KHOÁNG SÉT - ( TIẾP THEO ) CHƯƠNG 3 KHOÁNG SÉT TRONG NHÓM ĐẤT ĐỎ VÀNG VÙNG ĐỐI NÚI
Nhóm đất đỏ vàng chiếm một diện tích lớn ở vùng đồi núi nước ta, phân bố rộng từ vùng đồi núi phía Bắc đến tận vùng cao nguyên Tây Nguyên trên độ cao từ 200-1000m. Chúng hình thành trên các loại đá mẹ rất khác nhau, song nói chung đều chịu ảnh hưởng của quá trình Ferralit hóa mạnh ( rửa trôi cation kiềm+ kiềm thổ cùng axit silisic và tích lũy tương đối sắt nhôm) do địa hình cao dốc và khí hậu nhiệt đới nóng ẩm chi phối . Đây là nhóm đất được các nhà thổ...
Ch−¬ng III
Kho¸ng sÐt trong nhãm ®Êt ®á vµng
vïng ®åi nói
Nhãm ®Êt ®á vµng chiÕm mét diÖn tÝch lín ë vïng ®åi nói n−íc ta, ph©n bè réng tõ vïng
®åi nói phÝa B¾c ®Õn tËn vïng cao nguyªn T©y Nguyªn trªn ®é cao tõ 200-1000 m. Chóng h×nh
thµnh trªn c¸c lo¹i ®¸ mÑ rÊt kh¸c nhau, song nãi chung ®Òu chÞu ¶nh h−ëng cña qu¸ tr×nh
Ferralit ho¸ m¹nh (röa tr«i cation kiÒm + kiÒm thæ cïng axit silicic vµ tÝch luü t−¬ng ®èi s¾t
nh«m) do ®Þa h×nh cao dèc vµ khÝ hËu nhiÖt ®íi nãng Èm chi phèi. §©y lµ nhãm ®Êt ®−îc c¸c nhµ
thæ nh−ìng n−íc ngoµi (G«cbonop 1965; Pagel 1962; Fridland 1973) còng nh− nh÷ng nhµ thæ
nh−ìng ViÖt Nam ®iÒu tra nghiªn cøu vÒ ph¸t sinh, tÝnh chÊt vËt lý, ho¸ häc, sinh häc ®Êt kh¸ kü.
Nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ ®Òu ®i ®Õn thèng nhÊt r»ng nhãm ®Êt ®á vµng vïng ®åi
nói ®Æc tr−ng cho líp vá phong ho¸ Ferralit ®iÓn h×nh cña vïng nhiÖt ®íi nãng Èm; tÝnh chÊt lý,
ho¸ häc hay ®é ph× ®Êt nãi chung phô thuéc s©u s¾c vµo thµnh phÇn ®¸ mÑ, møc ®é phong ho¸ ®¸
mÑ vµ møc ®é Ferralit ho¸ cña ®Êt. KÕt qu¶ x¸c ®Þnh thµnh phÇn ho¸ häc cña mét sè lo¹i ®Êt ®á
vµng (tõ 1-4 ë b¶ng 3) thÓ hiÖn kh¸ râ nÐt ®Æc tÝnh chung vµ riªng cña c¸c lo¹i ®Êt trong nhãm
nµy. XÐt vÒ thµnh phÇn kho¸ng sÐt cña ®Êt, mét chØ tiªu mµ ®· ®−îc c¸c nhµ thæ nh−ìng kh¼ng
®Þnh lµ rÊt quan träng ®èi víi viÖc ®¸nh gi¸ líp vá phong ho¸ thæ nh−ìng còng nh− ®é ph× cña
®Êt, nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu b−íc ®Çu cña Fridland (1973); TrÇn Kh¶i - NguyÔn Vy (1969) cho
thÊy r»ng kho¸ng sÐt Kalinit chiÕm −u thÕ trong nhãm ®Êt nµy. ChÝnh v× vËy khi nªu ®Æc ®iÓm
cña qu¸ tr×nh Ferralit ë ®Êt ®åi nói n−íc ta, Cao Liªm (1969) ®· ®−a chØ tiªu kho¸ng sÐt kaolinit
lµ mét trong nh÷ng ®Æc ®iÓm cña qu¸ tr×nh nµy.
§Ó nghiªn cøu tiÕp vÊn ®Ò kho¸ng sÐt cña nhãm ®Êt nµy, chóng t«i ®· chän mét sè lo¹i ®Êt
®¹i diÖn cho nh÷ng lo¹i ®¸ mÑ ®iÓn h×nh t¹o thµnh c¸c lo¹i ®Êt Ferralit chñ yÕu cña n−íc ta ®ång thêi
còng cã sù kh¸c nhau vÒ møc ®é phong ho¸, vÒ thµnh phÇn kho¸ng vËt vµ vÒ tÝnh chÊt ®Êt.
- §Êt ®á n©u ph¸t triÓn trªn ®¸ Bazan
- §Êt vµng ®á trªn ®¸ Granit
- §Êt ®á vµng trªn ®¸ phiÕn sÐt vµ phiÕn Mica.
I. §Êt ®á n©u trªn ®¸ Bazan
Lo¹i ®Êt nµy tËp trung nhiÒu nhÊt ë vïng cao nguyªn T©y Nguyªn Gialai-Kontum; §¾c
L¾c; L©m §ång; ë tØnh S«ng BÐ; §ång Nai; mét Ýt ë B×nh TrÞ Thiªn vµ Phó Quú- NghÖ TÜnh víi
diÖn tÝch kho¶ng gÇn 2 triÖu ha (NguyÔn Vy- §ç §×nh ThuËn 1977). Theo tµi liÖu kh¶o s¸t vµ
nghiªn cøu cña liªn ®oµn ®Þa chÊt ViÖt Nam (1979) th× Bazan ë ViÖt Nam lµ s¶n phÈm cña ho¹t
®éng nói löa phun trµo c¸ch ®©y mÊy chôc v¹n n¨m qua 4 giai ®o¹n: Neogien; Pleistoxen sím;
Pleistoxen gi÷a vµ muén; Holoxen. Bazan phun trµo ë tuæi Neogen vµ Pleistoxen sím gäi lµ
Bazan cæ, ë tuæi Pleistoxen gi÷a vµ muén vµ Holoxen gäi lµ Bazan trÎ. C¸c Bazan cæ ®−îc trµo ra
theo c¸c khe nøt, ®øt g·y kÐo dµi vµ phñ trµn c¸c bÒ mÆt san b»ng vµ thung lòng cæ réng lín
(S«ng BÐ, Ph−íc Long, Di Linh, B¶o Léc, Lª Thanh, Kon-Hanïng, VÜnh Linh, Gio Linh,...).
Bazan trÎ ®−îc phun ra theo c¸c häng nói löa ®iÓn h×nh (Plªycu, Bu«n Mª Thuét, Xu©n Léc, Cån
Tiªn, Phñ Quú, Cï lao RÐ, Hoµng Sa,...). PhÇn lín diÖn tÝch ®Êt ®á n©u trªn Bazan cã ®Þa h×nh cao
nguyªn kh¸ b»ng ph¼ng hoÆc l−în sãng; ®¸ mÑ Bazan dÔ phong ho¸ cho tÇng ®Êt dµy ®ång nhÊt
tõ vµi mÐt ®Õn vµi tr¨m mÐt (Cao Liªm 1975), thµnh phÇn c¬ giíi kh¸ nÆng, cÊp h¹t sÐt 70-80%
(b¶ng 3). Do ®Þa h×nh kh¸ cao 200-1000 m so víi mÆt biÓn nªn ®Êt cã qu¸ tr×nh Ferralit ho¸ ®iÓn
h×nh (b¶ng 3).Tû lÖ SiO2 < 2 pH = 4,2 - 4,4.
R2O3
§Æc ®iÓm nµy ®· ¶nh h−ëng ®Õn sù h×nh thµnh vµ tån t¹i kho¸ng sÐt trong ®Êt nµy rÊt râ. Chóng
t«i ®· x¸c ®Þnh kho¸ng sÐt cña mét sè mÉu ®Êt ®á n©u trªn Bazan cña vïng cao nguyªn T©y
Nguyªn (vïng cã diÖn tÝch ®Êt nµy lín h¬n c¶) vµ thu ®−îc kÕt qu¶ sau:
- B»ng ph−¬ng ph¸p nhiÖt sai (DTA): c¸c ®−êng nhiÖt sai cña mét sè mÉu ®Êt lÊy t¹i
Plªycu, Kontum, Bu«n Mª Thuét ®Òu cho hiÖu øng thu nhiÖt 550-560°C vµ hiÖu øng to¶ nhiÖt
900-940°, ®Æc tr−ng cña Kaolinit rÊt s©u vµ nhän (h×nh 5). Ph©n tÝch nhiÖt sai theo c¸c tÇng ®Êt
cña mét phÉu diÖn (0-120 cm) chóng t«i còng thu ®−îc hiÖu øng nhiÖt cña Kaolinit rÊt ®Æc tr−ng
(h×nh 6), chøng tá Kaolinit chiÕm −u thÕ kh«ng chØ trªn líp mÆt mµ cßn ë suèt tÇng phÉu diÖn
®Êt. Ngoµi ra, trªn hÇu hÕt c¸c ®−êng DTA chóng t«i cßn thÊy hiÖu øng nhiÖt 300-340°C cña
G¬tit. VËy trong cÊp h¹t sÐt cña ®Êt cßn cã hµm l−îng kho¸ng vËt thø sinh cã ®é ph©n t¸n cao
®¸ng kÓ.
Trªn ®−êng TG (Thermogravimet) biÓu thÞ sù gi¶m träng l−îng n−íc trong kho¸ng sÐt
theo nhiÖt ®é nung mÉu cña c¸c tÇng ®Êt chóng t«i thu ®−îc kÕt qu¶ theo b¶ng 5, thÊy r»ng tû lÖ
% gi¶m träng l−îng n−íc ë c¸c kho¸ng sÐt 2 líp cña Kaolinit kh¸ lín tõ 6-8%.
B¶ng 3: Thµnh phÇn ho¸ häc cña mét sè lo¹i ®Êt ViÖt Nam (d¸n b¶ng ngang vµo trang nµy)
B¶ng 4: Thµnh phÇn c¬ giíi cña c¸c lo¹i ®Êt ®á vµng vµ ®Êt ®en
cÊp h¹t ∅ mm
Lo¹i ®Êt §é s©u 1 - 0,25 0,25 - 0,05 - 0,01 - 0,005 - < 0,001
0,05 0,01 0,005 0,001
§Êt ®á n©u 0 - 20 2,53 6,34 11,13 8,45 10,15 64,41
trªn Bazan 20 -40 3,22 9,40 8,35 5,07 9,34 65,67
60 - 80 1,75 7,12 8,34 6,20 6,85 69,65
100-120 1,47 6,55 8,27 7,15 6,43 70,58
§Êt ®á vµng 0 - 20 3,05 8,72 11,17 8,25 10,78 52,54
trªn phiÕn 20 - 35 2,30 7,43 10,40 4,65 4,18 47,25
Mica
35 - 70 2,35 6,57 12,40 8,30 14,08 35,60
70 - 85 1,70 9,34 17,50 7,28 11,37 37,20
§Êt vµng ®á 0 - 20 7,44 10,45 16,42 7,43 12,56 35,30
trªn Granit 30 -40 9,35 12,50 11,20 5,40 10,35 51,20
40 -60 10,55 14,60 10,32 8,19 11,64 42,70
§Êt ®en 0 - 20 1,95 2,74 16,13 15,31 26,62 28,44
trªn s¶n 20 - 43 3,9 5,69 10,04 11,39 11,43 49,91
phÈm ®äng
43 - 75 1,36 4,99 11,12 11,48 24,76 43,21
C¸cbon¸t
75 - 120 1,75 5,01 11,50 9,82 20,52 45,58
§Êt ®en 0 - 15 3,08 10,20 27,93 7,47 15,23 39,37
trªn ®¸ 15 - 35 1,21 11,24 30,14 4,43 16,78 48,60
Sepentinit
35 - 75 2,61 15,75 14,43 10,91 18,36 48,52
B¶ng 5: Ph©n tÝch nhiÖt (TG): Träng l−îng n−íc gi¶m cña c¸c kho¸ng sÐt ®Êt trªn Bazan.
§é s©u tÇng ®Êt (cm) Kho¶ng nhiÖt ®é (0C) Träng l−îng gi¶m Tû lÖ % träng l−îng
(mg) gi¶m
0 - 250 14 4,12
0 -20 450 - 590 22 6,29
0 - 1000 56 16,0
0 - 250 26 3,71
20 - 40 40 - 200 21 3,00
430 - 620 53 7,57
0 - 1000 112 16,00
0 - 250 27 4,5
40 - 60 60 - 180 23 3,8
460 - 620 43 7,17
0 - 1000 102 17,0
0 - 250 27 3,9
60 - 80 50 - 170 21 3,0
490 - 640 42 6,0
0 - 1000 106 15,1
0 - 250 26 3,71
80 - 100 30 - 160 20 2,86
400 - 640 56 8,00
0 - 1000 112 16,00
H.5: §Êt ®á n©u trªn Bazan
H.6: DTA - ®Êt ®á n©u trªn Bazan
- B»ng ph−¬ng ph¸p tia Runtgen cho thÊy r»ng trªn tÊt c¶ c¸c ®−êng XRD cña c¸c mÉu
dÊt, hiÖu øng 7,14-7,20λ vµ 3,56λ cña Kaolinit kh¸ râ rÖt (h×nh 5). §−êng XRD cña c¸c tÇng ®Êt
trong phÉu diÖn (h×nh 7) còng nh− trong c¸c cÊp h¹t kh¸c nhau tõ 56 µm ®Õn B¶ng 6: Hµm l−îng (%) cña mét sè kho¸ng sÐt vµ kho¸ng vËt
trong ®Êt Bazan (trong cÊp h¹t sÐt)
Lo¹i kho¸ng H: ChiÒu cao Pick (cm) V %
V: ChiÒu cao Pick kho¸ng/chiÒu cao Pick Bohmit trung kho¸ng
H1 V1 H2 V2 H3 V3 b×nh
Bohimit 11,7 11,1 11,3
Kaolinit 3,8 0,32 4,1 0,36 3,8 0,34 0,34 16
(d=7,14)
Th¹ch anh 1,8 0,15 2,5 0,22 2,7 0,24 0,20 RÊt Ýt
(d=3,34)
Kaolinit 4,5 0,38 4,1 0,36 3,7 0,33 0,36 20
(d=3,57)
G¬tit 4,0 0,34 3,1 0,28 3,9 0,34 0,32 6,1
(d=2,69)
- B»ng ph−¬ng ph¸p chôp kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö tia xuyªn chôp th¼ng (¶nh 1) vµ chôp nèi
Sterio (¶nh 2), chóng t«i còng thu ®−îc kÕt qu¶ kh¸ râ. ë ¶nh 1 cho thÊy c¸c tinh thÓ d¹ng phiÕn
6 c¹nh cña Kaolinit ph©n bè r¶i r¸c, kh«ng thÊy cã d¹ng vÈy to cña kho¸ng Mica hoÆc tinh thÓ
th« cña th¹ch anh xen vµo. §Æc biÖt ë ¶nh chôp næi hiÖn t−îng tinh thÓ kho¸ng Kaolinit ®−îc
kho¸ng sÐt G¬tit bao bäc sÇn su× rÊt râ. HiÖn t−îng nµy còng ®−îc c¸c nhµ kho¸ng sÐt häc CHDC
§øc (Stërr, Schaumburg 1975) x¸c nhËn ë ®Êt ®åi nhiÖt ®íi cña Cuba.
Nh− vËy b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p kh¸c nhau, chóng t«i ®Òu ®i ®Õn kÕt qu¶ r»ng ë ®Êt ®á n©u
Bazan cã qu¸ tr×nh Ferralit ®iÓn h×nh nhÊt ë n−íc ta, kho¸ng sÐt Kaolinit chiÕm −u thÕ tuyÖt ®èi.
A1: HDVT - §Êt ®á n©u trªn ®¸ Bazan
A2: HDVT (chôp næi) - ®Êt ®á n©u trªn ®¸ Bazan
II. §Êt vµng ®á trªn Granit
Granit lµ ®¸ macma axit x©m nhËp ®iÓn h×nh, cã thµnh phÇn kho¸ng vËt kh¸c h¼n ®¸
macma baz¬ bazan, gåm chñ yÕu Th¹ch anh, Benspat, Mica. V× vËy ®¸ cã c−êng ®é phong ho¸
kÐm, s¶n phÈm phong ho¸ th−êng th«. Granit l¹i th−êng ph©n bè ë c¸c ®Þa h×nh kh¸ cao, dèc cña
vïng nói n−íc ta, nhiÒu n¬i ®Êt bÞ röa tr«i, xãi mßn m¹nh nªn tÇng ®Êt máng, thµnh phÇn c¬ giíi
nhÑ, tû lÖ cÊp h¹t sÐt thÊp H.9: §Êt vµng ®á trªn Granit
- Quan s¸t ¶nh chôp d−íi kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö tia xuyªn, chóng t«i còng nhËn thÊy thµnh
phÇn kho¸ng sÐt bao gåm c¶ Kaolinit víi tinh thÓ 6 c¹nh ®Òu vµ kho¸ng sÐt Mica víi nh÷ng tinh
thÓ d¹ng vÈy to s¾p xÕp lén xén (¶nh 3).
C¸c kÕt qu¶ x¸c ®Þnh trªn nh− vËy còng t−¬ng tù nh− kÕt qu¶ cña NguyÔn Vy lµm trªn
mÉu ®Êt Granit vïng B¾c ViÖt Nam. Sù xuÊt hiÖn trong ®Êt trªn Granit c¶ 2 lo¹i kho¸ng sÐt chøng
tá r»ng sù t¹o kho¸ng ë ®©y kh«ng chØ phô thuéc vµo qu¸ tr×nh Ferralit ho¸ mµ cßn chÞu ¶nh
h−ëng s©u s¾c cña thµnh phÇn kho¸ng vËt còng nh− møc ®é ph¸ huû cña ®¸ mÑ.
A3: HVDT - §Êt ®á vµng trªn ®¸ Granit
III. §Êt ®á vµng trªn ®¸ phiÕn sÐt vµ phiÕn Mica
§©y lµ c¸c lo¹i ®Êt thuéc lo¹i ph¸t triÓn trªn c¸c ®¸ trÇm tÝch vµ biÕn chÊt kh¸ phong phó
vµ phæ biÕn ë n−íc ta. Chóng ph©n bè r¶i r¸c, xen kÏ kh¾p n¬i tõ vïng ®åi nói phÝa B¾c ®Õn Nam
trung bé vµ còng ®· ®−îc con ng−êi khai ph¸ sö dông tõ l©u. Nh×n chung ®Êt trªn ®¸ phiÕn sÐt vµ
phiÕn Mica cã qu¸ tr×nh phong ho¸ ho¸ häc m¹nh do kho¸ng vËt dÔ bÞ ph¸ huû d−íi ®iÒu kiÖn
nãng Èm. V× vËy chóng th−êng cã tÇng ®Êt kh¸ dÇy vµ giµu sÐt (b¶ng 4). Song xÐt vÒ tÝnh chÊt
ho¸ häc cña chóng th× kh¸ kh¸c nhau bëi ®Þa h×nh vµ thµnh phÇn kho¸ng vËt ®¸ mÑ chi phèi (b¶ng
3). Khi nghiªn cøu thµnh phÇn kho¸ng sÐt ë ®Êt nµy, c¸c t¸c gi¶ Fridland (1973); NguyÔn Vy -
TrÇn Kh¶i (1976) ®· thÊy r»ng ®Êt trªn ®¸ sÐt th× kho¸ng Kaolinit cßn cã c¶ Hydromica,
Vecmiculit. Nh− vËy ph¶i ch¨ng sù tån t¹i kho¸ng sÐt cña c¸c ®Êt trªn c¸c lo¹i ®¸ mÑ giµu Mica
®Òu kh¸c víi c¸c ®Êt trªn c¸c lo¹i ®¸ mÑ kh¸c trong cïng ®iÒu kiÖn Ferralit cña vïng ®åi nói
nhiÖt ®íi ? §Ó nghiªn cøu thªm ®Æc ®iÓm nµy, chóng t«i ®· x¸c ®Þnh kho¸ng sÐt trªn mÉu ®Êt cña
®¸ phiÕn sÐt thuéc tØnh S¬n La - vïng T©y b¾c vµ ®Êt cña ®¸ phiÕn Mica vïng Tam thanh - VÜnh
phó, kÕt qu¶ nh− sau:
- Ph©n tÝch nhiÖt sai c¸c tÇng ®Êt cña phÉn diÖn ®Êt trªn phiÕn Mica (h×nh 10) chóng t«i
thu ®−îc hiÖu øng thu nhiÖt ë 550-560°C vµ to¶ nhiÖt ë 900°C cña Kaolinit kh¸ râ, s©u nhÊt lµ ë
líp ®Êt mÆt vµ yÕu dÇn xuèng c¸c líp d−íi; chøng tá ë ®©y sù t¹o kho¸ng sÐt chÞu ¶nh h−ëng cña
qu¸ tr×nh Ferralit. HiÖu øng 300-340°C chøng tá ®Êt giµu kho¸ng G¬tit. Sù xuÊt hiÖn kho¸ng sÐt
3 líp cña Illit, Vecmiculit kh«ng ®¸ng kÓ.
Trªn ®−êng TG cña phÉu diÖn ®Êt nµy tû lÖ % gi¶m träng l−îng cña Kaolinit còng nhiÒu
h¬n c¶, kho¶ng tõ 4-5% (b¶ng 7).
H.10: DTA - ®Êt ®á
vµng trªn phiÕn
Mica
B¶ng 7: Ph©n tÝch nhiÖt (TG): Träng l−îng n−íc gi¶m
cña c¸c kho¸ng sÐt trªn ®¸ sÐt.
§é s©u tÇng ®Êt Kho¶ng nhiÖt ®é Träng l−îng gi¶m Tû lÖ % träng l−îng
(cm) (0C) (mg) gi¶m
0 - 250 32 5,25
0 -20 30 - 180 24 3,93
240 - 370 33 5,41
400 - 600 28 4,49
0 - 1000 106 17,38
0 - 250 29 4,60
20 - 60 190 - 340 32 5,08
430 - 570 33 5,24
0 - 1000 110 17,40
0 - 250 26 3,71
60 - 80 230 - 350 39 5,57
460 - 600 27 3,86
0 - 1000 114 16,29
0 - 250 6 0,86
80 - 100 230 - 330 22 3,14
0 - 1000 50 7,14
0 - 250 15 2,38
100 - 120 240 - 360 11 1,75
470 - 590 8 1,27
0 - 1000 49 7,78
- Ph©n tÝch b»ng tia Runtgen thµnh phÇn kho¸ng sÐt cña c¸c cÊp h¹t 56µm ®Õn Th¹ch anh 9,7 0,42 11,9 0,54 9,7 0,40 0,45 15,8
(d=4,26)
Kaolinit 2,7 0,24 2,3 0,20 2,6 0,23 0,22 12,7
(d=3,56)
Th¹ch anh 26,6 02,29 28,3 2,48 25,9 2,21 2,32 17,3
(d=3,34)
Illit (d=2,57) 3,9 0,17 3,70 0,15 3,5 0,13 0,14 4,5
- KÕt qu¶ x¸c ®Þnh kho¸ng sÐt b»ng tia Runtgen cña phÉu diÖn ®Êt trªn phiÕn Mica th× cho
thÊy r»ng ë 2 líp ®Êt phÝa trªn (0-55 cm) cã c¶ Kaolinit (7,14 vµ 3,56λ) vµ kho¸ng sÐt mica Illit
(10λ) Vecmiculit (4,95λ), trong ®ã kho¸ng Kaolinit cho hiÖu øng m¹nh h¬n (h×nh 12). Ng−îc l¹i
xuèng c¸c tÇng d−íi (55 cm; s¶n phÈm phong ho¸) th× kho¸ng sÐt Mica l¹i tréi dÇn lªn, cßn
Kaolinit th× Ýt h¼n ®i, chøng tá sù xuÊt hiÖn kho¸ng sÐt Mica ë ®©y lµ do ®¸ mÑ quyÕt ®Þnh vµ
Kaolinit nhiÒu trªn líp mÆt lµ do qu¸ tr×nh Ferralit chuyÓn ho¸ Illit, Vecmiculit thµnh Kaolinit.
- D−íi kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö tia xuyªn chóng t«i còng nhËn thÊy râ (¶nh4) sù xuÊt hiÖn c¶
Kaolinit vµ kho¸ng sÐt Mica xen kÏ nhau; ¶nh 5 chôp næi (Sterio) mÉu kho¸ng sÐt cña ®Êt nµy.
H.12: §Êt ®á vµng trªn phiÕn Mica
A4: HVDT - §Êt ®á vµng trªn phiÕn Mica
A5: HVDT (chôp næi) - §Êt ®á vµng trªn phiÕn Mica
V. NhËn xÐt chung
Tõ c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu trªn mét sè lo¹i ®Êt ®á vµng, chóng t«i còng ®i ®Õn nhËn xÐt
thèng nhÊt víi c¸c t¸c gi¶ nh− NguyÔn Vy, TrÇn Kh¶i 1969, Cao Liªm 1975, Fridland 1973,
Pagel 1967 ... r»ng kho¸ng sÐt Kaolinit chiÕm −u thÕ vµ lµ kho¸ng sÐt ®Æc tr−ng cho nhãm ®Êt ®á
vµng nhiÖt ®íi ViÖt Nam. KÕt qu¶ nµy còng phï hîp víi quy luËt h×nh thµnh vµ chuyÓn ho¸
kho¸ng sÐt cña ®Êt Ferralit nhiÖt ®íi mµ nhiÒu nhµ kho¸ng sÐt vµ thæ nh−ìng thÕ giíi ®· nghiªn
cøu vµ kh¼ng ®Þnh (Correns 1938; Caller 1950; Hardon 1950; Goocbunop 1974; Jackson 1968
...). §ã lµ d−íi ®iÒu kiÖn khÝ hËu nãng Èm, m−a nhiÒu, ®Þa h×nh cao, dèc, ®¸ mÑ dÔ phong ho¸,
®Æc biÖt c¸c lo¹i ®¸ trung tÝnh (v«i) kiÒm (macma baz¬), trÇm tÝch phiÕn sÐt... bÞ ph¸ huû triÖt ®Ó;
c¸c cation kiÒm, kiÒm thæ cïng axit silicic bÞ röa tr«i m¹nh (pH ®Êt chua) th× sù t¹o thµnh kho¸ng
sÐt chñ yÕu lµ Kaolinit. ë ®©y Kaolinit cã thÓ h×nh thµnh trùc tiÕp tõ c¸c Silicat hoÆc
Aluminsilicat cña c¸c ®¸ mÑ bÞ ph¸ huû m¹nh. Goocbunop 1974 ®· giíi thiÖu s¬ ®å h×nh thµnh
kho¸ng Kaolinit tõ Plagioclaz (Fenspat Ca) cña Sanches vµ Furtato nh− sau:
Gipxit -----> chÊt v« ®Þnh h×nh -----> Kaolinit
Plagioclaz
ChÊt v« ®Þnh h×nh -----> Kaolinit
§iÒu kiÖn h×nh thµnh Kaolinit b»ng con ®−êng nµy kh«ng chØ bëi s¶n phÈm phong ho¸
cña ®¸ mÑ quyÕt ®Þnh mµ ®iÒu kiÖn Èm, m«i tr−êng chua liªn tôc còng rÊt quan träng. ChÝnh v×
vËy ®Êt ®á n©u trªn ®¸ Bazan dÔ phong ho¸ song l¹i cã qu¸ tr×nh Ferralit m¹nh nªn Kaolinit
chiÕm −u thÕ tuyÖt ®èi. Kaolinit cßn ®−îc h×nh thµnh tõ c¸c kho¸ng 3 líp nh− Illit, Vecmiculit,
Montmenilonit, khi m«i tr−êng bÞ chua ho¸ hoÆc mÊt kali. HiÖn t−îng nµy chóng ta thÊy rÊt râ ë c¸c
líp ®Êt mÆn cña c¸c ®Êt trªn ®¸ mÑ giµu kho¸ng vËt mica nh− Granit, phiÕn Mica. C¸c t¸c gi¶
Scherman 1962; Jackson 1968; Pagel 1967; Goocbunop 1978 ... gäi lµ qu¸ tr×nh Kaolinit ho¸ cña c¸c
kho¸ng sÐt. Goocbunop (1969, 1974) ®· kh¸i qu¸t qu¸ tr×nh nµy theo mét s¬ ®å sau:
Biotit → Vecmiculit ⇔ Montmenilonit ⇔ Hydromica → Kaolinit
Muscovit → Vecmiculit ⇔ Montmenilonit ⇔ Hydromica → Kaolinit
Fenspat → Allophan → Halluzit → Hydromica ⇔ Kaolinit
ë mét sè vïng nhiÖt ®íi khi cã sù röa tr«i rÊt m¹nh cation vµ nhÊt lµ axit silicic, m«i
tr−êng ®Êt chua m¹nh th× Kaolinit còng sÏ kh«ng bÕn v÷ng ®−îc do líp axit silicic cuèi cïng cña
tinh thÓ kho¸ng bÞ ph¸ huû ®Ó h×nh thµnh nªn Gipxit hoÆc Hydragillit [Al(OH)3] (Vander Merwe
vµ Meystek 1952; Sherman 1962; Jackson 1968). §©y còng lµ nguyªn nh©n gi¶i thÝch ë mét sè
vïng ®Êt Ferralit m¹nh tr−íc kia, hiÖn nay ng−êi ta t×m thÊy c¸c má Boxit giµu nh«m, vÝ dô nh−
trªn c¸c cao nguyªn Bazan cæ B¶o Léc - L©m §ång cña T©y Nguyªn. Nh− vËy, chóng t«i còng
nhËn thÊy r»ng: con ®−êng t¹o kho¸ng sÐt vµ chuyÓn kho¸ng sÐt cña phÇn lín ®Êt Ferralit n−íc ta
theo ®óng quy luËt mµ c¸c t¸c gi¶ Tamura 1955; Mehlich 1960; Jackson 1968 ®· m« t¶ ë s¬ ®å,
nghÜa lµ:
Kho¸ng 3 líp ---> kho¸ng 2 líp ---> kho¸ng oxyt tù do (Fe2O3; Al2O3)
Tuy nhiªn, sù tån t¹i cña c¸c kho¸ng sÐt 3 líp Mica ë mét sè lo¹i ®Êt trªn ®¸ Mica ngay
c¶ ë tÇng mÆt vµ cµy nhiÒu theo chiÒu s©u phÉu diÖn ®Õn líp ®¸ mÑ giµu Mica cßn chøng minh
mét ®Æc ®iÓm t¹o kho¸ng sÐt vïng ®åi nói n−íc ta lµ thµnh phÇn kho¸ng sÐt ë c¸c ®Êt trªn ®¸ giµu
Mica phô thuéc vµo thµnh phÇn kho¸ng vËt vµ møc ®é phong ho¸ cña ®¸, §ã lµ do c¸c ®¸ giµu
kho¸ng Mica nguyªn sinh (Muscovit - Biotit - Fenspat kali) trong qu¸ tr×nh phong ho¸ t¹o ®Êt,
c¸c kho¸ng nguyªn sinh khã ph¸ huû nµy vÉn tån t¹i trong ®Êt, ®ång thêi mét phÇn bÞ chuyÓn ho¸
theo con ®−êng sÐt ho¸ ®Õn Kaolinit do ®iÒu kiÖn Ferralit quyÕt ®Þnh, song mét phÇn theo con
®−êng chuyÓn ho¸ ®Õn c¸c kho¸ng Mica, Illit, Hydromica, Vecmiculit (Galve 1956; Chang vµ
Lee 1958; Goocbunop 1974) theo s¬ ®å sau:
Muscovit → Vecmiculit ⇔ Hydromica → Kaolinit → Illit
hoÆc:
Plagioclaz → Clorua s¾t
Clorua hçn hîp → Vecmiculit
Biotit → Clorua Magie
KÕt qu¶ diÔn biÕn kho¸ng sÐt cña phÉu diÖn ®Êt trªn phiÕn Mica cho thÊy r»ng cµng
xuèng s©u qu¸ tr×nh Ferralit yÕu dÇn, hµm l−îng kho¸ng Mica cµng nhiÒu do s¶n phÈm phong
ho¸ ®¸ mÑ; do ®ã sù tån t¹i kho¸ng sÐt 3 líp ë ®©y lµ do ®¸ mÑ quyÕt ®Þnh, kho¸ng sÐt nµy ®· lµm
cho c¸c ®Êt trªn ®¸ giµu Mica cã hµm l−îng kali cao h¬n h¼n c¸c ®Êt ®åi nói kh¸c, thÝch hîp cho
viÖc trång s¾n, chÌ, døa, gai,...
Kho¸ng sÐt Kaolinit chiÕm −u thÕ trong c¸c lo¹i ®Êt ®á vµng ®· ¶nh h−ëng nhiÒu ®Õn tÝnh
chÊt vµ ®é ph× ®Êt. Dung tÝch hÊp thu T cña ®Êt nãi chung thÊp v× kho¸ng Kaolinit cã dung tÝch
hÊp thu rÊt thÊp (6-8 ldl/100g keo), do ®ã kh¶ n¨ng hÊp phô vµ trao ®æi cation kÐm; ®é ph× cña
®Êt sÏ gi¶m nhanh nÕu hµm l−îng mïn cña ®Êt bÞ gi¶m; pH ®Êt chua, hµm l−îng kali trõ ®Êt trªn
®¸ giµu Mica nãi chung thÊp, hµm l−îng l©n tæng sè nãi chung kh¸ hoÆc do ®¸ mÑ hoÆc do sù hÊp
phô cè ®Þnh l©n th«ng qua sù trao ®æi víi OH- cña khèi Gipxit hoÆc bÞ hÊp phô trùc tiÕp lªn bÒ
mÆt phiÕn tinh thÓ Kaolinit hoÆc phÇn lín do liªn kÕt ho¸ häc víi Gipxit b¸m ngoµi Kaolinit
(Rosler 1976; Pagel 1981). HiÖn t−îng gi÷ chÆt l©n nµy ¶nh h−ëng ®Õn chÕ ®é l©n cña c©y trång.
Tuy nhiªn kho¸ng sÐt Kaolinit còng lµm cho ®Êt cã nh÷ng ®Æc tÝnh tèt (NguyÔn Vy 1976;
Fridland 1973). Kaolinit kÕt hîp víi keo Setquyoxyt (R2O3) t¹o nªn kÕt cÊu viªn bÒn trong n−íc,
t¬i xèp, thÊm tho¸t n−íc nhanh, chèng l¹i ®−îc c¸c röa tr«i, xãi mßn m¹nh trong mïa m−a nhiÖt
®íi. TÇng ®Êt dµy víi kÕt cÊu viªn gÇn suèt phÉu diÖn 100-200 cm lµ ®iÒu kiÖn sinh tr−ëng lý
t−ëng cña c¸c c©y c«ng nghiÖp l©u n¨m. Søc hót Èm cña keo Kaolinit thÊp lµm cho ®Êt cã ®é Èm
c©y hÐo thÊp h¬n ®Êt chøa nhiÒu Montmenilonit (NguyÔn Vy - TrÇn Kh¶i 1976) lµm cho c¸c c©y
trång chÞu kh« h¹n kh¸ h¬n trong mïa kh«, tuy nhiªn do kÕt cÊu ®Êt t¬i xèp, líp ®Êt mÆt (1-40
cm) th−êng bèc h¬i nhanh vµo mïa kh« nªn cÇn chó ý gi÷ Èm, phñ ®Êt th−êng xuyªn ®Ó ®¶m b¶o
®−îc ®é Èm thÝch hîp cho c¸c lo¹i hoa mµu vµ c©y c«ng nghiÖp cßn non, nhÊt lµ ®èi víi vïng cao
nguyªn T©y Nguyªn cã mét mïa kh« kÐo dµi. Mèi quan hÖ mËt thiÕt gi÷a kho¸ng sÐt víi mét sè
®Æc tÝnh lý ho¸ häc ®Êt sÏ ®−îc chóng t«i tr×nh bµy tiÕp, cô thÓ h¬n ë ch−¬ng 4 phÝa sau.
