th−¬ng m¹i g¹o t¸m. HiÖp héi ®ãng vai trß quan träng trong gi¸m s¸t, kiÓm tra
®¶m b¶o g¹o s¶n xuÊt cã chÊt l−îng cao vµ ®ång ®Òu. Nghiªn cøu vÒ c¸c quy
tr×nh kiÓm tra vµ gi¸m s¸t néi bé cïng nh− cña nhµ n−íc víi s¶n phÈm tªn gäi
xuÊt xø ®Þa lÝ
Nghiªn cøu x©y dùng hå s¬ xin ®¨ng b¹ b¶o hé s¶n phÈm tªn gäi xuÊt xø
cho lóa t¸m.
Nghiªn cøu thÞ tr−êng, ngµnh hµng vµ xóc tiÕn th−¬ng m¹i.
V. KÕt qu¶ nghiªn cøu
Nghiªn cøu nµy míi triÓn khai ®−îc mét n¨m vµ ch−a kÕt thóc, chóng t«i
xin tr×nh bµy nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu ®· thùc hiÖn ®−îc tõ th¸ng 01 n¨m
2003 ®Õn th¸ng 07 n¨m 2004.
1. KÕt qu¶ chÈn ®o¸n hÖ thèng s¶n xuÊt lóa T¸m Xoan truyÒn thèng ë
huyÖn H¶i HËu
HiÖn tr¹ng cña s¶n xuÊt
Theo kÕt qu¶ nghiªn cøu, c©y lóa T¸m Xoan ®· tån t¹i vµ g¾n bã víi
ng−êi d©n H¶i HËu hµng tr¨m n¨m nay. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, do t¸c ®éng
cña nhiÒu yÕu tè nh−: n¨ng suÊt c©y trång, hiÖu qu¶ kinh tÕ, sù ph¸t triÓn cña
khoa häc kü thuËt cña c¸c gièng míi mµ diÖn tÝch s¶n xuÊt lóa T¸m Xoan cña
huyÖn cã nh÷ng biÕn ®éng theo h−íng gi¶m dÇn trong mét vµi n¨m gÇn ®©y.
Nguån: Phßng thèng kª huyÖn H¶i HËu
Trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt lóa t¸m cña ng−êi d©n còng ®· cã nh÷ng thay
®æi so víi s¶n xuÊt truyÒn thèng, sù thay ®æi ®ã ®−îc thÓ hiÖn qua hai xu
h−íng:
1. T¨ng n¨ng suÊt b»ng c¸c biÖn ph¸p th©m canh
- Sö dông c¸c gièng cã tiÒm n¨ng n¨ng suÊt cao h¬n (t¸m tiªu, t¸m cæ
ngçng thay cho T¸m Xoan).
- Sö dông ph©n ho¸ häc (®¹m) thay cho ph©n h÷u c¬ (ph©n chuång)
nh»m gi¶m ®Çu t− lao ®éng trªn ®¬n vÞ diÖn tÝch, ¸p dông c¸c biÖn ph¸p phßng
trõ s©u bÖnh ®Ó b¶o vÖ c©y trång.
- Thu ho¹ch khi lóa ®· chÝn trªn ®ång so víi gÆt non tr−íc kia (lóa chÝn
®−îc 8 phÇn).
2. Sù thay ®æi cña c¸c yÕu tè m«i tr−êng canh t¸c, cô thÓ:
- Sù ®iÒu tiÕt n−íc trong hÖ thèng thuû lîi hiÖn nay chñ yÕu quan t©m
®Õn tÝnh an toµn mïa mµng trªn quy m« huyÖn chø kh«ng phôc vô riªng cho
môc ®Ých s¶n xuÊt lóa t¸m.
- LÞch gieo cÊy còng cã t¸c ®éng ®Õn s¶n xuÊt vµ gi¸n tiÕp ¶nh h−ëng
®Õn chÊt l−îng s¶n phÈm.
- ChÝnh s¸ch an toµn l−¬ng thùc còng ®−îc c¸c cÊp ®Þa ph−¬ng quan t©m,
bëi vËy ng−êi ta quan t©m ®Õn viÖc t×m c¸c biÖn ph¸p ®Ó thóc ®Èy t¨ng n¨ng
suÊt h¬n lµ viÖc c¶i thiÖn chÊt l−îng lóa t¸m.
2. Khoanh vïng s¶n xuÊt lóa t¸m:
LÞch sö h×nh thµnh vµ
ph¸t triÓn ®Êt ®ai ë H¶i HËu t¹o
B¶n ®å:
Khoanh vïng
s¶n xuÊt lóa
t¸m, H¶i
HËu
nªn c¸c vïng s¶n xuÊt lóa t¸m
víi c¸c c¸c ®Æc tr−ng vµ −u thÕ
riªng biÖt:
Vïng ®Êt cao: Bao gåm
11 x· phi¸ B¾c huyÖn, lµ vïng
®Êt ph¸t triÓn lóa t¸m l©u ®êi
nh−ng tÇng canh t¸c máng,
nghÌo dinh d−ìng h¬n ®Êt vµn.
V× vËy trång lóa t¸m t¹i vïng
nµy dÔ ®æ, chÊt l−îng kh«ng
cao so víi vïng
®Êt vµn.
Vïng ®Êt vµn: Bao gåm
15 x· vïng gi÷a cña huyÖn, lµ
vïng ®Êt kh¸ giµu dinh d−ìng,
pH trung tÝnh vµ chua nhÑ,
trong ®iÒu
kiÖn nhÊt ®Þnh cã mét chót ¶nh h−ëng cña ®é mÆn trong ®Êt. S¶n xuÊt lóa t¸m lµ
mét thÕ m¹nh vµ cã phÇn v−ît tréi h¬n so víi c¸c vïng kh¸c vÒ n¨ng suÊt còng
nh− chÊt l−îng cña s¶n phÈm.
Vïng thÊp, ven biÓn: Møc ®é ¶nh h−ëng chua mÆn cña ®Êt ®ai lín, ®Êt
nghÌo dinh d−ìng, ®ang trong qu¸ tr×nh båi ®¾p nªn ®Êt tròng v× thÕ s¶n xuÊt
lóa t¸m hay bÞ ®æ vµ n¨ng suÊt thÊp, chÊt l−îng lóa kh«ng cao, do ®ã t¹i vïng 3
tû lÖ s¶n xuÊt lóa t¸m cßn rÊt thÊp.
Nghiªn cøu ®· chØ ra r»ng vïng 2 víi nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ n«ng ho¸, thæ
nh−ìng, thuû lîi lµ vïng cã ®ñ ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn c©y lóa T¸m Xoan ®Ó ®¶m
b¶o chÊt l−îng cña s¶n phÈm. §ã còng lµ c¬ së ®Ó h×nh thµnh lªn vïng s¶n xuÊt
lóa T¸m Xoan ®Æc s¶n cña huyÖn. Trªn c¬ së nh÷ng nghiªn cøu x¸c ®Þnh vïng
s¶n xuÊt lóa t¸m, UBND huyÖn H¶i HËu vµ Së NN vµ PTNT Nam §Þnh ®·
chuÈn y viÖc x©y dùng c¸c cét mèc b»ng bª t«ng ®¸nh dÊu c¸c ®iÓm mèc cña
vïng s¶n xuÊt lóa T¸m Xoan theo yªu cÇu cña qui ®Þnh x©y dùng s¶n phÈm cã
tªn gäi nguån gèc xuÊt xø
3. X©y dùng quy tr×nh kü thuËt
Kh¸i niÖm quy tr×nh kü thuËt ®−îc hiÓu bao gåm quy tr×nh trong s¶n
xuÊt, thu ho¹ch, b¶o qu¶n, chÕ biÕn, ®ãng gãi s¶n phÈm ®Ó ®−a ra thÞ tr−êng.
Quy tr×nh s¶n xuÊt
N¨m 2003, ba mÉu lóa T¸m Xoan ®· ®−îc chän lùa tõ n«ng d©n th«ng
qua c¸c cuéc häp víi c¸c chuyªn gia, c¸c nhµ kü thuËt, nh÷ng n«ng d©n cã kinh
nghiÖm vµ ng−êi bu«n b¸n. Trªn c¬ së ®iÒu tra thùc hµnh truyÒn thèng trång lóa
t¸m, chóng t«i ®· triÓn khai thö nghiÖm vµ so s¸nh 3 mÉu lóa trªn víi 4 c«ng
thøc ph©n bãn kh¸c nhau. KÕt qu¶ thö nghiÖm ®· chän ®−îc 02 mÉu gièng T¸m
Xoan cã chÊt l−îng cao vµ n¨ng suÊt ®¹t yªu cÇu. Trªn c¬ së kÕt qu¶ thö
nghiÖm n¨m 2003, n¨m 2004 quy tr×nh s¶n xuÊt lóa T¸m Xoan ®· ®−îc trao ®æi
víi n«ng d©n vµ Së NN vµ PTNT Nam §Þnh ®Ó ®−a ra ®¹i trµ. Quy tr×nh kü
thuËt tiÕp tôc ®−îc thö nghiÖm n¨m 2004 víi viÖc ®−a vµo mét sè yÕu tè kh¸c
nh− ®iÒn thanh, l¸ xoan víi c¸c møc ph©n chuång kh¸c nhau. Mét sè gièng lóa
t¸m cña c¸c ViÖn nghiªn cøu còng ®−îc ®−a vµo thö nghiÖm so s¸nh víi c¸c
mÉu lóa t¸m trång t¹i ®Þa ph−¬ng. §Ó cã thÓ tiÕn hµnh chän läc c¸ thÓ tèt,
chóng t«i ®· lËp ch−¬ng tr×nh hîp t¸c nghiªn cøu n¨m 2004 vµ 2005 víi ViÖn
Khoa häc N«ng nghiÖp Ph¸p ®Ó chän läc lóa t¸m theo mét sè chØ tiªu míi nh−
®o ®Õm ®é th¬m cña g¹o t¸m...
Nh»m ®¶m b¶o cho sinh tr−ëng ph¸t triÓn cña lóa t¸m, quy tr×nh phun
thuèc trõ s©u, t−íi tiªu trong c¸c giai ®o¹n còng ®−îc chuÈn ho¸ ®Ó triÓn khai
trªn thùc ®Þa.
Quy tr×nh thu ho¹ch vµ b¶o qu¶n
TÊt c¶ diÖn tÝch lóa T¸m Xoan chÊt l−îng cao tõ n¨m 2003 vµ n¨m 2004
®Òu tu©n thñ quy tr×nh thu ho¹ch non víi ®é chÝnh kho¶ng 80 %. §Ó x¸c ®Þnh
®−îc thêi ®iÓm gÆt, HiÖp héi lóa t¸m ®· thµnh lËp ®éi kü thuËt nh»m x¸c ®Þnh
thêi ®iÓm gÆt dùa trªn lÞch gieo cÊy vµ t×nh h×nh cô thÓ trªn thùc ®Þa. Thãc t¸m
ph¶i tu©n thñ theo quy tr×nh ph¬i, b¶o qu¶n theo qui ®Þnh cña HiÖp héi. Lóa gÆt,
ph¬i kh« xong sÏ ®−îc ®éi kü thuËt kiÓm tra, nÕu ®¹t yªu cÇu thãc sÏ ®−îc ®ãng
gãi niªm phong sè l«, tªn chñ hé, sè thöa ruéng. Lóa ph¬i kh« ®−îc b¶o qu¶n
b»ng bao nil«ng dµy hai líp ®ãng kÝn, kª cao Ýt nhÊt kho¶ng 30 – 40 cm trªn
mÆt nÒn.
Quy tr×nh chÕ biÕn vµ ®ãng gãi
§Ó ®¶m b¶o cho g¹o T¸m gi÷ ®−îc mïi th¬m ®Æc tr−ng th× viÖc chÕ biÕn
lµ rÊt quan träng. Tõ l©u ng−êi d©n ®· bá thãi quen gi· g¹o thñ c«ng mµ sö
dông b»ng m¸y x¸t. ViÖc chÕ biÕn b»ng m¸y cã 2 t¸c ®éng tiªu cùc ®ã lµ:
- Qu¸ tr×nh chÕ biÕn do bÞ cä s¸t nªn nhiÖt ®é t¨ng qu¸ cao, h¹t g¹o bÞ
kh« cøng vµ mÊt mïi th¬m.
- G¹o ®−îc s¸t qu¸ tr¾ng lµm mÊt ®i líp mµng vá bªn ngoµi cña h¹t g¹o
vµ còng ¶nh h−ëng tíi mïi th¬m vµ ®é ®Ëm, ®é dÎo cña h¹t g¹o.
Trªn c¬ së nh÷ng kinh nghiÖm truyÒn thèng, mét quy tr×nh chÕ biÕn míi
®−îc x©y dùng: xay x¸t g¹ä thñ c«ng vµo n¨m 2003. N¨m 2004, ph−¬ng ph¸p
gi· cèm lµng vßng sÏ ®−îc ¸p dông nh»m ®¶m b¶o gi· ®óng quy tr×nh thñ c«ng
nh−ng ®−îc c¬ giíi ho¸ nh»m gi¶m søc lao ®éng, chi phÝ vµ t¨ng ®é ®ång ®Òu
s¶n phÈm, chÊt l−îng b¶o ®¶m h¬n. Mét quy tr×nh tõ gÆt, ph¬i, b¶o qu¶n, chÕ
biÕn, ®ãng gãi còng ®−îc x©y dùng vµ tiÕp tôc ®−îc hoµn thiÖn vµo n¨m nay.
N¨m 2004 HiÖp héi sÏ ®−a viÖc ®ãng gãi ch©n kh«ng vµo thö nghiÖm trong b¶o
qu¶n g¹o t¸m b¸n trªn thÞ tr−êng.
4. X©y dùng HiÖp héi g¹o t¸m
§Ó s¶n phÈm lóa t¸m chÊt l−îng cao ra ®−îc trªn thÞ tr−êng trong ®iÒu
kiÖn qui m« s¶n xuÊt nhá hiÖn nay, n«ng d©n còng nh− ng−êi bu«n b¸n nÕu
kh«ng liªn kÕt víi nhau sÏ kh«ng thÓ khèng chÕ ®−îc c¸c kh©u kü thuËt tõ s¶n
xuÊt, thu ho¹ch ®Õn chÕ biÕn. MÆt kh¸c trong qu¸ tr×nh x©y dùng tªn gäi xuÊt
xø ®Þa lÝ còng nh− tiÕp cËn thÞ tr−êng, viÖc h×nh thµnh mét t¸c nh©n kinh tÕ ®Þa
ph−¬ng chuyªn nghiÖp lµ hÕt søc cÇn thiÕt. N¨m 2003, hai nhãm n«ng d©n vµ
mét nhãm chÕ biÕn th−¬ng m¹i ®· ®−îc gióp ®ì thµnh lËp. C¸c nhãm n«ng d©n
®· tiÕn hµnh thö nghiÖm quy tr×nh kü thuËt trong s¶n xuÊt, thu ho¹ch vµ nhãm
th−¬ng m¹i chÕ biÕn thö nghiÖm quy tr×nh b¶o qu¶n, chÕ biÕn, th−¬ng m¹i. Vô
thu ho¹ch 2003, hai bªn ®· h×nh thµnh ph−¬ng ¸n ¨n chia lîi nhuËn thu ®−îc vµ
b−íc ®Çu h×nh thµnh mèi liªn kÕt gi÷a hai bªn. Hai nhãm s¶n xuÊt vµ mét nhãm
chÕ biÕn ®· x©y dùng mét HiÖp héi s¶n xuÊt, chÕ biÕn vµ th−¬ng m¹i g¹o t¸m
vµo cuèi n¨m 2003. §Õn th¸ng 06 n¨m 2004, HiÖp héi ®· ph¸t triÓn thµnh 42
nhãm n«ng d©n (víi 432 hé gia ®×nh) ho¹t ®éng trªn nguyªn t¾c tù nguyÖn vµ
hç trî nhau trong s¶n xuÊt t¹i bèn x· träng ®iÓm vÒ s¶n xuÊt lóa T¸m cña
huyÖn. 42 nhãm n«ng d©n vµ mét nhãm chÕ biÕn ®· c¬ cÊu tæ chøc ®Ó h×nh
thµnh 12 chi héi s¶n xuÊt lóa t¸m, mét chi héi chÕ biÕn th−¬ng m¹i trong HiÖp
héi. Qua qu¸ tr×nh bÇu cö d©n chñ trong HiÖp héi, mét ban chÊp hµnh HiÖp héi
víi 20 thµnh viªn ®· ®−îc bÇu lªn víi mét chñ tÞch vµ hai phã chñ tÞch.
HÖ thèng gi¸m s¸t quy tr×nh kü thuËt cña HiÖp héi b−íc ®Çu ®· ®−îc
h×nh thµnh vµ ho¹t ®éng theo c¸c néi dung sau:
HiÖp héi lµ ng−êi ®iÒu hµnh vµ
chØ ®¹o ho¹t ®éng gi¸m s¸t. Th−¬ng m¹i SP
HÖ thèng gi¸m s¸t ®−îc ph©n
lµm 3 cÊp:
+ Gi¸m s¸t gi÷a c¸c thµnh ChÕ
viªn: Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt c¸c biÕn
thµnh viªn sÏ gi¸m s¸t nhau trong viÖc
thùc hiÖn quy tr×nh kü thuËt. Mçi ®éi
Chia sÎ lîi nhuËn
s¶n xuÊt ®Òu cã c¸c thµnh viªn h¹t
nh©n - hä sÏ thùc hiÖn viÖc gi¸m s¸t
theo nguyªn t¾c th«ng tin kÝn. N«ng
d©n
+ HÖ thèng gi¸m s¸t cÊp 2: C¸c
chi héi tr−ëng, nhãm tr−ëng sÏ lµ
ng−êi gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña chi héi,
nhãm do m×nh qu¶n lý.
+ HÖ thèng gi¸m s¸t cÊp 1: Ban l·nh ®¹o hiÖp héi vµ Ban kiÓm s¸t sÏ
h×nh thµnh c¸c ban kiÓm tra gi¸m s¸t ®Ó tiÕn hµnh kiÓm tra gi¸m s¸t ho¹t ®éng
cña tÊt c¶ c¸c thµnh viªn t¹i nh÷ng thêi ®iÓm quan träng trong qu¸ tr×nh thùc
hiÖn quy tr×nh kü thuËt.
- Ho¹t ®éng gi¸m s¸t sÏ theo c¸c tiªu chÝ cô thÓ, tr¸ch nhiÖm khi thµnh
viªn vi ph¹m thuéc vÒ b¶n th©n c¸c thµnh viªn, nhãm tr−ëng vµ chi héi tr−ëng
sÏ chÞu tr¸ch nhiÖm liªn ®íi.
- C¸c c¬ quan ®Þa ph−¬ng sÏ lµ ng−êi trî gióp trong vÊn ®Ò xö lý vi ph¹m
cña c¸c thµnh viªn.
5. KÕt qu¶ s¶n xuÊt vµ th−¬ng m¹i
N¨m 2003 HiÖp héi ®· b−íc ®Çu x©y dùng chiÕn l−îc tiÕp thÞ vµ qu¶ng
b¸ s¶n phÈm theo c¸c m¹ng l−íi b¸n hµng trong n−íc, c¸c ph−¬ng tiÖn th«ng
tin ®¹i chóng…
B¶ng 2. KÕt qu¶ cña ho¹t ®éng tæ chøc s¶n xuÊt
TT ChØ tiªu N¨m 2003 N¨m 2004
Tæng sè hé tham gia vµo nhãm s¶n
1 26 432
xuÊt g¹o T¸m Xoan chÊt l−îng cao
2 Tæng diÖn tÝch s¶n xuÊt (ha) 04 60
H¶i Toµn, H¶i Toµn, H¶i Phong,
3 C¸c x· triÓn khai
H¶i Phong H¶i §−êng, H¶i Anh
4 N¨ng suÊt (kg/sµo) 105
B¶ng 3. KÕt qu¶ ho¹t ®éng cña HiÖp héi n¨m 2003
Sè l−îng Gi¸ b¸n Thµnh tiÒn
TT DiÔn gi¶i
(kg) (®/kg) (®ång)
1 Tæng s¶n l−îng thãc s¶n xuÊt 10.195,5
2 L−îng thãc tham gia chia sÎ lîi nhuËn(1) 7.100,8
3 Tæng l−îng g¹o ®· tiªu thô 6.748,9 79.856.000
4 Trong ®ã: L−îng g¹o chÕ biÕn thñ c«ng 6.183,5 12.000 74.202.000
L−îng g¹o s¸t 565,4 10.000 5.654.000
V. KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ
Nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu n¨m 2003 ®· kh¼ng ®Þnh viÖc ®Æt vÊn ®Ò vµ
ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu lµ ®óng h−íng, cã tÝnh lÝ luËn còng nh− thùc tiÔn cao.
KÕt qu¶ nghiªn cøu ®· chøng minh kh¶ n¨ng phôc håi lóa T¸m Xoan chÊt
l−îng cao truyÒn thèng trªn c¬ së hoµn thiÖn kü thuËt s¶n xuÊt vµ tiÕp cËn thÞ
tr−êng. MÆt kh¸c viÖc tæ chøc thµnh c«ng HiÖp héi s¶n xuÊt, chÕ biÕn vµ th−¬ng
m¹i g¹o t¸m ®· më ra h−íng míi trong tæ chøc n«ng d©n theo h×nh thøc tæ chøc
s¶n xuÊt míi, ®Æc biÖt trong b¶o tån c¸c s¶n phÈm ®Æc s¶n n«ng nghiÖp. N¨m
2004, kÕt qu¶ nh©n réng vµ sù lín m¹nh cña HiÖp héi víi qui m« lín lµ c¬ së ®Ó
h×nh thµnh vïng s¶n xuÊt lóa T¸m Xoan chÊt l−îng cao cã kiÓm so¸t quy tr×nh
kü thuËt chung ë tÊt c¶ c¸c kh©u. HiÖp héi sÏ lµ t¸c nh©n kinh tÕ cña n«ng d©n
vµ ng−êi chÕ biÕn th−¬ng m¹i cïng b¶o tån, ph¸t triÓn vµ h−ëng lîi nhuËn tõ
viÖc kh«i phôc lóa T¸m Xoan truyÒn thèng. §Ó cã thÓ h×nh thµnh ®−îc s¶n
phÈm cã tªn gäi xuÊt xø ®Þa lÝ ®−îc b¶o hé, c¸c b−íc nghiªn cøu tiÕp theo sÏ
®−îc Bé m«n HÖ thèng N«ng nghiÖp triÓn khai tiÕp trong c¸c n¨m 2005 vµ
2006. Nhãm nghiªn cøu ®Ò nghÞ ViÖn KHKTNN ViÖt Nam, Bé NN vµ PTNT
tiÕp tôc ñng hé vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho nghiªn cøu nµy trong nh÷ng n¨m tíi.
(1)
H×nh thøc chia sÎ nµy dùa trªn c¬ së tæng gi¸ trÞ g¹o b¸n ®−îc trõ ®i chi phÝ s¶n xuÊt, chÕ biÕn, l−u
th«ng vµ lîi nhuËn cßn l¹i ®−îc chia ®«i cho ng−êi s¶n xuÊt vµ ng−êi chÕ biÕn.
research and development of the products
with the name of the geographical origin
for tam xoan rice of hai hau district
(Summary)
The trend of consumption diversification and increasing demand on
speciality products is the chance to restore these kinds of product. Besides, the
recovery of speciality products has a valuable meaning in conserving genetic
sources and creating agricultural commodities possessing high competitiveness
in domestic and foreign markets. For a long time, the agricultural production
growth has caused the inexistence of specific speciality commodities in the
market. Because of this fact, all of speciality products (SP) were not protected
and sold with a reasonable price. Whereas, a lot of European countries have
succeeded in establishing the protected geographical indication (PGI) for these
kinds of products such as Bordeaux wine, Cognac, etc. At the moment, WTO is
also preparing to promulgate the Act on protecting geographical indication
products (GIP). The Ministry of Agriculture and Rural Development of Viet
Nam (MADR) is also cooperated with Republic of France to develop GIP.
Agrarian Systems Department VASI has implemented the research on build up
the PGI for Hai Hau Tam Xoan aromatic rice. The works of zoning
geographical area, building up technical process, organizing the association of
production-process-trade, creating the procedure of supervising product quality
have gained a lot of positive results. This paper aims to present all the early
beginning steps of this research.
