Luận văn tốt nghiệp “Toàn cầu hoá: Cơ hội và thách thức đối với lao động Việt Nam khi thâm nhập thị trường lao động Quốc tế”
Thế giới đang chuyển từ đối đầu sang đối thoại, hoà bình, hợp tác, phát triển. Quốc tế hoá, toàn cầu hoá đang trở thành xu hướng tất yếu của thời đại. Các quốc gia dân tộc qua đó có thể giải quyết những vấn đề chung để cùng phát triển. Tuy nhiên ta cũng nhận ra mặt trái của nó khi một thế giới bao gồm đa dạng các quốc gia dân tộc, với sự phức tạp, muôn màu của các nền kinh tế, chính trị, văn hoá-xã hội đang cũng tham gia vào quá trình này....
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG
KHOA KINH TẾ NGOẠI THƯƠNG
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP
ĐỀ TÀI:
Toàn cầu hoá: Cơ hội và thách thức
đối với lao động Việt Nam khi thâm
nhập thị trường lao động Quốc tế.
Sinh viên thực hiện: Nguyễn Thị Nguyệt
Lớp: A2CN8
Giáo viên hướng dẫn: ThS. Phạm Thị Mai Khanh
Hà Nội, tháng 5 năm 2003
LỜI MỞ ĐẦU
Khoá luận tốt nghiệp Nguyễn Thị Nguyệt A2CN8
.................................................................................................................................
Thế giới đang chuyển từ đối đầu sang đối thoại, hoà bình, hợp tác, phát
triển. Quốc tế hoá, toàn cầu hoá đang trở thành xu hướng tất yếu của thời
đại. Các quốc gia dân tộc qua đó có thể giải quyết những vấn đề chung để
cùng phát triển. Tuy nhiên ta cũng nhận ra mặt trái của nó khi một thế giới
bao gồm đa dạng các quốc gia dân tộc, với sự phức tạp, muôn màu của các
nền kinh tế, chính trị, văn hoá-xã hội đang cũng tham gia vào quá trình
này.
Trước xu hướng chung của thế giới, quá trình toàn cầu hoá đã mang lại
nhiều cơ hội cho tăng trưởng kinh tế và phát triển xã hội ở nước ta, là một
trong những nhân tố để cơ cấu lại và hiện đại hoá nền kinh tế phát triển
nguồn nhân lực, làm tăng năng suất lao động và cải thiện thu nhập của
người lao động. Về cơ bản nước ta có nền chính trị-xã hội ổn định, được
coi là một trong những nơi an toàn cho đầu tư, hợp tác và giao lưu quốc tế.
Tăng trưởng kinh tế đã cải thiện được tình trạng thu nhập bình quân đầu
người quá thấp trước chuyển đổi kinh tế. GDP bình quân đầu người đã
tăng từ 222USD năm 1991 lên 410USD năm 2000. Và thực tiễn cho thấy,
xu thế toàn cầu hoá không những tác động đến toàn bộ nền kinh tế, mà còn
tác động lớn đến các vấn đề về lao động. Các nhân tố của toàn cầu hoá đã
tác động đến mở rộng việc làm, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, phát
triển thị trường thị trường lao động, tăng thu nhập của người lao động
trong nhiều khu vực, ngành nghề. Năng suất lao động trong nhiều khu vực,
ngành đã đạt mức cao hơn nhiều so với thời kỳ trước đổi mới.
Tuy nhiên, toàn cầu hoá cũng đặt ra những thách thức đối với vấn đề lao
động, việc làm và phát triển nguồn nhân lực nước ta. Lực lượng lao động
qua đào tạo chiếm tỷ lệ còn thấp, chất lượng đào tạo còn bất cập chưa đáp
ứng yêu cầu của thị trường lao động, đặc biệt là cho các ngành, lĩnh vực
công nghệ cao, các khu công nghiệp tập trung, khu chế xuất, các loại hình
dịch vụ hiện đại; tỷ lệ thất nghiệp còn cao; thu nhập của người lao động
........................................................................................................................................................................
Trang 2
Khoá luận tốt nghiệp Nguyễn Thị Nguyệt A2CN8
.................................................................................................................................
còn thấp. Lao động Việt Nam còn phải khắc phục những bất cập theo
chuẩn mực lao động của khu vực và quốc tế để có đủ điều kiện tham gia
hội nhập. Bên cạnh đó, quá trình hội nhập cũng đặt ra nhiều vấn đề xã hội
của lao động. Vì thế quá trình hội nhập kinh tế đòi hỏi nước ta phải vượt
qua những yếu kém rất cơ bản, yêu cầu đất nước phải tích cực và chủ động
nhiều hơn.
Xuất phát từ tình hình thực tế trên, em đã chọn đề tài “Toàn cầu hoá: Cơ
hội và thách thức đối với lao động Việt Nam khi thâm nhập thị trường
lao động Quốc tế”.
Phương pháp nghiên cứu:
Khoá luận chủ yếu sử dụng phương pháp duy vật biện chứng, duy vật lịch
sử, kết hợp với các phương pháp phân tích, thống kê so sánh, đối chiếu
tổng hợp,… để làm sáng tỏ các vấn đề cần nghiên cứu.
Phạm vi nghiên cứu:
Khoá luận chỉ tập trung nghiên cứu một số lĩnh vực đó là những thuận lợi
và khó khăn mà với lao động Việt Nam gặp phải trong tiến trình toàn cầu
hóa. Sự khảo cứu của khoá luận được tập trung vào khoảng thời gian từ
1993 đến nay và dự báo triển vọng đến năm 2010.
Kết cấu của khoá luận:
Ngoài phần mở đầu và kết luận, nội dung được chia thành 3 chương:
Chương I: Khái quát về tác động của toàn cầu hoá đến lao động Việt Nam.
Chương II: Thực trạng lao động Việt Nam dưới tác động của toàn cầu hoá.
Chương III: Giải pháp cho vấn đề lao động Việt Nam dưới tác động của
toàn cầu hoá.
Cuối cùng, em xin bầy tỏ lòng biết ơn chân thành tới Th.S Phạm Thị Mai
Khanh người đã nhiệt tình hướng dẫn em viết khoá luận tốt nghiệp này,
em cũng xin gửi lời cám ơn trân trọng nhất tới các thầy cô trong khoa kinh
tế ngoại thương và các thầy cô thuộc trường Đại học ngoại thương đã tạo
điều kiện tốt nhất cho em hoàn thành khoá luận tốt nghiệp này.
........................................................................................................................................................................
Trang 3
Khoá luận tốt nghiệp Nguyễn Thị Nguyệt A2CN8
.................................................................................................................................
MỤC LỤC
LỜI NÓI ĐẦU
CHƯƠNG I: KHÁI QUÁT VỀ TÁC ĐỘNG CỦA TOÀN CẤU HOÁ ĐỐI VỚI LAO
ĐỘNG VIỆT NAM
I. Khái quát chung về tác động của toàn cầu hoá
I.1. Khái niệm về toàn cấu hoá.
I.2. Nhận xét chung về tác động của toàn cầu hoá đến thị trường lao động
thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng.
II. Tổng quan về tác động của toàn cầu hoá đối với một số vấn đề lớn trên
thị trường lao động Việt Nam.
II.1. Tác động của toàn cầu hoá đối với vấn đề việc làm
II.2. Tác động của toàn cấu hoá đối với vấn đềnguồn nhân lực.
II.3. Tác động của toàn cầu hoá đối với vấn đề quan hệ lao động.
II.4. Tác động của toàn cấu hoá đối với vấn đề điều kiện lao động.
II.5. Tác động của toàn cầu hoá đối với vấn đề xã hội của lao động.
CHƯƠNG II: THỰC TRẠNG LAO ĐỘNG VN DƯỚI TÁC ĐỘNG CỦA TOÀN CẦU
HOÁ.
I. Thực trạng về vấn đề việc làm đối với lao động Việt Nan trong bối
cảnh Toàn Cầu hoá..
I.1. FDI và vấn đề tạo ra việc làm cho người lao động.
I.2. Tham gia các định chế thương mại khu vực, toàn cầu và ảnh hưởng tới
việc làm: Tham gia AFTA, APEC và các hiệp định thươngmại khác.
I.3. Di chuyển lao động trên thị trường lao động trong nước và quốc tế.
I.3.1. Di chuyển lao động trên thị trường trong nước
I.3.2. Di chuyển lao động trên thị trường quốc tế
I.4. Biến động lao động và thất nghiệp dưới tác động của toàn cầu hoá
I.4.1. Biến động lao động trong khu vực d.nghiệp dưới tác động của
TCH.
I.4.2. Vấn đề thất nghiệp dưới tác động của toàn cầu hoá.
II. Thực trạng về vấn đề phát triển nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu
toàn cầu hóa.
........................................................................................................................................................................
Trang 4
Khoá luận tốt nghiệp Nguyễn Thị Nguyệt A2CN8
.................................................................................................................................
II.1. Xuất khẩu hàng hoá nhằm thúc đẩy đổi mới chất lượng nguồn nhân lực.
II.2. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cho phù hợp với quá trình chuyển
giao công nghệ
II.3. Vai trò của doanh nghiệp trong đào tạo, bồi dưỡng nhân lực.
II.4. Đẩy mạnh xuất khẩu lao động, nâng cao khả năng cạnh tranh của lao động
nước ta.
II.5. Những bất cập trong việc phát triển nguồn nhân lực Việt Nam đáp ứng yêu
cầu Toàn cầu hoá
III. Thực trạng toàn cầu hoá kinh tế tác động đến vấn đề quan hệ lao
động.
IV. Thực trạng về toàn cầu hoá kinh tế tác động đến điều kiện lao động.
V. Thực trạng về toàn cầu hoá kinh tế tác động đến xã hội của lao động.
V.1. Toàn cầu hoá kinh tế tác động đến phân hoá lao động
V.2. Toàn cầu hoá kinh tế tác động đến Bảo Hiểm Xã Hội.
CHƯƠNG III: GIẢI PHÁP CHO VẤN ĐỀ LAO ĐỘNG VIỆT NAM DƯỚI TÁC
ĐỘNG CỦA TOÀN CẦU HOÁ.
I. Giải pháp về việc làm và chống thất nghiệp.
I.1. Ổn định nền kinh tế vĩ mô và đào tạo bầu không khí đầu tư lành
mạnh trong toàn xã hội.
I.2. Lựa chọn công nghệ ngoại nhập thích hợp.
I.3. Hoàn thiện các chính sách đầu tư trực tiếp nước ngoài.
I.4. Phát triển thị trường chứng khoán thu hút đầu tư trực tiếp của
nước ngoài.
I.5. Phát triển hệ thống xúc tiến thương mại để phát triển xuất khẩu.
I.6. Xây dựng và hoàn thiện các chính sách đối phó với những khả
năng tác động mạnh mẽ của việc thực hiện các quá trình tự do hoá
thương mại.
II. Giải pháp về phát triển nguồn nhân lực
II.1. Đào tạo nhân lực cho khu FDI
II.2. Đào tạo nhân lực cho phát triển các lĩnh vực công nghệ cao.
........................................................................................................................................................................
Trang 5
Khoá luận tốt nghiệp Nguyễn Thị Nguyệt A2CN8
.................................................................................................................................
II.3. Đào tạo nguồn nhân lực cho chuyển dịch cơ cấu kinh tế và cải
cách lao động ở nông thôn.
II.4. Đào tạo nhân lực cho xuất khẩu lao động.
II.5. Hoàn thiện các chính sách thúc đẩy phát triển nguồn nhân lực.
III. Giải pháp về chính sách lao động và giải quyết các vấn đề xã hội của
LĐ
III.1. Hoàn thiện chính sách lao động
III.2. Chính sách giải quyết các vấn đề xã hội của lao động
IV. Giải pháp về toàn cầu hoá đối với môi trường kinh doanh.
IV.1. Nâng cao tính năng động và hiệu quả kinh doanh của nền kinh
tế.
IV.2. Tạo môi trường sản xuất kinh doanh.
KẾT LUẬN
TÀI LIỆU THAM KHẢO
........................................................................................................................................................................
Trang 6
Khoá luận tốt nghiệp Nguyễn Thị Nguyệt A2CN8
.................................................................................................................................
CHƯƠNG I: TÁC ĐỘNG CỦA TOÀN CẦU HOÁ ĐỐI VỚI LAO ĐỘNG
VIỆT NAM
I. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ TÁC ĐỘNG CỦA TOÀN CẦU HOÁ
I.1. Khái niệm về toàn cầu hoá
Sự sụp đổ của hệ thống xã hội chủ nghĩa vào cuối những năm 80 và đầu
thập kỷ 90 đã làm biến đổi trật tự hệ thống thế giới. Cũng trong thời điểm
chuyển đổi ấy, khái niệm “toàn cầu hoá” bắt đầu hình thành và được sử
dụng một cách phổ biến. Những quan hệ, liên kết vượt lên trên quốc gia,
đôi khi người ta cách điệu thành “siêu quốc gia”, ấy được gọi là quá trình
quốc tế hoá. Đa số bắt nguồn từ cơ sở kinh tế, nhưng cũng có những quan
hệ được dựng lên bởi những tham vọng, lý tưởng chính trị không có nguồn
gốc từ những cơ sở kinh tế – xã hội hiện thực. Những quốc gia dân tộc đã
thực sự trưởng thành đến lúc tham dự một cách có ý thức vào một quá
trình mới, hình thành hệ thống thế giới. Nó mở đường cho sự hình thành
một hệ thống toàn thế giới. Về mặt khái niệm, đó là lúc khái niệm “quốc tế
hoá” được thay thế bởi khái niệm “toàn cầu hoá”
Toàn cầu hoá là quá trình hình thành một chính thể thống nhất toàn thế
giới. Đó là sự ảnh hưởng, tác động, xâm nhập lẫn nhau xuyên biên giới
trong các lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội, trước hết và chủ yếu là
trên lĩnh vực kinh tế, và vận hành trong một trật tự hệ thống toàn cầu.
Toàn cầu hoá có thể được xem xét như một quá trình lịch sử tự nhiên.
Roland Robertson là người đi đầu trong quan niệm này. Ông gọi nó là quá
trình hội tụ thế giới trên phạm vi rộng, phân biệt với các quá trình trên
........................................................................................................................................................................
Trang 7
Khoá luận tốt nghiệp Nguyễn Thị Nguyệt A2CN8
.................................................................................................................................
phạm vi nhỏ hơn diễn ra trong quốc gia hay địa phương. Hàm ý của
R.Robertson là lịch sử toàn thế giới đi theo một tiến trình hợp nhất, thông
qua việc hình thành nên những thực thể xã hội lớn dần – mà lớn nhất là
thực thể toàn cầu – và ngay trong quá trình hình thành các thực thể trung
gian đã hàm chứa quá trình toàn cầu hoá, dưới dạng manh nha. Ông cho
rằng, tiến trình toàn cầu hoá bắt đầu ở Châu Âu đầu thế kỷ XV. Nó được
mở rộng ra ngoài phạm vi Châu Âu từ giữa thế kỷ XVIII. Robertson phân
quá trình này thành hai giai đoạn: từ 1750 đến 1870 là giai đoạn “toàn cầu
hoá phôi thai”, còn từ 1870 đến những năm 1920 như là giai đoạn thiết
yếu của sự “cất cánh” đưa đến sự thiết lập một xã hội toàn cầu. Hai giai
đoạn này được xác định với một hỗn hợp của những sự phát triển chính trị,
kinh tế, văn hoá và công nghệ. Từ cách tiếp cận xã hội học tôn giáo,
Robertson vẫn có được một cái nhìn khá biện chứng về quá trình toàn cầu
hoá. Ông không coi nó là quá trình đồng nhất toàn cầu, mà là sự thâm
nhập lẫn nhau giữa cái toàn cầu (the global) và cái địa phương (the local).
Trong kinh doanh, nó thể hiện bằng sự hợp tác toàn cầu đáp ứng nhu cầu
sản phẩm và thị trường của địa phương theo từng hoàn cảnh cụ thể, tương
thích với sự thay đổi trong nhu cầu tiêu dùng. Từ đó, Robertson đưa ra
khái niệm “glocalization” hay “local globalization” (toàn cầu hoá có tính
địa phương.
Tóm lại, toàn cầu hoá kinh tế bao hàm sự lưu chuyển ngày càng tự do hơn
và nhiều hơn hàng hoá, vốn, công nghệ và lao động vượt ra khỏi biên giới
quốc gia. Đó chính là phương thức để giải quyết mâu thuẫn nảy sinh trong
quá trình phát triển của sức sản xuất, một quá trình làm cân đối cung cầu
đối với những yếu tố đầu vào và đầu ra của sản xuất, bao gồm vốn, công
nghệ, quản lý, nhân công và hàng hoá nhằm tối ưu hoá việc phân bố và sử
dụng những yếu tố này trên phạm vi toàn cầu.
........................................................................................................................................................................
Trang 8
Khoá luận tốt nghiệp Nguyễn Thị Nguyệt A2CN8
.................................................................................................................................
Như vậy, toàn cầu hoá là một quá trình khách quan của xã hội loài người,
cả thế giới chỉ có một quá trình toàn cầu hoá duy nhất đang trải qua các
giai đoạn phát triển khác nhau, mỗi nước - đặt biệt là các nước đang phát
triển – không thể có sự lựa chọn: tẩy chay toàn cầu hoá này hay chỉ tham
gia vào toàn cầu hoá kia, hoặc chờ đợi làn sóng toàn cầu hoá mới nào đó
có lợi cho mình. Việt Nam cũng không là trường hợp ngoại lệ. Tổng thư
ký Liên hợp quốc Kofi Anan đã nói “ Những người thua cuộc thực sự
trong một thế giới còn rất nhiều bất bình đẳng ngày nay không phải là
những người đã phải đối mặt quá nhiều với toàn cầu hoá mà là những
người bị gạt ra lề của quá trình ấy”. Thủ tướng Phan Văn Khải cũng
không chỉ rõ: “Chúng ta cần cùng nhau tìm ra các biện pháp nhằm tối đa
hoá các mặt tích cực và tối thiểu hoá các mặt tiêu cực của quá trình toàn
cầu hoá, đặc biệt là ngăn chặn sự phát triển của đói nghèo tại các nước
đang phát triển vì các nước này tham gia vào quá trình toàn cầu hoá là
nhằm đạt được một sự phát triển ổn định và bền vững”.
I.2. Nhận xét chung về tác động của toàn cầu hoá đến thị trường lao
động thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng.
Trong xu thế toàn cầu hoá, do sự phát triển mạnh mẽ của khoa học kỹ
thuật và sự bành trướng của các công ty xuyên quốc gia, nhất là tác động
vào các nước đang phát triển, hai xu thế tưởng chừng như trái ngược nhau
đang diễn ra đồng thời , đó là vừa thúc đẩy sự di chuyển lao động, vừa hạn
chế dòng di chuyển này. Một mặt, nhu cầu của thị trường lao động ở nhiều
nước phát triển và các nước khan hiếm lao động đã tạo ra một dòng chảy
lao động tới những nước này từ những nước đang phát triển và dư thừa lao
động. Mặt khác, sự bành trướng của các công ty xuyên quốc gia thông qua
........................................................................................................................................................................
Trang 9
Khoá luận tốt nghiệp Nguyễn Thị Nguyệt A2CN8
.................................................................................................................................
FDI vào các nước đang phát triển đã trở thành yếu tố có tác dụng giữ lao
động tại chỗ, hạn chế dòng di chuyển lao động quốc tế, nhưng lại thúc đẩy
dòng di chuyển lao động trong nước từ nông thôn ra thành thị, từ những
khu vực kém phát triển tới những địa phương phát triển hơn và tới những
ngành nghề có nhiều cơ hội việc làm và thu nhập cao hơn.
Xét theo nghĩa rộng đây chính là những hình thức khác nhau của thị
trường lao động quốc tế vì lực lượng lao động làm việc trong các công ty
được quản lý tập trung theo những tiêu chuẩn nhất định, buộc người lao
động phải học hỏi nâng cao trình độ để đáp ứng yêu cầu công việc giống
nhau trong các chi nhánh của công ty tại các quốc gia khác nhau. Lao
động tại các quốc gia đang phát triển được thu hút vào các chi nhánh công
ty xuyên quốc gia. Như vậy, thực chất vẫn có sự dịch chuyển lao động
nhưng không vượt qua biên giới quốc gia. Một hình thức phân công lao
động quốc tế và dịch chuyển lao động vô hình nữa là trong thời đại tin học
và Internet này nay, một người vẫn ngồi ở quốc gia mình mà vẫn có thể
làm việc cho một công ty ở quốc gia khác thông qua mạng Internet. Như
vậy, cho dù không có sự di chuyển lao động, trên thực tế lao động vẫn
được quốc tế hoá, có sự phân công và ràng buộc lẫn nhau. Đây là những
điểm mới của thị trường lao động quốc tế trong bối cảnh toàn cầu hoá hiện
nay.
Toàn cầu hoá, cùng với những nỗ lực cải cách đi liền với nó, đã làm tăng
áp lực cạnh tranh trên các thị trường sản phẩm. Áp lực cạnh tranh gia tăng
đến lượt mình sẽ làm giảm bớt mức độ định đoạt tiền lương và phân biệt
đối xử với lao động nữ của những người sử dụng lao động.
........................................................................................................................................................................
Trang 10
Khoá luận tốt nghiệp Nguyễn Thị Nguyệt A2CN8
.................................................................................................................................
Không chỉ có vậy, nhờ có thương mại hàng hoá và dịch vụ, nhờ sự chu
chuyển về vốn và các luồng di chuyển trên thị trường, thu nhập từ lao
động trong xu hướng dài hạn ở các nước đang phát triển ngày một tăng.
Tác động tích cực của toàn cầu hoá đến tiền lương trước hết được chỉ ra
trong mối liên hệ chặt chẽ giữa tiền lương và năng suất ở trong một quốc
gia. Nhìn chung các nhà kinh tế thừa nhận: Năng suất lao động tăng
nhanh hơn ở những nền kinh tế mở hơn, trong khi đến 90% sự khác biệt về
tiền lương được giải thích bởi sự khác biệt về năng suất lao động.
Với chừng mực nhất định, sự di chuyển các luồng vốn quốc tế có thể làm
cho khủng hoảng tài chính dễ xảy ra hơn, những mất mát về thu nhập do
toàn cầu hoá gây nên có thể lớn hơn rất nhiều so với những gì mà thương
mại quốc tế mang lại. Khủng hoàng tài chính nổ ra làm giảm mức thu
nhập từ lao động là do các luồng vốn đã ngày càng tự do di chuyển , trong
khi lao động thì không như vậy. Do vậy, đồng thời với việc “làm thông
thoáng” thị trường lao động, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cần quản
lý kinh tế vĩ mô tốt và thực thi những chính sách tài chính có hiệu quả.
Trong khi tác động ngắn hạn của tự do hoá thương mại đến tiền lương có
thể là tiêu cực, thì tích cực ngắn hạn của đầu tư trực tiếp nước ngoài lại là
tích cực. Do vậy, mở cửa nền kinh tế, tự do di chuyển lao động mà không
thu hút được vốn đầu tư nước ngoài sẽ dẫn đến những mất mát lớn về tiền
lương và thu nhập từ lao động.
Tại Việt Nam cũng đang diễn ra những xu hướng tiền lương và dòng di
chuyển lao động khác nhau. Những cơ hội việc làm được tạo ra bởi dòng
FDI, nhất là ở những khu công nghiệp và khu chế xuất và sự trả công hấp
dẫn hơn đã tạo nên dòng di chuyển lao động từ vùng nông thôn ra thành
........................................................................................................................................................................
Trang 11
Khoá luận tốt nghiệp Nguyễn Thị Nguyệt A2CN8
.................................................................................................................................
thị, từ khu vực nông nghiệp chuyển đến khu công nghiệp, từ nơi có thu
nhập thấp hơn đến khu có thu nhập cao hơn. Ngoài ra, dòng di chuyển lao
động ra nước ngoài làm việc cũng tuân theo quy luật trên, tức là tới những
nơi có cơ hội việc làm nhiều hơn và trả công cao hơn. Xét về khía cạnh
kinh tế, đây là những sự dịch chuyển lao động tuân theo quy luật thị
trường, làm cho nguồn lực lao động được sử dụng hợp lý hơn, hiệu quả
hơn. Tuy nhiên, sự di chuyển lao động theo quy luật thị trường nhiều khi
lại không phù hợp với kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội. Thể hiện rõ nhất
là sự bất hợp lý trong việc tập trung quá nhiều lao động có trình độ đại học
ở các đô thị, trong khi loại hình lao động này lại đang rất thiếu ở những
vùng kinh tế khó khăn. Ngoài ra, khác với sự di chuyển của vốn và hàng
hoá, di chuyển lao động là sự di chuyển con người nên bao giờ cũng phát
sinh nhiều vấn đề đòi hỏi có sự can thiệp và trợ giúp hiệu quả và kịp thời
của của Nhà nước. Đây là những thách thức lớn xét từ góc độ quản lý lao
động.
Toàn cầu hoá đang đặt ra những yêu cầu và điều kiện cho việc điều chỉnh
cơ cấu lao động xã hội sao cho có hiệu quả nhất đối với nền kinh tế. Toàn
cầu hoá mở ra khả năng cho các quốc gia phát triển chậm hơn nhanh
chóng tham gia vào hệ thống phân công lao động quốc tế, từ đó hình thành
một cơ cấu kinh tế – xã hội có hiệu quả hơn, đẩy nhanh, rút ngắn tiến trình
hiện đại hoá. Xu hướng phân công lao động quốc tế đang chuyển từ phân
công theo chiều dọc sang phân công lao động theo chiều ngang , với nội
dung của nó là phân công theo bộ phận cấu thành sản phẩm. Các cơ sở sản
xuất ở khắp các nơi trên thế giới tham gia vào sản xuất các bộ phận, chi
tiết, linh kiện theo một quy chuẩn rồi ráp nối với nhau thành sản phẩm
hoàn chỉnh. Về lâu dài, với hình thức phân công này, Việt Nam có thể
tham gia vào công đoạn nào đó của quá trình phân công lao động quốc tế
........................................................................................................................................................................
Trang 12
Khoá luận tốt nghiệp Nguyễn Thị Nguyệt A2CN8
.................................................................................................................................
mà đẩy nhanh tiến trình điều chỉnh kết cấu ngành của nền kinh tế quốc gia
như một số quốc gia trong khu vực, đặc biệt là các “con rồng, con hổ” đã
và đang áp dụng.
Về chiến lược phát triển nguồn nhân lực, các nước phát triển thường tập
trung vào những ngành kỹ thuật cao, có tỷ trọng công nghệ cao và vốn cao
hơn trong khi các nước đang phát triển lại tập trung nhiều vào những
ngành sử dụng nhiều lao động. Điều đó cũng phản ánh một bức tranh
chung về phân công lao động quốc tế. Tuy nhiên, trong điều kiện phát
triển đan xen hiện nay, một mặt ta tiếp tục phát triển những ngành công
nghiệp sử dụng nhiều lao động, mặt khác vẫn có thể đầu tư phát triển
nguồn nhân lực đáp ứng cho những ngành công nghệ cao để đa dạnh hoá
cơ cấu lao động và cơ cấu kinh tế. Chiến lược phát triển nguồn nhân lực
không thể cách ly, mà luôn phải gắn chặt với chiến lược phát triển kinh tế
– xã hội, vừa có tác dụng phục vụ, vừa có tác dụng thúc đẩy chiến lược
phát triển kinh tế – xã hội. Đây cũng là một trong những nhiệm vụ quan
trọng của Nhà nước trong lĩnh vực quản lý và phát triển nguồn nhân lực
trong tiến trình toàn cầu hoá.
Mặc dù toàn cầu hoá đặt ra nhiều vấn đề nghiêm trọng, với nguy cơ về sự
không ổn định và gạt ra bên lề một số nước, kinh nghiệm hiện tại cho thấy
toàn cầu hoá mở ra những triển vọng mới cho hội nhập của các nước đang
phát triển vào nền kinh tế thế giới.
Những cơ hội
Toàn cầu hoá đang mở ra những cơ hội chưa từng có cho các nước trên thế
giới. Nhờ những tiến bộ của công nghệ thông tin và viễn thông mà chi phí
giao dịch giảm đi rất nhiều, khoảng cách về không gian và thời gian giữa
........................................................................................................................................................................
Trang 13
Khoá luận tốt nghiệp Nguyễn Thị Nguyệt A2CN8
.................................................................................................................................
các quốc gia được thu hẹp, tốc độ và điều kiện tiếp cận với tri thức mới
được tăng lên. Toàn cầu hoá làm tăng thêm tính tự chủ của các tác nhân
tham gia quá trình này vì làm tăng cơ hội lựa chọn của họ,
Toàn cầu hoá có lợi cho việc thúc đẩy các nhân tố kinh tế như tiền tệ, kỹ
thuật, tri thức, phân bổ hợp lý hoá các nguồn lực, mở rộng hoạt động
thương mại, nâng cao hiệu quả kinh tế, gắn chặt mối liên kết kinh tế , kỹ
thuật giữa các nước và khu vực. Thị trường thế giới đã trở thành một
nguồn công nghệ và vốn vô cùng lớn lao mà các nước đều có cơ hội để
khai thác. Tri thức của loài người và thông tin toàn cầu được phổ biến
rộng rãi mà mọi người đều có cơ hội tiếp cận.
Đối với nước ta, toàn cầu hoá tạo cơ hội thu hút các nguồn vốn đầu tư
nước ngoài, tiếp thu các công nghệ mới để thúc đẩy phát triển kinh tế.
Toàn cầu hoá thúc đẩy phát triển thương mại và tạo điều kiện cho nước ta
tham gia sâu rộng hơn vào phân công lao động quốc tế nhằm phát huy tốt
hơn lợi thế cạnh tranh của nền kinh tế. Như vậy, với những điều kiện phù
hợp, toàn cầu hoá có thể đóng góp đáng kể vào tăng trưởng kinh tế, xoá
đói giảm nghèo và mở ra con đường phát triển lâu dài bền vững tiến kịp
các nước đi trước.
Những thách thức
Tuy nhiên cũng cần phải nhấn mạnh rằng, cơ hội, xét về ý nghĩa thực tiễn
chỉ là tiềm năng. Bản thân các cơ hội không mang lại các giá trị cụ thể.
Các cơ hội có thể trở thành hiện thực khi và chỉ khi các điều kiện cần thiết
để thực hiện đã được hội đủ.
........................................................................................................................................................................
Trang 14
Khoá luận tốt nghiệp Nguyễn Thị Nguyệt A2CN8
.................................................................................................................................
Tham gia vào quá trình toàn cầu hoá cũng có nghĩa là nước ta cần phải
tuân thủ hàng loạt các yêu cầu để hôị nhập, từ các luật lệ về bản quyền đến
các tiêu chuẩn về ngân hàng. Trong khi đó , rất nhiều chuẩn mực, quy tắc
quốc tế được soạn thảo trong tình hình các nước phát triển giữ vai trò
chính. Như vậy, đối với các nước có trình độ phát triển thấp như nước ta,
rủi ro trong vận hành kinh tế sẽ gia tăng.
Toàn cầu hoá kinh tế đưa đến nhiều cơ hội lập nghiệp, nhiều cơ hội việc
làm, nhưng kèm theo là đổi mới kỹ thuật nhanh hơn , vòng quay tuổi thọ
ngắn hơn, vốn lưu thông linh hoạt hơn, sự cạnh tranh nhân lực sâu sắc hơn
và tính rủi ro trong việc làm cũng cao hơn.
Những thách thức lớn nhất đối với nước ta hiện nay và trong tương lai là
làm thế nào để vượt qua được những yếu kém của nền kinh tế và sự tụt
hậu của nguồn nhân lực như:
Khả năng cạnh tranh của nền kinh tế nói chung và của từng loại hàng
hoá, dịch vụ nói riêng còn thấp hơn nhiều so với các nước trong khu
vực và trên thế giới và về chất lượng, giá cả, mẫu mã...;
Cơ sở hạ tầng (đướng sá, bến cảng, giao thông, thông tin liên lạc, điện
nước...) kém phát triển chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển kinh tế;
Trình độ công nghệ của các ngành kinh tế rất lạc hậu (đi sau các nước
trong khu vực từ 3-5 thế hệ). Việc ứng dụng công nghệ thông tin vào
quản lý và kinh doanh còn ở mức rất thấp;
........................................................................................................................................................................
Trang 15
Khoá luận tốt nghiệp Nguyễn Thị Nguyệt A2CN8
.................................................................................................................................
Các thể chế kinh tế thị trường chưa được thiết lập và phát triển đồng
bộ;
Chất lượng nguồn nhân lực còn bất cập. Ngoài trình độ chuyên môn
nghiệp vụ, những phẩm chất khác như ý thức chấp hành kỷ luật lao
động và kỷ luật công nghệ, khả năng ngoại ngữ, tình trạng sức khoẻ...
cũng đáng lo ngại;
Cơ sở vật chất của hệ thống đào tạo, dạy nghề nước ta lạc hậu so với
trình độ chung của nhiều nước trong khu vực và trên thế giới. Trong
khi khả năng đầu tư cho đào tạo, dạy nghề còn ở mức rất thấp so với
các nước trong khu vực.
Xu hướng thương mại hoá giáo dục, đào tạo cản trở yêu cầu tăng
cường giáo dục và đào tạo cho người lao động tại các vùng chậm phát
triển và cho người nghèo .
II. Tổng quan tác động của toàn cầu hoá đối với một số vấn đề lớn
trên thị trường lao động việt nam.
Đối với Việt Nam trong gần hai thập kỷ qua, nhiều thay đổi đã và đang
diễn ra dưới những tác động kép. Thứ nhất, đó là những thay đổi do quá
trình đổi mới mà Đảng và nhân dân ta chủ động khởi xướng và thực hiện
mang lại. Thứ hai là tác động của xu hướng toàn cầu hoá. Đường lối đổi
mới của Việt nam được thực hiện trong bối cảnh trên thế giới đang diễn ra
xu hướng toàn cầu hoá và yếu tố toàn cầu hoá được tính đến trong quá
trình triển khai đường lối đổi mới. Bởi vậy, chúng ta cần đánh giá, dự báo
đúng những thay đổi đã và có thể diễn ra dưới những tác động của những
........................................................................................................................................................................
Trang 16
Khoá luận tốt nghiệp Nguyễn Thị Nguyệt A2CN8
.................................................................................................................................
yếu tố nội tại trong đường lối đổi mới và những tác động từ bên ngoài của
xu hướng toàn cầu hoá. Nói cách khác, chúng ta cần đánh giá đúng mức
độ và phạm vi tác động của toàn cầu hoá đổi với những thay đổi của Việt
Nam để có những đối sách thích hợp.
Trong lĩnh vực lao động – việc làm và các vấn đề xã hội, có thể khái quát
một số tác động của toàn cầu hoá như sau:
II.1. Tác động của toàn cấu hoá đối với vấn đề việc làm
Về tổng thể trên phạm vi toàn cầu, quá trình toàn cầu hoá làm tăng lưu
lượng giao dịch trên cả 3 thị trường là thị trường hàng hoá-dịch vụ, thị
trường tài chính và thị trường lao động. Đối với thị trường lao động thế
giới, tổng cầu về lao động, tức số việc làm mới được tạo ra nhiều hơn,
nhưng đi kèm theo đó sẽ là sự dư thừa lao động cục bộ, tức thất nghiệp do
sự cạnh tranh và sự phân bổ lại các nguồn lực dưới tác động điều chỉnh
của thị trường toàn cầu. Như vậy, sự gia tăng của tổng cầu về lao động và
suy giảm cục bộ về lao động chính là hai yếu tố mang đến thời cơ và thách
thức cho mỗi quốc gia, mỗi doanh nghiệp trong quá trình toàn cầu hoá.
Trong khi toàn cầu hoá vừa làm mất đi việc làm vừa tạo ra việc làm mới,
hai quá trình này không diễn ra đồng thời. Trong giai đoạn tự do hoá
thương mại, và nói chung hơn là giai đoạn của cải cách kinh tế, tốc độ mất
việc làm có thể cao hơn so với tốc độ tạo việc làm. Những nguyên nhân
thường được nêu ra là:
- Do phải sắp xếp lại lao động khi dỡ bỏ những rào cản thương mại, đặt
biệt là trong những ngành được Nhà nước chính thức bảo hộ dựa vào
nguồn lao động rẻ và chất lượng thấp.
........................................................................................................................................................................
Trang 17
Khoá luận tốt nghiệp Nguyễn Thị Nguyệt A2CN8
.................................................................................................................................
- Song song với quá trình trên là việc thu hẹp “đặc quyền” và giảm dư
thừa lao động trong doanh nghiệp Nhà nước cùng các cơ quan hành
chính. Quá trình này làm tăng đáng kể tỷ lệ thất nghiệp trong những
năm đầu của “mở cửa”.
Nhưng hội nhập với thị trường thế giới, đẩy mạnh cạnh tranh, cổ phần hoá
doanh nghiệp Nhà nước, bãi bỏ độc quyền trong một số ngành cung cấp
dịch vụ công cộng, cải cách thủ tục hành chính, đặc biệt là chính sách mở
cửa thu hút vốn đầu tư nước ngoài đã gắn liền với việc tạo ra khối lượng
công ăn việc làm lớn, mở rộng thị trường lao động phi nông nghiệp và
hướng mạnh vào các ngành xuất khẩu.
Việc làm tạo ra dễ thấy là nhờ đầu tư trực tiếp nước ngoài, cụ thể nhất là
trong các khu công nghiệp và khu chế xuất. Đây chính là những động lực
tạo việc làm mạnh mẽ, bởi lẽ khu vực này không chỉ trực tiếp tạo việc làm
mà còn tác động “lan tỏa” tạo cầu lao động mới và thu hút vào các dự án
liên qua.
Nhìn chung, những đánh giá dài hạn và kinh nghiệm hội nhập cho thấy
trong cả quá trình, tốc độ tạo việc làm mới cao hơn nhiều so với tốc độ
mất việc làm.
Đối với Việt Nam, với tư cách là một nước phát triển, toàn cầu hoá có tác
dụng tích cực trong việc tạo ra việc làm mới trong bốn khu vực: Thứ nhất
là khu vực đầu tư nước ngoài FDI, Thứ hai là các doanh nghiệp sản xuất
và chế biến hàng xuất khẩu, thứ ba là xuất khẩu lao động, và thứ tư là tại
các khu vực khác, toàn cầu hoá đã có ảnh hưởng nhất định tới kích cầu nội
địa về hàng hoá-dịch vụ đã có tác dụng tăng cầu lao động, tức tạo thêm
việc làm.
........................................................................................................................................................................
Trang 18
Khoá luận tốt nghiệp Nguyễn Thị Nguyệt A2CN8
.................................................................................................................................
Theo số liệu thống kê chưa đầy đủ, đầu tư nước ngoài (FDI) tạo thêm số
việc làm bằng 2-3% tổng số việc làm được tạo thêm hàng năm. Tính đến
năm 2002, tổng số việc làm trực tiếp do khu vực FDI tạo ra là khoảng 420
ngàn chỗ làm việc, chưa kể số việc làm được tạo ra gián tiếp từ FDI.
Hàng triệu lao động được thu hút vào những ngành nghề sản xuất hàng
xuất khẩu, trong đó có những ngành có tổng kim ngạch xuất khẩu lớn và
sử dụng nhiều lao động như dệt may, giày dép, nuôi trồng và chế biến thuỷ
sản, thủ công mỹ nghệ, trồng các loại cây nông nghiệp và công nghiệp như
lúa, cà phê, hạt tiêu, hạt điều, cao su, cây ăn quả....
Về xuất khẩu lao động, hiện nay có khoảng 330 ngàn người Việt Nam
đang làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng xuất khẩu lao động. Tính trung
bình, hàng năm lượng tiền do số người Việt Nam làm việc theo những hợp
đồng lao động hợp pháp ở nước ngoài gửi về vượt con số 1,3 tỷ USD.
Ngoài ra, còn phải kể đến hàng chục ngàn lao động bằng cách này cách
khác đã tìm được cách ra nước ngoài làm ăn sinh sống, phần lớn ở các
nước Đông Âu và các nước cộng hoà thuộc Liên Xô cũ, và trong thời gian
gần đây là sang Trung Quốc và Căm Pu Chia. Trong số này có những
người làm ăn nghiêm túc, có những đóng góp cho kinh tế của nước sở tại
và tạo thu nhập cho bản thân và gia đình. Bên cạnh đó, cũng còn những
người có những hoạt động vi phạm pháp luật nước sở tại. Việc di chuyển
lao động quốc tế mang tính tự phát này cũng phản ánh tác động của xu thế
toàn cầu hoá. Dòng di chuyển này đang ẩn chứa trong nó cả cơ hội và
nguy cơ. Một mặt, nó góp phần giải quyết việc làm, tạo cơ hội cho một bộ
phận dân cư. Mặt khác nó cũng kèm theo nhiều hiện tượng xã hội phức
tạp, thậm chí tội phạm.
........................................................................................................................................................................
Trang 19
Khoá luận tốt nghiệp Nguyễn Thị Nguyệt A2CN8
.................................................................................................................................
Thu nhập dân cư tăng, giao lưu quốc tế tăng, thông tin trao đổi trong và
ngoài nước đã kích thích nhu cầu tiêu dùng trong nước tăng cả về lượng
lẫn về chất. Đây chính là yếu tố kích thích cầu của thị trường hàng hoá và
dịch vụ trong nước và là tác động gián tiếp của toàn cầu hoá đối với việc
tạo việc làm trong nước. Trong hơn hai năm thực hiện Luật doanh nghiệp,
đã có hơn 42 ngàn doanh nghiệp và hơn 300 ngàn hộ kinh doanh mới đăng
ký, thu hút thêm vốn đầu tư tương đương 4 tỷ đô la Mỹ và tạo được
khoảng 750 ngàn chỗ làm việc mới.
Ngoài tác động tích cực trong việc tạo việc làm mới, toàn cầu hoá cũng
buộc các doanh nghiệp của Việt Nam phải không ngừng nâng cao tính
cạnh tranh, sử dụng hợp lý và có hiệu quả các nguồn lực, trong đó có
nguồn lực lao động. Chính sức ép này đang tạo ra những thách thức đối
với vấn đề việc làm, nhất là trong khu vực kinh tế quốc doanh. Trước hết,
cần khảng định chủ trương tổ chức, sắp xếp lại các doanh nghiệp Nhà
nước là chủ trương của Đảng và Nhà nước nhằm làm cho khu vực kinh tế
Nhà nước làm ăn có hiệu quả hơn, sử dụng hợp lý và kinh tế hơn các
nguồn lực của xã hội. Quá trình sắp xếp , tổ chức lại doanh nghiệp Nhà
nước lại diễn ra trong điều kiện toàn cầu hoá nên nhiều doanh nghiệp chịu
sức ép cạnh tranh hoặc trực tiếp hoặc gián tiếp từ thị trường quốc tế. Trong
thời đại ngày nay, khó có thể tìm thấy một doanh nghiệp nào mà các yếu
tố đầu vào hoặc đầu ra, hoặc các phần cấu thành nên yếu tố đầu vào không
chịu ảnh hưởng của giá cả thị trường quốc tế. Trong bối cảnh đó, nhiều
doanh nghiệp Nhà nước đã bộc lộ yếu kém trong quản lý và sử dụng
nguồn lực, trong đó có nguồn lực lao động. Để đảm bảo tính hiệu quả và
sức cạnh tranh của từng doanh nghiệp và của toàn bộ khu vực kinh tế Nhà
nước, một bộ phận lao động đang làm việc trong các doanh nghiệp Nhà
nước sẽ thuộc diện dôi dư. Bởi vậy, trong những năm tới, xử lý vấn đề lao
........................................................................................................................................................................
Trang 20
