Linux cho người dùng
Hướng dẫn căn bản cho những người mới tập làm quen với hệ điều hành Linux. Tác giả Kostromin và được dịch bởi Phan Vĩnh Thịnh. Cập nhật ngày 09-02-2005.Linux cho người dùnglà quyển sách hướng dẫn sử dụng, quản trị và bảo trì hệ thống thông tin doanh nghiệp dựa trên hệ điều hành Linux. Quyển sách được ra đời với mong muốn phổ biến và cung...
Linux cho nguo’i dùng
’`
’
Tác gia: Kostromin V. A.
’’
Dich boi: Phan Vınh Thinh
˜
˙ ˙
Muc luc
˙ ˙
1 ’’
HDH Linux: lich su và các ban phân phoi
¯ ’ ´
ˆ 2
˙
2 Cài dat HDH Linux trên cùng máy tính voi Windows
¯˘ ¯ ´’ 3
˙ ’n bi cài d ˘ t . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.1 Chua . . . . . . . . . 3
ˆ ¯a
˙ ˙
2.2 Phòng xa và nhung loi khuyên . . . . . . . . . . . . . . .
˜’ `’ . . . . . . . . . 5
¯ı ’’ ¯o
2.3 Phân vùng trên d˜a và quá trình khoi d ˆ ng . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
˙’
´ nào là cau trúc "hình hoc cua d˜a" . . . . . . .
´
2.3.1 The ˆ ˆ ¯ı . . . . . . . . . 6
’ ˙ ’ ¯ı
2.3.2 Phân vùng và bang phân vùng cua d˜a . . . . . . . . . . . . . . . . 7
’’ ¯o
2.3.3 Quá trình khoi d ˆ ng HDH công ty Microsoft . . .
¯ . . . . . . . . . 8
˙
´ n d ˆ voi các d˜a lon . . . . . . . . . . . . . . .
` ´’
2.3.4 Va ¯e ˆ ¯ı ´’ . . . . . . . . . 10
’ ’’ ¯o
2.4 Lua chon trình khoi d ˆ ng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
˙ ˙ ’’ ¯o ˙ ’ ¯
2.4.1 Trình khoi d ˆ ng LILO cua HDH Linux . . . . . . . . . . . . . . . 11
˙
’’i d ˆ ng khác . . . . . . . . . . . . . .
2.4.2 Các trình kho ¯o . . . . . . . . . 13
˙ ’
2.4.3 Các phuong án khoi d ˆ ng . . . . . . . . . . . . .
’’ ’ ¯o . . . . . . . . . 14
2.5 Chua ’n bi các phân vùng trên d˙ a . . . . . . . . . . . . . .
ˆ ˜
¯ı . . . . . . . . . 14
˙
2.5.1 Loi khuyên khi tao phân vùng . . . . . . . . . . .
`’ . . . . . . . . . 14
˙
2.5.2 Chuong trình d ˆ’ phân chia o d˜a . . . . . . . . . .
’’ ¯e ˆ’ ¯ı . . . . . . . . . 17
’’ ¯o
2.6 Windows NT và Linux: khoi d ˆ ng qua OS Loader cua NT ’ . . . . . . . . . 17
2.7 Su ’’ dung trình khoi d ˆ ng LILO ˙ . . . . . . . . . . . . . . .
’’ ¯o . . . . . . . . . 20
˙ ´˙
2.7.1 Cài d ˘ t và cau hình LILO . . . . . . . . . . . . . .
¯a ˆ . . . . . . . . . 20
˙ `
2.7.2 Cài d ˘ t các he d ˆ u hành khác sau Linux . . . . . .
¯a ˆ ¯ie . . . . . . . . . 23
˙’ ˙
2.7.3 Chuyen thu muc /boot lên phân vùng DOS . . . .
ˆ ’ . . . . . . . . . 23
’’ ¯o ˙ `
2.8 Khoi d ˆ ng Linux tu MS-DOS bang loadlin.exe . . . . . .
`’ ˘ . . . . . . . . . 24
˙
3 Bash 27
ˆ ’
3.1 He vo là gì? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
˙
3.2 Các ký tu d ˘ c biet . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
’ ¯a ˆ . . . . . . . . . . . . 28
˙ ˙ ˙
3.3 Thuc thi các câu lenh . . . . . . . . . . . . . . . . .
’ ˆ . . . . . . . . . . . . 29
˙ ˙
3.3.1 Thao tác ; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
3.3.2 Thao tác & . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
3.3.3 Thao tác && và || . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
Dˆ` ¯a` ˆ’
3.4 ¯ au vào/d ˆ u ra tiêu chuan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
3.4.1 Dòng du lieu vào-ra . . . . . . . . . . . . .
˜’ ˆ . . . . . . . . . . . . 30
˙
3.4.2 Lenh echo . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ˆ . . . . . . . . . . . . 30
˙
3.4.3 Lenh cat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ˆ . . . . . . . . . . . . 31
˙
’n huong d ˆ u vào/d ˆ u ra, d ’ong ong và d ˆ u loc
` `
3.5 Chuye ˆ ’´’ ¯a ¯a ¯u `’ ´ˆ ¯a` . . . . . . . . . . . . 31
’’ ˙
3.5.1 Su dung >, < và >> . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
˙
MUC LUC iii
˙ ˙
’’
3.5.2 Su dung | . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
3.5.3 ¯ au ˙ c . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
`
D ˆ lo . . 34
3.6 Tham bien và˙các bien so. Môi truong cua he vo . . . . . . . . . . . . .
´
ˆ ´ ´
ˆ ˆ ’`’ ’ ˆ ’ . . 34
3.6.1 Các dang tham bie ´ n khác nhau . . .˙ . . . . . . . . . . . . . . .
ˆ . . 35
´ ˙˘ ’ ˆ ’
ˆ ´
3.6.2 Dau nhac cua he vo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
´ ˙
3.6.3 Bien môi truong PATH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
ˆ ’`’
´
3.6.4 Bien môi truong IFS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ˆ ’`’ . . 38
3.6.5 Thu muc hien thoi và thu muc cá nhân . . . . . . . . . . . . . .
’ ˆ `’ ’ . . 38
3.6.6 Câu lenh ˙ export . . . . . . ˙ . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
˙ . . . 38
ˆ
3.7 Khai trien bie˙ thuc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ˆ’ ˆ’u ´’ . . 39
ˆ’ ´
3.7.1 Khai trien dau ngoac . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ˆ ˘ . . 39
´ ´ ˙
3.7.2 Thay the dau ngã (Tilde Expansion) . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
ˆ ˆ
´
ˆ ´
ˆ ´ ´
3.7.3 Phép the các tham bien và bien so . . . . . . . . . . . . . . . .
ˆ ˆ . . 40
3.7.4 Phép the ´ các câu lenh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ˆ ˆ . . 41
´ ´ ˙
3.7.5 Phép the so hoc (Arithmetic Expansion) . . . . . . . . . . . . . . . 41
ˆ ˆ
`’ ˙
3.7.6 Phân chia tu (word splitting) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
3.7.7 Khai trie ˆ’n các mau tên tap tin và thu muc (Pathname Expansion)
˜
ˆ ˆ ’ . . 41
3.7.8 Xóa các ký tu d ˘ c biet ˙ . . . . . . . ˙ . . . . . . . . . . . . .
’ ¯a ˆ . . . . 42
3.8 Shell - mot ngôn ngu ˆ ˙ lap trình . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
˙ ˙ . . 42
ˆ ˜’
˙ ’’ ˙
3.8.1 Toàn tu if và test (hoac [ ]) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
˘ . . 42
’’ ¯ie` ˙ˆ ’ ˆ’ ´’
3.8.2 Toán tu test và d ˆ u kien cua bieu thuc . . . . . . . . . . . . . . . . 43
’’
3.8.3 Toán tu case . . . . . ˙. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
’’
3.8.4 Toán tu select . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
’’
3.8.5 Toán tu for . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
’’
3.8.6 Toán tu while và until . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
´
3.8.7 Các hàm so . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ˆ . . 48
3.8.8 Tham so ´ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ˆ . . 48
’ ˆ ’
3.9 Script cua he vo và lenh source . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ˆ . . 49
3.10 Câu lenh sh ˙ . . . . ˙. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
ˆ
˙
’
Danh sách bang
2.1 ´ ’ ’’ ¯o
Cau trúc cua sector khoi d ˆ ng chính . . .
ˆ . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
˙
`u su dung không gian d˜a cua HDH
’’
2.2 Nhu ca ˆ ¯ı ’ ¯ . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
˙
3.1 ˆ `
Các câu lenh d ˆ u loc . . . . . . . . . . .
¯a . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
3.2 ´
Thay the các˙ tham ˙bien d ˘ c biet . . . . .
´ ¯a . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
ˆ ˆ ˆ
3.3 Ký tu xác d nh dang dau nhac ˙. . . . . . .
’ ¯i ´ ˙ ˘
ˆ ´ . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
3.4 Các ký tu tao ma˙ . . . . . . . . . . . . .
˙
’
˙ ˜
ˆu . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
˙ ˙
’
DANH SÁCH BANG 1
`
¯ˆ
Loi nói dau
`’
D ’ ´
ˆ ’`’ ’ ’
¯ ây là ban dich cuon "Linux cho nguoi dùng" (sêri sách tu hoc) cua Kostromin Victor
Alexeevich co ˙ng thêm mot vài (rat ít) kinh nghiem su dung Linux cua teppi. Ban goc d oc
´
ˆ ’’ ˙ ˙ ’ ’ ´ ¯u ’
ˆ ˆ ˆ ˆ ’
´ ´
viet trên tieng˙ Nga. Theo˙yêu cau cua Kostromin˙ A. V., xin d oc d a ra các liên ket toi ban
` ’ ˙ ´ ´’ ’ ˙
ˆ ˆ ˆ ¯u ’ ¯u
’ ’ ˆ
´ ¯ây:
goc d ˙
ˆ
http://rus-linux.net/book1.php?name=book1/oglavl
http://linux-ve.chat.ru/
`’ ’ ’
Loi cam on
’ ’ ¯ã ¯o ¯ã ´ ˆ ˆ ´
ˆ `
Xin cam on các bác sau d giúp d ˜’: Kostromin V. A. d viet mot cuon sách ve Linux cho
ˆ
nguoi dùng moi tuyet voi; Truong Manh Cuong d dành cho teppi ˆ ˙ mot khoang không trên
’
’`’ ´’ ˆ `’ ’’ ’`’ ¯ã
˙ d ’ d ˘ t cuon sách này; hai bác Nguyen Dai Quý và Nguyen Dang
http://phoc.minidns.net ¯e ¯a ´ ˙ ˆ˜ ¯ ˙ ˜
ˆ ˘
ˆ ˆ
˙ c su dung LT X. Bác Nguyen Da˙ Quý d d c và su¯ ˙
Hoàng Tuân d giúp trong vie ’’ A ˜
ˆ ¯ i ’’a cho
¯ã ˆ E ¯ã ¯o
phiên ban 0.9. Xin hãy gui thu nhac teppi tai [email protected] neu nhu teppi ˙ quên ai d
’ ’’ ’ ˙ ´ ˘ ˙ ˙
´
ˆ ’ có ¯ó.
˙
’ `
ˆ
Ban quyen
´ ’’ ’ `
Cuon "Bash cho nguoi dùng" này su dung ban quyen GPL. Nói mot cách ngan gon, ban có
ˆ ’`’ ˆ ˆ ´
˘
theˆ’ làm bat ký thu gì: in, tang, bán, d´ t,... nhung xin hãy thêm hai d ˙’ong dan sau vào các ban
´
ˆ ´’ ˘ ¯oˆ
˙
’ ¯u `’ ˜
ˆ
˙ ˙ ’
’
sao cua mình: ˙
http://rus-linux.net/book1.php?name=book1/oglavl
http://teppi.org/l4u/
’ `
Tác gia Kostromin V. A. cung nhu nguoi dich không chiu trách nhiem ve hau qua do viec su
˜ ’ ’`’ ˆ ˆ ˆ ’ ˆ ’’
´
dung cuon sách này gây ra. ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
ˆ
˙
’ ˆ ˆ
Phiên ban và cap nhat
’
Phiên ban 0.9 ˙ ˙
ˆ ˆ ´
Cap nhat cuoi cùng Ngày 9 tháng 2 nam 2005
ˆ ˘
˙ i d ` ˙nghi sua d ’i, thông báo loi chính ta, loi kien thuc cua ban dich cung nhu d ` nghi giúp
Mo ¯e ’’ ¯o ˜ ’ ˆ ´˜ ˆ ´’ ’ ’
ˆ ˆ ˆ ˜ ’ ¯e
ˆ
d ˜’˙dich xin ˙gui cho Phan Vınh Thinh theo d a chı [email protected].
’’ ’ ˙ ˙
¯o ˜ ¯i
˙ ˙ ˙
Chuong 1
’’
’’ ’ ´
ˆ
HDH Linux: lich su và các ban phân phoi
¯
˙
Chuong 2
’’
Cài dat HDH Linux trên cùng máy tính
¯˘ ¯
´’ ˙
voi Windows
’ ’’ ¯a `
Van su khoi d ˆ u nan – Trung Quoc ´ˆ
˙ ˙
¯ı ’ ’ ´
Thông thuong trên các d˜a cua ban phân phoi Linux d có huong dan ngan gon cách cài d ˘ t
’`’ ˆ ¯ã ’´’ ˜
ˆ ´
˘ ¯a
Linux. Ngoài ra, trên Internet ban có the ’ tìm thay rat nhieu cuon sách nó ve van d ˆ này. Và tat
ˆ ´ ´
ˆ ˆ ˆ` ´
ˆ ` ´ ˙ ¯e
ˆ ˆ ` ´˙
ˆ
ca ´ ´’ ˙
’ các ban phân phoi lon (Debian, Slackware, Fedora, Mandrake, ...) d ˆ u d có cuon huong
’ ` ¯ã ´
ˆ ¯e ˆ ’´’
˜
ˆ ¯a ´ ˆ ´
ˆ ´
ˆ ’’
dan cài d ˘ t rat chi tiet, cho moi tình huong su dung. Hãy cho d ’i và hy vong trong tuong lai `’ ¯o ’’
không xa˙se có ban dich Tieng Viet cua nhung cuon sách này. Chính vì vay trong cuon sách
˜ ’ ´ ˙ ˆ ’
ˆ ˜’
˙ ´
ˆ
˙ ˙
ˆ ´
ˆ
˙ d a ra các buoc cu the cua viec cài d ˘ t, mà xin ba˙n d c hãy tìm các
˙ ´
’ ˜
này, tác gia se không ¯u ’ ’’ ˆ’ ’ ˆ ¯a ¯o
cuon huong dan tuong ung. Thay vào d ˙ là nhung gì ban ca˙ biet và chuan bi truoc khi cài
´
ˆ ’´’ ˜
ˆ ’ ’ ´’ ¯ó ˜’
˙
ˆn ´
` ˆ
˙’ ˙
ˆ ’´’
d ˘ t, d ˆ `’ ’ ˜ ¯i ’ ´ ˙
`ng thoi, tác gia se d cu the và chi tiet vào nhung gì d ˘ c biet khi cài d ˘ t Linux trên máy ˙
¯a ¯o ˆ ˆ ˜’ ¯a ˆ ¯a
tính d có mot trong các he d˙ ˆ u hành Windows cung nhu viec khoi d ˆ ng nhieu he d ˆ u hành.
˙
¯ã ˆ ˆ ¯ie ` ˜ ’
˙
ˆ
˙’
’ ¯o
˙`
ˆ ˆ ¯ie `
˙ ˜ ˙
´ n d ˆ o cho, phan lon nguoi dùng Viet Nam truoc khi bat d ˆ u hoc Linux d làm quen và
` ’’ ˆ ` ´’ ˙´ ` ˙ ˙
Va ¯e
ˆ ˆ ’`’ ˆ ’´’ ˘ ¯a ¯ã
rat có the d có kinh nghiem su dung các˙ HDH dòng Windows nhu˙Windows 98, Windows
´ˆ ˆ’ ¯ã ˆ ’’ ¯ ’
2000 và Windows XP. Và trên thuc˙te thì tam thoi Linux khó có the là HDH d ˆ u tiên mà nguoi
˙
’ ´ ˆ `’ ˆ’ ¯ `
¯a ’`’
dùng làm quen. Nhu the ˆ ˙ ˙
´ , mot cách tu nhiên, neu nguoi dùng d làm viec voi HDH Windows
´
’ ˆ ’ ˆ ’`’ ¯ã ˆ ´’ ¯
và quyet d nh thu nghiem voi Linux, thì ho không muon mat d môi ˙ ’ong làm viec quen
´ ¯i
ˆ ’’ ˆ
˙´
’
˙ ´ˆ ´ ¯i
ˆ tru `’ ˆ
˙ ˙´ i nhung gì d tao ra và d cau hình duoi duoi Windows. Rat˙ may là
˙ ´ ´
ˆ ’
thuoc cua mình, cùng vo ’ ˜’ ¯ã ¯ã ˆ ’´’ ’´’ ˆ
˙ nhat thiet phai d ´ ´ ’ ˙ ˜’
không ˆ ´ ´
ˆ ’ ¯ánh mat tat ca nhung thu d Boi vì trên mot máy tính có the cùng
ˆ ˆ ´’ ¯ó. ’’ ˆ ˆ’
´ ` ˙ ’ cho trên d a!). Chính
˜
"chung song hòa bình hai HDH và tham chí nhieu hon nua (neu có d
ˆ ¯ ˆ ˆ ’ ˜’ ´ ˆ ¯u ˆ ¯ı˜
´ , o phía duoi se nói cách cài d ˘ t˙HDH Linux trên máy tính d cài d ˘ t mot trong các he
vì the ’’
ˆ ’´’ ˜ ¯a ¯ ¯ã ¯a ˆ ˆ
` ’
d ˆ u hành cua hãng Microsoft. ˙ ˙ ˙ ˙
¯ie
2.1 ˆ’
Chuan bi cài dat
¯˘
˙ ˙
ˆ’ ¯a `
Có the cài d ˘ t Linux bang mot trong các cách sau:
˘ ˆ
˙ ˙
`’ ˆ’ ¯ı
• Tu o d˜a CD-ROM
`’ ’ ˆ’ ¯ı ´’
• Tu ban sao chép Linux trên o d˜a cung
’ ˆ ’
• Tu máy chu tap tin cua mang noi bo qua NFS;
`’ ˆ ˆ
˙ ˙ ˙ ˙
• Tu máy tính khác trong mang noi bo qua SMB;
`’ ˆ ˆ
˙ ˙ ˙
4 Cài dat HDH Linux trên cùng máy tính voi Windows
¯˘ ¯ ´’
˙
`’ ’’
• Tu máy tính o xa (ví du tu Internet) qua giao thuc FTP;
`’ ´’
˙
`’ ˆ ’
• Tu mot máy chu WWW qua giao thuc HTTP. ´’
˙
´
ˆ ’ ’ ˆ ˆ ’ ´ ´
Theo ý kien cá nhân cua tác gia thì thuan tien và có tính thuc te nhat là cài d ˘ t Linux tu
ˆ ˆ ¯a `’
CD-ROM, hon nua viec mua các d˜a CD bây `’ ˙ gio không gây khó khan gì.
˙ ˙ ˘ ˙
’ ˜’ ˆ ¯ı
Truoc khi bat d ˆ u ˙cài d ˘ t, hãy thu thap (hãy viet lên mot to giay) tat ca nhung thông tin
’´’ ´ ¯a
˘ ` ¯a ˆ ´
ˆ ˆ `’ ´ ˆ ´ ’ ˜’
ˆ
´ ` ´ ’
cau hình can thiet cua máy ˙tính. Neu nhu máy tính cua ban tam thoi van còn làm viec duoi
´ ˙ ’ ˙ `’ ˆ ˜
ˆ ˆ ˆ ˆ ’ ˆ ’´’
HDH Windows 95/98/2000/XP, thì ban se tìm thay rat nhie ´ ´ ˙ `u ˙thông tin neu nhan chuot phai
´ ´ ˙ ’
¯ ˜ ˆ ˆ ˆ ˆ ˆ ˆ
’u tuong My Computer, chon lenh Properties. O d ban có the tìm thay gan he˙ tat ca
vào bie ’ ’
ˆ ˆ
˙ ’’ ¯ây ’
ˆ ´ ˆ ´t ´ ’
ˆ ` ˆ ˆ
thông tin can thiet. Neu nhu ban không thay thông tin nào d ˙ thì can tìm kiem theo các cách
`
ˆ
˙ ´
ˆ ´
ˆ ’
˙ ˙ ´
ˆ ¯ó, `
ˆ ´
ˆ
˙
ˆ’ ’ ˆ ’’ ’
khác, ke ca viec mo vo máy và d c nhung dòng chu trên thiet bi.
¯o ˜’ ˜’ ´
ˆ
’ giúp ba ¯o˙n d c, xin d oc d ˙a ra d danh sách nhung thông tin can thu thap. Xin d ` ng
˙ `
¯ e
Dˆ ¯u ’ ¯u
’ ’ ¯ây ˜’
˙ co gang ghi càng nhieu du lieu ve mot thiet bi càng tot (tat ca ˙ ng thông
˙´ ˘ ˙
ˆ ˆ ¯u’
luoi bieng và hãy ˆ ´
’`’ ´ ˆ `
ˆ ˜’ ˆ ˆ ˆ ` ´
ˆ ´ ´ ’ nhu
ˆ ˆ ˜’
tin có the tìm thay), nhung du lieu này se can˙d´ n khi cài d ˘ t ˙ cau hình, khi mà viec tìm
ˆ’ ´
ˆ ˜’ ˜’ ˆ ` ˆ
˜ ˆ ¯e
˙
¯a và ´ ˆ ˆ
´
kiem chúng se khó khan hon. ˘ ˙ ˙ ˙
ˆ ˜ ’
• BIOS:
’ ´
– nhà san xuat;ˆ
´ ˆ
– so hieu phiên ban.
ˆ ’
˙
ˆ’ ¯ı ´’ ’’ ’ ˆ’ ¯ı ´
• Controller o d˜a cung: loai (IDE hay SCSI) và dung luong cua o d˜a (neu nhu ban d c
ˆ ’ ¯o
˙’ ˜ ’ ˙ˆ ´ ¯o ˙ ˙
`n kiem tra xem BIOS có ho tro viec truy cap o che d ˆ LBA hay
dùng d˜a IDE, thì ca
¯ı ˆ ˆ ˆ ˆ ’’ ˆ
không): ˙ ˙ ˙ ˙
´
– hda (Master trên controller so 1 hay Primary Master);
ˆ
´
– hdb (Slave trên controller so 1 hay Primary Slave);
ˆ
´
– hdc (Master trên controller so 2 hay Secondary Master);
ˆ
´
– hdd (Slave trên controller so 2 hay Secondary Slave).
ˆ
’ ´ ˆ ˜
´ ˆ ’ ´
– nhà san xuat và so mau mã cua adapter SCSI (neu có).
ˆ ˆ
’ ˆ ´’ `
• Dung luong cua bo nho (tính bang Kilobyte
’’ ˘
˙ ˙
• CD-ROM:
– Giao dien (IDE, SCSI, hay giao dien khác);
ˆ ˆ
˙ ˙
¯o ´’
ˆ ˆ’ ¯ı
– d´ i voi các o d˜a CD-ROM không phai IDE, cung nhu SCSI - nhà san xuat và so
’ ˜ ’ ’ ´
ˆ ´
ˆ
˜
mau mã.
ˆ
• Chuot:
ˆ
˙
– loai chuot (serial, PS/2, hay bus mouse);
ˆ
˙ ˙
– giao thuc (Microsoft, Logitech, MouseMan, v.v. . . );
´’
´
– so nút;
ˆ
¯o ´’
ˆ ˆ ˘ ˆ’ ˆ ˆ ˆ ´ ´’ ’ ’ ˆ’ ¯ó.
` ˆ
– d´ i voi chuot cam vào cong noi tiep thì can so thu tu cua cong d
´ ´ ´
˙ ˙
• Cac màn hình
˙
2.2 Phòng xa và nhung loi khuyên
˜’ `’ 5
’ ´
– nhà san xuat;
ˆ
ˆ ˜
´ ˆ ’’
– so mau mã (hay chipset su dung)
˙
– dung luong bo nho;
’’ ˆ ´’
˙ ˙
• Màn hình
’ ´
– nhà san xuat
ˆ
ˆ ˜
´ ˆ
– so mau mã;
’ ˆ ´ ` ˆ `
– các giá tri gioi han (min, max) cua tan so làm moi theo chieu doc và theo chieu
´’ ´’ ˆ `
ˆ
˙ ng giá tri này ban d c chı có the tìm thay trong tài lieu˙ d kèm voi màn
˙
ngang (nhu ˜’ ¯o ’ ˆ’ ´
ˆ ˆ ¯i ´’
hình, Windows không ˆ ˙ hien thi˙ nhung giá tri này, và chúng rat˙ quan trong trong
’˙ ´
˜’ ˆ
khi ca ´ u hình giao dien d ˆ hoa).
` ˙ ˙ ˙
ˆ ˆ ¯o
˙ ˙
´
ˆ ’ ´ ´ ´
• Neu nhu ban d c muon ket noi mang (mà UNIX nói chung là HDH dành cho mang),
¯o ˆ ˆ ˆ ¯
thì hãy ghi˙lai nhung du lieu sau: ˙
˙
˜’ ˜’ ˆ
˙
˙ ˙
’ ´ ˆ ˜
´ ˆ
– nhà san xuat và so mau mã cac mang;
ˆ
˙ ˙
’ ’
– d a chı IP cua mình;
¯i
˙
’
– tên cua máy tính trong mang;
˙
– mat na mang con (subnet mask);
˘
˙ ˙ ˙
’ ’
– d a chı IP cua gateway;
¯i
˙
¯i ’ ’ ’ `
– d a chı IP cua các máy chu tên mien (DNS server);
ˆ
˙
’ ’ ’
– d a chı IP cua máy chu WINS(Windows Internet Name Service);
¯i
˙
`
ˆ ’
– tên mien cua công ty ban d c. ¯o
˙ ˙
’ ´
• Loai và nhà san xuat cac âm thanh và game controller (neu nhu có)
ˆ ´
ˆ ’
˙ ˙
2.2 Phòng xa và nhung loi khuyên
˜’ `’
¯a ¯ ´
Truoc khi cài d ˘ t HDH Linux sau Windows, rat nên thuc hien vài thao tác "phòng xa" ("phòng
’´’ ˆ ’ ˆ
˙cháy"). Vì rat có the ban d c se phai˙ phân vùng lai o d a, thay d ’i ban ghi
’ ˙
cháy hon chua ’ ˜’ ´ˆ ˆ ¯o ˜ ’ ˆ’ ¯ı ˜ ¯o ’
ˆ
’’i d ˆ ng (Boot Record) và làm viec vo
kho ¯o ˙ i các tap tin khoi d ng cung nhu các tap tin cau hình.
˙ ’’ ¯o ˙ ´
ˆ ´’ ˆ ˆ ˜ ’ ˆ ˆ
˙ tác này không phai lúc nào cung d ˙ lai d lai mot ket qua theo ý ˙ ´ n, và trong
˙ ˙
Các thao ’ ˜ ¯em ¯em ˆ ´ ˆ ’ muo
ˆ
truong hop xau có the máy tính cua ban d c se ˙không khoi ˙¯ong nua. Có biet cách thoát ra
’`’ ’ ´ ˆ ˆ’ ’ ¯o ˜
˙ ’ d
’ ˆ ˜’ ´
ˆ
kho ’ i tình ´ ˙huong này và phuc hoi du lieu can thiet không d còn˙là mot câu hoi. Nhung roi vào
` ˜’ ˆ ˆ ˙ `˙ ´ ’
ˆ ˆ ˆ ¯ó ˆ ’ ’
´ ˙ ˜ ˙´ ` ` ˙
ˆ ’ ˆ ´ ´’ ˆ
tình huong nhu vay het suc de dàng nhat là voi nguoi dùng lan d ˆ u tiên cài d ˘ t Linux. Chính
ˆ ˆ ´’ ’`’ ˆ ¯a ¯a
` ˙` ` ` ˙ `
ˆ ˆ ’’ ¯o
vì vay, d ˆ u tiên, can tao mot d˜a mem khoi d ˆ ng hay mot d˜a mem giúp phuc hoi he thong
ˆ ¯a ˆ ¯ı ˆ ¯ı ˆ ˆ ˆ ´ ˆ
(neu´ ˙ ban d c còn chu˙ tao). Thu hai, can ghi˙ lai nhung ˙du lieu có giá tri (backup).˙Và thu
a ˙ ´’ ` ˙ ´’
ˆ ¯o ’ ˆ ˜’ ˜’ ˆ
˙ ’n bi các tap tin (d a mem, CD) cài d ˘ t cho he thong cu. Mot loi khuyên quan trong
˙ ˙ ` ˙ ˙ ˙
ba, chua ˆ ˆ ˜
¯ı ˆ ¯a ˆ ´ ˆ ˜ ˆ `’
khác: ne ´ u có gì d ˙ xay ra không theo ý muo˙ thì không nên hoang mang. Xin chia se mot
ˆ
˙
¯ó ’ ´n
ˆ
˙ ˙ ’ ˙ˆ
` ` ` ’
kinh nghiem buon: khi lan d ˆ u tiên tác gia cài Linux trên máy tính d có Windows NT, và ˙
ˆ ˆ ˆ ¯a ¯ã
˙máy tính không the khoi d ng d oc. Không hieu het van d ` tác gia nghı là không
´
ket qua là
ˆ ’ ˆ’ ’’ ¯o ¯u ’ ˆ ’ ˆ’ ´ ´ ¯e
ˆ ˆ ˆ ’ ˜
còn cách gì khác ngoài d nh dang lai o ¯ı ˙’ d a và cài d ˘ t lai tu d `u. Bây gio thì tác gia d hieu là
˙ `’ ¯a `’ ’ ¯ã ˆ’
¯i ˆ ˜ ¯a ˆ
có the phuc hoi lai neu nhu không ˙quyet d nh quá˙vo˙ vàng. Vì vay có the nói rang Werner
ˆ’ `
ˆ ´ ˙ ’ ˙
ˆ ´ ¯i
ˆ ˆi ˆ ˆ’ `
˘
Almesberger ¯úng, ˙ d ˙ khi trong huong dan su˙ dung LILO có d a ra ˙ ng loi khuyên sau cho
˜ ’’ ˙ nhu
’´’ ˆ ¯u’ ˜’ `’
nguoi dùng khi roi vào truong hop khó khan nhu vay:
’ `’ ’ ’ `’ ’ ˘ ˙ ’ ˆ
˙ ˙
6 Cài dat HDH Linux trên cùng máy tính voi Windows
¯˘ ¯ ´’
˙
• Không hoang hot. Neu nhu có gì d không làm viec, hãy thu moi cách d ˆ’ tìm ra nguyên
’ ´
ˆ ´ˆ ’ ¯ó ˆ ’’ ¯e
nhân, kiem tra lai nhieu lan thao tác cua mình. Chı sau khi d ˙moi thuc hien các buoc
ˆ’ ` `
ˆ ˆ ’ ˙’
¯ó ´’ ’ ˆ ’´’
’’ ˆ˜i.
sua lo ˙ ˙ ˙
¯o ˆ D˘ ˆ ’`’ ’ ˆ ´
• Hãy d c tài lieu. ¯ ac biet trong các truong hop, khi he thong làm nhung gì ban d c
ˆ ˜’ ¯o
không ˙mong d˙ i. ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
¯o ’
˙
ˆ’ ´
Xin thêm mot loi khuyên pho bien sau: * Hãy xem các tap tin log, tuc là các tap tin ghi
ˆ `’ ˆ ˆ ´’ ˆ
lai su kien cua he ´ ˙ thong (can tìm chúng trong thu muc /var/log).
` ˙ ˙
’ ˆ ’ ˆ ˆ ˆ ’
˙ ˙ ˙ ˙
’’ ˙ ’ ` ’ ´
Nhu d nói o trên, quá trình cài d ˘ t HDH Linux nói riêng không phai là d ˆ tài cua cuon
’ ¯ã ¯a ¯ ¯e ˆ
`
sách. Nguoi dùng can tìm các cuon hu ´’
`’ ´ ˙ong dan tuong ung. Tuy nhiên, tác gia cung muon d a
˜ ’ ’ ´’ ’ ˜ ´ ¯u
’ ˆ ˆ ’ ˆ ˆ ’
ra vài loi khuyên d ˆ’ giúp nguoi dùng d ’a ra quyet d nh trong khi cài d ˘ t.
`’ ¯e ’`’ ¯u ´ ¯i
ˆ ¯a
˙ ˙
´’ ´ ¯u
Thu nhat, d `’ng voi vàng và hãy chú ý d c nhung thông báo se hien thi trên màn hình,
ˆ ˆ ¯o ˜’ ˜ ˆ’
˙ ’ `’ D ˆ’ ˙ ˙
và hãy suy nghı ky khi chon câu tra loi. ¯ e minh chung cho loi khuyên này xin d ’oc ke lai
˜ ˜ ´’ `’ ¯u ’ ˆ’
truong hop khi tác gia cài Red ’ ˙ Hat 7.1, và tu d ng nhan lên nút Next, vì cho rang phuong án
´ ` ˙ ˙
’`’ ’ ’ ¯o ˆ ˆ ˘ ’’
theo mac d nh là d ’ . Ket qua là tác gia không˙the truy cap d ’oc d´ n máy này qua các giao
˘ ˙ ¯i ¯u ´ ˆ ’ ’ ˙
ˆ’ ˆ ¯u ’ ¯e ˆ
thuc ma (telnet, ftp, NFS, Samba), mac dù d cau hình giao ˙dien mang cho máy. Nguyên
´’ ˙ ng ˙ ˘ ¯ã ´ ˆ
˙
ˆ
’’ ˘ ¯i ˙ ’`’ ’’ ¯u ’
nhân là˙trong phuong án theo mac d nh thì tuong lua d ’oc cài d ˘ t, và tuong lua d ¯a
˙ ˙`
’ ’ ’’ ¯óng het các ´ˆ
D ˆ’ ’’
truy cap tu mang. ¯ e mo truy cap
`’ ˙ này, thì trong quá trình cài d ˘ t can chı rõ các dich vu d oc
˙ ˙ ˙ ` ’
ˆ ˆ ¯a ˆ ¯u ’
’
’’
mo. Nhu ˙ ng chúng ta quá voi vàng! Thu hai, tác gia khuyên không nên d `ng ý˙voi viec ˙
˙ ˙ ´’ ’ ˙ ´’ ˆ ’˙ tu
’ ˆ ¯oˆ
’’ ¯o ˙ ` ´
d ˆ ng khoi d ˆ ng vào giao dien d ˆ hoa. Vì cuoi cùng nguoi dùng không khó khan gì khi gõ ˙ ˙
¯o ˆ ¯o ˆ ’`’ ˘
˙ ˙ ˙ ˙
ˆ ˆ ´ ˆ `
câu lenh startx, còn viec cau hình giao dien d ˆ hoa (neu có gì d làm viec không d
ˆ ¯o ´ˆ ¯ó ˆ ¯úng)
˙ oi dùng moi rat khó thành công.
voi ngu `’
´’ ´’ ˆ ´ ˙ ˙ ˙ ˙
’
`
Sau khi làm xong các công viec phòng xa, can quyet d nh se to chuc khoi d ˆ ng nhieu
ˆ ˆ ´ ¯i
ˆ ˜ ˆ’ ´’ ’’ ¯o ˆ`
˙ a (phân vùng) d ’ cài d ˘˙ tuc là can chia o d a thành so ˙
¯ ’ ´
HDH nhu the nào, chuan bi các o d˜
ˆ ˆ’ ˆ’ ¯ı ¯e
ˆ ¯at, ´’ `
ˆ ˆ’ ¯ı˜ ´ˆ
phân vùng ca ´ ˙ ’ ˙
`n thiet. Nhung truoc khi chuyen sang các buoc cu the d ˆ’ chuan bi o d˜a, xin ’ ¯e ’ ’ ¯ı
ˆ ˆ ’ ’´’ ˆ ’´’ ˆ ˆ ˆ
d ’oc nói qua mot chút ve cau trúc cua d˜a và quá trình khoi d ˆ ng HDH. Neu ai d˙ không d ’
¯u ’ ˆ ˆ ´
` ˆ ’ ¯ı ’’ ¯o ˙ ¯ ´ˆ ¯ó ¯u
˙ nhan d ’ d ˙c phan lý thuyet này, thì có the bo qua chúng và chuyen thang d´ n van d `
˜ ¯e ¯o ` ´ ’ ’ ˙ ’ ’
kiên ˆ ˆ ˆ ˆ ˆ ˆ ˘ ¯e ´ ¯e
ˆ ˆ ˆ
chon chuong trình ˙ khoi d ng.
’’ ¯o
’’ ˆ
˙ ˙
2.3 ’’ ¯ ˆ
Phân vùng trên d˜a và quá trình khoi dong
¯ı
˙
2.3.1 ´
ˆ ´
ˆ ’ ¯ı
The nào là cau trúc "hình hoc cua d˜a"
˙
’ ¯o ´ ¯ı ´’
ˆ `
ˆ ¯ı ’ ´’ `’ `
Nhu ban d c biet, d˜a cung gom vài d˜a có phu lop tu tính, nam trên cùng mot truc và quay
˘ ˆ
˙ toc lon. Doc/Ghi du lieu d oc thuc hien boi các d `u d c nam giua ˙ ˙ a này, di
voi van ´ ’ ¯ ˙ ´ ’’ `
´’ ˆ ˆ ˜’ ˆ ¯u ’ ’ ’ ˆ ¯a ¯o
ˆ ˘ ˜’ các d˜¯ı
chuye ˙n tu tâm d a ra rìa ngoài cua d ˙ Vòng tròn d `u d c ve ra ˙
’ `’ ˙ ˙’ ˙ ˙
ˆ ˜
¯ı ¯ıa.
˜ ¯a ¯o ˜ trên các d˜a khi quay quanh
ˆ ¯ı
ˆ ’ ` ˙ˆ
˘ `
chúng goi là rãnh (track), còn tap hop các rãnh nam chong lên nhau goi là cylinder. Moi ˜
ˆ
˙ ˙ có ˙the ghi vào moi sector 512 byte thông tin. Vì the d ˘ c
˙
rãnh lai chia thành các sector, và ˆ’ ˜
ˆ ´ ¯a
ˆ
dˆ ˙’
’m cua mot o d˜a thuong là tap hop ba sô: so cylinder/so rãnh trong cylinder/so sector trên
’ ¯ı ´ ´ ´ ˙
¯ie ˆ ˆ ’`’ ˆ ’ ˆ ˆ ˆ
rãnh hay còn viet tat là C/H/S ˙ chu cái d ˆ u tiên cua các thuat ngu Tieng Anh tuong ung:
˙ ´ ´
ˆ ˘ (ba ˙ ˜’ ¯a` ’ ˆ ˜’ ´ ˆ ’ ’ ´’
Cyliner/Head/Sector). Ba so này goi là cau trúc "hình hoc cua d˜ ¯ ˜ ´’ ´
´ ´ ’ ¯ı ˙a". Dıa voi cau trúc hình hoc
ˆ ˆ ˆ
˙
C/H/S có dung luong C*H*S*512˙byte.
’’
˙
˙ ´ ´ ´’ ¯o ´ ’
¯ ˜a cung là các thiet bi khoi, tu là d ˙ c và ghi thông tin theo các khoi, và kích thuoc nho
Dı ´’ ˆ
˙
ˆ ˆ ’´’
´ ’
ˆ ´ `
nhat cua khoi bang mot sector (512 byte). ¯ e
ˆ ˘ ˆ Dˆ ’ có the ghi thông tin lên d˜a, can d ˘ t d ˆ u d˜a
ˆ’ ¯ı `
ˆ ¯a ¯a ¯ı`
d ˙ ´ ˆ `
’ cho controller biet can ghi thông tin này vào sector nào. Sector d ’oc ˙
¯úng vi trí, tuc là chı
´’ ˆ ¯u ’
d ˙ ’ ´ ´’ ’ ´ ´’ ’ ¯a ¯o ` ´ ´’ ’ ˙
¯ánh d a chı theo so thu tu cylinder, so thu tu d ˆ u d c (hay rãnh) và so thu tu sector trên rãnh.
¯i ˆ ˆ ˆ
˙ ˙ ˙ ˙ ˙
¯ı ’’ ¯ ˆ
2.3 Phân vùng trên d˜a và quá trình khoi dong 7
˙
2.3.2 ’ ’ ¯ı
Phân vùng và bang phân vùng cua d˜a
ˆ ´ ˆ’ ¯ı
Trong các he thong Intel o d˜a thuong d ’oc chia thành các phân vùng. Rat có the nguyên
ˆ ’`’ ¯u ’ ´
ˆ ˆ’
˙ phân vùng là nguyên nhân li˙ su: các phiên ban MS-DOS d `u tiên không the
’
nhân cua viec ˆ ch ’’ ’ ¯a
ˆ ˆ’
˙ c các d a lon, mà dung luong˙ d a lai phát trien nhanh hon kha nang cua DOS.
’’
su dung d ’o ¯u ’ ¯ı ´’
˜ ˜
’ ’ ¯ı ˆ’ ’ ’ ˘ ’
Khi d ¯ã˙ d nghı ra viec chia o d a thành các phân vùng. De làm d oc d `u này, trong sector
˙ ’ ¯ı ˙ ˙ ’
¯ó ˜ ˆ ˆ ˜ ¯ ˆ ¯u ’ ¯ie
’ ˆ
˙ ˙´ ’
´ˆ ’ ¯ı ´
ˆ ’ ` ´ ˆ’ ¯ı
so 0 cua d˜a (sector so 0 cua rãnh d ˆ u tiên trong cylinder so 0) ghi nho bang chia o d˜a thành
¯a ˆ ’
các phân vùng (partition table). Mo ˜i phân vùng d ’oc dùng nhu mot d˜a vat lý riêng re. Mot
ˆ ¯u ’ ’ ˆ ¯ı ˆ ˜ ˆ
truong hop nói riêng d là trong các phân vùng khác ˙ nhau có the˙ cài d ˘ t˙ các he d `u hành
’ ˙
’`’ ’ ¯ó ˆ ¯a ˆ ¯ie ˆ
khác nhau. ˙ ˙ ˙
’ ´’ ’ ˜
ˆ ’
Bang phân vùng chua 4 ban ghi 16 byte cho 4 phân vùng chính. Moi ban ghi có cau trúc ´
ˆ
nhu sau:
’
kênh giao tác
struct partition {
char active; /* 0x80: phân vùng kích hoat, 0: không kích hoat */
` ˙ ˙
char begin[3]; /* CHS sector dˆu tiên, 24 bit
¯a
char type; /* loai phân vùng (ví du, 83 — LINUX_NATIVE, 82 — LINUX_SWAP) */
˙ ´ ˙
char end[3]; /* ˆ
CHS sector cuoi cùng, 24 bit */
int start; /* ´ ’ `
so cua sector dˆu tiên (32-bit, tính tu 0) */
ˆ ¯a `
’
int length; /* ´
ˆ
so sector có trong phân vùng (32 bit) */
};
’ ¯ı ’`’ ¯u ’ ’’
Bang phân vùng d˜a thuong d ’oc tao boi chuong trình fdisk. Trên HDH Linux ngoài
’’ ¯
chuong trình fdisk "truye
’’ `n thong" (tuy˙vay rat khác so voi chuong trình fdisk trong MS-DOS
ˆ ´
ˆ
˙
ˆ ´ ˆ ´’ ’’
˙
và Windows), còn có hai chuong trình d ˆ’ làm viec voi phân vùng d˜a: cfdisk và sfdisk.
’’ ¯e ˆ ´’ ¯ı
’’ ´ˆ ’ ’ ˙ ¯e
Chuong trình cfdisk, giong nhu fdisk chı dành d ˆ’ làm viec voi bang phân vùng d˜a: nó ˆ ´’ ’ ¯ı
không quan tâm chú ý d ˆ ´ n thông tin có trên d˜a. Chı khác bie˙t voi fdisk o giao dien thuan
¯e ¯ı ’ ˆ ´’ ’’ ˆ ˆ
˜ ˙ ˙ ˙’
ˆ ’ ˆ ’’ ˆ ˆ ´
tien: chı dan su dung lenh và he thong trình d ’n (thuc d ’n). Chuong trình sfdisk có vài kha
ˆ ¯o ’ ¯o ’’
na˙ng cao hon, ví ˙ , cho phép ˙
˘ du ˙ thao tác trên các phân ˙ vùng d có cua d a. ’ ¯ı
’ ¯ã ˜
˙
’’ dung truong begin và end cua bang phân vùng và Interrupt 13 cua BIOS (Int 13h)
’ ’ ’
DOS su ’`’
d ˆ’ truy cap to ¯ı ˙i d a, vì the không the su dung d a có dung luong lon hon 8,4 Gbyte, ngay ca
¯e ˆ ´’ ˜ ´
ˆ ˆ’ ’’ ¯ı˜ ’’ ´’ ’ ’
˙
voi các BIOS moi (ve ˆ
´’ ´’ ˆ ` van d ˆ này se nói d˙ n o sau), còn phân˙ vùng thì không the lon hon 2,1
´ ¯e ` ´ ’’ ’ ´’ ’
˜ ¯eˆ ˆ
´ ’ ˆ ´
Gbyte (nhung d là do han che cua he thong tap tin FAT16).
’ ¯ây ˆ ˆ ˆ
’ ’’ ˙ ˙ ˙ ’ ’ ˜
Linux thì chı su dung truong start và length cua bang phân vùng d˜a và ho tro các phân
’ `’ ¯ı ˆ ’
vùng chua d ˆ´’ ¯e ˙
´ n 232 sector, tuc là dung luong có the d t 2 Tbyte
´’ ’ ¯a ˙
’’ ˆ
˙ ˙
’ ˆ’ ¯ı ’
Vì trong bang chia o d˜a chı có 4 dòng cho các phân vùng, so phân vùng chính trên d˜a ´
ˆ ¯ı
` ´ ˆ’ ´’ ’
ngay tu d ˆ u dã han che: không the lon hon 4. Khi mà 4 phân vùng tro thành ít, thì nguoi ta
`’ ¯a ˆ ’’ ’`’
sáng che ra phân ˙
´
ˆ ´
vùng lôgíc. Mot trong so các phân vùng chính tro thành mo rong (loai phân
ˆ ˆ ’’ ’ ˆ
’
˙
ˆ ’ ´ ’`’
vùng - 5 hay F hay 85 trong he co so muoi sáu). Và trong phân vùng mo rong nguoi ta tao ra
ˆ ’’ ˆ ˙ ’`’ ˙
˙
các phân vùng lôgíc. Phân vùng mo rong không d ’oc su dung truc tiep mà chı dùng d ˆ’ ghi ˙ ˙
’’ ˆ ¯u ’ ’’ ’ ´ ˆ ’ ¯e
các phân vùng lôgíc. Sector d ˆ u tiên cu ` ˙ ’ a phân vùng mo rong ghi nho bang phân vùng voi
˙ ’ ˙ ˙ ´’ ’ ´’
¯a ’ ˆ
´ ¯a `
bon d ˆ u vào: mot dùng cho phân vùng lôgíc, mot cho phân vùng mo rong khác, còn hai cái ˙ ’’ ˆ
ˆ ˆ ˆ
còn lai không d ˙oc su dung. Moi phân vùng mo ˙ ˆ ng có mot bang chia ˙ ’ a mình, trong bang
¯u ’ ’’
’ ˜
ˆ ’’ ro ˆ ’ cu ’
này, cu˙ ng giong nhu trong phân vùng mo rong chính, chı su dung có hai dòng d ’ d a ra mot
´ ˙ ˙ ’’ ˆ ˙ ’ ˙’
’
˜ ˆ ’ ¯e ¯u
ˆ ’ ˆ
phân vùng lôgíc và mot phân vùng mo rong. Nhu vay, thu d ˙oc mot chuoi các mat xích tu
ˆ ’’ ˆ ˙ ’ ˆ ¯u ’ ˆ
’ ˜
ˆ ´
˘ ˙`
’
’ ´ ˙
bang phân vùng, mat xích d ˆ u tiên mô ta
˘ ` ’˙ ba phân vùng chính, và moi mat xích tiep theo –
˙ ˙ ˙˜ ´ ´
¯a ˆ ˘ ˆ
mot phân vùng lôgíc và vi trí cua bang tiep theo.
ˆ ’ ’ ´
ˆ
˙ ˙ ´ ˜
Chuong trình sfdisk trên Linux cho thay toàn bo chuoi này:
’’ ˆ ˆ ˆ
˙
8 Cài dat HDH Linux trên cùng máy tính voi Windows
¯˘ ¯ ´’
˙
kênh giao tác
[root]# sfdisk -l -x /dev/hda
Disk /dev/hda: 784 cylinders, 255 heads, 63 sectors/track
Units = cylinders of 8225280 bytes, blocks of 1024 bytes, counting from 0
Device Boot Start End #cyls #blocks Id System
/dev/hda1 * 0+ 189 190- 1526143+ 6 FAT16
/dev/hda2 190 783 594 4771305 5 Extended
/dev/hda3 0 — 0 0 0 Empty
/dev/hda4 0 — 0 0 0 Empty
/dev/hda5 190+ 380 191- 1534176 6 FAT16
— 381 783 403 3237097+ 5 Extended
— 190 189 0 0 0 Empty
— 190 189 0 0 0 Empty
/dev/hda6 381+ 783 403- 3237066 7 HPFS/NTFS
— 381 380 0 0 0 Empty
— 381 380 0 0 0 Empty
— 381 380 0 0 0 Empty
´ ´ ´
So phân vùng lôgíc theo nguyên tac không han che, vì moi phân vùng lôgíc có the chua
ˆ ˘ ˆ ˆ˜ ˆ’ ´’
˙ Tuy nhiên trên thuc the van có nhung han
’
bang phân vùng và các phân vùng lôgíc cua mình. ’ ’ ´ ˆ ˆ ˜ ˜’
che ’
´ . Ví du, Linux không the làm viec voi hon 15 phân vùng trên các d˜a SCSI và hon 63 phân ˙ ˙
ˆ ˆ ˆ ´’ ’ ¯ı ’
˙
vùng trên d˜a IDE. ˙
¯ı
’’ ˆ
Phân vùng mo rong trên mot d˜a vat lý, hay trong mot phân vùng mo rong chua nó (có
ˆ ¯ı ˆ ˆ ’’ ˆ ´’
the ’ goi là "me") chı có the làm mot: không mot chuong trình phân chia o d˜a˙nào trong so d
ˆ ’ ˙ ’
ˆ
˙
ˆ
˙
ˆ ’’
˙
ˆ’ ¯ı ´ ¯ã
ˆ
˙ ˙ tuong tu) có the tao˙ thêm mot phân vùng mo rong thu hai.
˙
có (fdisk và ’ ’ ’ ˆ’ ˆ ’’ ˆ ´’
˙ ˙’ ˙ ˙
ˆ’ d˜a trên Linux nói riêng (o d˜a vat lý) d ’oc truy cap qua tên cua thiet bi: /dev/hda,
O ¯ı ˆ ¯ı ˆ ¯u ’ ˆ ’ ´
ˆ
/dev/hdb, /dev/sda, v.v. . . Các phân
˙ vùng˙ chính có thêm so 1-4 trong˙ tên thiet bi:
˙ ´ ´
ˆ ˆ
/dev/hda1, /dev/hda2, /dev/hda3, còn phân vùng lôgíc thì có các tên: /dev/hda5, /dev/hda6, /dev/
˙
´ `
˘ ¯a `’ ´ ˆ `’ ˜’ `
¯e ˆ ¯e ’’ ˆ ˆ’
. . . (bat d ˆ u tu so 5). Tu nhung gì d ˆ cap d´ n o trên có the suy ra tai sao lai có the bo qua các ˆ’ ’
tên nhu /dev/hda3 hay /dev/hda4 ¯o ˙ (d n gian là phân vùng chính thu˙ba và thu tu không
’ ˙ ´’ ´’ ’
’ ’
d ’oc tao ra) và ngay sau /dev/hda2 ban d c tha
¯u ’ ¯o ´ y /dev/hda5 (phân vùng lôgíc trong phân
ˆ
vùng mo rong /dev/hda2), và sau d ˙ viec d
˙ ˙’
’ ˆ
˙ ´
¯ó thì ˆ ¯ánh so lai theo thu tu thông thuong.
ˆ ´’ ’ ’`’
˙
Trong Windows các phân vùng lôgíc nha ¯u ’ ˙ n d oc tên (chu cái), bat d `u tu chu cái cuoi
˙ ˙´˘ ¯a `’ ˜’ ´
ˆ ’ ˜’ ˆ ˆ
dùng dành cho phân vùng chính. Ví du neu mo ¯ı ’ ´ ˙ t d a cung có hai phân vùng chính (C: và D:)
˙ ´
ˆ ˆ ˜
’’ ˆ ˙ ˙’
và mot phân vùng mo rong, trong phân vùng mo rong tao ra hai phân vùng lôgíc, thì nhung
ˆ ’ ˆ ˜’
phân ˙vùng lôgíc này se ˙ oc d ˘ t tên E: và F:. Xin nói thêm, trong Windows NT và 2000/XP
˙ ˙
˜ d ’ ’ ¯a
¯u
có the thay d ˆ’i tên cua các˙phân vùng d˜a.
ˆ’ ¯o ’ ˙
¯ı
2.3.3 ’’ ¯ ˆ
Quá trình khoi dong HDH công ty Microsoft
¯
˙
Dù he d ˆ u hành có là gì, thì d ˆ’ có the bat d ˆ u d ˆ u khien máy tính, can nap HDH vào bo
`
ˆ ¯ie ¯e ˆ’ ´ ¯a ¯ie
˘ ` ` ˆ’ `
ˆ ˆ
´’ ˙ the hãy xem xét qua quá trình khoi d ng cua các HDH khác nhau. Chúng ¯ta chı quan
nho. Vì ´ ’’ ¯o ’ ˙ ’ ˙
ˆ ˆ ¯
’’ ¯o `’ ˆ’ ¯ı ´’
tâm d´ n viec khoi d ˆ ng tu o d˜a cung, nên se ˙không xem xét d´ n viec khoi d ng tu d a mem,
’’ ¯o `’ ¯ı `
¯e
ˆ ˆ ˜ ¯eˆ ˆ ˆ ˜ ˆ
CD-ROM và ˙ qua mang. Hãy bat d `u tu MS-DOS và MS Windows˙ cu (xin d ` ng quên rang,
˙ ´ ˆ
˘ ¯a `’ ˙ `
˘
˜ ¯u’
viec phát trie ˙
’n và hoàn thien máy tính cá nhân song song voi su phát trien cua HDH cua
´’ ’ ’ ’ ’
ˆ ˆ ˆ ˆ ¯
˙
Microsoft và nhung quye ¯i ´ t d nh su dung trong các HDH này có a˙ huong manh d´ n quyet
˙ ’’ ’ nh ’’’ ´
˜’ ˆ ¯ ¯e
ˆ ˆ
˙ ´ t bi). ˙ ˙
’ ˆ’
d nh cua các nhà phát trien thie
¯i ˆ
˙ ˙
¯ı ’’ ¯ ˆ
2.3 Phân vùng trên d˜a và quá trình khoi dong 9
˙
’ ¯o ´ ˆ ˆ `
Nhu ban d c biet, khi bat máy tính d ˆ u tiên se chay chuong trình POST (Power On Self
¯a ˜ ’’
˙ong ˙trình xác d nh dung luong bo nho, thu ˙nghiem bo nho, và xác d nh các thành
˙
Test). Chu ’ ’ ¯i ’’ ˆ ´’ ’’ ˆ ˆ ´’ ¯i
`
phan khác (bàn phím, o ´’
ˆ ˆ’ cu˙ng. . . ), kho˙ d ˆ ng các the adaptor. Trên màn hình thu˙’ng xuat hien
’’i ¯o ˙ ’ ˙ ˙
’o
` ´ ˆ
ˆ
các thông báo ve ˆ ’’ ˆ ´’ ˆ `˙ ˆ
` dung luong bo nho, ve viec thu nghiem bo nho, danh sách các thiet bi nhan
’’ ˆ ˆ ´’ ´
ˆ
˙
ˆ
ra (o d˜a cung và mem, bo xu lý, cong COM và v.v. . .˙). ˙
ˆ’ ¯ı ´’ `
ˆ
˙
ˆ ’’
˙ ’
ˆ
˙ ˙ ˙
˙ ’’ ´
ˆ ˆ ˆ ’
Sau khi hoàn thành viec thu nghiem POST goi Int 19h. Công viec cua Int 19h là tìm thiet ˆ
’’ ¯o
bi khoi d ˆ ng. Viec tìm kie ˙ m thuc hien theo thu ˙ xác d nh trong Setup BIOS và theo cách
´ ˙ ´’ tu ˙
ˆ ˆ ’ ˆ ’ ¯i
˙˘ ˙ ´˙ ’ ´˙ ˙ ´ ¯ı ˙ ˆ’ ’’ ¯o
˙
tham dò sector so 0 cua các thiet bi tuong ung. Neu d˜a có the khoi d ˆ ng, thì trong sector so ´
ˆ ˆ ’ ’ ´’ ˆ ˆ
0 cu ¯ı ’ ’ ¯o ˙
’ a d˜a có ban ghi khoi d ˆ ng chính – Master Boot Record (MBR). Hai byte cuoi cùng cua ˙ ´ ’
’ ˆ
˙´
´
ˆ ˆ ˆ ˆ ´
MBR – "so màu nhiem", là dau hieu cho biet sector có MBR, và theo d d˜a có the khoi d ˆ ng.
ˆ ¯ó ¯ı ˆ’ ’’ ¯o
´ ˙ ˙ ´ ’ ’’ ˙
Ngoài "so màu nhiem" MBR còn chua bang phân vùng d˜a d nói o trên, và mot chuong trình
ˆ ˆ ’ ¯ı ¯ã ˆ ’’
nho – trình khoi d ˆ˙ng chính, kích thuoc chı có 446 (0x1BE) byte.
’ ’ ¯o
’ ’´’ ’
˙
’ ˙ ´ ´ ’ ’’ ¯o
Bang 2.1 cho thay cau trúc cua sector khoi d ˆ ng chính sau khi cài d ˘ t Windows.
ˆ ˆ ¯a
˙ ˙
’ ´ ’ ’’ ¯o
Bang 2.1: Cau trúc cua sector khoi d ˆ ng chính
ˆ
˙
ˆ’
Dich chuyen Noi dung
ˆ
˙ ˙ ’ ’’ ¯o
0x000 Mã cua trình khoi d ˆ ng chính
˙
0x1BE ’ ˆ’ ¯ı
Bang phân vùng o d˜a
0x1FE ´
"So màu nhiem" (0xAA55)
ˆ ˆ
˙
MS-DOS, Windows95 và NT ghi nho DOS MBR trong khi cài d ˘ t. Ngoài ra cung có the
´’ ¯a ˜ ˆ’
’
tao MBR cua MS voi câu lenh DOS sau: fdisk /mbr.
´’ ˆ ˙
˙ Xin tro lai voi quá trình˙ khoi d ng. Int 19h cua BIOS nap trình khoi d ng chính vào bo
’’ ´’ ’’ ¯o ’ ’’ ¯o
ˆ ˆ ˆ
nho máy tính ˙ và chuyen quyen d `u khien cho chuong trình này. Nhung ˙ ong trình "bé
’ ` ¯ie ˙ ’ ˙ ˙
´’ ˆ ˆ ˆ ˆ ’’ ’ chu ’ ’
¯u ’ ˘ ’’ ¯o ´ ’ ˜’
nho" này không d ’ kha nang khoi d ˆ ng HDH; tat ca nhung gì mà nó có the làm – d là nap
’ ˆ ˆ’ ¯ó
vào bo nho chuong trình manh hon – ˙ trình¯khoi d ng thu hai.
’’ ¯o ˙
ˆ ´’ ’ ’ ’ ˆ ´’
˙
D ˆ’ ` ˙ ’ ˙
¯ e làm d ’oc d ˆ u này, nó tìm trong bang phân vùng kích hoat và d ˙ c vào bo nho trình
¯u ’ ¯ie ¯o ˆ ´’
khoi d ˆ ng thu ˙
’’ ¯o ´’ hai, bat d ˆ u tu sector lôgíc d ˆ u tiên cua phân vùng˙ kích hoat. Hãy˙ chú ý d´ n
´ `
˘ ¯a `’ ¯a` ’ ¯eˆ
cum tu ˘ ˆ ˙ "bat d `u tu". Vì trình khoi d ng thu hai trên các he thong khác nhau có d dài khác
`’ ´ ¯a `’ ’’ ¯o ´’ ´ ˙
ˆ ˆ ˆ ¯o ˆ
˙
nhau. ˙ ˙ ˙
¯u ’ ¯i ’´’ ˆ ´
Trong phân vùng d ’oc d nh dang duoi he thong tap tin FAT, trình khoi d ˆ ng thu hai chiem
ˆ ˆ ’’ ¯o ´’ ´
ˆ
mot sector (512 byte). Trong ˙ ˙ phân vùng d ˙ dang ˙duoi he thong tap tin NTFS, trình khoi
˙ ´ ˙ ’’
ˆ ¯inh ’´’ ˆ ˆ ˆ
dˆ ˙ng thu hai chiem vài sector.
´’ ´ ˙ ˙ ˙ ˙
¯o ˆ
˙ Trình khoi d ng thu hai nap lop chuong trình d `u tiên, can thiet cho viec khoi d ng he
’’ ¯o ´’ ´’ ` ´ ’’ ¯o
ˆ ’’ ¯a
ˆ ˆ ˆ ˆ ˆ ˆ
`
d ˆ u hành. Trong ’`’ ˙ truong hop MS DOS chuong trình khoi d ng d ng nap IO.SYS theo d a chı
˙ ’’ ¯o ¯o ˙ ˙ ˙’
¯ie ’ ’’ ˆ ˆ ¯i
700h, sau d MSDOS.SYS ˙ và chuyen quyen d `u khien cho SYSINIT cua môd IO.SYS.
’ ` ’ ˙ ˙ ˙ ’ ˙
¯ó ˆ ˆ ¯ie ˆ ˆ ¯un
Ne ´ u vì lý do nào d không tìm thay trên d˜a phân vùng kích hoat, thì quá trình kho d ˆ ng
ˆ ¯ó ´ˆ ¯ı ’’ ¯o
˙ ´ m khi su dung, nhung ˙
˜ ´ ´’ ˆ ’’
se tiep tuc voi viec xu lý Int 18h. Truong hop này trên thuc te rat hie
ˆ ’`’ ’ ’ ´ ´ˆ ˆ ˆ ’’ ’
’ ˘
kha nang the ˙
˙ này có ˙ ’ có ích trong truong hop nào d Trong khi khoi d ng tu xa, khi he d `u ˙ ’’ ¯o ˙
ˆ ’`’ ’ ¯ó. ˆ `’ ˆ ¯ie ˆ
hành kho ¯o ˙
’’i d ˆ ng tu máy chu, thì Int này d ’oc POST chuyen huong lên ROM cua cac mang.
`’ ’ ’ ’´’ ˙ ’ ˙
¯u ’ ˆ
¯Doi voi các HDH khác cua Microsoft thì quá trình khoi d ˆ ng dien ra tuong tu.˙
´ ´’ ˙
ˆ ¯ ’ ˙ ’’ ¯o ˜
ˆ ’’ ’
˙
˙ ˙
’’ ¯o ´
• Windows95 khoi d ˆ ng giong nhu DOS nhung thay the IO.SYS và MSDOS.SYS boi
ˆ ’ ’ ´ˆ ’’
các tap tin cua mình. ’ ˙ Các tap tin DOS d oc giu lai duoi các tên tuong ung IO.DOS và
ˆ ˆ ¯u ’ ˜’
’ ’´’ ’ ’ ´’
MSDOS.DOS. Khi ban d ˙ chon khoi d ˆ ng DOS, Windows95 se d ˆ’i tên các tap tin
˙
¯o c ’’ ¯o ˙ ˙
˜ ¯o ˆ
` ˙ rong w40 và phuc ˙hoi tên ban d `u cua các tap tin he thong cua
˙ ˙ ` ˙ ’
’
cua mình voi phan mo ˆ
´’ ˆ ’’ ˆ ¯a ’
ˆ ˆ ˆ ´ ˆ
DOS. Quá trình khoi d ˆ ng ´ ˙ tiep tuc voi viec nap IO.SYS. Nhu the, sector khoi d ng cua
˙ ˙ ˙
’’ ¯o ˆ ´’ ˆ ’ ´ ˆ ’’ ¯o ˆ ’
DOS và Windows95 là ˙ nhu nhau. ˙ ˙ ˙ ˙
’
10 Cài dat HDH Linux trên cùng máy tính voi Windows
¯˘ ¯ ´’
˙
’’ ´ ’
• Windows NT4 su dung MBR DOS, nhung thay the ban ghi khoi d ˆ ng cua phân vùng
’ ˆ ’’ ¯o ’
`
kích hoat bang cách ˙thay the NTLDR vào cho IO.SYS. Dây là mot ˙ ong trình mang
´ ˜
˘ ˆ ˆ ¯ ˆ chu ’
’
và có the làm d ’oc nhieu thu. Ví du, có the tìm tap tin boot.ini˙ và neu nhu tham˙ so
˙’
ˆ ¯u ’ `
ˆ ´’ ˆ’ ˆ ´
ˆ ’ ´
ˆ
timeout lon hon 0,
´’ ’ ˙ thì d a ra trình d ˙n (thuc d n) khoi d ng. ˙ ’
¯u ’ ¯o’ ’ ¯o ’ ’ ¯oˆ
˙ ˙
˜
ˆ ’ ˆ`
Moi dòng cua phan [operating systems] trong tap tin boot.ini xác d nh mot ˆ ¯i ˆ
phuong án (mot HDH) kho ¯o
’’ ˆ ¯ ’’i d ˆ ng và d ’oc viet theo mau sau: ˙
¯u ’ ˆ ´ ˜
ˆ
˙ ˙
d a_chı˙
¯i ’ ˙ ¯o
’
˙ ´
’_trình_khoi_dˆng_thu_hai="tên_goi_cua_phuong_án"
’ ’ ’’
˙ ’ ’ ’’ ¯o ˙ ˙ ’
’ là mot phân vùng cu the nào d cua d˜a cung
¯ ˙a chı cua trình khoi d ˆ ng thu hai có the
Di ´’ ˆ ˆ ˆ ¯ó ’ ¯ı ˜
’ ˆ ’’i d ˆ ng. Duoi ˙d là mot ví du tap tin˙ boot.ini:
nhu tap tin kho ¯o ’´’ ¯ây ˆ ˆ
˙
˙ ˙ ˙ ˙ ˙
[operating systems]
multi(0)disk(0)rdisk(0)partition(3)\WINNT="Windows NT Workstation 4.00 VIE
multi(0)disk(0)rdisk(0)partition(3)\WINNT="Windows NT Workstation 4.00 VIE
C:\="Microsoft Windows"
C:\BOOTSECT.LNX="Linux"
´ ˜ ’’ ¯o ’ ¯u ’ ’
Neu nguoi dùng chon NT, thì se khoi d ˆ ng theo d a chı phân vùng d ’oc chı trên dòng d ˆ u
ˆ ’`’ ¯i `
¯a
tiên. Trên dòng tuong u ˙ ng voi phuong án ˙Microsoft˙Windows, chı d a ˙ "C:\", vì tên cua
’ ¯u ra ’
’ ’ ´’ ´’ ’’ ’
ˆ ’’ ¯o ¯u ’ ´
tap tin khoi d ˆ ng d ’oc lay theo mac d nh: bootsect.dos. Tap tin d ’oc nap vào bo nho và quá
ˆ ˘ ¯i ˆ ¯u ’ ˆ ´’
˙ khoi d ng d oc˙tiep tuc giong nhu khi ban ghi khoi d˙ ng d oc nap boi mã chuong trình
˙
trình ’’ ¯o ¯u ’ ˆ ´ ´ ˙ ˙’ ’ ’’ ¯o ¯u ’ ˙ ˙ ’ ˙
ˆ ’ ˆ ˆ ’ ’ ’’
tu MBR. ˙
`’ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
D´ ´’ ˆ ’’ ¯o ˆ ´ ˆ’ ’’ `
¯ó. ’ ˆ
¯ oi voi viec khoi d ˆ ng các he thong khác, có the su dung cách d Chı can thêm vào
ˆ ˆ
˙ chua liên ket d´˙n tap tin khoi d ng khác. ˙Khi chon các dòng này se khoi
˙ ´ ¯e ˆ ’’ ¯o
boot.ini các dòng ´’ ˆ ˆ ˆ ˜ ’’
d ˆ ng HDH tuong ung. Trong ví du trên ˙ Linux cung d oc khoi d ng˙ theo các này. Trong tap
˙ ’’ ¯o
¯o ¯ ’ ’ ´’ ˜ ¯u ’
’ ˆ ˆ
˙ C:\BOOTSECT.LNX can ghi ˙noi dung cua ban ghi khoi d ng, tao boi Linux (nói d ˙
tin ` ’ ’ ˙ ’ ˙ ’’
ˆ ˆ ’ ¯oˆ ¯úng
’’ ¯o ˙ ’ ’
hon – LILO, trình khoi d ˆ ng tiêu chuan cua Linux). ˙ ˙
’ ˆ
˙
2.3.4 ´ ¯ˆ ´’
ˆ `
Van de voi các d˜a lon
¯ı ´’
’ ¯a ` ’
Trên MS-DOS và các phiên ban d ˆ u tiên cua Windows truy cap toi d˜a (trong d có ca buoc
ˆ ´’ ¯ı ¯ó ’ ’´’
` ’ ´’ ˙ ’
’’i d ˆ ng d ˆ u tiên cua HDH) d ’oc to chuc qua Int 13 (Int 13h) cua BIOS. Khi này su dung
kho ¯o ¯a ’ ¯ ’’
¯u ’ ˆ
su d ˙ d a chı sector trên d˜a trên co so C/H/S (xem trên). Chính xác hon:
’ ¯ánh ¯i ’ ¯ı
˙
’ ’’ ’
˙
˙ ˙
• AH — chon thao tác;
˙
’ ’ ’ ´
• CH — 8 bit nho hon cua so cylinder;
ˆ
’ ’ ´’ ´’ ’ ´ ˆ ’ ’ ´’ ´
• CL — 7-6 bit tuong ung bit lon cua so cylinder, 5-0 tuong ung so sector;
ˆ
´ ’ ¯a ¯o
`
• DH — so cua d ˆ u d c;
ˆ
˙
´ cua d˜a(80h hay 81h).
• DL — so
ˆ ’ ¯ı
`
ˆ ’ `
(Can luu ý rang viec d
˘ ´ ´ ¯a `’
˘ `
ˆ ¯ánh so cylinder vat lý và rãnh thuong bat d ˆ u tu 0, còn sector trên
ˆ ˆ ’`’
rãnh d ´ bat d ˆ u tu 1). Tuy nhiên trên ˙thuc te so d ˆ u d c không quá 16, còn so sector
¯ánh so ˘
ˆ ´ ¯a ˙`’
` ´ ´ ¯a ¯o
’ ˆ ˆ ` ´ˆ
˙ d ’ chı ra cylinder, BIOS van không the làm
˙
trên rãnh – không quá 63, và dù có dùng 10 bit ¯e ’ ˆ ˜
ˆ ˆ’
viec voi d˜a dung luong lon hon 1024*63*16*512 = 528 Mbyte.
ˆ ´’ ¯ı ’ ’ ´’ ’
˙ De vuot qua han ˙ ´ này, nguoi ta áp dung nhieu cách "láu cá" khác nhau. Ví du, Extended
’ ’’ che `
¯ ˆ ˙ ˆ ’`’ ˆ
CHS (ECHS) hay ˙"Large disk support" (d˙ khi còn goi là "Large") su dung ba bit chua dùng
’’ ˙
¯ôi ’
˙ ˙
’ ’’ ¯ ˆ
2.4 Lua chon trình khoi dong 11
˙ ˙ ˙
d´ n cua so thu tu d ˆ u d c d ˆ’ tang so cylinder. Cách này cho pehsp su dung cau trúc "hình
¯e ’ ´ ´’ ’ ¯a ¯o ¯e ˘
ˆ ˆ ` ´
ˆ ’’ ´
ˆ
’
hoc gia mao cua ¯ı ’ ˜ ˙ d a" voi 1024 cylinder, 128 d `u d c và 63 sector/rãnh. Bien d ’i Extended
˙
´’ ˙ ´
¯a ¯o
ˆ ˆ ¯o ˆ
˙ thành d a chı CHS thuc (có the chua d´ n 8192 cylinder) d oc BIOS thuc hien. Cách này
CHS ˙ ’ ’ ´’ ¯e ˙
¯i ’ ˆ ˆ ¯u ’
’ ’ ˆ
cho phép làm ˆ ´’ ¯ı ˙ viec voi d a có dung luong d´ n 8192*16*63*512 = 4 227 858˙ 432˙byte hay 4,2
˙ ˙
˜ ’ ’ ¯e ˆ
Gbyte. ˙ ˙
’ ˆ’
Nhung các nhà phát trien càng ngày càng tang mat d ˆ ghi cua d˜a, so d˜a và so rãnh, và
˘ ˆ ¯o ’ ¯ı ´ ¯ı ˆ ´ˆ
còn phát minh ra các phuong pháp khác d ˆ’ tang dung ’o ˘ ˙ lu˙ ng d a. Ví du, so sector trên rãnh
´
’’ ¯e ’ ¯ı ˜ ˆ
không còn co d nh mà tro thành khác nhau trên các rãnh ˙
´ ¯i
ˆ ’’ ˙
khác nhau (trên các rãnh nam gan `
˘ ˆ`
rìa ngoài cu ¯ı ˙ ´
’ a d˜a, dài hon, so sector d ’oc tang lên). Ket qua là bo ba so C/H/S không còn ´ ’ ´
’ ˆ ¯u ’ ˘ ˆ ˆ ˆ
’
phan ánh d ´ ’ ¯ı˙
¯úng cau trúc "hình hoc cua d˜a", và các phiên ban BIOS cu không the ho tro truy
ˆ ’ ˙
˜ ˆ’ ˆ ’˜
cap toi toàn bo không gian d˜a. ˙ ˙
ˆ ´’ ˆ ¯ı
˙ ˙
Khi d nguoi ta nghı ra phuong pháp khác d ˆ’ làm viec voi các d˜a lên qua Int 13h - d
¯ó ’`’ ˜ ’’ ¯e ˆ ´’ ¯ı ¯ánh
’ ´ ’ ˙
¯i ˆ ¯u ` ’ ˘
d a chı các khoi theo d ’ong thang ("Linear Block Addressing" hay LBA). Không d sâu vào ¯i
˙ ´
ˆ’ ` ´ ’
chi tiet, có the nói rang tat ca sector trên d˜a d ’oc d
ˆ ˘ ˆ ´ ˆ ˆ ’ ´ ¯a `’
`
¯ı ¯u ’ ¯ánh so mot cách tuan tu, bat d ˆ u tu sector
ˆ ˘ `
` ´
d ˆ u tiên trên rãnh so 0 cua cylinder so 0. Thay ’ ´ ˙ vào cho d a˙chı CHS mo˙ sector nhan d oc
˜ ’ ˜
¯a ˆ ˆ ˆ ¯i ˆi ˆ ¯u ’ ’
’ ´ ´’ ’ ’
mot d a chı lôgíc – so thu tu cua sector trong to ´ ´ ’ ˙
’ng so tat ca sector. Viec d ´ ˙ ˙
ˆ ¯i ˆ ˆ ˆ ˆ ˆ ¯ánh so sector lôgíc
ˆ
˙ d `˙u tu 0, trong d sector so 0 chua ban ghi khoi d ng chính (MBR). Trong Setup BIOS
´ ˆ
bat ¯a `’
˘ ˙ ´ ´’ ’ ’’ ¯o ˙
¯ó ˆ ˆ
’
ho tro bien d ˆ’i so thu tu theo d ’ong thang thành d a chı CHS có dang "Ho tro LBA". Nhu
˜ ˙ ’ ˜
ˆ ’ ´ ¯o ´ ´’ ’
ˆ ˆ ¯u `’ ˘ ¯i ˆ ’ ’
˙
vay, trong các phiên ban ’ ˙ BIOS moi thuong có lua chon voi ba phuo˙ng án: "Large", "LBA",
´’ ˙ ˙
ˆ ’`’ ’ ´’ ’’
và "Normal" (phuong án cuoi cùng có nghıa là không˙thuc hien bien d ˆ’i d a chı).
˙
’’ ´ˆ ˜
˙
’ ˆ ´ ¯o ¯i
ˆ ’
´ ¯o ˙˜ ˙ ˙
ˆ ˆ ’’
Tuy nhiên trong che d ˆ LBA viec su dung d˜a vat lý van d ’oc thuc hien qua Int 13h, mà
¯ı ˆ ˆ ¯u ’ ’ ˆ
Int 13h va ˙ ˙ ˙
˜n su dung bo 3D (C,H,S). Vì nguyên nhân này xuat hien han che lên dung luong
’’ ˙ ´ ˙ˆ ˙ ˙´
ˆ ˆ ˆ ˆ ’’
cua d˜a: BIOS, và theo˙d MS-DOS và các phiên ban Windows d˙ˆ u tiên không the d ˙d a
’ ¯ı ˙
¯ó, ’ ` ˙
¯a ˆ’ ¯ánh ¯i
’
chı các d˜a có dung luong lon hon 8,4 Gbyte. ˙
¯ı ’ ’ ´’ ’
` ` ˙ ´ ’
Can chú ý rang han che nói trên chı áp dung voi các d˜a có giao dien IDE. Trong các
ˆ ˘ ˆ ´’ ¯ı ˆ
controller cua d˜a SCSI, ´ ’
’ ¯ı ˙ so cua sector d oc chuyen vào các lenh SCSI, và sau d tu d a tìm
˙ ’ ˙
ˆ ¯u ’
’ ˆ ˆ ¯ó ’ ¯ı ˜
ra vi trí ca `n thiet, vì the han che lên dung lu ’ ¯ı
´ ´ ´ ˙ ong d a không xuat hien. ˙
´ ˆ ˙
ˆ ˆ ˆ ˆ ’ ˜ ˆ
˙ ` ˜’ ´ ˙
´ ` ´ ’ ˙ ˜’ ´ ˙ ’
Mot lan nua muon nhac lai rang, tat ca nhung han che nói trên chı có ý nghıa trong giai
ˆ ˆ ˆ ˘ ˘ ˆ ˆ ˜
d n khoi d ˆ ng HDH. Boi vì ˙
¯oa
˙ ’
’ ¯o ’˙
’’ Linux và các phiên ban Windows moi nhat khi làm viec voi d˜a ´’ ´ ˆ ˆ ´’ ¯ı
d ˙ ’ ¯
˙không còn su dung Int 13 cua BIOS, mà su dung driver riêng cua mình. Nhung ˙truoc khi
’ ’’ ’
¯ã ’ ’ ’´’
˙ ’ ’ ¯u ˙’
ˆ’ ’’ ˆ ´
có the su dung driver cua mình, he thong phai d ’oc nap. Vì the trong giai d n khoi d ˆ ng d ˆ u
ˆ ´
ˆ ¯oa ’’ ¯o ¯a `
´ t ky ˙he thong nào cung can su dung BIOS. ¯ ieu này han che viec d ˘˙t nhieu he thong
tiên ba ` ˆ ˆ
ˆ ´ ˜ ` ˙ ’’
ˆ
˙ D ˙`
ˆ ´ ˆ ¯a
ˆ ˆ` ˙ˆ ´ ˆ
ra ngoài vùng ˙ 8 Gbyte d a d `u tiên: chúng không the khoi d ˙ng tu d ˙ mac dù sau khi khoi
˙ ’ ’’ ¯o `’ ¯ó, ˘ ˙ ˙ ’’
˜ ˆ
¯ı ¯a ˆ ˆ
d ˆ ng thì có the làm viec voi các d˜a có dung luong lon hon nhie ¯ ˆ’ ˙ `u. De có the hieu cách thoát
˙ ’ ’
¯o ˆ’ ˆ ´’ ¯ı ’ ’ ´’ ’ ˆ ˆ ˆ
˙ ’ i nhung han che này, chúng ta can mot chút kien thuc ve quá trình khoi d ng cua HDH
kho ´ ˙ ` ˙ ´ ´’ ˆ ` ’’ ¯o ’ ¯
˜’ ˆ ˆ ˆ ˆ ˆ
Linux. ˙ ˙ ˙
2.4 ’’ ¯ ˆ
Lua chon trình khoi dong
’
˙ ˙ ˙
2.4.1 ’’ ¯ ˆ ’
Trình khoi dong LILO cua HDH Linux
¯
˙
’’ ¯o ¯u ’ ´ ’’ ˆ’ ’’ ¯o
Trình khoi d ˆ ng LILO d ’oc viet boi Werner Almesberber. LILO có the khoi d ˆ ng nhân
ˆ
Linux tu d˜a me
`’ ¯ı ˙ `m, d a cung, và cung có the khoi d ng các he d `u hành khác: PC/MS-DOS,
˙ ’ ’’ ¯o ˙
ˆ ¯ı ´’
˜ ˜ ˆ ˆ ˆ ¯ieˆ
˙ ˙
DR DOS, OS/2, Windows 95/98, Windows NT/2000/XP, 386BSD, SCO UNIX, Unixware
v.v. . . LILO cho phép chon d´ n 16 he d ˆ u hành khác nhau d ˆ’ khoi d ˆ ng.
¯e
ˆ ˆ ¯ie` ¯e ’’ ¯o
LILO không pha ’ i là chuong trình˙d ’n le mà là mot bo gom nhieu chuong trình: trình khoi
˙
’’ ¯o ’ ˆ ˆ ˆ ` ` ˙ ’’
ˆ ’’
d ˆ ng, các chuong trình su dung d ˆ’ cài d ˘ t và cau hình
’’ ´ ˙ trình khoi d ng, và các tap tin phuc vu:
˙ ’’ ¯o
¯o ’’ ¯e ¯a ˆ ˆ ˆ
˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
12 Cài dat HDH Linux trên cùng máy tính voi Windows
¯˘ ¯ ´’
˙
• chuong trình /sbin/lilo, chay duoi Linux, phuc vu d ˆ’ ghi tat ca thông tin can thiet
’’ ’´’ ¯e ´ ’
ˆ `
ˆ ´
ˆ
’’ ¯o ˙ cho tuong ung. Ca˙ chay chuong trình này sau moi
trong giai d n khoi d ˆ ng vào các ˆ ’ ’ ´’ ˜ ˙ `n ˜
¯oa ˆ ’’ ˆ
`
lan có thay d ˆ ˙’i trong nhân hay trong tap tin cau hình LILO;
˙ ´ ˙
ˆ ¯o ˆ ˆ
˙
ˆ `
ˆ ’’ ¯o
• các tap tin phuc vu, can cho LILO trong thoi gian khoi d ˆ ng. Nhung tap tin này thuong
`’ ˜’ ˆ ’`’
na` m ˙trong thu muc /boot. Quan trong nhat trong so ˙
˘ ˙ ˙
’ ´
ˆ ˆ ¯ó
˙ ’
´ chúng – d là ban thân trình
’’ ¯o ˙ ˙
khoi d ˆ ng (xem phía duoi) và tap tin map (/boot/map); trong tap tin này có chı ra
´’ ’
’ ˆ ˆ
vi trí cu˙’ a nhân. Mot tap tin quan trong khác – tap tin cau hình LILO; thuong có tên
˙ ´ ˙
ˆ ˆ ˆ ˆ ’`’
˙
/etc/lilo.conf;
˙ ˙ ˙ ˙
’’ ¯o ` `
• trình khoi d ˆ ng – d là phan LILO d ’oc nap vào bo nho d ˆ u tiên qua Int cua BIOS;
¯ây ˆ ¯u ’ ˆ ´’ ¯a ’
’’ ¯o
trình khoi d ˆ ˙ ng nap nhân Linux hay sector˙khoi d ˙ cua he d `u hành khác. Trình
˙ ’’ ¯ong ’ ˆ ¯ie
ˆ ˆ
’’ ¯o
khoi d ˆ ng go ˙ m có˙ hai phan. Phan thu nhat d oc ghi vào sector khoi d ng và phuc vu
` ` ` ´’ ˆ ’ ´ ¯u ’ ˙ ˙ ’’ ¯o
ˆ ˆ ˆ ˆ
d ˆ’ nap˙phan thu hai, có kích thuoc lon hon rat nhieu. Ca hai phan thuong d ’oc ghi trên
¯e `
ˆ ´’ ’´’ ´’ ’ ´ ˙ ˆ ˆ ` ’ ˆ` ’`’ ˙ ¯u ’ ˙ ˙
˙
d˜a trong tap tin /boot/boot.b. ˙
¯ı ˆ
˙
` ´’ ` ’ ’’ ¯o ’’
Can nho rang, d nh dang cua sector khoi d ˆ ng tao ra boi LILO khác voi d nh dang MBR
ˆ ˘ ¯i ´’ ¯i
cua DOS. Vì the ne˙ ghi˙sector khoi d ˆ ng LILO vào MBR, thì các he d ˆ u hành d cài cua
’ ´ ´u
ˆ ˆ ’’ ¯o ˙ ˙
ˆ ¯ie` ˙ ˙
¯ã ’
’’ ¯o
Microsoft se ngung khoi d ˆ ng (neu nhu ´ ˙ không có các bien pháp bo sung).’ ˙
˜ `’ ˆ ’ ˆ ˆ
Sector kho ¯o ’’i d ˆ ng cua LILO có the d ’oc thiet ke d ˆ’˙ su dung nhu sector khoi d ˆ ng cua
’ ˙ ˆ’ ¯u ’ ´ ´ ¯e ’’
ˆ ˆ ’ ’’ ¯o ’
phân vùng; trong d ˙ có cho cho bang phân˙vùng.
˜ ’ ˙ ˙
¯ó ˆ
’’ ¯o ’ ˆ’ ¯a
Sector khoi d ˆ ng cua LILO trong khi cài d ˘ t có the d ˘ t vào nhung cho sau:
¯a ˜’ ˜
ˆ
˙ ˙ ˙
’’ ¯o ’ ¯ı `
• sector khoi d ˆ ng cua d˜a mem trong d nh dang Linux (/dev/fd0, . . . );
ˆ ¯i
˙ ˙ ˙
`
’ a d˜a cung d ˆ u tiên (/dev/hda, /dev/sda, . . . );
• MBR cu ¯ı ´’ ¯a
’’ ¯o ’ ´’ ˆ ´ `
• sector khoi d ˆ ng cua phân vùng chính voi he thong tap tin Linux trên d˜a cung d ˆ u tiên
ˆ ˆ ¯ı ´’ ¯a
(/dev/hda1, ˙ /dev/hda2, . . . ); ˙ ˙
’’ ¯o ’ ’’ ˆ
• sector khoi d ˆ ng cua phân vùng lôgíc trong phân vùng mo rong d˜a cung d ˆ u tiên¯ı ´’ ¯a `
(/dev/hda5, ˙. . . ). Su that là phan lon chuong trình dang fdisk không d ` ra kha nang
` ˙ ’ ˘
’ ˆ ˆ ´’ ’’ ¯e
ˆ
’’i d ˆ ng khoi d ˆ ng tu phân vùng mo rong và tu choi ˙ ˆ c kích hoat phân vùng này. Vì
kho ¯o ’’ ¯o ˙`’ ˙ ’’ ˆ `’ ˆ´ vie
vay trong thành phan LILO có chua mot chuong trình d˙˘ c biet (activate) cho phép
ˆ
˙ ˙ `
ˆ ´’ ˆ˙ ’’ ¯a ˆ
˙
˙ ot qua han che này. Tuy nhiên chuong trình fdisk cu˙a ban phân phoi Linux ho tro
vu ’ ´ ˙ ’ ’ ˙ ´ ˜
’ ˆ ’’ ˆ ˆ ’
˙ nang kích hoat phân vùng mo rong. Can su dung tùy chon -b hoac bien BOOT. ˙
’ ˙ ’’ ˆ ` ´
kha ˘ ˆ ’’ ˘ ˆ
˙ ˙ ˙ ˙ ˙
’’ ¯o ’ ˆ’ ¯a
Sector khoi d ˆ ng cua LILO không the d ˘ t vào các cho sau: ˜
ˆ
˙ ˙
’’ ¯o ’ ¯ı `
• sector khoi d ˆ ng cua d˜a mem hay phân vùng chính, voi d nh dang he thong tap tin
ˆ ´’ ¯i ˆ ´ ˆ ˆ
khác Linux; ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
’
• trong phân vùng swap cua Linux;
• trên d˜a cung thu hai.
¯ı ´’ ´’
`
ˆ `
´’ ˘ `’ ’’ ¯o
Ngoài ra, can nho rang, LILO trong thoi gian khoi d ˆ ng nhung tap tin sau:
˜’ ˆ
˙ ˙
• /boot/boot.b;
’’ ˆ
• /boot/map (tao ra boi lenh /sbin/lilo);
˙ ˙
’ ’’ ¯ ˆ
2.4 Lua chon trình khoi dong 13
˙ ˙ ˙
´ ’
ˆ ’ ’’ ¯o ´
ˆ ¯o ’ ’’ ¯o
• tat ca phiên ban nhân khoi d ˆ ng (neu ban d c chon phiên ban nhân khi khoi d ˆ ng);
˙ ˙ ˙ ˙ ˙
’’ ¯o ’ `
ˆ ¯ie ¯o ´
ˆ ’’ ¯o
• sector khoi d ˆ ng cua các he d ˆ u hành khác mà ban d c muon khoi d ˆ ng qua LILO;
˙ ˙ ˙ ˙ ˙
ˆ ¯u ’’ ¯o ´ ¯u ’
• tap tin chua các thông báo d ’a ra khi khoi d ˆ ng (neu d ’oc xác d nh).
´’ ˆ ¯i
˙ ˙ ˙ ˙
’ ˆ ’’ ¯o ’ ˜’ ˆ ¯ã ˆ ´ ¯ó
Nhu vay, sector khoi d ˆ ng LILO cung nhu nhung tap tin d liet kê (trong so d có các tap
˜ ˆ ˆ
tin ban d c ˜˙ se cài d ˘ t sau này) can nam trong pham vi 1024 cylinder d `u tiên cua d a cung,
˙ ` ` ˙ ˙ ’ ¯ı ´’ ˙
¯o ¯a ˆ ˘ ¯aˆ ˜
boi vì chúng can d ’˙’c truy cap qua BIOS. Xem phan nói ve han che cua BIOS o trên.
’’ ˙ ˙ `
ˆ ¯uo ˆ
˙ `
ˆ `
ˆ ´ ’
ˆ ’’
` `’ ˙ ’ ˙ ˙
´ t d ˆ u tu phiên ban 21, LILO d ’a ra màn hình trình d ’n (thuc d ’n) cho phép chon he
Ba ¯a
˘ ¯u ¯o ’ ¯o ˆ
´ ` ´ ˙
thong d ˆ’ khoi d ˆ ng (truoc d can nhan phím Tab d ˆ’ goi trình d ’n này). ˙ ˙
ˆ ¯e ’’ ¯o ’´’ ¯ây ˆ ˆ ¯e ¯o
˙ ˙
2.4.2 ’’ ¯ ˆ
Các trình khoi dong khác
˙
¯e ’’ ¯o ˆ’ ’’ ¯o
Ngoài LILO d ˆ’ khoi d ˆ ng Linux có the khoi d ˆ ng các trình khoi d ˆ ng khác.
’’ ¯o
˙ ˙ ˙
´
ˆ ¯a ¯ã ¯ ’’ ¯o
• Neu nhu truoc khi cài d ˘ t Linux d có HDH Windows NT/2000/XP, thì trình khoi d ˆ ng
’ ’´’
¯o ’ su dung˙ là OS Loader cua NT. So sánh voi LILO thì trình khoi d ˙ ng
ban d c có the ’’
ˆ ’ ´’ ’’ ¯oˆ
˙ ˙
OS Loader có ít nha˙t hai uu the. Thu nhat, tat ca cau hình cu không bi mat (chúng ta
´
ˆ ’ ˆ ´ ´’ ´ ´ ’ ´
ˆ ˆ ˆ ˜ ´
ˆ
˙
ˆ’ ’’ ¯o ´’ ˙ ˆ’
có the chon khoi d ˆ ng Windows hay Linux theo lua chon), và thu hai, có the cài d ˘ t
’ ¯a
˙d a mà LILO không the khoi d ng, ví du,˙o d a˙thu hai trên controller thu hai
Linux lên ¯ı ˙ ’ ’’ ¯o ’ ¯ı ´’ ˙
˜ ˆ ˆ ˆ ˜ ´’
(Secondary Slave). ˙ ˙
´ˆ ¯a ¯o ’
• Neu nhu truoc khi cài d ˘ t Linux ban d c chı có HDH Windows 95 hay Windows 98 và
’ ’´’ ¯
˙
không có Windows NT/2000 hay XP, ˙ thì OS Loader không d oc cài d ˘ t. Và neu nhu vì
˙ ´
¯u ’
’ ¯a ˆ ’
mot lý do nào d ban d c không muo
ˆ ¯ó ¯o ´ n cài d ˘ t LILO, thì có the su d ˙ng chuong trình
ˆ ¯a
˙’ ’
ˆ ’ ¯u ’’
˙’ ˙ ˙ ` ´’ ’ ˙ ´
khoi d ˆ ng loadlin.exe (thuong d kèm voi ban phân phoi Linux); ˙
’ ¯o ’’ ¯i ˆ
˙
` `
ˆ ’ ´ ’’
• Thoi gian gan d trong thành phan ban phân phoi Linux thuong có chuong trình khoi
`’ ˆ ¯ây ˆ ’`’ ’’
d ˆ ng GRUB.
¯o
˙
` ’ ’’ ¯o
• Trong thành phan OS/2 cua công ty IBM có chuong trình khoi d ˆ ng Boot Manager.
ˆ ’’
˙
Trong rat nhieu huong dan nguoi ta khuyên dùng chuong trình này d ˆ’ toi chuc khoi
´
ˆ `
ˆ ’´’ ˜
ˆ ’`’ ’’ ¯e ˆ’ ´’ ’’
¯o `u HDH.
d ˆ ng nhie ¯
ˆ
˙
`
ˆ ´ ¯e
• Trong các nguon thông tin khác nhau còn nhac d´ n chuong trình System Commander;
˘ ˆ ’’
’’ ¯o ` ’
• Thêm mot trình khoi d ˆ ng khác có trong thành phan gói PartitionMagic cua công ty
ˆ ˆ
˙ ˙se nói ve chuong trình này trong phan nho tiep theo.
Power Quest. Chúng ta ˜ ` ’’ ` ’ ˆ ´
ˆ ˆ
Ngoài ra tác gia còn thay nguoi ta nói d´ n mot loat trình khoi d ˆ ng khác (mot so có the
’ ´
ˆ ’`’ ¯e
ˆ ˆ ’’ ¯o ˆ ´ ˆ ˆ’
tìm tha ˙ ˙ ˙
´ y trong thu muc /public/ftp/pub/Linux/system/boot/loaders trên trang ˙
ˆ ’
˙ ’ ’’
ftp://metalab.unc.edu/. Nhung vì tác gia không su dung nhung chuong trình này, nên không
’ ˜’ ’’
the’ nói cu the cách su dung chúng. Và tat ca nhung ˙loi khuyên dùng sau cua tác gia se dua
ˆ ’
ˆ ’’ ´ ’ ˜’
ˆ `’ ’ ’ ˜ ’
trên viec su˙ ’ dung LILO, ˙NT Loader và loadlin.exe. Neu nhu có ý muon cài d ˘ t chuong trình
´ ´ ˙
ˆ ’ ˆ ’ ˆ ¯a ’’
khoi d ˆ ng khác, thì ban d c can d c huong dan cài d ˘ t và su dung cua nó. ˙
’’ ¯o˙ ˙ `
¯o ˆ ¯o ’´’ ˜
ˆ ¯a ’’ ’
˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
14 Cài dat HDH Linux trên cùng máy tính voi Windows
¯˘ ¯ ´’
˙
2.4.3 ’’ ¯ ˆ
Các phuong án khoi dong
’’
˙
´ ’ ’ ’’ ¯o
Nhu vay, theo ý kien cua tác gia có các phuong án khoi d ˆ ng sau:
’ ˆ ˆ ’’
˙ ˙
´ ¯ã
• Neu d cài d ˘ t Windows NT hay Windows 2000/XP, thì hãy su dung NT Loader.
ˆ ¯a ’’
˙ ˙
´
• Neu có Windows 95 hay Windows 98 trên FAT16, và ban d c không muon cài d ˘ t
ˆ ¯o ´
ˆ ¯a
chuong trình kho ¯o
’’ ’’i d ˆ ng nào khác, thì có the su dung LILO, hoa˙ d ˆ u tiên chay DOS và
ˆ’ ’’ ˙ ˘c `
¯a
˙
˙ ˙ ˙ ˙
¯ó ’’ ¯o
sau d khoi d ˆ ng Linux nho chuong trình loadlin.exe (hay mot chuong trình tuong tu,
`’ ’ ’ ˆ ’’ ’’ ’
có vài chuong ˙ trình nhu vay, nhung chúng ta se không xét d´ n). ˙ ˙
’’ ’ ˆ ’ ˜ ¯e
ˆ
˙
´ ¯ã
• Neu d cài d ˘ t Windows 95 OSR2 hay Windows 98 trên FAT32, và ban d c không
ˆ ¯a ¯o
muo ´ n cài d ˘ t˙ thêm chuong trình khoi d ˆ ng, thì can su dung loadlin.exe. Rat nhieu
ˆ ¯a ’’ ’’ ¯o ` ’’
ˆ
˙ ˙´
ˆ ˆ`
˙˘ ng d nh rang không can su d ng LILO, neu nhu phân vùng kích hoat có
’ ` ` ˙ ´ ˙
HOWTO kha ¯i ˘ ˆ ’’ ¯u ˆ ’
d nh dang FAT32, ˘ ˙ mac dù tác gia không rõ nguyên nhân. Tuy nhiên thí nghiem ˙ ’ i
’ ˙
¯i ˆ kho ’
dˆ˙ ng Linux qua NT ˙Loader, cài d ˘ t trên phân vùng FAT32, cua tác gia d ket thúc
˙ ’ ’ ¯ã ˙ ´
¯o ¯a ˆ
˙ ´ ˙` ’ ¯ã ’ ’’
không thành công. Vì the, trong truong hop này tác gia d phai su dung chuong trình
ˆ ’’ ’ ’’
˙
loadlin.exe. Chuong trình này d hoàn thành tot nhiem vu, và tao cho tác gia mot ´ n
´ ˙ ’ ˆ a
’’ ¯ã ˆ ˆ ˆ
tuong tot, vì the tác gia khuyên ban d c su dung loadlin.exe d ˆ’ khoi d ˆ ng Linux. ˙
’’ ˆ ´ ´ˆ ’ ¯o ’’
˙ ˙ ˙
¯e ’’ ¯o
˙ ˙ ˙ ˙ ˙
ˆ ´
` ˆ ’ ˜ ´
ˆ ¯a ’’ ´ ’
Trong nhung phan tiep theo tác gia se cho biet cách cài d ˘ t Linux, su dung tat ca ba
˜’ ˆ
’’ ¯o ’’ ¯o
phuong án khoi d ˆ ng: qua trình khoi d ˆ ng NT Loader, trình kho ¯o ˙’ i d ng LILO ˙và trình khoi
’’
’’ ’ ˆ
˙ ˙ d ˘ t trình khoi d ng can chuan bi các phân vùng
d ˆ ng loadlin.exe. Tuy nhiên truoc khi cài ¯a ’’ ¯o ` ˙ ˆ’
¯o ’´’ ˆ ˆ
˙ ˙ ˙ ˙
¯ı ´
ˆ ˜ ˆ’ ´’
trên d˜a, hay ít nhat là nghı cách to chuc chúng.
2.5 ˆ’
Chuan bi các phân vùng trên d˜a
¯ı
˙
2.5.1 Loi khuyên khi tao phân vùng
`’
˙
D’ `’ ’’ ¯ây ’ ˆ ˆ ˜
¯ ua ra loi khuyên o d không phai là viec de dàng, vì phân vùng d˜a phuc thuoc rat nhieu ¯ı ˆ ´ ˆ `
ˆ
vào ý thích và nhu ca ’ `u cua chu nhân d˜a. Nhung cung xin thu d ’a ra vài˙ d ˆ nghi sau. Tác
ˆ ’ ¯ı
˙
’ ˜ ’’ ¯u ` ˙
¯e
˙
’ ˜ ¯a ˆ’ ’
gia se d ˘ t tên d˜a và phân vùng theo "tiêu chuan" cua Linux, tuc là /dev/hda, /dev/hdb,
¯ı ´’
˙ i voi d a và /dev/hda1, /dev/hda2, v.v. . . – d´ i voi các phân vùng.
v.v. . . d´ ´’ ¯ı
¯oˆ ˜ ¯o ´’
ˆ
Viec phân chia d˜a thành các phân vùng là ca
ˆ ¯ı `n thiet, boi vì Windows và Linux su dung
ˆ ´
ˆ ’’ ’’
˙ luu tru thông tin trên d a và sau d d c chúng tu d a khác nhau. Chính vì the tot hon
các cách ’ ˜’ `’ ¯ı ´ ´ ˙’
˜
¯ı ¯ó ¯o ˜ ˆ ˆ
he ˜ ˆ ¯ie `
´ t là dành cho moi he d ˆ u hành mot (hoac tha ˘ ˙ m chí mot vài nhu chúng ta se thay o duoi) ´ ’’ ’´’
ˆ ˆ ˆ ˆ ˆ ’ ˜ ˆ
phân vùng riêng. ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
Dˆ `
¯ au tiên chúng ta hãy xem xét mot truong hop d ’n gian – dung luong o d˜a cua ban d ˙ c
ˆ ’`’ ’ ¯o ’ ’ ’ ˆ’ ¯ı ’ ¯o
không vuot quá 8,4 Gbyte (nói chính ˙ xác hon – so cylinder không vuot quá 1024). ˙Trong
˙ ´ ˙
’’ ’ ˆ ’’
truong ho˙ này moi thu d ˆ u d ’n gian: ban d c chı viec chia d˜a làm sao d ˆ’ d ’ cho cho he
’`’ ’p `
´’ ¯e ¯o ’ ¯o ’ ˆ ¯ı
˙
¯e ¯u ˆ ˜ ˆ
` ˙ se cài d ˘ t. Có the su dung du lieu cho biet kích thuoc d a nho nhat can thiet d ’ cài
˙ ’ ’’ ˙ ˙ ´ ˙ ’ ´ ˆ ´ ¯e ˙
d ˆ u hành ˜
¯ie ¯a ˆ ˜’ ˆ ˆ ’´’ ¯ı ˜ ˆ ` ˆ ˆ
d ˘ t he d ˆ
¯a ˆ ¯ie `u hành voi cau hình co ˙ban trong bang 2.2.
˙´ ´
’ ˆ ’ ’ ˙ ’
˙ ˙ ` ’ ’ ’
Tuy nhiên xin hãy nho rang, không nhung phai tính kích thuoc các tap tin cua ban thân
´’ ˘ ˜’ ’´’ ˆ
he d ˆ
ˆ ¯ie `u hành, mà còn phai tính ca kích thuoc cua các chuong trình ban d ˙ c du tính chay. Và
’ ’ ’´’ ’ ’’ ¯o ’
còn phai dành mot phan du tru không nho cho các chuong trình se cài˙d ˘ t ˙ này (không the
˙ ’ ˆ `
ˆ ’ ˜’ ’ ’’ ˜ ¯a sau ˙ ˙
ˆ’
’
tránh khoi!). Hãy ˙ tính rang, 700 Mbyte dành cho Linux o trong bang nói trên chı dành cho
`
˘ ˙ ’’ ’ ˙ ’
các chuong trình cài d ˘ t cùng voi Linux theo mac d nh, trong so ¯ó
’’ ¯a ´’ ˘ ¯i ´ d có, ví du, chuong trình
ˆ ’’
soan thao rat manh Lyx. ¯ oi voi Windows cung ˙ ’ong tu nhu vay.
’ ´ ˆ
˙ D´ ´
ˆ ’ ˜ tu ’
˙
’ ’ ˆ
˙
˙ ˙ ˙ ˙
ˆ’
2.5 Chuan bi các phân vùng trên d˜a
¯ı 15
˙
’ `
ˆ ’’ ¯ı ’ ¯
Bang 2.2: Nhu cau su dung không gian d˜a cua HDH
`
He d ˆ u hành `
Yêu cau ˙
ˆ ¯ie ˆ
˙
Windows 95 100 Mbyte
Windows 98 200 Mbyte
Windows NT 200 Mbyte
Windows 2000 700 Mbyte
Linux Red Hat 6.2 (Worksta- 700 Mbyte
tion voi KDE)
´’
Theo kinh nghiem cua tác gia thì d ˆ’ làm viec voi Windows 95/98, Windows NT và Linux
ˆ ’ ’ ¯e ˆ ´’
˙
˙kích thuoc 800-1000 Mbyte là d ’ (tat nhiên, neu ban d c không cài d ˘ t
các phân vùng voi ´’ ’´’ ¯u ´ ˆ ´
ˆ ¯o ¯a
˙ ˙ `
´ i voi Windows 200 thì can phân vùng
các gói chuong trình lon, nhu OpenOffice.Org), còn d ˆ ´’
´’ ˙
’’ ’ ¯o ˆ
lon hon.
´’ ’
`’ ˜ ´ ¯e
ˆ ` ’’ ¯ây
Bây gio chúng ta se xem xét van d ˆ chia các phân vùng cho Linux. O d không the chı ˆ’ ’
ˆ ˆ `
´’ ´ ˆ
chia mot phân vùng. Thu nhat, can chia mot phân vùng swap riêng biet cho Linux. Khi xác
ˆ ˆ
˙ luong cua phân vùng swap Linux can tính d´ n nhung yeu to˙ sau:
d nh dung ’ ’ ’ ˙ ` ´ ´
¯i ˆ ¯eˆ ˜’ ˆ ˆ
˙ ˙
ˆ ´’ ’
• Trong Linux, RAM và không gian swap hop lai tao thành bo nho ao chung. Ví du, neu
’ ´
ˆ
ban d c có 256 MByte RAM và 128 Mbyte ˙ không gian swap, thì se có 384 Mbyte bo
˙ ˙ ˙ ˙
¯o ˜ ˆ
˙ ´ ao.
nho ’˙ ˙
’
D ˆ’ ` ´ ˆ ´’ ’ ´ ´ ’
• ¯ e làm viec voi Linux can ít nhat 16 Mbyte bo nho ao, vì the neu ban d c chı có 4
ˆ ´’ ˆ ˆ ˆ ˆ ¯o
Mbyte RAM,˙ thì can phân vùng swap không nho hon 12 Mbyte.
` ˙’ ˙ ˙
ˆ ’
• Trên Linux kích thuoc mot phân vùng swap không the vuot quá 128 Mbyte. Nghıa là
’´’ ˆ ˆ’ ’ ’ ˜
˙ ˙
’ có kích thuoc lon bao nhiêu tùy thích nhung Linux không the
phân vùng swap có the ˆ ’´’ ´’ ’ ˆ’
’’ ´ ´ ˆ ´’ ’ ´’ ’
su dung hon 128 Mbyte. Neu ban d c muon có bo nho ao lon hon, thì can tao hai phân
’ ˆ ¯o ˆ `
ˆ
vùng ˙ swap hoac su dung tap tin swap.
˘ ’’ ˙ ˙ ˙ ˙
ˆ
˙ ˙ ˙
’´’ ’ `
• Khi tính kích thuoc cua không gian swapping, can nho rang kích thuoc quá lon có the
ˆ ´’ ˘ ` ’´’ ´’ ˆ’
là vô ích. Trên máy tính voi 16 Mbyte RAM khi cài d ˘ t Linux voi cau hình chuan và
´’ ¯a ´’ ´ ˆ ˆ’
˙gian swapping là d ’ . Còn neu
các chuong trình ung dung chuan thì 48 Mbyte không
’’ ´’ ˆ’ ¯u ´
ˆ
cài d ˘ t Linux voi ca ´’ ˆ ˙
´ u hình nho nhat, thì không can d´ n không gian swap. Tat nhiên,
’ ˆ ´ ` ¯e ´
¯a ˆ ˆ ˆ
˙ ´ ’
kích thuoc chính xác cua không gian swap phu thuoc lon vào chuong trình se d ’oc cài
´’
’’ ˆ ’’ ˜ ¯u ’
d ˘ t. ˙ ˙ ˙
¯a
˙
’ ˜ ˆ ´ ¯e
` ˆ `
Nói chung, chı nên suy nghı ve van d ˆ dung luong cua phân vùng swap khi có mot d˜a
’’ ’ ˆ ¯ı
˙ phân chia d ’ tong so dung luong cua ˙ ’
’
nho và ít bo nho RAM. Trong truong hop nguoc lai hãy
ˆ ´’ ’`’ ’ ’’ ¯e ˆ’
ˆ ´
ˆ ’’
bo nho ao (gom RAM và phân vùng swap) không˙nho hon 128 Mbyte. Còn neu nhu ban d c
ˆ ´’ ’
˙ `
ˆ
˙ ˙ ’ ’ ´
ˆ ’
˙
¯o
˙ ˙ ˙
`
có 128 Mbyte RAM hay nhieu hon, thì phân vùng này có the không can thiet.
ˆ ’ ˆ’ `
ˆ ´ˆ
´ ’ ` ’ ˜
Tat ca các phan còn lai cua Linux và các chuong trình ho tro theo nguyên tac có the d ˘ t
ˆ ˆ ’’ ˆ ’ ´
˘ ˆ’ ¯a
˙ ˙ vài phân vùng riêng re là ˙
ˆ ˆ ¯a ˆ ´
vào mot phân vùng. Tuy nhiên, viec d ˘ t he thong tap tin Linux lên ˆ ˆ ˜
có ý nghıa. Ví du, có nhà chuyên ˙gia ˙ ˙ nên ˙
˙
˜ khuyên ˆ ´
dành cho he thong tap tin Linux ba phân
ˆ ˆ
vùng (ne ˙
’ ´’ ˆ ´ ˙ ´
´ u tính ca swap thì thành 4). Phân vùng thu nhat (theo ý kien cá nhân tác gia, 1 Gbyte ˙ ’
ˆ ˆ
¯u ˜ ´’ ˆ ´ ˆ ˆ ´
là d ’ ) se chua he thong tap tin goc (/). Phân vùng thu hai dành cho thu muc /home. Còn
ˆ ´’ ’
phân vùng thu ba d ’oc ga˙ vào thu muc /usr. Viec phân chia nhu vay dua trên nhung lý le
´’ ˙ ¯u ’ ˘ n ´ ’ ˆ ’ ˆ ’
˙
˜’ ˜
sau. Dù HDH Linux có ˆ ˙ on d nh và d ˙ tin cay d´ n d thì thınh thoa˙ cung can cài d ˘ t lai.
’ ¯i ˙ ’ ’ ng ˜ ˙ `
¯ ¯áng ˆ ¯e ¯âu,
ˆ ˆ ¯a
Ví du, ban d c muon cap nhat phiên ban moi cua ban phân phoi, hoac vì ít kinh nghie˙m ˙ ’’
¯o ´ ˆ
ˆ
˙
ˆ ’ ´˙ ’ ’
’ ´ˆ ˘ ˆ su
˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
16 Cài dat HDH Linux trên cùng máy tính voi Windows
¯˘ ¯ ´’
˙
’ ˆ ´
dung nên làm hong tap tin he thong quan trong, hoac d ’n gian là muon cài d ˘ t mot ban phân
ˆ ˆ ˘ ¯o ’ ´
ˆ ¯a ˆ ’
˙ ´ i khác. Neu nhu tat ca d ˙ oc cài d ˘ t vào˙mot phân vùng, thì khi cài d ˘ t lai nhung du lieu
pho ´ ˙´ ’ ˙ ˙ ˙
ˆ ˆ ’ ˆ ¯u ’
’ ¯a ˆ ¯a ˜’ ˜’ ˆ
˙ muc cá˙ nhân se ˙ mat (neu không có ban sao ˙ ˙ chép). Ngoài ra, ˙
d làm ra và ghi nho trong thu
¯ã ´’ ’ ˜ bi ´ ´ ˆ ˆ ’
se bi mat ca nhung chuong trình ˙d cài tu mã nguon, hay cài bang phuong pháp khác. Phan
˜ ´ ’ ˜’
ˆ ’’ ¯ã `’ ˙ `
ˆ `
˘ ’’ `
ˆ
lon nhu
´’ ˙ ng gói chuong trình này d oc cài vào thu muc /usr. Neu dành cho thu muc này mot ´
˜’ ’’ ¯u ’
’ ’ ˆ ’ ˆ
phân vùng riêng và khi cài d ˘ t không ¯i ˙ d nh dang la˙ chúng, thì nhung chuong trình nói trên
i ˙ ˙
¯a ˜’ ’’
˙ ˙ ˙ ’ ` ˙
˜ ¯u ’ ˜’ ˆ’ ˜ ˆ ´
se d ’oc giu lai và có the se làm viec (rat có the can vài cau hình nho) sau khi cài d ˘ t lai he
ˆ ˆ ˆ ´
ˆ ’ ¯a ˆ
´
thong. ˙ Trong˙tiêu chuan ve he thong tap tin cua Linux FHS (cu the xin xem o chu˙ ng ??)
’ ˆ ˆ ´` ˙ ’ ’ ’’ ’o ˙ ˙
ˆ ˆ ˆ ˆ ˆ ’
cung có loi khuyên ve viec d ˘˙ thu muc /usr lên mot phân vùng riêng.
˜ `’ `
ˆ ˆ ¯at ’
˙
ˆ
˙
˙ ˙ ´ ˙ ˙
Theo tác gia thay, nhung ý kien nói trên d d ’ d ˆ’ ban d c tu tìm ra phuong án phân chia
’ ´ ˆ ˜’ ˆ ¯ã ¯u ¯e ¯o ’ ’’
o d˜a cua mình, trong truong hop chı có mot o d˜a nho. ˙ ˙gio˙chúng ta xem xét truong hop
ˆ’ ¯ı ’ ’`’ ’ ’ ˆ ˆ’ ¯ı ’ Bây `’ ’`’ ’
d˜a voi so ´ cylinder lon hon 1024. ˙ ˙ ˙
¯ı ´’ ˆ ´’ ’
Tu nhung gì d nói d´ n o phan truoc (han che dung luong d˜a cung), can d ˘ t chuong trình
`’ ˜’ ¯ã ¯e ’’ ˆ
ˆ ` ’´’ ´
ˆ ’ ’ ¯ı ´’ `
ˆ ¯a ’’
’’ ¯o
khoi d ˆ ng trong pham vi 1024 cylinder d ˆ u ` ˙ tiên. Nhân tie˙ NT Loader không˙nhat thiet phai ´ ´ ’
¯a ˆ n, ˆ ˆ
d ˘ t vào ˙ phân vùng NTFS, cung nhu không nhat thiet pha˙i d ˘ t vào phân vùng chua các tap tin
˙ ´ ´ ’ ¯a ´’
¯a ˜ ’ ˆ ˆ ˆ
khác cua HDH. Nhu d nói o trên, d´ i voi Linux có the d ˘˙t thu muc goc cùng voi thu˙ muc
˙ ’ ¯ ’ ¯ã ’’ ¯oˆ ´’ ˆ’ ¯a ’ ´
ˆ ´’ ’
´ ` ˙
con /boot vào các cylinder "thap" (trong vòng 1024 d ˆ u tiên), còn các thu muc khác – o cho
ˆ ¯a
˙
’ ’’ ˙ ˆ˜
nào tùy thích. ˙
` ’
Nhu vay trong truong hop này, nhung d ˆ nghi cua tác gia cho ra bang tong ket sau:
’ ˆ ’`’ ’ ˜’ ¯e ’ ’ ˆ’ ´
ˆ
˙ ˙ ˙
` ’’ ¯o ’ ´ ’ ˆ ´ ` ’
• phan khoi d ˆ ng cua tat ca các he thong Microsoft d ˘ t vào phân vùng chính d ˆ u tiên cua
ˆ ˆ ˆ ¯a ¯a
d˜a, voi d nh˙ dang FAT16 (DOS); ˙ ˙
¯ı ´’ ¯i
˙ ˙
´
ˆ ’ ´ˆ ’´’ ’
• phân vùng chính tiep theo dành cho thu muc goc (/), kích thuoc khoang 1 Gbyte;
˙
’ ` ’´’ ’
• phân vùng chính thu ba dành cho swap cua Linux (loi khuyên ve kích thuoc cua phân
´’ `’ ˆ
’’
vùng này xem o trên);
` ’ ¯ı ¯a ’’ ˆ
• phan còn lai cua d˜a d ˘ t thành phân vùng mo rong;
ˆ
˙ ˙ ˙
’’ ˆ ˜
• trong phân vùng mo rong tao các phân vùng lôgíc cho moi HDH se cài d ˘ t: Windows
ˆ ˜ ¯a
˙ ˙và d `ng thoi cho các he thong tap¯ tin /home và /usr cua
˙
98, Windows NT/2000/XP, ¯oˆ `’ ˆ ´ ˆ ˆ ’
HDH Linux (trong /home se d ˘ t các tap tin riêng cu ˙ ’ a nguoi dùng, còn trong /usr –
˙
¯ ˜ ¯a ˆ ’`’
chuong trình se cài d ˘ t). ˙ ˙
’’ ˜ ¯a
˙
Tat nhiên, neu nhu ban d c chı có Windows 95 voi FAT16, thì có the d ˆ’ Windows trên
´
ˆ ´
ˆ ’ ¯o ’ ´’ ˆ’ ¯e
`
phân vùng d ˆ u tiên. Neu ´ ˙nhu˙trên máy d cài d ˘ t Windows NT hay có FAT32, thì mot phân
¯a ˆ ’ ¯ã ¯a ˆ
˜ `’ ´’ ´ ˆ’ ’ ˙
vùng FAT16 cung không thua. Thu nhat, ke ca trong truong hop he thong có van d ˆ , ban d c
ˆ ’`’ ’ ˆ ´ ˆ ´ ¯e ˙ ¯o
ˆ `
˙ ˙´ ˙ `˙
ˆ’ ’’ ¯o `
có the khoi d ˆ ng tu d˜a mem DOS (tam thoi khi chua làm quen voi Linux mot cách "tuong
`’ ¯ı ˆ `’ ’ ’ ˆ ’’
ˆ ´ ˙¯u ’ ˘
ˆ ` ˙
tan") và thay d ’oc rang d˜a cung làm viec bình thuong. Thu hai, he thong tap tin FAT16 d ’oc
¯ı ´’ ˆ ’`’ ´’ ˆ ´ ˆ ˆ
˙
¯u ’
ho tro trên moi HDH, trong d có Linux, vì the phân vùng này có the phu˙ vu cho viec trao
˙˜
ˆ ’
˙
¯ ¯ó
˙ ´
ˆ
˙ ’
ˆ c ˆ
˙
d ˆ’i tap tin giua các he thong. Nhung không nên d ˆ’ phân vùng này lon, ˙vì FAT16 su dung
¯o ˆ
˙ ˙
˜’ ˆ ´ ˆ ’ ¯e ´’ ˙ ˙
’’
˙ ˙ ˙˘
¯ı ´
không gian d˜a rat không hop lý. Chính vì vay hãy dành cho phân vùng này khoang 256 hoac
ˆ ’ ˆ ’
512 Mbyte. ˙ ˙ ˙
˜’ ¯u ´’ ’ ´ ˘ ˆ `
Nhung loi khuyên này d ’a ra voi gia thiet rang, ban d c chı có mot d˜a cung. Neu nhu
`’ ¯o ’ ˆ ¯ı ´’ ´ˆ ’
˜ ˙này, chı có d `u phân vùng swap tot
˙ ’ ˙ ´
¯o ˆ ’’
ban d c có 2, thì van su dung d ’oc nhung loi khuyên
¯u ’ ˜’ `’ ¯ie
ˆ ˆ
hon d ˘ t trên d˜a khác voi d˜˙ dành ˙cho Linux. Nguoi ta nói rang nhu vay tang toc d ˆ làm viec
˙ ˙
’ ¯a ¯ı ´’ ¯ıa ’`’ `
˘ ’ ˆ ˘ ´ ¯o
ˆ ˆ
˙ ˙ ˙ ˙
ˆ ˆ’
˜ `
trong Linux (cung de hieu vì d ˆ u d c ít phai chay hon).
˜ ¯a ¯o ’ ’
˙ ˙
