Kỹ thuật nuôi thương phẩm cá tra và ba sa (Phần I)
Nuôi cá thương phẩm là giai đọan cuối cùng để có được sản phẩm và cung cấp thực phẩm cho con người. Trong xu thế chung hiện nay nuôi cá tra trong ao đã phát triển các hình thức nuôi thâm canh, mang tính công nghiệp cho năng suất rất cao và hiệu quả kinh tế lớn.
Kỹ thuật nuôi thương phẩm cá tra và ba sa (Phần I)
Nguồn: hoind.tayninh.gov.vn
I. Nuôi thương phẩm cá tra trong ao
Nuôi cá thương phẩm là giai đọan cuối cùng để có được sản phẩm
và cung cấp thực phẩm cho con người. Trong xu thế chung hiện nay nuôi
cá tra trong ao đã phát triển các hình thức nuôi thâm canh, mang tính công
nghiệp cho năng suất rất cao và hiệu quả kinh tế lớn. Sản phẩm cá nuôi
ngoài tiêu chuẩn về quy cỡ, cần phải đạt được tiêu chí sản phẩm sạch, tức
là đảm bảo được các tiêu chuẩn về vệ sinh an toàn thực phẩm. Sản phẩm
cá sạch phải được nuôi trong môi trường sạch, không bị ô nhiễm, cá
không bị nhiễm hay tồn dư các hoá chất, kim lạo nặng hoặc kháng sinh đã
bị cấm hay hạn chế sử dụng. Sản phẩm cá sạch là khi sử dụng làm thực
phẩm không ảnh hưởng đến sức khoẻ người tiêu dùng, khi bán ra thị
trường trong và ngoài nước đều được chấp nhận.
Cá tra có đặc tính chịu được điều kiện khắc nghiệt của môi trường
ao nuôi nhưng để đạt được các yêu cầu cho sản phẩm sạch, người nuôi
cần tuân thủ nghiêm ngặt các yêu cầu về kỹ thuật nuôi.
1. Chuẩn bị ao nuôi:
Hiện nay có một số loại hình chính nuôi cá tra thương phẩm trong
ao như sau
- Nuôi trong ao hồ nhỏ
- Nuôi trong ao có thay nước liên tục
- Nuôi ao ít thay nước, sử dụng chế phẩm vi sinh kết hợp sục khí
- Nuôi ao đăng quần (Ở các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long)
Ao nuôi cá tra thông thường có diện tích từ 500 m2 trở lên, có độ
sâu nước 2,5-3 m, bờ ao chắc chắn và cao hơn mực nước cao nhất trong
năm. Cần thiết kế cống cấp thoát nước dễ dàng cho ao.Cống cấp nước
nên đặt cao hơn đáy ao, cống thoát nước nên đặt phía bờ ao thấp nhất để
dễ tháo cạn nước. Đáy ao bằng phẳng và hơi nghiêng về phía cống thoát.
Ao nên gần nguồn nước như sông, kênh mương lớn để có nước chủ
động. Ao đăng quần là dùng đăng chắn một vùng ngập nước ven sông
hoặc vùng ngập lũ và thả cá nuôi, diện tích tuỳ theo vùng ngập và khả
năng đầu tư. Đăng thường ghép bằng thanh tre, thanh gỗ hoặc lưới kim
loại không rỉ (inõ). Độ sâu mực nước trong đăng từ 3-3,5m . Nơi cấp nước
cho ao phải xa các cống thải nước sinh hoạt, nước thải công nghiệp.
Không lấy nước bị nhiễm phèn vào ao. Xung quanh ao và mặt ao phải
thoáng, không có tán cây che phủ.
Các chỉ tiêu chủ yếu của môi trường ao cần đạt như sau:
+ Nhiệt độ nước 26-300C.
+ pH thích hợp 7-8
+ Hàm lượng o-xy hòa tan >3mg/lít
Nguồn nước cấp cho ao nuôi cần phải sạch, thể hiện ở chỉ số các
chất ô nhiễm chính dưới mức giới hạn cho phép:
+NH3-N: < 1mg/lít
+Coliform: < 10.000 MPN/100ml
+Chì (Kim loại nặng) : 0,002-0,007 mg/lít
0.80-1.80 μγ/λ⎨τ
+Cadmi (Kim loạ nặng)
Trước khi thả cá phải thực hiện các bước chuẩn bị ao như sau:
- Tháo cạn hoặc tát cạn ao, bắt hết cá trong ao. Dọn sạch rong, cỏ
dưới đáy và bờ ao.
- Vét bớt bùn lỏng đáy ao, chỉ để lại lớp bùn dày 0,2-0,3 m
- Lấp hết hang hốc, lỗ mọi rò rỉ và tu sửa lại bờ, mái bờ ao.
- Dùng vôi bột [Ca(OH)2] rải khắp đáy ao và bờ ao với lượng vôi 7-
10 kg/100 m2 để điều chỉnh pH thích hợp, đồng thời diệt hết các mầm
bệnh còn tồn lưu ở đáy ao.
- Phơi đáy ao 2-3 ngày.
Đối với những ao ít thay nước, sử dụng chế phẩm vi sinh thì bố trí
sục khí đáy ao hoặc quạt nước.
Sau cùng cho nước từ từ vào ao qua cống có chắn lưới lọc để ngăn
cá dữ và địch hại lọt vào ao, khi đạt mức nước yêu cầu thì tiến hành thả
cá giống.
2. Cá giống nuôi
Hiện nay cá giống cá tra đã hòan tòan chủ động từ nguồn sinh
sản nhân tạo. Cá thả nuôi cần được chọn lựa cẩn thận đảm bảo phẩm
chất để cá tăng trưởng tốt trong quá trình nuôi. Cá phải mạnh khỏe, không
bị nhiễm bệnh, đều cỡ, không bị xây xát, nhiều nhớt, bơi lội nhanh nhẹn.
Cá giống mới đưa về, trước khi thả xuống ao nên tắm bằng nước muối 2-
3% trong 5-6 phút để lọai trừ hết các ký sinh và chống nhiễm trùng các vết
thương hoặc vết xây xát trên thân cá.
- Kích cỡ cá thả: 10-12 cm (15-17 gam/con).
- Mật độ thả nuôi: 15-20 con / m2.
+ Ao hồ nhỏ 15-20
con/m2
+ Ao thay nước liên tục 20-30
con/m2
+ Ao sử dụng chế phẩm vi sinh và kết hợp sục khí 25-30
con/m2
+ Đăng quần 30-40
con/m2
3. Mùa vụ nuôi
Các tỉnh miền Nam từ Ðà nẵng trở vào, do thời tiết và khí hậu ấm
nóng, nên có thể nuôi quanh năm. Giữa các vụ nuôi nên có thời gian cải
tạo ao kỹ và phơi đáy ao thật khô.
Các tỉnh miền Bắc nên dựa vào thời tiết, nhiệt độ môi trường để xác
định mùa vụ thích hợp với từng địa phương. Nếu có cá giống nuôi lưu qua
đông, nên tranh thủ nuôi sớm vào tháng 2 hoặc tháng 3 để có thể thu
họach vào tháng 10 -11 trước mùa đông. Cá giống chuyển từ miền Nam
ra cũng phải thả nuôi chậm nhất vào tháng 4.
4. Thức ăn cho cá nuôi:
Thức ăn cho cá nuôi hiện nay có 2 lọai chủ yếu là thức ăn viên
công nghiệp (TACN) và thức ăn hỗn hợp tự chế biến (TCB).
- Thức ăn viên công nghiệp là thức ăn khô ép viên do các nhà máy
chế biến theo dây chuyền công nghiệp. Thức ăn viên công nghiệp được
tính toán và phối trộn hợp lý các thành phần dinh dưỡng phù hợp với từng
đối tượng nuôi. Có thức ăn viên dạng chìm và dạng nổi với các cỡ thức ăn
khác nhau cho cá ở từng giai đoạn phát triển, dạng thức ăn viên nổi thì cá
dễ dàng sử dụng hơn. Sử dụng TACN đảm bảo được vệ sinh môi trường
và giúp cá tăng trưởng nhanh. Ngoài ra ra việc vận chuyển, bảo quản và
cho cá ăn cũng được dễ dàng, ít tốn công lao động cho khâu chế biến
thức ăn và cho cá ăn.
Nếu dùng TACN, cung cấp như sau:
+ Trong 2 tháng đầu mới thả nuôi, cho ăn lọai thức ăn có hàm
lượng đạm 28-30%
+ Các tháng tiếp theo giảm dần hàm lượng đạm xuống 25-26%.
+ Hai tháng cuối cùng sử dụng thức ăn có hàm lượng đạm 20-22%.
- Thức ăn tự chế biến (TCB) sử dụng các nguyên liệu sẵn có tại địa
phương để phối hợp và chế biến cho cá ăn. Các nguyên liệu cần được
tính tóan hợp lý đảm bảo hàm lượng dinh dưỡng, quan trọng nhất là đạm
có đủ theo yêu cầu. Các nguyên liệu được xay nhuyễn (mịn), trộn đều
cùng chất kết dính (bột mì, bột củ sắn, bột lá gòn), nấu chín để nguội và vo
thành nắm nhỏ hoặc ép đùn dạng viên cho cá ăn.
Một số công thức thức ăn có thể tham khảo ở bảng sau:
Bảng 3- Một số công thức thức ăn TCB nuôi cá tra trong ao
Công thức 1 Công thức 2 Công thức 3
Nguyên Nguyên Nguyên
Tỉ lệ (%) Tỉ lệ (%) Tỉ lệ (%)
liệu liệu liệu
Cám Cám Cám
40 49 54
gạo gạo gạo
59 Bột cá 50 Bột cá 35
Cá vụn,
đầu, ruột cá
mix mix mix
1 1 1
khoáng khoáng khoáng
Vitamin 10mg/100 Vitamin 10mg/100 Vitamin 10mg/100
C kg thức ăn C kg thức ăn C kg thức ăn
Khô
10
dầu
Hàm
25-26 27-28 20-22
lượng protein
(%) ước tính
- Cách cho ăn:
Thức ăn TCB sau khi vo thành viên nhỏ, rải từ từ cho cá ăn từng ít
một cho đến khi hết thức ăn. Có thể dùng máy ép đùn để viên thức ăn rơi
từ từ xuống cho cá ăn. Thức ăn viên công nghiệp (TACN) cũng rải từ từ
để cá sử dụng triệt để.
Mỗi ngày cho cá ăn 2 lần, sáng từ 6-10 giờ, chiều từ 16-18 giờ.
Khẩu phần thức ăn TCB 5-7% trọng lượng thân, thức ăn viên công nghiệp
TACN 2-2,5%.
Khi sử dụng thức ăn viên công nghiệp phải chú ý đến chất lượng
và vệ sinh an toàn thực phẩm. Thức ăn không được nhiễm Salmonella,
nấm mốc độc (Aspergillus flavus), độc tố (Aflatoxin). Nguyên liệu chế biến
thức ăn TCB có nguồn gốc động vật như cá tạp phải tươi, không bị ươn
thối; bột cá còn mới có mùi thơm đặc trưng, không pha lẫn tạp chất; cá tạp
khô không bị sâu mọt, không bị nhiễm Salmonella. Các nguồn nguyên liệu
khác dùng để phối chế thức ăn khác không bị sâu mọt, không nhiễm nấm
mốc gây bệnh. Tất cả các lọai thức ăn không được chứa các kháng sinh
đã bị cấm sử dụng.
Không cho cá ăn thức ăn để quá hạn sử dụng, thức ăn kém chất
lượng hoặc thức ăn đã bị ôi thiu, nhiễm nấm mốc . Vệ sinh sạch sẽ
thường xuyên hàng ngày nơi chế biến thức ăn và các thiết bị, dụng cụ chế
biến thức ăn.
5. Quản lý ao nuôi:
5.1- Nuôi ao hồ nhỏ
Hàng ngày thường xuyên quan sát, kiểm tra ao để kịp thời phát hiện
và sử lý cá hiện tượng bất thường như bờ ao bị sạt lở; lỗ mọi; hang hốc
cua, rắn, chuột đào; cống bộng bị rò rỉ, hư hỏng...Khi có hiện tượng cá nổi
đầu khác với bình thường hoặc quan sát thấy tôm tép nổi quanh bờ,
nhanh chóng xác định nguyên nhân và có biện pháp sử lý ngay. Nếu xác
định cá bị bệnh thì phải tìm đúng bệnh để có biện pháp chữa trị đúng và
kịp thời. Có những trường hợp cá nổi đầu do bị ngộ độc từ chất thải trong
ao phân hủy sinh ra khí độc như NH3, NO2... Lúc này phải cấp nước mới
vào, tháo bớt nước cũ, tạm thời ngưng cho cá ăn.
Mặt dù cá tra chịu rất tốt trong điều kiện khắc nghiệt của môi trường
nuôi, nhưng khi nuôi thâm canh mật độ cao, thức ăn cho cá nhiều và chất
thải ra cũng lớn làm cho môi trường ao nuôi bị nhiễm bẩn rất nhanh do đó
cần phải thay nước mới hàng ngày, mỗi ngày 25-30% lượng nước trong
ao, để môi trường ao luôn sạch, phòng cho cá không bị nhiễm bệnh. Khi
thay nước phải tháo bỏ lớp nước cũ dưới đáy và cấp nước mới trên tầng
mặt.
5.2- Ao nuôi sử dụng chế phẩm vi sinh kết hợp sục khí hay quạt
nước
Sử dụng phế phẩm vi sinh nhằm tăng cường sự hoạt động của
các loại vi sinh vật phân huỷ hữu cơ có lợi trong ao nuôi, hấp thụ các laọi
khí độ, giúp cho môi trường ao nuôi không bị ô nhiễm và thuận lợi cho
hoạt động sống của cá. Hiện nay có nhiều loại chế phẩm vi sinh, người
nuôi có thể lựa chọn để đảm bảo được hiệu quả và kinh tế.
Sử dụng chế phẩm vi sinh phải kết hợp với sục khí đáy ao hoặc
sử dụng quạt nước . Loại hình nuôi này sẽ hạn chế được việc tahy nước
ao nuôi thừng xuyên.
Trong 2 tháng đầu chỉ sục khí từ 2 giờ đêm đến 6 giờ sáng. Các
tháng sau đó cần sục khí nhiều hơn vào ban đêm, nhất là 2 tháng cuối
cùng phải sục khí liên tục.
6. Kiểm tra và phòng bệnh cho cá nuôi
Hàng tháng kiểm tra tăng trưởng của cá một lần. Mỗi lần đánh
bắt ngẫu nhiên 25-30 con và cân trọng lượng cá để đánh giá tăng trưởng,
đồng thời kiểm tra phát hiện tình trạng sức khỏe, bệnh của cá nuôi.
Ðể phòng bệnh cho cá và khử trùng nước ao, dùng vôi bột
hòa nước và tạt đều khắp ao với liều lượng 1,5-2kg/100 m3 nước ao. Có
thể dùng các lọai chế phẩm vi sinh hoặc formol để sử lý và khử trùng
nước ao nuôi.
Tuyệt đối không sử dụng các lọai thuốc và hóa chất đã bị
cấm.
7. Thu hoạch:
Thu họach toàn bộ sau thời gian nuôi từ 6-7 tháng, cá có thể đạt
cỡ 1-1,5 kg/ con. Người nuôi có thể linh hoạt theo giá cả và nhu cầu thị
trường để thu hoạch cá vào lúc thích hợp nhất. Nên ngưng cho cá ăn 1
ngày trước khi đánh bắt. Khi thu hoạch cá, dùng lưới sợi mền đánh bắt từ
từ, không kéo dồn quá nhiều vào lưới làm cá dễ xây xát và dễ chết. Nhanh
chóng lựa chọn, phân loại cỡ cá, rủa sạch cá trước khi đưa và dụng cụ
bảo quản và vận chuyển. Cần chuyển ngay sản phẩm đến nhà máy chế
biến hoặc nơi tiêu thụ.
Lớp bùn đáy ao sau vụ nuôi phải được vét lên khỏi đáy ao và
chuyển ra xa, không nên đổ lên bờ để tránh ô nhiễm ao trở lại. Nước thải
từ đáy ao phải được sử lý trước khi thải ra môi trường.
Sau vụ thu hoạch, phải tát cạn ao và làm công tác chuẩn bị cho vụ
nuôi kế tiếp.
