Luận văn thạc sĩ "Đổi mới cơ cấu cơ cấu vốn của các doanh nghiệp nhà nước"
Tài liệu nghiên cứu khá hữu ích cho các bạn sinh viên về chủ đề tạo cơ cấu vốn hợp lý trong các doangh nghiệp Nhà nước
1
L I CAM OAN
Tôi xin cam oan, ây là công trình nghiên c u khoa h c c l p
c a tôi. Các s li u trong lu n án là trung th c và có ngu n g c c th ,
rõ ràng. Các k t qu c a lu n án chưa t ng ư c công b trong b t c
công trình khoa h c nào. N u có sai sót, tôi xin ch u hoàn toàn trách
nhi m trư c pháp lu t.
Nghiên c u sinh
Tr n Th Thanh Tú
2
M CL C
L i cam oan...................................................................................................... 1
M c l c............................................................................................................... 2
Danh m c Hình và th .................................................................................. 3
Danh m c các b ng ............................................................................................ 4
Danh m c các ch vi t t t .................................................................................. 5
M u................................................................................................................ 6
Chương 1 Nh ng v n lý lu n cơ b n v cơ c u v n c a doanh nghi p...... 11
1.1. Cơ c u v n c a doanh nghi p ............................................................... 11
1.2. Nhân t nh hư ng n cơ c u v n....................................................... 45
1.3. Mô hình kinh t lư ng ng d ng trong xây d ng cơ c u v n trên
th gi i.......................................................................................................... 55
Chương 2 Th c tr ng cơ c u v n c a doanh nghi p Nhà nư c Vi t Nam hi n
nay .................................................................................................................... 69
2.1. T ng quan v doanh nghi p Nhà nư c (DNNN) Vi t Nam ................. 69
2.2. Th c tr ng cơ c u v n doanh nghi p Nhà nư c Vi t Nam hi n nay.... 78
2.3. ánh giá th c tr ng cơ c u v n c a doanh nghi p Nhà nư c Vi t Nam
hi n nay ...................................................................................................... 100
2.4. Kinh nghi m i m i cơ c u v n các doanh nghi p Nhà nư c Trung Qu c114
Chương 3 Gi i pháp i m i cơ c u v n c a doanh nghi p Nhà nư c Vi t Nam
hi n nay .......................................................................................................... 125
3.1. nh hư ng phát tri n và quan i m i m i cơ c u v n c a các doanh
nghi p Nhà nư c Vi t Nam trong th i gian t i ......................................... 125
3.2. Gi i pháp i m i cơ c u v n c a doanh nghi p nhà nư c Vi t nam hi n
nay: ............................................................................................................. 131
3.3. i u ki n th c hi n gi i pháp i m i cơ c u v n các doanh nghi p nhà
nư c Vi t nam hi n nay ............................................................................. 192
K t lu n .......................................................................................................... 202
Danh m c tài li u tham kh o .........................................................................204
3
DANH M C HÌNH VÀ TH
Hình
Hình 1.1. Mô hình M&M tình hu ng 1
Hình 1.2. Mô hình M&M tình hu ng 1
Hình 1.3. Giá tr các ph n dư trong hàm h i qui m u
th
th 1.1. Chi phí v n ch s h u
th 1.2. Tác ng c a N n giá tr doanh nghi p
th 1.3. Tác ng c a N n chi phí v n
th 1.4. Lý thuy t tĩnh v cơ c u v n: Cơ c u v n t i ưu và Giá tr c a
doanh nghi p
th 1.5. Lý thuy t tĩnh v cơ c u v n: Cơ c u v n t i ưu và Chi phí v n
th 1.6. Cơ c u v n t i ưu trong các tình hu ng
th 1.7. a d ng hoá và r i ro c a danh m c
th 1.8. ư ng th trư ng ch ng khoán (SML)
th 2.1. T c tăng c a vi c s d ng n và v n ch s h u
th 2.2. M i quan h gi a ROE và chi phí v n ch s h u c a các doanh
nghi p Nhà nư c
4
DANH M C CÁC B NG
B ng 1.1 So sánh thu nh p sau thu c a hai doanh nghi p
B ng 1.2 So sánh dòng ti n c a hai doanh nghi p
B ng 1.3 Dòng ti n c a Trái ch và c ông
B ng 1.4 K t qu ch y mô hình tác ng c a thu n cơ c u v n
B ng 2.1 Tình hình v n ch s h u nhà nư c t i các DNNN c ph n hoá
B ng 2.2 Cơ c u các doanh nghi p ch n m u nghiên c u theo quy mô v n
B ng 2.3 Cơ c u các doanh nghi p ch n m u nghiên c u theo ngành
B ng 2.4 Cơ c u v n t ng h p các ngành
B ng 2.5 V n ch s h u/T ng v n
B ng 2.6 N dài h n/T ng v n
B ng 2.7 H s V n ch s h u/N dài h n - T ng h p các ngành
B ng 2.8 H s V n ch s h u/ N dài h n theo ngành
B ng 2.9 Cơ c u tài s n c nh trong t ng tài s n - theo ngành
B ng 2.10 T tr ng chi phí v n vay trong t ng chi phí t ng ngành
B ng 2.11 Chi phí v n vay t ng ngành
B ng 2.12 Chi phí v n ch s h u t ng ngành
B ng 2.13 Chi phí v n trung bình t ng h p các ngành
B ng 2.14 Chi phí v n trung bình t ng ngành
B ng 2.15 ROE - theo ngành
B ng 2.16 Ch s kinh t vĩ mô c a Trung Qu c
B ng 2.17 T l và m c các doanh nghi p qu c doanh Trung Qu c thua l
B ng 3.1 Xác nh h s r i ro bêta c a các DNNN Vi t nam - ngành công nghi p
B ng 3.2 Chi phí c a l i nhu n gi l i - theo mô hình ph n bù r i ro và CAPM
B ng 3.3 Cơ c u v n và chi phí v n hi n t i c a CIENCO1 t năm 2002-2004
B ng 3.4 D báo cơ c u v n c a CIENCO1
5
DANH M C CÁC CH VI T T T
BC KT : B ng cân i k toán
BCKQKD : Báo cáo k t qu kinh doanh
CPH : C ph n hoá
DNNN : Doanh nghi p Nhà nư c
DNTN : Doanh nghi p Tư nhân
EBIT : Thu nh p trư c thu và lãi vay
EPS : Thu nh p trên c phi u
NDT : Nhân dân t
NHNN : Ngân hàng Nhà nư c
NHTM : Ngân hàng Thương m i
QTDN : Qu n tr doanh nghi p
ROA : Thu nh p trên t ng tài s n
ROE : Thu nh p trên v n ch s h u
TNHH : Trách nhi m h u h n
TPCP : Trái phi u chính ph
TTCK : Th trư ng ch ng khoán
TSC : Tài s n c nh
TSL : Tài s n lưu ng
USD : ô la M
VN : ng Vi t Nam
WACC : Chi phí v n trung bình
6
M U
Vi t nam hơn 20 năm qua, cùng v i công cu c i m i kinh t là quá
trình i m i các doanh nghi p nhà nư c. Hàng ngàn doanh nghi p nhà nư c
ã ư c chuy n i hình th c s h u, ư c qu n lý tài chính theo m t cơ ch
phù h p hơn. Nh ó, các doanh nghi p nhà nư c ã ph n nào kh ng nh
ư c v trí quan tr ng trong vi c t o thu nh p và i u ti t vĩ mô n n kinh t .
Song, hi u qu c a các doanh nghi p nhà nư c còn th p là m t th c t
không th ph nh n. M t trong nh ng nguyên nhân cơ b n d n n tình tr ng
trên là s b t h p lý trong cơ c u v n c a doanh nghi p nhà nư c. B i v y, n u
không ti p t c c i cách, n u không chú tr ng thi t l p m t cơ c u v n h p lý,
thì các doanh nghi p nhà nư c Vi t nam khó có th phát tri n n nh, càng
không th ng v ng trong c nhh tranh khi ti n trình h i nh p qu c t và khu
v c ang di n ra.
Bên c nh ó, nh ng v n mang tính lý thuy t v vi c hình thành m t
phương pháp ti p c n khoa h c xây d ng cơ c u v n cho các doanh nghi p
nhà nư c Vi t nam hi n v n chưa ư c nghiên c u m t cách y và toàn
di n, khi n cho các nhà ho ch nh chính sách và các nhà qu n lý tài chính
doanh nghi p nhà nư c còn g p nhi u khó khăn, vư ng m c trong nghiên c u
và ng d ng.
Chính vì v y, tài nghiên c u: ” i m i cơ c u v n c a các doanh
nghi p nhà nư c Vi t nam hi n nay” ư c l a ch n áp ng yêu c u lý
lu n và th c ti n ó.
TÌNH HÌNH NGHIÊN C U
Trên th gi i, có khá nhi u công trình nghiên c u v cơ c u v n và
m t s mô hình kinh t lư ng ã ư c xây d ng nghiên c u các nhân t
nh hư ng n cơ c u v n c a các doanh nghi p. H u h t các nghiên c u
7
hi n t i u nghiên c u cơ c u v n dư i giác qu n lý. Titman và Wessels
(1988) ã cho r ng ch có “tính duy nh t” ( ư c o lư ng b i Chi phí nghiên
c u tri n khai/T ng doanh thu, chi phí bán hàng cao, và nhân công v i chi
phí th p) và thu nh p là các nhân t quan tr ng. Năm 1984, Harris ã ch ng
minh b ng lý thuy t và th c ti n v t su t l i nhu n trung bình tăng s kéo
theo r i ro tăng trong mô hình nh giá tài s n taì chính nhi u th i kỳ và cu i
cùng d n n s tăng lên c a chi phí v n. i u này có th gi i thích cho vi c
ưa thích tài tr b ng n hơn là v n ch s h u c a các doanh nghi p.
Federick H.deB.Harris, m t giáo sư c a i h c Wake Forest, Bang
Winston Salem, M ã xu t mô hình nghiên c u m i liên h gi a c u
trúc tài s n, m c m nhi m doanh thu và cơ c u v n. Williamson (1988,
1991) cho r ng doanh nghi p có t tr ng tài s n c nh trên t ng tài s n
càng cao thì càng ph i s d ng nhi u v n ch s h u. Gentry (1994) ã so
sánh m c òn b y và t l chi tr c t c c a công ty liên danh c a M
trong ngành công nghi p khai thác d u m và khi t. Ông ã phát hi n ra
r ng, các công ty liên danh, m c dù không ph i ch u thu thu nh p doanh
nghi p, có t l chi tr c t c cao hơn và s d ng n ít hơn. i u này cũng
phù h p v i các nghiên c u v tác ng c a thu n s l a ch n cơ c u
v n c a các công ty M .
Rajan và Zingales (1955) ã ưa ra m t nghiên c u r t i n hình v cơ
c u v n c a doanh nghi p các nư c OECD và ã phát hi n ra m i quan h
ngư c chi u r t ch t ch gi a giá tr s sách c a c phi u v i òn b y tài
chính. Gi ng như Rajan và Zingales, Barclay, Smith và Watts (1955) cũng
ã phát hi n ra r ng t l n có quan h ngư c chi u v i t l giá th trư ng
và giá s sách.
b sung cho nghiên c u tr t t phân h ng c a M.Miller, m t vài lý
thuy t ã ư c xây d ng d a trên chi phí giao d ch. Ví d , năm 1989, Fischer ã
8
s d ng mô hình quy n ch n giá và phát hi n ra ch m t thay i nh trong chi phí
v n cũng d n n m t thay i áng k trong cơ c u v n m c tiêu. Benartzi,
Michaely và Thaler (1997) ã phát hi n ra r ng, trái ngư c v i nh ng lý thuy t t i
ưu v chi tr c t c, các giám c dư ng như chi tr c t c d a trên cơ s thu
nh p trong quá kh nhi u hơn ch không ph i là thu nh p trong tương lai.
Baker và Wurgler (2002) ã ti n hành i u tra s nh hư ng c a t l thu
nh p trên c phi u trong quá kh . Nhưng h ch quan tâm n nh hư ng c a
t l thu nh p này lên quy t nh phát hành c a công ty và không xem xét n
nh ng thay i ng m nh.
Graham năm 2003 ã ti n hành m t i u tra v tác ng c a thu . Reinte
Gropp, m t nhà nghiên c u kinh t n i ti ng c a Ngân hàng Trung ương Châu
Âu, ã xu t m t mô hình nghiên c u k t h p nhi u lo i thu c a chính ph
c, năm 2002. Mô hình cũng bao g m các lo i thu kinh doanh c a chính
quy n a phương. Hơn n a, mô hình cũng cho r ng ph n ti t ki m thu theo
Lu t thu c a c khi các doanh nghi p tài tr m t t l nh t nh b ng n s
thay i theo s c thu c a t ng a phương.
Nghiên c u c a Francis Cai và Arvin Ghosh (2003) v cơ c u v n, b ng
các ki m nh th c t ã cho th y các doanh nghi p có xu hư ng di chuy n v
i m cơ c u v n t i ưu khi h ã quá ngư ng trung bình ngành nhanh hơn là
khi di chuy n n i m t i ưu khi h th p hơn ngư ng trung bình ngành.
i u này có nghĩa là các doanh nghi p không quan tâm n vi c s d ng n
nhi u hay ít khi h dư i m c trung bình ngành.
Năm 2004, Lisa A.Keister ã nghiên c u v chi n lư c tài chính c a
các doanh nghi p trong n n kinh t chuy n i, tiêu bi u là Trung Qu c, ã
ưa ra các gi thuy t v xu th thay i cơ c u v n c a các doanh nghi p
nhà nư c Trung qu c. K t qu ki m nghi m cho th y: trong th p k uc a
quá trình i m i, các doanh nghi p nhà nư c càng gi l i nhi u l i nhu n
9
thì càng vay n t bên ngoài nhi u ; vi c vay n c a các doanh nghi p gia
tăng cùng v i s thay iv i u ki n a lý; các doanh nghi p các khu
v c phát tri n vay n t các ngân hàng nhi u hơn và t các ngu n khác ít
hơn so v i các doanh nghi p khu v c kém phát tri n và h u h t các doanh
nghi p u ph thu c vào v n vay ngân hàng.
Vi t nam, các công trình nghiên c u v cơ c u v n không nhi u.
Trong lu n văn th c s c a tác gi Bùi Văn Thi (2001) v i tài:’’ im i
cơ c u ngu n v n c a Công ty Shell gas H i phòng” và tác gi Lê Thu Thu
(2004) “ i m i cơ c u v n c a Công ty Xây d ng Lũng lô”, cũng nghiên
c u v cơ c u v n. Nhưng các tác gi m i ch d ng l i các phân tích th c
tr ng cơ c u v n c a m t doanh nghi p c th và xu t các gi i pháp mang
tính nh tính i m i cơ c u v n c a doanh nghi p ó. Bài vi t c a TS.
àm Văn Hu trên t p chí Kinh t phát tri n s tháng 10 năm 2005,” Bàn v
i u ki n xác l p cơ c u v n c a doanh nghi p Vi t nam hi n nay” cũng ã
phân tích m t s nhân t nh hư ng n cơ c u v n c a doanh nghi p và các
i u ki n xây d ng cơ c u v n t i ưu cho doanh nghi p Vi t nam. Các i u
ki n ư c phân tích ch y u d a trên các cơ s v lý thuy t mà chưa ư c
ki m ch ng.
M C ÍCH NGHIÊN C U
• Nghiên c u nh ng v n lý lu n cơ b n v cơ c u v n c a doanh
nghi p: nh ng nhân t nh hư ng n cơ c u v n, căn c và mô hình thi t l p
cơ c u v n t i ưu.
• ánh giá th c tr ng cơ c u v n c a các doanh nghi p Nhà nư c Vi t
Nam trên b s li u i u tra 375 doanh nghi p nhà nư c c a C c Tài chính
doanh nghi p.
• xu t gi i pháp i m i cơ c u v n c a các doanh nghi p nhà nư c
Vi t Nam hi n nay, theo 3 nhóm:
10
(i) Nhóm gi i pháp nh lư ng: xây d ng mô hình kinh t lư ng ư c
lư ng nh ng nhân t nh hư ng n cơ c u v n c a các doanh nghi p
nhà nư c Vi t nam hi n nay và hoàn thi n các i u ki n xây d ng mô
hình cơ c u v n.
(ii) Nhóm gi i pháp nh tính: i m i nh n th c v cơ c u v n và t m
quan tr ng c a cơ c u v n t i ưu, xác nh chính xác căn c thi t l p
cơ c u v n, i m i chính sách qu n lý tài chính i v i doanh
nghi p nhà nư c .v.v...
(iii) Nhóm gi i pháp ng d ng: xây d ng mô hình cơ c u v n t i ưu cho
m t doanh nghi p i n hình (T ng Công ty Xây d ng Công trình
Giao thông 1 - CIENCO1).
PH M VI NGHIÊN C U
• Nghiên c u cơ c u v n c a doanh nghi p.
Phân tích, ánh giá th c tr ng cơ c u v n c a 375 doanh nghi p Nhà nư c (S
li u i u tra c a C c Tài chính doanh nghi p - B Tài chính), nghiên c u cơ
c u v n c a m t doanh nghi p i n hình (T ng Công ty Xây d ng Công trình
Giao thông 1 - CIENCO1).
• Th i gian nghiên c u: t năm 2000 n năm 2005.
PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U
• Trên cơ s phương pháp lu n c a ch nghĩa duy v t bi n ch ng và
duy v t l ch s , các phương pháp ư c s d ng trong quá trình th c hi n
lu n án: phương pháp ph ng v n, thu th p thông tin, t ng h p, so sánh, phân
tích tình hu ng.
• Phương pháp toán kinh t ư c s d ng v i mô hình kinh t lư ng
xây d ng mô hình cơ c u v n c a các doanh nghi p Nhà nư c.
11
CHƯƠNG 1
NH NG V N LÝ LU N CƠ B N V
CƠ C U V N C A DOANH NGHI P
1.1. Cơ c u v n c a doanh nghi p
1.1.1. Khái ni m và phân lo i doanh nghi p
1.1.1.1. Khái ni m doanh nghi p
Doanh nghi p là m t t bào, b ph n c u thành c a n n kinh t , có quan
h ch t ch v i các b ph n khác. Cùng v i s phát tri n c a các phương th c
s n xu t, cách th c t ch c doanh nghi p cũng ngày càng phát tri n. Do v y,
c n có m t cách hi u toàn di n, th ng nh t v doanh nghi p, là cơ s nghiên
c u cơ c u v n c a doanh nghi p.
Cho n nay có r t nhi u cách hi u khác nhau v doanh nghi p. Theo
nh nghĩa c a Vi n Th ng kê và Nghiên c u Kinh t , doanh nghi p là m t t
ch c kinh t mà ch c năng chính c a nó là s n xu t c a c i và d ch v bán
[32]. Theo Lu t Công ty Vi t nam ban hành năm 1994, doanh nghi p là các
ơn v kinh doanh ư c thành l p v i m c ích ch y u là th c hi n các ho t
ng kinh doanh, ó là vi c th c hi n m t hay m t s ho c t t c các công
o n c a quá trình u tư, t s n xu t n tiêu th hay th c hi n d ch v trên
th trư ng nh m m c ích sinh l i [24].
Theo Lu t doanh nghi p Vi t nam ban hành năm 1999 thì doanh nghi p
là t ch c kinh t có tên riêng, tài s n riêng, tr s giao d ch n nh, ư c ăng kí
kinh doanh theo qui nh c a pháp lu t, nh m th c hi n các ho t ng kinh doanh.
Lu t doanh nghi p Vi t nam ư c Qu c h i thông qua năm 2005 ư c
ban hành trên cơ s th ng nh t gi a Lu t doanh nghi p nhà nư c và Lu t
doanh nghi p, ã ưa ra khái ni m khá y và ch t ch v doanh nghi p
nhưng i tư ng áp d ng thì r ng hơn so v i Lu t doanh nghi p trư c ây.
Vi c thành l p, t ch c qu n lý và ho t ng c a doanh nghi p thu c m i thành
12
ph n kinh t u áp d ng theo quy nh c a Lu t này. Khi ó, không còn s
phân bi t gi a doanh nghi p nhà nư c và doanh nghi p tư nhân.
Như v y, doanh nghi p ư c hi u là m t t ch c kinh t , có tư cách
pháp nhân ho c không, th c hi n các ho t ng kinh doanh theo quy nh
c a pháp lu t, nh m t ư c nh ng m c tiêu ã nh.
1.1.1.2. Phân lo i doanh nghi p
Có nhi u cách th c phân lo i doanh nghi p, tuỳ thu c vào m c tiêu
nghiên c u. M c tiêu nghiên c u c a Lu n án là cơ c u v n c a doanh nghi p,
ph m vi nghiên c u là cơ c u v n c a doanh nghi p Nhà nư c, do v y, ph c
v cho m c tiêu nghiên c u trên, tác gi t p trung phân tích s khác bi t v tính
ch t s h u c a các doanh nghi p. Các cách th c phân lo i khác s góp ph n
b tr cho nh ng nghiên c u ph n sau v nh ng nhân t nh hư ng n cơ c u
v n c a doanh nghi p.
* Theo tính ch t s h u
Theo tiêu th c này, nh ng doanh nghi p thu c s h u Nhà nư c ư c
g i là doanh nghi p Nhà nư c, còn nh ng doanh nghi p không thu c s h u
c a Nhà nư c ư c x p vào doanh nghi p tư nhân.
a. Doanh nghi p Nhà nư c
Theo các chuyên gia c a Ngân hàng th gi i thì: “Doanh nghi p Nhà
nư c là m t ch th kinh t mà quy n s h u hay quy n chi ph i thu c v
chính ph , và ph n l n thu nh p c a chúng ư c t o ra t vi c bán hàng hoá
và d ch v ” [32]
nh nghĩa này t p trung vào các doanh nghi p Nhà nư c ho t ng
trong lĩnh v c thương m i d ch v , cũng có th ư c m r ng ra các doanh
nghi p khác mà Chính ph n m gi c ph n ki m soát ho c thu c m t cơ quan
c a chính ph .
Trong m t hư ng d n c a kh i C ng ng Kinh t Châu Âu, EEC ngày
25 tháng 6 năm 1930, doanh nghi p công h u ư c nh nghĩa:
13
“Là m t doanh nghi p trong ó các cơ quan công h u có th gây nh
hư ng chi ph i thông qua ph n tài s n óng góp ho c thông qua các quy ch
hư ng d n i v i doanh nghi p“ [32]
nh nghĩa này ư c s a i năm 1987 như sau:
“M t doanh nghi p công h u hay m t doanh nghi p có s tham gia c a
xã h i là doanh nghi p trong ó cơ quan i di n xã h i có quy n ki m soát
th c s i v i chúng, b t k ph n s h u c a h trong ó là nhi u hay ít.”
Theo Lu t Doanh nghi p Nhà nư c c a Vi t nam ban hành năm 1995,
doanh nghi p Nhà nư c ư c hi u là t ch c kinh t do Nhà nư c u tư v n,
thành l p và t ch c qu n lí ho t ng kinh doanh ho c ho t ng công ích
nh m th c hi n các m c tiêu kinh t - xã h i do Nhà nư c giao.
Theo nh nghĩa trên, m t doanh nghi p do Nhà nư c u tư 100% v n
m i là doanh nghi p thu c s h u Nhà nư c, và do v y ch u m i s chi ph i
c a Nhà nư c. nh nghĩa này ã ư c m r ng trong Lu t Doanh nghi p Nhà
nư c s a i năm 2003. Lu t này qui nh, Doanh nghi p Nhà nư c là các t
ch c kinh t do Nhà nư c n m gi toàn b v n i u l hay có c ph n, v n góp
chi ph i hay ư c t ch c dư i hình th c công ty Nhà nư c, công ty c ph n,
công ty trách nhi m h u h n [28].
Như v y, theo Lu t Doanh nghi p Nhà nư c năm 2003, n u Nhà nư c
n m gi c ph n chi ph i, t 51% c ph n tr lên thì doanh nghi p ó là doanh
nghi p Nhà nư c. Tuy nhiên, th ng nh t v i Lu t Doanh nghi p và Lu t
u tư Nư c ngoài thì Lu t Doanh nghi p Nhà nư c cũng quy nh chi ti t i
tư ng áp d ng cho t ng lo i hình doanh nghi p Nhà nư c, theo ó:
- Doanh nghi p có 100% v n Nhà nư c ư c t ch c, ho t ng theo
lu t doanh nghi p nhà nư c ư c g i là công ty Nhà nư c.
- Doanh nghi p có 100% v n Nhà nư c t ch c dư i hình th c công ty
c ph n ho c công ty trách nhi m h u h n m t hay hai thành viên tr lên thì
ho t ng theo Lu t Doanh nghi p.
14
- Công ty có c ph n hay v n góp chi ph i c a Nhà nư c thì tuỳ t ng
lo i hình i tác mà ho t ng theo Lu t Doanh nghi p hay Lu t u tư nư c
ngoài t i Vi t Nam.
Có th th y, m c dù ư c g i chung là Doanh nghi p Nhà nư c nhưng
ch có công ty Nhà nư c m i tho mãn y các quy nh c a Lu t m i
này, còn các lo i hình doanh nghi p khác thì v n ho t ng theo Lu t Doanh
nghi p, Nhà nư c ch tham gia v i tư cách là m t trong nh ng ch s h u
c a doanh nghi p, cũng ch u trách nhi m như các ch s h u khác trong
ph m vi v n góp c a Nhà nư c, cùng nh n l i nhu n tương ng v i ph n
v n góp c a mình.
Trong Lu t doanh nghi p ban hành năm 2005, các doanh nghi p nhà
nư c cũng ư c quy nh rõ trong Lu t này là doanh nghi p trong ó nhà nư c
s h u trên 50% v n i u l . Trong ó, ph n v n góp c a s h u nhà nư c là
ph n v n góp t NSNN và ngu n v n khác c a nhà nư c, do m t cơ quan nhà
nư c ho c t ch c kinh t làm i di n ch s h u.
Như v y, nh ng c trưng cơ b n c a doanh nghi p Nhà nư c là:
- Doanh nghi p Nhà nư c là m t pháp nhân mà Nhà nư c n m gi t
51% v n ch s h u tr lên.
- Doanh nghi p Nhà nư c có th m quy n kinh t bình ng v i các doanh
nghi p khác và h ch toán kinh t c l p trong ph m vi v n c a doanh nghi p.
- Doanh nghi p Nhà nư c gi vai trò quan tr ng trong n n kinh t qu c
dân, th c hi n ho t ng kinh doanh ho c ho t ng công ích.
b. Doanh nghi p tư nhân
Trong Lu n án, doanh nghi p tư nhân ư c hi u theo nghĩa r ng nh t là
các doanh nghi p thu c khu v c kinh t tư nhân bao g m t t c các lo i hình
doanh nghi p tư nhân: công ty c ph n, công ty trách nhi m h u h n, công ty
h p danh và doanh nghi p tư nhân. Nói cách khác, nh ng doanh nghi p không
thu c s h u Nhà nư c ư c hi u là doanh nghi p tư nhân.
15
Như v y, t t c nh ng ơn v , t ch c cá nhân thu c khu v c kinh t tư
nhân d a trên v n c a cá nhân t có, ho c i vay ư c t ch c kinh doanh dư i
nhi u hình th c khác nhau, như: cá nhân, h kinh doanh, công ty c ph n, công
ty trách nhi m h u h n, công ty h p danh và doanh nghi p tư nhân u ư c
coi là doanh nghi p tư nhân.
Có th th y, không có m t s phân nh rõ ràng gi a doanh nghi p tư nhân
và doanh nghi p Nhà nư c. N u m t công ty c ph n mà Nhà nư c n m gi 51%
c ph n, theo Lu t doanh nghi p năm 2005, ư c g i là công ty nhà nư c. N u
công ty trách nhi m h u h n m t thành viên mà thành viên ó là doanh nghi p
Nhà nư c thì v n có th ư c hi u là doanh nghi p Nhà nư c. Như v y, tuỳ thu c
vào t tr ng v n c a Nhà nư c trong t ng v n ch s h u c a doanh nghi p,
doanh nghi p ó có th là doanh nghi p Nhà nư c hay tư nhân.
* Theo ngành ngh kinh doanh
Vi c nghiên c u các lo i hình doanh nghi p theo ngành ngh kinh doanh
cũng có ý nghĩa quan tr ng trong vi c nghiên c u cơ c u v n c a doanh
nghi p. ây là y u t quan tr ng nh hư ng n r i ro kinh doanh c a t ng lo i
hình doanh nghi p kinh doanh khác nhau, do v y, nh hư ng n chi phí v n.
Có th phân thành 6 lo i hình doanh nghi p cơ b n sau trong h th ng doanh
nghi p c a n n kinh t qu c dân: doanh nghi p kinh doanh trong lĩnh v c công
nghi p, nông nghi p - thu s n, thương m i - d ch v , giao thông v n t i, xây
d ng và các doanh nghi p khác (tư v n tài chính, b o hi m, x s ...)
Do c i m kinh doanh c a t ng ngành ngh mà chu kỳ kinh doanh
c a các lo i hình doanh nghi p r t khác nhau, t ó, cơ c u v n c a doanh
nghi p cũng khác nhau. Các doanh nghi p thương m i d ch v có chu kỳ
kinh doanh ng n nên ch y u s s d ng v n ng n h n, các doanh nghi p
công nghi p hay xây d ng ch y u s d ng v n dài h n tài tr cho ho t
ng kinh doanh. Các doanh nghi p ho t ng trong lĩnh v c nông nghi p -
thu s n có r i ro cao nên thư ng a d ng hoá các ngu n v n khác nhau.
16
Vi c phân chia các lo i hình doanh nghi p theo ngành ngh kinh doanh s
là cơ s ư c tính h s bêta ph n ánh m c r i ro c a t ng ngành ngh ,
t ng doanh nghi p.
1.1.2. Huy ng v n c a doanh nghi p
M t doanh nghi p có th huy ng N hay huy ng V n ch s h u
tài tr cho ho t ng s n xu t kinh doanh. c i m và phương th c huy ng
các ngu n v n này s là cơ s các doanh nghi p l a ch n và xây d ng cơ
c u v n t i ưu.
1.1.2.1. Huy ng v n ch s h u
Các doanh nghi p có th huy ng v n ch s h u b ng nhi u cách: v n
góp ban u, phát hành c phi u ưu ãi, c phi u thư ng hay gi l i l i nhu n.
a. V n góp ban u
Các doanh nghi p khi m i thành l p, u c n có m t lư ng v n góp ban
u t các thành viên sáng l p. ây chính là v n ư c ghi trong i u l doanh
nghi p, là b ph n quan tr ng c a v n ch s h u. Trong quá trình s n xu t
kinh doanh, v n ch s h u c a doanh nghi p s tăng ho c gi m tuỳ thu c vào
k t qu kinh doanh và chi n lư c huy ng v n c a doanh nghi p. Các doanh
nghi p c ph n có th gia tăng v n v n ch s h u b ng cách phát hành thêm
c phi u, các doanh nghi p góp v n có th gi l i l i nhu n hay huy ng thêm
v n góp t các thành viên.
b. Phát hành c phi u ưu ãi
C phi u ưu ãi là c phi u có m t s c quy n ưu ãi so v i c phi u
thư ng, ví d : ưu ãi v quy n b phi u, ưu ãi v th t ưu tiên chi tr c
t c... Do ó, c phi u ưu ãi thư ng ư c phát hành ch y u cho các c ông
truy n th ng tránh nguy cơ thôn tính hay sáp nh p vì vi c chuy n như ng
các c phi u ưu ãi b gi i h n hơn so v i c phi u thư ng.
c i m cơ b n c a c phi u ưu ãi là c t c chi tr cho các c ông
ư cc nh. C ông không ư c quy n hư ng thu nh p th ng dư như c
17
ông s h u c phi u thư ng. Do v y, doanh nghi p s phát hành c phi u ưu
ãi huy ng v n trong trư ng h p mu n gi m chi phí v n ch s h u. Tuy
nhiên, các doanh nghi p s g p ph i áp l c chi tr c t c ưu ãi m nh hơn vì c
ông s h u c phi u ưu ãi ư c quy n tr c t c trư c các c ông s h u c
phi u thư ng. Th m chí n u thu nh p sau thu c a doanh nghi p ch tr
c t c ưu ãi thì doanh nghi p không ph i tr c t c cho c phi u thư ng. N u
doanh nghi p làm ăn thua l , v n ph i có trách nhi m chi tr c t c ưu ãi vào
năm sau n u năm sau có lãi.
c. Phát hành c phi u thư ng
S khác bi t cơ b n gi a c phi u ưu ãi và c phi u thư ng là c phi u
thư ng không nh ng ư c chi tr c t c v i t l doanh nghi p cam k t khi
phát hành mà các c ông còn có quy n hư ng thu nh p th ng dư n u như
doanh nghi p kinh doanh có lãi nhi u hơn d ki n. i u này hoàn toàn h p lí
vì vi c u tư vào c phi u thư ng r i ro hơn so v i c phi u ưu ãi nên các c
ông ph i òi h i lãi su t cao hơn. Do ó, i v i doanh nghi p, khi phát hành
c phi u ưu ãi s ph i tr chi phí cao hơn so v i c phi u thư ng.
d. L i nhu n không chia
Thông thư ng các c ông s ư c nh n c t c vào cu i năm tài chính t
thu nh p sau thu . Tuy nhiên, trong m t s trư ng h p các c ông s ng ý
cho doanh nghi p gi l i l i nhu n tái u tư mà không nh n c t c. ây là
ngu n v n r t ch ng và thu n ti n cho các doanh nghi p, tuy nhiên chi phí
l i tương i cao. i v i các c ông ây là chi phí cơ h i. Do v y, mu n gi
l i l i nhu n tái u tư, doanh nghi p ph i cam k t tr cho các c ông lãi su t
cao hơn lãi c t c hi n t i.
Các doanh nghi p có th l a ch n gi l i l i nhu n b ng hai cách: (i) ghi
tăng m nh giá c a c phi u ang lưu hành ho c (ii) phát hành thêm c phi u
m i tương ng v i giá tr c t c chi tr cho các c ông theo m t t l c phi u
cũ nh t nh mà các c ông ang n m gi . V i cách th nh t, giá c phi u s
18
tăng, thư ng ư c áp d ng khi doanh nghi p phát tri n m c trung bình, mu n
tăng giá c phi u m t cách nhanh chóng trên th trư ng. Cách th hai, giá c
phi u s gi m vì d n n hi u ng pha loãng khi phát hành thêm c phi u m i.
Vì v y, phương pháp này thư ng ư c áp d ng v i nh ng doanh nghi p phát
tri n quá nóng, mu n gi m giá c phi u trên th trư ng.
1.1.2.2. Huy ng N
Phân lo i theo tính ch t kỳ h n, n c a doanh nghi p ư c chia thành n
ng n h n và n dài h n.
a. N ng n h n
N ng n h n thư ng bao g m các kho n vay ng n h n ngân hàng, các
kho n ph i tr nhà cung c p, kho n ph i n p Nhà nư c hay c p trên, ph i tr
cán b công nhân viên hay phát hành trái phi u ng n h n. Thông thư ng v n
ng n h n thư ng ư c huy ng b sung nhu c u v n lưu ng c a doanh
nghi p, u tư vào các tài s n ng n h n, có chu kỳ quay vòng ng n. Các kho n
n ng n h n bao g m:
- Vay ng n h n ngân hàng
Vay ng n h n ngân hàng thư ng ư c s d ng trong trư ng h p doanh
nghi p thi u h t ti n t m th i áp ng nhu c u chi tr , ví d chi tr lương
cán b nhân viên, chi tr ti n mua nguyên v t li u... i u ki n doanh nghi p
vay ng n h n ngân hàng tương i ơn gi n, ch y u d a trên các m i quan h
s n có. Hơn n a, ngay c khi doanh nghi p ã vay dài h n u tư d án v n
có th vay ng n h n áp ng nhu c u qu n lí dòng ti n c a d án. Lãi su t
vay ng n h n v nguyên t c s nh hơn lãi su t vay dài h n, tuy nhiên trong
m t s trư ng h p các chi phí giao d ch s y chi phí th c c a doanh nghi p
khi ti p c n v i các kho n vay ng n h n tăng lên.
Có hai hình th c vay v n ng n h n ngân hàng ph bi n: vay luân chuy n
và vay theo h n m c. Vay luân chuy n là hình th c vay v n mà doanh nghi p
ư c phép th c hi n quay vòng nhi u l n v n vay v i ch m t h p ng tín
19
d ng. V i hình th c vay v n này, doanh nghi p ti t ki m ư c th i gian và chi
phí vì ch c n kí k t h p ng m t l n mà ư c vay nhi u l n. Thông thư ng
h p ng vay luân chuy n s có giá tr trong m t kho ng th i gian xác nh,
thư ng là m t năm. Trong kho ng th i gian ó, căn c vào nhu c u c a doanh
nghi p, ngân hàng s t ng cho vay i v i doanh nghi p nhi u l n mà không
c n ph i kí thêm h p ng nào. Các doanh nghi p xu t nh p kh u s ưa thích s
d ng hình th c này tài tr cho ho t ng s n xu t kinh doanh.
Hình th c huy ng v n ng n h n ngân hàng th hai là vay theo h n
m c. Theo hình th c này, doanh nghi p s ư c ngân hàng c p m t kho n tín
d ng t i a trong m t kho ng th i gian xác nh. xây d ng h n m c thích
h p, ngân hàng s căn c vào nhu c u kinh doanh c a doanh nghi p, t ó xác
nh nhu c u v n, kh năng thanh toán c a doanh nghi p, r i i chi u v i kh
năng cung c p v n c a ngân hàng. Khi ó, ngân hàng và doanh nghi p u ph i
ch ng trong vi c xây d ng k ho ch kinh doanh nói chung và k ho ch huy
ng v n nói riêng.
ôi khi, vay theo h n m c c a ngân hàng c n tr doanh nghi p ti p c n
nh ng cơ h i kinh doanh t xu t ngoài d ki n vì doanh nghi p không th vay
quá h n m c mà doanh nghi p ã kí k t v i ngân hàng. Do v y, m t s doanh
nghi p thư ng kí k t h p ng vay v n h n m c v i nhi u ngân hàng trong
cùng m t kho ng th i gian nh m t i a hoá kh năng huy ng v n ng n h n.
- Kho n ph i tr nhà cung c p, còn ư c g i là tín d ng nhà cung c p
Tín d ng nhà cung c p là m t n i dung quan tr ng c a chính sách tín
d ng thương m i. Khác v i tín d ng ngân hàng, tín d ng thương m i là ngu n
v n xu t phát trên cơ s hàng hoá. Nghĩa là, khi hai bên bán hàng và mua hàng
ã tho thu n ư c y các i u ki n c a h p ng mua bán hàng hoá, bên
bán ch p nh n cho bên mua tr ch m v i m t i u ki n nh t nh. Thông
thư ng, các kho n tín d ng nhà cung c p không ph i tr chi phí, tuy nhiên,
không ph i doanh nghi p nào cũng có th ti p c n ư c v i kho n v n này.
Khi ngư i bán cho mua ch u, h ph i i m t v i r i ro không có kh năng thu
20
h i n , do v y, ch có nh ng doanh nghi p ch ng t ư c tình hình tài chính
lành m nh, có kh năng tr n m i ư c hư ng kho n tín d ng thương m i
này.
- Các kho n ph i n p Nhà nư c
Các kho n thu , l phí ph i n p Nhà nư c nhưng chưa ph i n p ho c
doanh nghi p trì hoãn chưa n p cũng ư c coi là ngu n v n ng n h n. Tuy
nhiên, t tr ng c a kho n v n này trong t ng v n không cao vì h u h t các
kho n nghĩa v v i Nhà nư c bao gi doanh nghi p cũng có trách nhi m n p
y và úng h n, th m chí còn ph i n p trư c khi phát sinh nghi p v kinh
t . H u h t các doanh nghi p s d ng ngu n v n này u trong tình tr ng g p
khó khăn v kh năng thanh toán hay ho t ng kinh doanh thua l . Hơn n a,
m c dù ây là ngu n v n không có chi phí nhưng khi t n d ng nó uy tín c a
doanh nghi p s b gi m sút, tăng s ph thu c vào cơ quan qu n lí Nhà nư c.
Thay vì th , các doanh nghi p s tìm n nh ng cách th c huy ng v n khác
linh ho t hơn, như phát hành trái phi u ng n h n.
- Phát hành trái phi u ng n h n
ây là m t hình th c huy ng n ng n h n c a doanh nghi p. Các trái
phi u do doanh nghi p phát hành s là gi y ch ng nh n quy n òi n iv i
doanh nghi p do ch n n m gi . Các trái phi u có th là ghi danh hay không
ghi danh. Tuy nhiên, tăng kh năng chuy n hoá thành ti n c a trái phi u,
thông thư ng các doanh nghi p hay phát hành trái phi u không ghi danh.
So v i hình th c huy ng v n b ng cách vay ngân hàng hay tín d ng
thương m i, thì phát hành trái phi u có nhi u ưu i m n i b t. Doanh nghi p
không b l thu c vào bên cho vay, vì các trái phi u ư c phát hành v i m nh
giá r t nh , phù h p v i thu nh p c a i a s dân chúng. Hơn n a, s lư ng
trái phi u phát hành tuỳ thu c vào nhu c u v n c a doanh nghi p mà không
ph thu c vào h n m c tín d ng.
b. N dài h n
