Lắp máy tính
Nếu mớ dây nối loằng ngoằng, các bản mạch trông như mê cung khiến người chưa biết nhiều về máy tính bối rối, hãy thử tự lắp ráp chúng. Chủ đề này bắt đầu bằng việc tìm hiểu các bộ phận cấu thành nên chiếc PC.
Lắp máy tính (1): Tìm hiểu các linh kiện
Nếu mớ dây nối loằng ngoằng, các bản mạch trông
như mê cung khiến người chưa biết nhiều về máy
tính bối rối, hãy thử tự lắp ráp chúng. Chủ đề này
bắt đầu bằng việc tìm hiểu các bộ phận cấu thành
nên chiếc PC.
Ảnh: Scotch.
Về tổng thể, một bộ PC bao gồm 2 phần chính là màn
hình và bộ xử lý trung tâm CPU. Màn hình là nơi hiển thị kết quả xử lý
và quá trình thao tác với máy tính. Còn bộ xử lý trung tâm nằm trong một
hộp kim loại (gọi là case), bao gồm nhiều vi mạch điện tử, ổ lưu trữ,
quạt gió... bên trong và các cổng giao tiếp (để cắm các đầu dây, ổ nhớ
rời...) ở bên ngoài.
Phần màn hình
- Màn hình: Hiện có 2 loại CRT và LCD với kích thước từ 14 inch trở
lên. Màn CRT loại cong có hại cho mắt vì các tia cathode phóng trực tiếp
về phía trước; màn CRT phẳng và LCD hạn chế tác hại hơn do các tia
này bị phân tán. Nếu chỉ có CRT cong, người dùng có thể mua thêm tấm
kính chắn với giá chỉ 2-3 chục nghìn.
- Chuột: Đây là thiết bị ngoại vi dùng để thao tác trên màn hình máy tính.
Hiện có các loại chuột bi, chuột quang, chuột không dây có gắn
Bluetooth với giá dao động từ vài chục nghìn đến hơn một triệu đồng.
- Bàn phím: Đây cũng là thiết bị ngoại vi dùng để nhập dữ liệu. Bàn
phím có nhiều loại, từ loại thường giá chưa đến một trăm nghìn tới bàn
phím không dây hoặc loại có thiết kế đặc biệt giá hơn một triệu đồng.
Phần case
- Bộ vi xử lý: là trung tâm tính toán, xử lý dữ liệu của máy tính với hàng
triệu phép tính/giây. Gần đây, nhiều người nhắc đến sức mạnh của vi
xử lý lõi kép với 2 nhân trên một chip, giúp tốc độ tính toán nhanh hơn và
do đó, giá cả cũng đắt hơn.
- Bo mạch chủ (mainboard): là nơi để gắn các thiết bị như chip, card đồ
họa, card âm thanh, ổ cứng... Nó đóng vai trò là một "trung tâm điều
phối", giúp cho mọi thiết bị máy tính hoạt động nhịp nhàng và ổn định.
Giá cả của bo mạch chủ tùy biến theo số thiết bị đã được tích hợp sẵn
(trong các báo giá có từ "on-board").
- Ổ cứng: là nơi lưu trữ dữ liệu. Dung lượng ổ cứng càng lớn thì càng
lưu được nhiều dữ liệu và giúp cho máy chạy êm khi có nhiều không
gian trống.
- RAM: bộ nhớ trong tạm thời là nơi lưu mọi hoạt động của các chương
trình chạy trên máy tính. Khi RAM càng lớn, các chương trình vận hành
trơn tru và nhanh hơn.
- Card đồ họa: là thiết bị xử lý hình ảnh, video. Khi card đồ họa mạnh,
hình ảnh hiển thị trên máy tính sẽ sắc nét và có nhiều hiệu ứng thật hơn.
Những người chơi game "nặng" và hay làm việc với đồ họa sẽ yêu cầu
cầu cao đối với thiết bị này. Chú ý một số mainboard đã tích hợp sẵn
card đồ họa.
- Card âm thanh: là thiết bị xử lý âm thanh, giúp cho người dùng nghe
được tiếng trên máy tính. Một số mainboard cũng tích hợp sẵn card này.
- Card mạng: là thiết bị hỗ trợ nối mạng Internet hay mạng nội bộ. Có
loại card mạng tích hợp sẵn trên bo mạch chủ, có loại card mạng rời
phải mua riêng.
- Ổ đa phương tiện: các loại ổ CD trước đây hiện đang bị DVD "qua
mặt" vì chúng có khả năng đọc cả CD lẫn DVD. Ngoài ra, nếu có nhu
cầu, người dùng có thể mua loại ổ DVD đọc-ghi DVD hay đọc DVD, ghi
được CD.
- Ổ mềm: loại ổ lưu trữ này hiện đang "mất giá" vì bản thân đĩa mềm
lưu dữ liệu không nhiều và hay hỏng. Nếu có USB gắn ngoài, bạn không
cần đến loại ổ này.
- Quạt gió: là thiết bị nhỏ nhưng rất cần thiết để làm mát những bộ
phận tạo nhiệt trong quá trình hoạt động. Trục trặc ở quạt gió dễ làm
thiết bị nóng quá mức và hỏng hẳn. Nhiều hãng để chỗ gắn quạt gió ở
khắp mọi nơi như chip, nguồn, ổ cứng... Tuy nhiên, một quạt đường
kính 120 mm ở case rộng rãi cũng có thể đảm bảo an toàn cho máy tính.
Xem thêm bài này.
- Nguồn điện: là nơi chuyển điện từ ngoài vào trong máy. Nguồn điện là
thiết bị quan trọng trong việc giữ cho điện áp ổn định, giúp các thiết bị
trong case được an toàn khi có sự cố. Nguồn điện có công suất lớn phù
hợp với những máy gắn nhiều thiết bị tiêu tốn điện năng như quạt làm
mát bằng nước, ổ cứng có tốc độ quay cao, ổ DVD nhiều chức năng...
Bạn cũng có thể mua thêm loa ngoài, webcam, ổ USB, ổ cứng ngoài... để
phục vụ nhu cầu giải trí và làm việc của mình. Chú ý khi tự chọn mua
linh kiện lắp ráp, người dùng cần xem chúng có tương thích với nhau hay
không. Bạn có thể tìm thông tin trên mạng về những dòng sản phẩm này
để quyết định chính xác.
Chuẩn bị lắp ráp
- Dụng cụ cần dùng là một tô-vít 4 cạnh.
- Nơi để máy tính cần khô và thoáng, ít bụi bẩn. Bề mặt để máy tính cần
phẳng và vững chắc.
Lắp máy tính (2): Gắn linh kiện trên bo mạch chủ
Bo mạch (mainboard) là trung tâm kết nối và điều phối mọi hoạt
động của các thiết bị trong máy tính. Lắp ráp linh kiện vào bảng
mạch này cần sự cẩn thận và một số mẹo nhỏ.
Một trong các loại bo mạch chủ. Ảnh: Cdrinfo.
Chú ý trước khi lắp
- Mặc dù bo mạch chủ đã được gắn ở vị trí cố định bên trong hộp máy,
vị trí của các card tích hợp sẵn và các loại ổ (cứng, mềm, CD) trong
khoang có thể thay đổi đến một giới hạn nào đó. Tuy nhiên, tốt hơn hết
là đặt chúng cách xa nhau vì dây cáp nối bị chùng một đoạn khá lớn. Để
các thiết bị xa nhau cũng tạo khoảng không gian thoáng đãng, tránh tương
tác điện từ gây hại.
- Bo mạch chủ chứa các bộ phận nhạy cảm, dễ bị "đột quỵ" vì tĩnh điện.
Do đó, bảng mạch này cần được giữ trong trạng thái chống tĩnh điện
nguyên vẹn trước khi lắp ráp. Sản phẩm được bọc trong một bao nhựa
đặc biệt, trên đó có quét các vệt kim loại. Vì vậy, trước khi lắp linh
kiện, không nên để bảng mạch hở ra khỏi bao nhựa trong thời gian dài.
Trong quá trình lắp ráp, bạn cần đeo một vòng kim loại vào cổ tay có dây
nối đất. Loại vòng này có bán ở các cửa hàng tin học hoặc bạn tự chế
bằng cách quấn một đoạn dây đồng nhiều lõi vào cổ tay và nối tiếp đất.
Đây cũng là yêu cầu khi lắp các loại card.
- Cần thao tác cẩn thận với các linh kiện. Nếu một vật như tô-vít rơi vào
bo mạch chủ, nó có thể làm hỏng những mạch điện nhỏ, khiến cả thiết
bị này trở nên vô dụng.
Quy trình lắp ráp
Bạn cần xác định xem case này có gắn đệm phủ hợp để đặt bảng mạch
không. Miếng đệm này có tác dụng tránh cho bo mạch chủ chạm vào bề
mặt kim loại của case sau khi lắp đặt, tránh chập mạch hoặc hỏng hóc
khi máy tính bị va đập.
Bất kỳ case mới nào cũng có loại đệm bằng nhựa hay kim loại. Chúng có
thể được lắp sẵn vào case hoặc không.
- Đặt tấm vỏ máy rời trên mặt bàn và gắn bo mạch lên một cách nhẹ
nhàng rồi siết chặt đinh ốc.
Ảnh: Source Force.
- Nhẹ nhàng đưa vi xử lý vào khe ZIF (viết tắt của từ Zero Insertion
Force), không cần dùng sức. Nếu được đặt đúng, nó sẽ trôi vào khe. Chú
ý chân răm số 1 phải được đặt chính xác. Nếu không thể đặt bản chip
thăng bằng, chú ý không được ấn. Khi lắp vi xử lý xong, khóa khe này
bằng cái lẫy.
Ảnh: Source Force.
Các cửa hàng có bán chip đã gắn sẵn cùng quạt gió ngay trên bo mạch
chủ. Nếu muốn "tận hưởng" cảm giác của dân tự lắp máy, bạn có thể
mua loại chip rời. Tùy theo kiểu khe cắm slot (cắm đứng) hay socket
(đặt nằm ngang) trên các hệ máy khác nhau, việc lắp chip có khác nhau
đôi chút.
Bôi một lớp keo IC mỏng (hoặc dán giấy dẫn
nhiệt) lên đáy quạt chip. Vật liệu này giúp
hơi nóng trong quá trình vi xử lý được dẫn lên
quạt gió. Sau khi bôi keo, đặt quạt gió lên vi
xử lý và khóa các lẫy tương ứng. Chú ý, cần
làm sạch bề mặt trước khi bôi keo, có thể
dùng cồn. Ảnh: Source Force.
- Lắp RAM
Đặt bản RAM vào khe slot và nhấn xuống, hai miếng nhựa màu trắng
hai bên sẽ tự động "quặp" chặt khi thanh RAM vào khe vừa vặn. Trên bo
mạch có chỗ đặt vài thanh và dung lượng của chúng sẽ được cộng với
nhau. Trong trường hợp RAM hỏng, bạn chỉ cần nhấc ra khỏi khe và
cắm lại RAM mới. Cách cắm SDRAM, DDRAM, RDRAM... có đôi chút
khác biệt.
Thanh RAM được đưa vào khe slot.
Ảnh: Pcstats.
Các kết nối từ bo mạch chủ
Các dây cáp để nối đến ổ và khe cắm bằng chân răm có vẻ loằng
ngoằng khiến bạn rối trí. Chú ý cắm chính xác để không làm hỏng các
chân răm này. Chân số 1 ở cáp nằm về phía vạch đỏ trên dây.
Tên cáp Kết nối với... Số chân răm
IDE Ổ cứng, CD-ROM 40
Floppy IDE Ổ mềm 34
Từ bộ nguồn SMPS đến bo mạch 6x2 đối với dòng AT và
Cáp nguồn
chủ 20 với ATX
Loa, Đèn báo ổ cứng, đèn báo
Đèn báo Khác nhau ở từng kiểu.
nguồn, đèn khởi động lại.
Các cổng sau
PS/2, USB, LPT, COM 1, COM 2... Khác nhau ở từng kiểu.
case
Nối card Cáp tiếng ở CD-ROM... Khác nhau ở từng kiểu.
Ngoài ra, còn có các loại cáp khác như nguồn điện cho ổ cứng, ổ mềm,
CD-ROM, ... không kết nối vào bo mạch chủ, nguồn điện cho quạt gió.
Cấu hình chân răm trên bo mạch chủ
Có nhiều vị trí để cắm cáp trên bo mạch chủ. Sau đây là danh sách:
Tên thiết
Số chân răm
bị/slot
LPT 26
COM 10
IDE 40
IDE Floppy 36
Lúc này, đặt bo mạch chủ vào case và vặn chặt các đinh ốc (một số loại
dùng chân nhựa).
Lắp máy tính (3): Cắm các loại ổ
Các ổ lưu trữ (cứng, mềm) và đa phương tiện đều dùng cáp dữ liệu
IDE để kết nối với bo mạch chủ. Một dây cáp có thể nối với 2 ổ
cùng loại một lúc, tạo ra sự tiện lợi cho người sử dụng.
Lắp ổ cứng
Ở phía mặt sau ổ cứng có 2 chỗ để cắm. Một là phần dành để cắm
nguồn (có 4 chân), nằm về phía bên tay phải. Phần chân cắm dài hơn
phái bên trái dùng để cắm cáp dữ liệu.
Dây cáp IDE có 3 đầu cắm, 1 dành để cắm vào khe trên bo mạch chủ
(gọi là IDE 0), 2 dành để nối vào ổ cứng. Khi chỉ dùng một ổ cứng duy
nhất, người ta thường dùng đầu cáp còn lại (IDE1).
Một đầu của cáp IDE được cắm vào khe slot trên
bo mạch chủ. Ảnh: T.H.
Dây nguồn đã có một đầu cắm sẵn vào nguồn điện của máy tính, phần
còn lại có 3 đầu, 2 đầu to dùng để cắm ổ cứng/ổ CD, 1 đầu nhỏ (cũng 4
chân) dành để cắm vào ổ mềm.
Một dây nguồn có 3 đầu nối. Ảnh:
T.H.
Cả hai dây này chỉ vừa ổ theo chiều duy nhất. Kinh nghiệm cắm đúng là
viền màu đỏ/xanh trên cáp dữ liệu IDE "úp mặt" về phía sợi dây màu đỏ
của cáp nguồn.
Viền màu đỏ trên cáp IDE quay về
phía sợi dây màu đỏ trên cáp nguồn.
Ảnh: T.H.
Khi muốn cắm 2 ổ cứng trên cùng 1 máy, bạn chú ý đến phần chân răm
nằm giữa và sơ đồ trên mặt ổ. Lúc này, bạn phải quy định ổ chính
(master) và ổ phụ (slave) theo sơ đồ này. Chân răm màu trắng sẽ được
kéo ra khỏi chỗ để ban đầu của nhà sản xuất và cắm vào vị trí đúng (ví
dụ cắm vào vị trí số 2 để làm ổ master, số 3 để làm ổ slave). Sau đó, bạn
sẽ phải thiết lập quy định này trong Bios.
Chân răm màu trắng
thường được để ở đây.
Sơ đồ gắn chân răm để Nếu ổ này được làm ổ
làm ổ chính hoặc phụ. chính/ phụ, nó sẽ được
Ảnh: PCstats. lấy ra để cắm vào vị trí
khác (thường là số 2,3).
Ảnh: PCstats.
Cuối cùng, đưa ổ cứng vào khoang và vít đinh chặt ở hai bên (thường là
4 đinh ốc cho mỗi ổ).
Lắp ổ đa phương tiện
Ổ đĩa quang như CD hay DVD đọc/ghi đều được nối với bo mạch chủ
bằng cáp IDE và nguồn điện như ổ cứng.
Tuy nhiên, ở những máy chưa có ổ CD/DVD, bạn phải mua thêm dây cáp
khi muốn lắp thêm loại ổ này (cáp có giá vài nghìn đồng).
Phần chân răm quy định ổ chính/phụ nằm bên cạnh bộ chân cắm cáp
IDE. Thường thì sơ đồ cho chân răm này được in nổi hoặc dập chìm trên
bề mặt ổ, tương ứng với vị trí của chân cắm. M là viết tắt cho master, S
là viết tắt cho slave.
Phần khe cắm 4 chân bên cạnh đó dành để nối cáp tín hiệu analog từ
CD-ROM vào card âm thanh. Nếu ổ đa phương tiện của bạn có hỗ trợ
Digital Audio thì cắm cáp vào khe tương ứng và nối đầu còn lại với card
sound.
Gỡ bỏ miếng nhựa ở khoang trên thùng máy và đưa ổ CD vào khoang, vít
đinh ốc cẩn thận ở 2 bên. Khi đẩy ổ CD nhô ra phía trước, chú ý để ổ
không bị lệch, tránh tình trạng kẹt khay chứa đĩa.
Dây nối từ khe cắm analog vào chip
âm thanh tích hợp trên bo mạch chủ.
Ảnh: T.H.
Lắp máy tính (4): Cắm card và thiết bị ngoại vi
Nếu không muốn dùng bo mạch chủ tích hợp sẵn chip âm thanh, đồ
họa..., bạn có thể dùng card rời để dễ dàng nâng cấp về sau này.
Cách lắp card và các thiết bị ngoại vi cũng khá dễ dàng, chỉ cần
người dùng biết khái niệm về chúng.
Cắm các loại card
Trong máy tính, người ta dùng các loại card như sound (nhập vào và cho
ra dữ liệu dạng âm thanh), video/graphics (nhập và xuất dữ liệu dạng
hình ảnh), network (dành cho việc nối mạng LAN/Internet...). Hiện nay
nhiều mainboard đã tích hợp sẵn các loại card này dưới dạng chip. Nếu
muốn nâng cấp chúng về sau này, người dùng có thể chọn loại bo mạch
chủ chưa tích hợp và mua card rời.
Vị trí cắm của các thiết bị cần đến sự đồng bộ của bo mạch chủ và case.
Ví dụ: mainboard có khe cắm card mạng ở dưới cùng nhưng vỏ máy
không có lỗ để đặt cổng ở vị trí tương ứng sẽ khiến người dùng không
thể cắm được dây mạng, ngoài cách tự khoan lấy. Do đó, bạn cần tham
khảo sơ đồ bo mạch chủ và case trước khi mua hàng tự lắp.
Card âm thanh
Một loại card âm thanh với các đầu cắm. Ảnh:
Answer.
Phần lớn các sản phẩm loại này được sản xuất từ năm 1999 đến nay
đều tuân theo chuẩn PC 99 của Microsoft. Theo đó, màu sắc của đầu
cắm có ý nghĩa như sau:
Màu Chức năng
Cắm microphone dạng tín hiệu
Hồng
analog.
Xanh dương Cắm đầu line-in dạng analog (như
nhạt ampli, đầu đĩa...)
Cho ra tín hiệu stereo (ở loa trước
Xanh lá cây
hoặc tai nghe)
Đen Cho ra tín hiệu ở loa sau.
Cho ra tín hiệu kỹ thuật số giao
Da cam
diện S/PDIF.
Ở các máy tính phổ thông thường chỉ có 2 đầu cắm màu hồng và xanh lá
cây.
Tùy theo chân của card thuộc dạng nào, bạn cắm vào khe tương ứng. Có
3 loại slot là AGP, PCI và ISA. AGP có màu nâu, PCI màu trắng và dài
hơn AGP một chút, còn ISA là slot đen và dài.
Slot AGP màu nâu. Ảnh:
Hardwarezone.
Slot PCI màu trắng. Ảnh: Hwlux.
Slot ISA màu đen. Ảnh: Opc-marketing.
Chú ý phần đầu cắm (xanh, hồng...) hướng ra các lỗ nhỏ trên thân case.
Cắm nhẹ chân card vào khe và ấn xuống từ từ.
Card đồ họa (còn gọi là card hình hoặc card video)
Thiết bị này có chứa vi xử lý đồ họa GPU. Chip càng mạnh thì hình ảnh
càng sắc nét và có hiệu ứng chân thực hơn. Hiện nay, loại card dùng
chân cắm AGP hay PCI Express tỏ ra ưu thế hơn so với các loại khác.
Cắm card đồ họa vào khe AGP.
Ảnh: Cheap computer guide.
Khi đưa chân card vào khe, bạn cũng cần cắm nhẹ nhàng. Phần nối với
dây màn hình xoay ra lỗ tương ứng trên case. Chú ý, nếu muốn dùng 2
màn hình trên một máy tính, trước đó, bạn có thể mua card đồ họa 2 đầu
và case phù hợp (tham khảo tại đây).
Card mạng
Thiết bị này có khả năng hỗ trợ các kết nối LAN, Ethernet, Internet...
Cách cắm card mạng cũng tương tự như các loại khác.
Một sản phẩm card mạng. Ảnh:
Putergeeks.
Card USB
Ngoài phần chân cắm USB sẵn có trên mainboard, bạn có thể dùng khe
PCI để đưa thêm một loạt ổ USB vào máy tính, phục vụ nhu cầu của
mình. Hiện nay có khá nhiều card với 4, 5, 7 hay 10 ổ.
Một loại card USB 4
cổng. Ảnh:
ComputerGeeks.
Cắm các dây nối vào vỏ máy tính
Cắm dây nguồn
Thường thì bộ nguồn luôn được đặt ở vị trí trên cùng của case với cổng
cho nguồn điện và cho màn hình.
Đây là đầu dây cắm với nguồn máy
tính, đầu còn lại cắm vào ổ điện. Ảnh:
T.H.
Đầu dây nguồn của màn hình. Ảnh:
T.H.
Dây màn hình
Dạng đầu dây này có 15 chân răm để cắm vào cổng của card đồ họa. Hai
bên thành của đầu dây có 2 ốc vít. Sau khi đưa chân răm cắm ngập vào
cổng, bạn vặn 2 con ốc này thật chặt theo chiều kim đồng hồ.
Cắm dây màn hình vào
cổng của card đồ họa.
Ảnh: T.H.
Cắm dây chuột và bàn phím
Cổng để nhận các thiết bị này được gọi là PS/2. Nếu mua đồng bộ,
người dùng sẽ thấy cổng và đầu dây có màu tương ứng với nhau để dễ
nhận biết. Các đầu dây được thiết kế theo dạng hình tròn với 6 chân răm
(loại cổ có 5 chân). Tuy nhiên, nếu dùng chuột và bàn phím kiểu giao
diện USB, bạn phải cắm vào cổng hình chữ nhật.
Cắm đầu dây chuột và
bàn phím vào cổng tương
ứng. Ảnh: T.H.
Cắm dây mạng
Đầu dây mạng thường được thiết kế dạng lẫy. Người dùng chỉ cần
bấm ép khóa nhựa xuống, đưa vào khe rồi thả tay ra.
Đầu dây mạng. Ảnh:
Utah.
Bộ cổng USB mở rộng
Khi cần dùng nhiều cổng USB như chuột, bàn phím, webcam, thiết bị
lưu trữ, đầu đọc thẻ nhớ, thiết bị xem truyền hình... mà không muốn cài
card USB, bạn có thể sử dụng loại này. Chỉ cần cắm dây nối vào một
cổng USB sẵn có trên thân máy, bạn có thể nối các thiết bị khác vào bộ
cổng mở rộng.
Bộ cổng USB gắn ngoài. Ảnh:
ComputerGeeks.
T.H