Hỏi đáp về WTO
Năm 2003, đáp ứng mối quan tâm của cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam và công chúng, Dự
án MUTRAP đã xuất bản cuốn sách mang tên “Hỏi đáp về WTO”, nhằm cung cấp những
thông tin cơ bản về WTO, dưới hình thức câu hỏi và trả lời. Kể từ khi cuốn sách được xuất
bản, Việt Nam đã có những bước tiến quan trọng trong tiến trình gia nhập WTO và hiện đang
trong giai đoạn kết thúc các cuộc đàm phán. Cuốn sách do vậy đã được chào đón nồng nhiệt
và luôn được đông đảo bạn đọc......
MUTRAP II
MULTILATERAL TRADE ASSISTANCE PROJECT
implemented
Website: http://www.mutrap.org.vn
HỎI ĐÁP VỀ WTO
Questions and Answers on WTO
HÀ NỘI, 2006
Page 2
- -2
LỜI NÓI ĐẦU
Năm 2003, đáp ứng mối quan tâm của cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam và công chúng, Dự
án MUTRAP đã xuất bản cuốn sách mang tên “Hỏi đáp về WTO”, nhằm cung cấp những
thông tin cơ bản về WTO, dưới hình thức câu hỏi và trả lời. Kể từ khi cuốn sách được xuất
bản, Việt Nam đã có những bước tiến quan trọng trong tiến trình gia nhập WTO và hiện đang
trong giai đoạn kết thúc các cuộc đàm phán. Cuốn sách do vậy đã được chào đón nồng nhiệt
và luôn được đông đảo bạn đọc quan tâm, chính điều này đã khích lệ MUTRAP tái bản ấn
phẩm này.
MUTRAP xin trân trọng giới thiệu tái bản cuốn sách “Hỏi đáp về WTO” và hy vọng cuốn
sách sẽ góp phần nâng cao kiến thức, giúp những bạn đọc quan tâm hiểu rõ hơn về WTO cũng
như những ảnh hưởng đối với Việt Nam.
Chúng tôi xin chân thành cảm ơn tác giả Trần Thanh Hải và các cộng sự đã cho phép Dự án
tái bản cuốn sách này.
FOREWORD
In 2003, to meet the increasing interest of the Vietnamese business community and the public
at large, the MUTRAP Project published a book titled “Questions and Answers on WTO”
which provided essential information, in the form of questions and answers, on the WTO.
Since the publication of the book, Vietnam has made significant steps in its WTO accession
process and is now at the stage of wrapping up the accession negotiations. The book is
therefore warmly welcomed and has continuously been in high demand, which has
encouraged MUTRAP to bring in a reprint.
MUTRAP is pleased to introduce the reprint of “Questions and Answers on the WTO” and
confident that it will be helpful and informative enough to bring assistance to those who are
interested in better understanding the WTO and its impacts on Vietnam.
We would like to sincerely thank the author, Mr. Tran Thanh Hai and his collaborators for
permitting the Project to republish the book.
Trân trọng
Cuốn sách này đã được biên soạn với sự hỗ trợ tài chính của Uỷ ban Châu Âu. Quan điểm trong cuốn sách này
là của các chuyên gia tư vấn và do đó không thể hiện quan điểm chính thức của Uỷ ban Châu Âu
This book has been prepared with financial assistance from the Commission of the European Communities. The
views expressed herein are those of the consultants and therefore in no way reflect the official opinion of the
Commission
Peter Naray
Trưởng nhóm chuyên gia Châu Âu
Trần Thị Thu Hằng
Giám đốc Dự án
Page 3
- -3
LỜI CẢM ƠN
Cuốn sách Hỏi đáp về WTO đã được biên soạn nhằm nâng cao hiểu biết về
tiến trình gia nhập Tổ chức Thương mại thế giới của Việt Nam. Dự án
MUTRAP xin cảm ơn những đóng góp quý báu của tác giả, ông Trần Thanh
Hải đã cho phép phổ biến ấn phẩm này trong khuôn khô hoạt động của Dự
án. Dự án MUTRAP xin chân thành cảm ơn Uỷ ban châu Âu đã hỗ trợ tài
chính cho việc xuất bản ấn phẩm này.
Thông tin về cuốn sách hiện có tại trang Web của Dự án:
http://www.mutrap.org.vn
ACKNOWLEDGEMENT
This book “Question and Answers on WTO” has been prepared to improve
the understanding of the ongoing process of Vietnam’s accession to the
World Trade Organization”. MUTRAP acknowledges with thanks the
excellent cooperation by the author, Mr. Tran Thanh Hai, who kindly granted
the copyright to the Multilateral Trade Policy Assistance Programme
(MUTRAP) for wider distribution of this material in the framework of
MUTRAP activities. The publication was organized by MUTRAP with
financial assistance from the European Union.
The same information is also available on the MUTRAP website:
http://www.mutrap.org.vn
Page 4
- -4
#
Tiêu đề
1
Lời nói đầu
2
2
Lời cảm ơn
3
3
Khái niệm về WTO
5
4
Các nguyên tắc chung của GATT
12
5
Các hàng rào kỹ thuật đối với thương mại
21
6
Vệ sinh dịch tễ
25
7
Thủ tục cấp phép nhập khẩu
29
8
Quy chế xuất xứ
31
9
Xác định trị giá hải quan
34
10
Kiểm định trước khi xếp hàng
37
11
Trợ cấp và Phá giá
40
12
Các biện pháp tự vệ
45
13
Hàng dệt may và hàng nông sản
48
14
Thương mại liên quan đến chính phủ
55
15
Đầu tư
59
16
Dịch vụ
62
17
Quyền sở hữu trí tuệ
69
18
Cơ chế Giải quyết Tranh chấp và Cơ chế Rà soát Chính sách Thương mại
75
19
Các vấn đề mới trong WTO
83
20
Gia nhập WTO
88
21
Phụ lục I
94
22
Phụ lục II
96
Page 5
- -5
1-
KHÁI NIỆM VỀ WTO
1.
Hệ thống thương mại đa phương là gì?
Đa phương có nghĩa là nhiều bên. Hệ thống thương mại đa phương trước hết được
hiểu là hệ thống thương mại có nhiều nước cùng tham gia, cùng áp dụng những luật lệ,
quy ước chung. Điều này đối lập với các mối quan hệ thương mại song phương, trong
đó chỉ có hai nước tự thoả thuận những quy tắc điều chỉnh thương mại giữa hai nước
đó với nhau.
Trong WTO, từ "đa phương" có ý nghĩa phân định rõ rệt hơn. Hệ thống thương mại đa
phương dùng để chỉ hệ thống thương mại do WTO điều chỉnh. Do không phải toàn bộ
các nước trên thế giới đều là thành viên WTO nên "đa phương" sẽ chỉ phạm vi hẹp
hơn "toàn cầu". Mặt khác, "đa phương" cũng không đồng nghĩa với những thoả thuận
của từng nhóm nước tại một khu vực nhất định trên thế giới, ví dụ như EU, ASEAN,
NAFTA, v.v... Như vậy, "đa phương" là khái niệm đứng giữa "toàn cầu" và "khu vực".
Cần lưu ý rằng trong quan hệ quốc tế nói chung, "đa phương" có thể chỉ bất kỳ mối
quan hệ nào có hơn hai nước trở lên tham gia.
2.
Tại sao ngày nay người ta lại nói nhiều đến đa phương?
Đa phương không phải là quá mới. Hội Quốc liên (hoạt động từ năm 1919) và tổ chức
kế thừa là Liên hợp quốc là một minh chứng của hệ thống đa phương.
Với việc GATT có hiệu lực từ năm 1948, hệ thống thương mại đa phương chính thức
ra đời và đến nay đã tồn tại hơn nửa thế kỷ. Mặc dù có thời gian tồn tại dài như vậy,
nhưng trong nhiều năm, GATT vẫn chỉ là một nhóm nước hạn chế với một chủ đề duy
nhất là cắt giảm thuế quan. Với những kết quả tích cực của Vòng Uruguay, GATT đã
mở rộng phạm vi của mình hơn rất nhiều và trở thành một tổ chức chính thức - WTO.
Sự có mặt của hầu hết các nền kinh tế lớn cũng như sự gia tăng số lượng thành viên
làm cho GATT/WTO có một vị trí nổi bật trong thương mại toàn cầu.
Do hệ thống đa phương áp dụng đồng loạt với nhiều nước nên thông qua hệ thống này,
việc xây dựng các quy tắc chung về thương mại sẽ nhanh chóng hơn. Với nguyên tắc
tối huệ quốc, việc đạt được những ưu đãi tại hệ thống này cũng có nghĩa là đạt được
ưu đãi từ hơn một trăm nước thành viên khác. Một số nước cũng muốn sử dụng hệ
thống này để giải quyết những vấn đề quan hệ thương mại song phương. Nếu như
những nước nghèo thường bị những nước giàu chèn ép khi đàm phán thương mại song
phương thì tại một diễn đàn đa phương, họ có thể góp chung tiếng nói để tạo nên một
ảnh hưởng nhất định đối với những nước giàu.
3.
Thế nào là tự do hoá thương mại, những tác động của quá trình đó là gì?
Tự do hoá thương mại là việc dỡ bỏ những hàng rào do các nước lập nên nhằm làm
cho luồng hàng hoá di chuyển từ nước này sang nước khác được thuận lợi hơn trên cơ
sở cạnh tranh bình đẳng. Những hàng rào nói trên có thể là thuế quan, giấy phép xuất
nhập khẩu, quy định về tiêu chuẩn chất lượng hàng hoá, yêu cầu kiểm dịch, phương
pháp đánh thuế, v.v... Các hàng rào nói trên đều là những đối tượng của các hiệp định
mà WTO đang giám sát thực thi.
Page 6
- -6
Trên cơ sở lý thuyết lợi thế so sánh, lợi ích lớn nhất của tự do hóa thương mại là thúc
đẩy ngày càng nhiều nước tham gia buôn bán, trao đổi hàng hoá, từ đó thúc đẩy tăng
trưởng kinh tế. Với người tiêu dùng, hàng hoá lưu thông dễ dàng hơn đem lại cho họ
cơ hội lựa chọn hàng hoá tốt hơn với giá rẻ hơn (người tiêu dùng ở đây có thể hiểu là
cả những nhà sản xuất nhập khẩu nguyên vật liệu để sản xuất ra những hàng hoá
khác).
Nhưng, cũng không phải ngẫu nhiên mà các nước lại dựng lên những hàng rào làm
ảnh hưởng đến sự lưu thông hàng hoá. Lý do để các nước làm việc này là nhằm bảo hộ
sản xuất trong nước trước sự cạnh tranh của hàng hoá bên ngoài (điều này có ý nghĩa
lớn vì sản xuất trong nước suy giảm sẽ ảnh hưởng đến công ăn việc làm và qua đó đến
ổn định xã hội), tăng nguồn thu cho ngân sách (thông qua thu thuế quan), tiết giảm
ngoại tệ (chi cho mua sắm hàng hoá nước ngoài), bảo vệ sức khoẻ con người, động-
thực vật khỏi những hàng hoá kém chất lượng hay có nguy cơ gây bệnh, v.v... Tự do
hoá thương mại, ở những mức độ khác nhau, sẽ làm yếu đi hoặc mất dần các hàng rào
nói trên và như thế sẽ ảnh hưởng đến mục đích đặt ra khi thiết lập hàng rào.
4.
Xin hãy cho biết lịch sử hình thành của GATT.
GATT tồn tại suốt 46 năm (1948-1994), nhưng sự ra đời của nó lại là một điều không
định trước.
Ngay từ khi Chiến tranh Thế giới thứ hai chưa kết thúc, các nước đã nghĩ đến việc
thiết lập các định chế chung về kinh tế để hỗ trợ công cuộc tái thiết sau chiến tranh.
Hội nghị Bretton Woods triệu tập ở bang New Hampshire (Hoa Kỳ) năm 1944 nhằm
mục đích này. Kết quả của Hội nghị Bretton Woods là sự ra đời của 2 tổ chức tài
chính: Ngân hàng Tái thiết và Phát triển Quốc tế (nay gọi là Ngân hàng Thế giới -
WB) và Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF). Một tổ chức chung về thương mại cũng được đề
xuất thành lập với tên gọi Tổ chức Thương mại Quốc tế (ITO).
Phạm vi đề ra cho ITO là khá lớn, bao trùm lên cả các vấn đề việc làm, đầu tư, cạnh
tranh, dịch vụ, vì thế việc đàm phán Hiến chương (hiểu cách khác là Điều lệ) của ITO
diễn ra khá lâu. Trong khi đó, vì mong muốn sớm cắt giảm thuế quan để đẩy mạnh
công cuộc tái thiết sau chiến tranh, năm 1946, một nhóm 23 nước đã đàm phán riêng
rẽ và đạt được một số ưu đãi thuế quan nhất định. Để ràng buộc những ưu đãi đã đạt
được, nhóm 23 nước này quyết định lấy một phần về chính sách thương mại trong dự
thảo Hiến chương ITO, biến nó thành Hiệp định chung về Thuế quan và Thương mại
(GATT). GATT có hiệu lực từ 1/1/1948 như một thoả thuận tạm thời trong khi chờ
ITO được thành lập. Nhưng ITO không ra đời: mặc dù Hiến chương ITO đã được
thông qua tại Havana (Cuba) tháng 3/1948, nhưng việc Quốc hội Hoa Kỳ trì hoãn
không phê chuẩn Hiến chương làm cho các nước khác cũng không phê chuẩn, dẫn đến
ITO không trở thành hiện thực. Do vậy, GATT trở thành cơ cấu đa phương duy nhất
điều chỉnh thương mại quốc tế cho đến khi WTO ra đời.
5.
GATT là một tổ chức, có đúng không?
GATT chưa bao giờ là một tổ chức. Đó chỉ từng là một hiệp định có vai trò bao trùm
trong đời sống thương mại quốc tế trong đó đề ra những nguyên tắc cơ bản của thương
mại quốc tế và những nguyên tắc đó vẫn tồn tại cho đến ngày nay.
Page 7
- -7
Tuy nhiên, sự điều hành GATT làm người ta có cảm giác đây như là một tổ chức.
GATT điều hành các vòng đàm phán kéo dài nhiều năm với sự tham gia của hàng
chục quốc gia từ khắp các châu lục. Do tầm vóc lớn lao của nó cũng như giá trị những
khối lượng thương mại mà nó điều tiết, GATT có riêng một Ban Thư ký để theo dõi,
giám sát việc thực hiện Hiệp định. Để diễn tả hình thức tồn tại này của GATT, có
người đã gọi GATT là một "định chế".
Minh chứng rõ ràng chính là sự ra đời của WTO. Một trong những mục đích của việc
xuất hiện WTO chính là nhằm thể chế hoá GATT, biến GATT thành một tổ chức thực
sự.
Một điều dễ thấy về tính chất của GATT là các nước tham gia GATT chỉ được gọi là
các bên ký kết. Trong khi đó, với một tổ chức chính thức như WTO sau này, các nước
tham gia được gọi là thành viên.
6.
Sau khi WTO ra đời thì GATT có còn tồn tại hay không?
GATT vẫn tồn tại, với tư cách là một trong các văn bản pháp lý của WTO. Nhưng
GATT không phải là văn bản pháp lý duy nhất, bên cạnh đó còn xuất hiện nhiều văn
bản khác như Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ, Hiệp định Nông nghiệp, Hiệp
định về quyền sở hữu trí tuệ liên quan đến thương mại, v.v.....
GATT của thời kỳ WTO cũng có khác với GATT thuở ban đầu. Để phân biệt, người ta
gọi GATT ban đầu là GATT 1947, còn GATT của thời kỳ WTO là GATT 1994 (theo
thời gian thông qua văn bản này).
7.
Tại sao lại gọi là Vòng Uruguay và lý do gì làm cho Vòng đàm phán này nổi tiếng
đến vậy?
Vòng đàm phán thứ 8 của GATT khai mạc tháng 9/1986 tại Punta del Este, Uruguay,
vì thế vòng đàm phán này được đặt tên là Vòng Uruguay.
Vòng Uruguay nổi tiếng vì nhiều lý do. Trước hết, đây là vòng đàm phán dài nhất và
có số nước tham gia đông nhất trong lịch sử của GATT. Đây có lẽ cũng là một trong
những vòng đàm phán lớn nhất từ trước đến nay. Thứ hai, Vòng Uruguay đã đạt được
những kết quả vượt bậc so với các vòng đàm phán trước, đặc biệt là với việc đưa được
cả thương mại dịch vụ và sở hữu trí tuệ vào phạm vi điều chỉnh của GATT. Thứ ba,
vòng đàm phán này đã dẫn đến sự ra đời của WTO - một tổ chức chính thức để giám
sát các hoạt động thương mại đa phương. Những kết quả của Vòng Uruguay trở thành
văn kiện chính thức của WTO.
8.
Ngoài Vòng Uruguay, GATT còn có những vòng đàm phán nào nữa?
GATT có tổng cộng 8 vòng đàm phán. Vòng đàm phán đầu tiên chính là vòng đàm
phán dẫn đến sự hình thành của GATT. Hầu hết các vòng đàm phán đều diễn ra tại
Geneva (Thuỵ Sỹ), nơi đóng trụ sở Ban Thư ký của GATT. Bảng dưới đây cho biết
một số thông tin về các vòng đàm phán này.
T/t Tên vòng
đàm phán
Năm
Chủ đề đàm phán
Số nước
tham gia
Page 8
- -8
1
Geneva
1947
thuế quan
23
2 Annecy
1949
thuế quan
13
3 Torquay
1951
thuế quan
38
4
Geneva
1956
thuế quan
26
5
Dillon 1960 - 1961 thuế quan
26
6 Kennedy 1964 - 1967 thuế quan và các biện pháp chống phá giá
62
7
Tokyo 1973 - 1979 thuế quan, các biện pháp phi thuế quan, các
hiệp định khung
102
8 Uruguay 1986 - 1994 thuế quan, các biện pháp phi thuế quan, dịch
vụ, sở hữu trí tuệ, giải quyết tranh chấp, nông
nghiệp, hàng dệt may, v.v...
123
9.
WTO là gì?
WTO là tên viết tắt tiếng Anh của Tổ chức Thương mại Thế giới. WTO được chính
thức thành lập từ ngày 1/1/1995 theo Hiệp định thành lập Tổ chức Thương mại Thế
giới ký tại Marrakesh (Ma-rốc) ngày 15/4/1994.
10.
Chức năng của WTO?
WTO có 4 chức năng chính:
Hỗ trợ và giám sát việc thực hiện các Hiệp định WTO;
Thúc đẩy tự do hoá thương mại và là diễn đàn cho các cuộc đàm phán thương
mại;
Giải quyết tranh chấp thương mại giữa các nước thành viên;
Rà soát chính sách thương mại của các nước thành viên.
11.
Cơ cấu tổ chức của WTO?
WTO là một tổ chức liên chính phủ. Cơ quan cao nhất của WTO là Hội nghị Bộ
trưởng bao gồm đại diện của tất cả các nước thành viên, họp ít nhất một lần trong 2
năm. Các cơ quan thường trực điều hành công việc chung của WTO. Các cơ quan này
là:
Đại Hội đồng: Cơ quan thường trực cao nhất của WTO, bao gồm đại diện của tất
cả các nước thành viên. Đại Hội đồng thực hiện chức năng của Hội nghị Bộ
trưởng giữa các kỳ Hội nghị và thực hiện một số nhiệm vụ khác được đề cập trong
các Hiệp định.
Cơ quan Giải quyết Tranh chấp: Là Đại Hội đồng họp khi cần thiết để giải quyết
các vụ tranh chấp thương mại. Cơ quan này có thể có chủ tịch và các thủ tục làm
việc riêng.
Cơ quan Rà soát Chính sách Thương mại: Là Đại Hội đồng họp khi cần thiết để rà
soát chương trình thương mại của các nước thành viên. Cơ quan này có thể có chủ
tịch và các thủ tục làm việc riêng.
Hội đồng Thương mại Hàng hoá
Hội đồng Thương mại Dịch vụ
Hội đồng về các vấn đề Sở hữu Trí tuệ liên quan đến Thương mại
Page 9
- -9
Dưới các Hội đồng nói trên là một loạt các uỷ ban và cơ quan giúp việc khác giám sát
các vấn đề chuyên môn và là nơi thảo luận về các vấn đề nảy sinh khi thực hiện các
Hiệp định WTO.
12.
Cơ chế ra quyết định của WTO như thế nào?
Hầu hết mọi quyết định của WTO đều được thông qua theo nguyên tắc đồng thuận.
Tuy nhiên, có một số trường hợp WTO ra quyết định theo phương thức biểu quyết.
Trong trường hợp này, mỗi nước có một phiếu, trừ Liên minh châu Âu có số phiếu
bằng số thành viên của Liên minh.
Việc diễn giải một hiệp định cần được đa số 3/4 nước thành viên WTO thông qua;
Việc miễn trừ một nghĩa vụ cho một nước thành viên cần có được đa số 3/4 tại
Hội nghị Bộ trưởng;
Quyết định sửa đổi nội dung các điều khoản hiệp định cần phải được tất cả hoặc
2/3 số nước thành viên chấp nhận, tuỳ theo tính chất của các điều khoản ấy
(những sửa đổi chỉ được áp dụng cho các nước thành viên đã chấp nhận);
Quyết định kết nạp thành viên mới cần được Hội nghị Bộ trưởng hoặc Đại Hội
đồng thông qua với đa số 2/3.
13.
Thế nào là đồng thuận?
Ðồng thuận là một phương thức ra quyết định mà tại thời điểm thông qua quyết định
đó không có một ý kiến phản đối nào được nêu ra.
Ðồng thuận khác với phương thức biểu quyết. Trong phương thức biểu quyết, các đại
biểu phải thể hiện rõ lập trường của mình (bằng cách giơ tay, bỏ phiếu, ấn nút), trong
đó số phiếu thuận đạt một tỷ lệ nhất định thì quyết định mới được thông qua. Trường
hợp đạt được 100% số phiếu thuận gọi là nhất trí.
14.
Ban Thư ký WTO là một cơ quan như thế nào?
Ban Thư ký WTO (nguyên là Ban Thư ký GATT trước đây) đóng tại Geneva, Thuỵ
Sỹ. Địa chỉ chính thức là:
World Trade Organization
Centre William Rappard
Rue de Lausanne 154, CH-1211 Geneva, Switzerland
Đứng đầu Ban Thư ký WTO là một Tổng Giám đốc. Tổng Giám đốc hiện nay là ông
Mike Moore (quốc tịch New Zealand). Giúp việc cho Tổng Giám đốc có 4 Phó Tổng
Giám đốc. Ban Thư ký WTO có khoảng 550 nhân viên mang nhiều quốc tịch khác
nhau.
Ngân sách của WTO năm 2002 vào khoảng 143 triệu franc Thuỵ Sỹ (tương đương
87,7 triệu USD), do các nước thành viên đóng góp theo tỷ lệ thương mại của từng
nước so với thương mại thế giới.
Page 10
--
10
15.
Các hoạt động chính của Ban Thư ký WTO là gì?
Các hoạt động chính của Ban Thư ký WTO là:
Hỗ trợ các cơ quan của WTO (các Hội đồng, Uỷ ban, nhóm công tác, nhóm đàm
phán) trong việc đàm phán và thực hiện các hiệp định. Một số phòng của Ban Thư
ký WTO chuyên theo dõi về những hiệp định cụ thể.
Hỗ trợ kỹ thuật cho các nước đang phát triển và kém phát triển.
Thống kê và đưa ra phân tích về tình hình, chính sách và triển vọng thương mại
thế giới.
Hỗ trợ các quá trình giải quyết tranh chấp và rà soát chính sách thương mại.
Tiếp xúc và hỗ trợ các nước thành viên mới trong quá trình đàm phán gia nhập.
Thông tin, tuyên truyền về WTO.
16.
WTO là một tổ chức quốc tế. Vậy ngôn ngữ làm việc của WTO như thế nào?
WTO sử dụng ba ngôn ngữ chính thức là tiếng Anh, tiếng Pháp, tiếng Tây Ban Nha.
Mọi văn kiện quan trọng của tổ chức này đều được dịch ra 3 thứ tiếng này. Ngoài ra,
các tài liệu khác hoặc nội dung trang web của WTO đều có thể có bằng những thứ
tiếng nói trên.
17.
Có phải toàn bộ nội dung của WTO đều nằm trong GATT?
Không phải. Nội dung của WTO không chỉ có GATT mà còn rất nhiều hiệp định, văn
bản khác. Ta hãy hình dung thứ bậc của các văn kiện này như sau:
Hiệp định thành lập WTO
o Phụ lục 1A: bao gồm GATT 1994 và các hiệp định liên quan về thương mại
hàng hoá
o Phụ lục 1B: GATS
o Phụ lục 1C: TRIPS
o Phụ lục 2: DSU
o Phụ lục 3: TPRM
o Phụ lục 4: các hiệp định nhiều bên
Các tuyên bố và quyết định cấp Bộ trưởng
18.
Các hiệp định liên quan đến thương mại hàng hoá có mối liên hệ với nhau như
thế nào?
Xét về mặt số lượng, các hiệp định này tạo thành phần lớn nội dung của WTO và đều
thuộc Phụ lục 1A của Hiệp định thành lập WTO. Có thể phân loại các hiệp định này
thành một số nhóm như sau:
GATT 1994
Hàng rào kỹ thuật: TBT, SPS
Quản lý nhập khẩu: ILP, ROO
Hải quan: PSI, ACV
Page 11
--
11
Các biện pháp tự vệ: ADP, SCM, ASG
Chuyên ngành: AOA, ATC
Đầu tư: TRIMS
Cách phân loại như trên cũng là cơ sở để cấu trúc nên một số chương của quyển sách
này.
19.
Thế nào là hiệp định nhiều bên của WTO?
Khi WTO thành lập, mọi kết quả của Vòng đàm phán Uruguay trở thành những văn
kiện chính thức của WTO mà bất kỳ một nước thành viên WTO nào cũng phải tham
gia. Như vậy, tất cả các thành viên WTO đều tham gia vào các hiệp định của WTO.
Quy định này được gọi là chấp thuận cả gói.
Bên cạnh đó, WTO vẫn duy trì 4 hiệp định nhiều bên được đàm phán từ Vòng Tokyo.
Với các hiệp định này, các nước thành viên WTO có thể tham gia hay không tuỳ ý.
Các hiệp định này là:
Hiệp định về buôn bán máy bay dân dụng;
Hiệp định về mua sắm của chính phủ;
Hiệp định quốc tế về các sản phẩm sữa;
Hiệp định quốc tế về thịt bò.
Cuối năm 1997, WTO đã nhất trí chấm dứt hai hiệp định về sản phẩm sữa và thịt bò và
đưa những nội dung của chúng vào phạm vi điều chỉnh của các Hiệp định Nông
nghiệp và Hiệp định về các biện pháp vệ sinh dịch tễ.
Ngoài ra, Hiệp định về Công nghệ Thông tin (ITA) cũng để ngỏ cho các nước thành
viên WTO tuỳ ý tham gia. Vì thế, cũng có thể coi đây là một hiệp định nhiều bên của
WTO.
20.
WTO phân loại thành viên của mình như thế nào?
Các thành viên WTO được phân thành 4 nhóm chính:
Kém phát triển: Căn cứ theo tiêu chuẩn phân loại của Liên hợp quốc, hiện WTO
có khoảng 50 thành viên thuộc nhóm này
Có nền kinh tế chuyển đổi: Các nước Trung và Đông Âu trước đây có nền kinh tế
kế hoạch hoá tập trung, nay chuyển sang cơ chế thị trường.
Đang phát triển: Đây là nhóm nước đông đảo nhất trong số thành viên của WTO,
tuy nhiên không có một định nghĩa thống nhất về việc nước nào được coi là đang
phát triển mà chủ yếu là do mỗi nước tự nhận. Vì vậy, ngay cả Singapore cũng tự
nhận là thuộc nhóm này.
Phát triển: Các thành viên còn lại ngoài 3 nhóm trên, hầu hết là các nước thành
viên OECD.
Page 12
--
12
21.
Ngoại lệ và miễn trừ giống và khác nhau như thế nào?
Ngoại lệ và miễn trừ đều là việc cho phép một thành viên WTO được không hoặc
chưa thực hiện những nghĩa vụ nhất định. Khác nhau ở chỗ ngoại lệ đã được quy định
sẵn trong các hiệp định, nếu thoả mãn các điều kiện thì mọi thành viên WTO đều có
thể được miễn nghĩa vụ ấy, ví dụ các Điều 14, 20, 21 của GATT, Điều 73 của Hiệp
định TRIPS.
Trong khi đó, muốn được hưởng miễn trừ đối với một nghĩa vụ cụ thể, một thành viên
WTO phải đề đạt yêu cầu lên WTO và phải được các thành viên WTO khác, thông qua
Hội nghị Bộ trưởng hoặc Đại Hội đồng, chấp thuận.
hệ thống thương mại đa phương
: multilateral trade system
Vòng Uruguay
: Uruguay Round
bên ký kết
: contracting party
thành viên
: member
Hiệp định chung về Thuế quan và Thương
mại
: General Agreement on Tariffs and Trade
(GATT)
Tổ chức Thương mại Quốc tế
: International Trade Organization (ITO)
Ngân hàng Tái thiết và Phát triển Quốc tế
: International Bank of Reconstruction and
Development (IBRD)
Ngân hàng Thế giới
: World Bank (WB)
Quỹ Tiền tệ Quốc tế
: International Monetary Fund (IMF)
tự do hoá thương mại
: trade liberalization
Tổ chức Thương mại Thế giới
: World Trade Organization (WTO)
hiệp định nhiều bên
: plurilateral agreement
Đại Hội đồng
: General Council
Hội nghị Bộ trưởng WTO
: WTO Ministerial Conference
đồng thuận
: consensus
Ban Thư ký WTO
: WTO Secretariat
Tổng Giám đốc WTO
: WTO Director-General
chấp thuận cả gói
: single undertaking
nhất trí
: unaminity
***
2-
CÁC NGUYÊN TẮC CHUNG CỦA GATT
22.
Nội dung Hiệp định GATT nói lên những gì?
GATT là một hiệp định tổng hợp gồm 38 điều chứa đựng những quy định chung về
thương mại hàng hoá, trong đó có những nội dung quan trọng như sau:
Đề ra các nguyên tắc không phân biệt đối xử: tối huệ quốc và đãi ngộ quốc gia
(Điều 1, 3, 14);
Đàm phán, sửa đổi, rút bỏ các ưu đãi (Điều 2, 27, 28);
Các ngoại lệ (Điều 20, 21);
Page 13
--
13
Quy định về thuế chống phá giá và thuế đối kháng (Điều 6), xác định trị giá hải
quan (Điều 7), xuất xứ (Điều 9), hạn chế định lượng (Điều 11, 13), tự vệ (Điều 12,
19), trợ cấp (Điều 16), doanh nghiệp thương mại nhà nước (Điều 17);
Ưu đãi dành cho các nước kém phát triển (Điều 36-38), được đưa vào nội dung
của GATT từ năm 1964.
23.
Xin cho biết những nguyên tắc cơ bản của GATT?
GATT có 4 nguyên tắc cơ bản:
Chỉ được phép bảo hộ sản xuất trong nước bằng thuế quan, không cho phép sử
dụng các hạn chế định lượng, trừ những trường hợp đặc biệt;
Thuế quan phải giảm dần và bị ràng buộc không tăng trở lại;
Áp dụng đãi ngộ tối huệ quốc;
Áp dụng đãi ngộ quốc gia.
24.
Nhiều nội dung của GATT lại được chi tiết hoá trong các hiệp định khác. Vậy
nếu có mâu thuẫn giữa các điều khoản của GATT và một hiệp định khác thì xử lý
thế nào?
Trong trường hợp này, các điều khoản của hiệp định khác sẽ được áp dụng.
25.
Tại sao GATT chủ trương tự do hóa mà vẫn cho phép bảo hộ?
Đúng vậy, GATT chủ trương về một nền thương mại tự do toàn cầu, nhưng GATT
cũng công nhận rằng do trình độ phát triển của các nước còn khác nhau và mỗi nước
cũng có những mục tiêu riêng cần theo đuổi nên GATT cho phép các nước duy trì bảo
hộ chống lại sự cạnh tranh của nước ngoài. Sự bảo hộ này được phép duy trì với hai
điều kiện: ở mức độ hợp lý và phải thể hiện thông qua thuế quan.
26.
Vì sao lại chỉ bảo hộ thông qua thuế quan?
Câu trả lời là để đảm bảo tính minh bạch và dễ dự đoán. Thuế quan thể hiện bằng đại
lượng rõ ràng là những con số, do đó người ta có thể dễ dàng nhận thấy mức độ bảo hộ
dành cho một mặt hàng, ngành hàng: thuế quan cao tức là mức độ bảo hộ cao vì như
vậy hàng hóa tương tự của nước ngoài khó xâm nhập thị trường; ngược lại, thuế quan
thấp tức là mức độ bảo hộ thấp.
Thông qua đàm phán và lịch trình giảm thuế quan của một nước, người ta cũng sẽ dễ
dàng hơn trong việc dự đoán tốc độ cắt giảm thuế quan, đồng nghĩa với những thay
đổi trong mức độ bảo hộ và mức độ mở cửa thị trường.
27.
Vậy có nghĩa là thuế quan tỷ lệ thuận với mức độ bảo hộ hàng hóa trong nước và
tỷ lệ nghịch với mức độ mở cửa thị trường cho hàng hóa nước ngoài?
Đúng vậy, có thể coi đây như là một định lý trong thương mại quốc tế.
28.
Tối huệ quốc là gì?
Page 14
--
14
Tối huệ quốc có nghĩa là việc dành cho một nước những ưu đãi thương mại không
kém hơn những ưu đãi dành cho một nước thứ ba.
Tên gọi của quy chế này làm người ta liên tưởng nước được dành ưu đãi tối huệ quốc
là "nước được ưu đãi nhất". Thực tế không phải như vậy. Vẫn có những nước được
hưởng ưu đãi còn cao hơn ưu đãi tối huệ quốc. Chúng ta chỉ nên hiểu tối huệ quốc là
sự đãi ngộ thông thường dành cho hầu hết các nước không có quan hệ thù nghịch hay
đặc biệt quan trọng đối với nước chủ nhà.
Tối huệ quốc là một nguyên tắc cơ bản của GATT, thể hiện tính không phân biệt đối
xử trong thương mại. Quy định về tối huệ quốc được nêu ngay tại Điều I của GATT.
29.
Đãi ngộ quốc gia là gì?
Đãi ngộ quốc gia là việc dành cho hàng hoá nước ngoài, sau khi đã trả xong thuế hải
quan, những ưu đãi không kém thuận lợi hơn hàng hoá sản xuất trong nước cùng loại.
Quy chế này thể hiện sự đối xử công bằng giữa hàng hoá nhập khẩu và hàng hoá nội
địa, tạo điều kiện cạnh tranh lành mạnh giữa các nguồn hàng hoá này.
Quy định về đãi ngộ quốc gia được nêu ở Điều III của GATT.
30.
Tối huệ quốc khác đãi ngộ quốc gia thế nào?
Cả hai quy chế trên đều giống nhau ở chỗ là mang tính không phân biệt đối xử. Tuy
nhiên, chúng khác nhau ở đối tượng hướng tới.
Tối huệ quốc hướng đến các nhà kinh doanh, hàng hoá ở ngoài nước, thể hiện sự công
bằng dành cho những đối tượng ở ngoài biên giới. Ví dụ nước A nhập máy bơm từ
nước B và nước C. Nếu cả hai nước B và C đều được hưởng đãi ngộ tối huệ quốc thì
thuế nhập khẩu đánh lên mặt hàng máy bơm từ cả hai nước này đều phải như nhau,
không có nước nào lại bị cao hơn hay được thấp hơn.
Đãi ngộ quốc gia là sự không phân biệt đối xử khi hàng hoá nhập khẩu đã qua biên
giới, ở trong nước nhập khẩu. Đó là sự công bằng giữa nhà kinh doanh, hàng hoá nhập
khẩu với nhà kinh doanh, hàng hoá trong nước. Như vậy, khi mặt hàng máy bơm đã
được nhập vào nước A hợp lệ, nộp xong các khoản thuế tại hải quan thì sẽ không phải
chịu bất kỳ khoản thuế, phí hay những ràng buộc nào khác mà mặt hàng máy bơm sản
xuất tại nước A không phải chịu.
Hai quy chế trên lúc đầu chỉ áp dụng cho hàng hoá và thương nhân, về sau này mở
rộng ra áp dụng cho cả dịch vụ, người cung cấp dịch vụ, vốn đầu tư, nhà đầu tư, v.v...
31.
Nguyên tắc tối huệ quốc yêu cầu một nước đối xử bình đẳng với mọi nước khác.
Vậy khi các nước ASEAN dành cho nhau thuế suất thấp hơn với thuế suất đánh
vào hàng hóa của các nước ngoài ASEAN thì sao? Có phải là một sự vi phạm
nguyên tắc tối huệ quốc không?
Đây không phải là một sự vi phạm, mà là một trường hợp ngoại lệ của nguyên tắc tối
huệ quốc.
Page 15
--
15
Điều XXIV của GATT công nhận các nước thuộc một thỏa thuận khu vực có thể dành
cho nhau những ưu đãi lớn hơn so với ưu đãi dành cho nước thành viên WTO nằm
ngoài thỏa thuận khu vực đó. Như vậy, các nước ASEAN có thể dành cho nhau không
chỉ thuế suất thấp hơn mà còn có thể là tiêu chuẩn kỹ thuật ít ngặt nghèo hơn.
ASEAN không phải là thỏa thuận khu vực duy nhất. Đến năm 2000, WTO đã ghi nhận
có 184 thoả thuận khu vực tương tự như ASEAN, trong đó có 109 thoả thuận khu vực
còn hiệu lực, ví dụ như APEC, EU, MERCOSUR, NAFTA, SADC, SAFTA.
Cần lưu ý là ngay trong các thỏa thuận khu vực thì nguyên tắc tối huệ quốc vẫn phát
huy tác dụng. Thuế suất ưu đãi dành cho một nước trong thỏa thuận khu vực cần phải
được áp dụng đồng đều cho tất cả các nước thành viên khác trong thỏa thuận khu vực
đó.
32.
Còn GSP có phải là một ngoại lệ của nguyên tắc tối huệ quốc không?
Đây cũng là một trường hợp ngoại lệ của nguyên tắc tối huệ quốc. Nhưng không giống
với các thỏa thuận khu vực vốn mang tính có đi có lại, đây là những thỏa thuận ưu đãi
chỉ mang tính một chiều. Trong chương trình GSP, các nước phát triển dành cho một
số nước đang phát triển và chậm phát triển mức thuế quan ưu đãi (thậm chí bằng 0%)
mà không đòi hỏi các nước đang phát triển và chậm phát triển phải dành ưu đãi tương
tự.
Ngoài GSP còn có những chương trình khác có cùng tính chất như Công ước Lomé,
Sáng kiến Lòng chảo Ca-ri-bê.
33.
Nên hiểu "có đi có lại" nghĩa là như thế nào?
Có đi có lại, hay có lúc còn gọi là tương hỗ, có nghĩa là khi nước X nhận được một ưu
đãi từ nước Y thì nước X cũng phải dành cho nước Y một ưu đãi tương đương. Điều
này thể hiện tính bình đẳng trong quan hệ thương mại giữa hai nước.
Tuy vậy, sự cân bằng giữa được và mất, cho và nhận không phải lúc nào cũng có tác
động như nhau với mỗi nước. Cùng dành cho nhau ưu đãi về một mặt hàng, nhưng
nước nào có thế mạnh nhiều hơn về mặt hàng đó tức là đã thu được lợi ích lớn hơn.
34.
Thế nào là lãnh thổ hải quan, liên minh hải quan?
Đây là những khái niệm cơ bản nói lên phạm vi áp dụng của GATT về mặt địa lý.
Lãnh thổ hải quan là một lãnh thổ được quyền duy trì biểu thuế quan và những quy
định thương mại một cách độc lập. Như vậy, mỗi nước là một lãnh thổ hải quan.
Nhưng cũng có những lãnh thổ hải quan không phải là một nước, ví dụ như Hong
Kong, Macau. Nếu như thành viên của Liên hợp quốc là các nước thì thành viên của
WTO lại là các lãnh thổ hải quan.
Liên minh hải quan bao gồm hai hay nhiều lãnh thổ hải quan, mọi hàng rào thương
mại giữa các lãnh thổ hải quan này đều được xoá bỏ và các lãnh thổ hải quan này đều
áp dụng chung thuế quan và các biện pháp quản lý khác đối với các lãnh thổ hải quan
không thuộc liên minh. EU là một liên minh hải quan.
35.
Hàng hoá xuất nhập khẩu tiểu ngạch có phải chịu các quy định của GATT
không?
Page 16
--
16
Hàng hoá xuất nhập khẩu tiểu ngạch (hay còn gọi là phương thức buôn bán biên mậu)
không phải chịu các quy định của GATT. Điều này có nghĩa là hai nước có chung
đường biên có thể áp dụng những ưu đãi đặc biệt như bỏ thuế quan, giảm bớt thủ tục
hải quan cho các hàng hoá buôn bán theo phương thức này mà không sợ vi phạm
nguyên tắc đãi ngộ tối huệ quốc.
Tuy nhiên, hàng hoá xuất nhập khẩu tiểu ngạch vẫn có thể bị điều chỉnh bởi các hiệp
định khác của WTO, ví dụ như trong các vấn đề kiểm dịch động thực vật, chống phá
giá, tự vệ, v.v…
36.
Nghị trình thường trực là gì?
Nghị trình thường trực là từ để chỉ các điều khoản trong một số hiệp định, các điều
khoản này quy định về việc tiếp tục đàm phán trong tương lai để tự do hoá hơn nữa
các lĩnh vực thuộc phạm vi hiệp định, hoặc để rà soát, nâng cấp một phần hoặc toàn bộ
các hiệp định đó.
Điều 20 Hiệp định Nông nghiệp, Điều 12 Hiệp định SPS, Điều 9 Hiệp định TRIMS là
ví dụ của những điều khoản như vậy.
37.
Khi nói đến tự do hoá thương mại người ta thường hay nhắc đến bảo hộ. Vậy bảo
hộ ở đây có nghĩa là gì?
Bảo hộ ở đây có nghĩa là bảo vệ, hỗ trợ cho sản xuất trong nước thông qua thuế quan
và các biện pháp phi thuế quan. Bảo hộ hợp lý sẽ giúp cho nền sản xuất trong nước có
điều kiện vươn lên, thích nghi dần với môi trường cạnh tranh quốc tế. Nhưng nếu bảo
hộ tràn lan, không có điều kiện, không có thời hạn thì sẽ đem lại hiệu quả xấu cho nền
kinh tế vì làm suy yếu môi trường cạnh tranh, dẫn đến doanh nghiệp ỷ lại vào bảo hộ
của Nhà nước mà không chịu vận động trên thị trường bằng chính năng lực của mình.
38.
Thuế quan khác với thuế như thế nào?
Thuế quan cũng là một loại thuế, thu trên hàng hoá qua lại cửa khẩu. Đó chính là thuế
xuất/nhập khẩu.
Tại Việt Nam, hầu hết các loại thuế đều do Tổng cục Thuế (Bộ Tài chính) thu, nhưng
thuế quan thì do Tổng cục Hải quan thu. Như vậy, để dễ nhớ hơn, hãy hiểu thuế quan
là thuế hải quan.
39.
Tại sao thuế quan lại chiếm vị trí quan trọng trong đàm phán thương mại?
Sở dĩ như thế là vì mục tiêu của đàm phán thương mại là nhằm dỡ bỏ rào cản đối với
sự lưu thông hàng hoá giữa các nước, mà thuế quan chính là một rào cản quan trọng
nhất.
Những vòng đàm phán đầu tiên của GATT chỉ tập trung duy nhất vào chủ đề cắt giảm
thuế quan. Hiện nay, mặc dù phạm vi đàm phán trong WTO đã mở rộng ra rất nhiều,
nhưng thuế quan vẫn là một chủ đề trọng tâm trên bàn đàm phán.
40.
Vai trò của thuế quan là gì?
Page 17
--
17
Thuế quan là một công cụ đắc lực và cần thiết của mỗi Nhà nước để thực hiện các mục
tiêu sau:
Đem lại nguồn thu cho ngân sách: với nhiều nước đang phát triển, thuế thu từ
hàng hoá xuất nhập khẩu (đặc biệt là nhập khẩu) đóng góp một tỷ lệ lớn vào số
thu thuế nói riêng và ngân sách nói chung;
Phục vụ các mục tiêu kinh tế (bảo hộ sản xuất);
Phục vụ các mục tiêu phi kinh tế: giảm bớt việc nhập khẩu các hàng hoá mà Nhà
nước không khuyến khích vì có ảnh hưởng tới đời sống, môi trường, đạo đức xã
hội, ví như các mặt hàng rượu bia, thuốc lá, ô-tô, v.v...
Làm cơ sở cho đàm phán thương mại.
41.
"Thuế hóa" là gì?
Thuế hóa, gọi chính xác là thuế quan hóa, chính là sự lượng hóa tác dụng bảo hộ của
các biện pháp phi thuế quan. Từ này dùng để chỉ việc các nước thành viên WTO được
phép nâng thuế suất thuế quan lên để bù lại việc từ bỏ bảo hộ bằng các biện pháp phi
thuế quan.
42.
Thế nào là ràng buộc thuế quan?
Sau mỗi vòng đàm phán, thuế suất mà các nước thỏa thuận với nhau được ghi vào bản
danh mục ưu đãi, hay còn gọi là danh mục thuế quan. Mỗi nước có một bản danh mục
riêng. Thuế suất ghi trong bản danh mục này được gọi là thuế suất ràng buộc, tức là
sau này nước đó sẽ không được phép tăng thuế suất cao hơn mức đã ghi trong danh
mục.
Như vậy, nếu đã đưa vào danh mục thuế quan là mặt hàng đó đã bị ràng buộc, những
mặt hàng không đưa vào danh mục thuế quan thì được tự do tăng thuế suất.
43.
Thuế suất trần là gì?
Thuế suất trần một sự nới rộng của thuế suất ràng buộc. Thông thường, sau khi đàm
phán, các nước phải áp dụng thuế suất đã đạt được tại đàm phán và không được tăng
lên quá mức này. Nhưng đối với một mặt hàng nào đó, nước đàm phán có thể đưa ra
một mức thuế cao hơn mức thuế đang áp dụng gọi là thuế suất trần. Sau này, nước đó
có thể tăng thuế quan lên đến mức thấp hơn hoặc bằng thuế suất trần mà không bị coi
là vi phạm GATT. Trong trường hợp này, thuế quan bị ràng buộc không phải ở thuế
suất đang áp dụng mà là ở thuế suất trần.
Ví dụ, sau khi đàm phán, một nước đồng ý giảm thuế quan của hai mặt hàng A và B từ
20% cùng xuống đến mức 10%, nhưng riêng với mặt hàng B, thuế suất ràng buộc là
15%. Điều này có 3 ý nghĩa:
Từ nay trở đi, thuế suất đánh vào các mặt hàng A và B nhập khẩu sẽ là 10%, giảm
một nửa so với trước.
Mặt hàng A chỉ có thể giữ nguyên hoặc tiếp tục giảm thuế suất mà không được
tăng trở lại quá 10%.
Page 18
--
18
Với mặt hàng B, thuế suất có thể giữ nguyên, tiếp tục giảm hoặc tăng trở lại quá
10%, nhưng không quá 15%.
Như vậy, thuế suất trần có tác dụng như một sợi dây bảo hiểm cho quá trình giảm thuế
quan.
44.
Vậy là sau khi ràng buộc thuế quan, không còn cách nào để tăng thuế suất quá
mức ràng buộc nữa?
Vẫn có cách. Nếu một nước thực sự muốn tăng mức độ bảo hộ đối với một mặt hàng
nào đó đã "trót" cam kết ràng buộc ở mức thuế suất thấp, nước đó cần phải đàm phán
với các nước cung cấp chủ yếu mặt hàng đó để được phép tăng thuế suất cao hơn thuế
suất ràng buộc (hoặc cao hơn thuế suất trần nếu mặt hàng đó có chỉ định thuế suất
trần). Thông thường, nước đó phải đánh đổi bằng cách chịu nhượng bộ ở một mặt
hàng khác.
Còn trong trường hợp khẩn cấp, khi lượng hàng nhập khẩu tăng đột biến đe doạ đến
sản xuất trong nước thì một nước có thể tăng thuế quan quá mức ràng buộc, nhưng chỉ
sau một quá trình điều tra khách quan và đủ căn cứ.
45.
Ngay sau khi kết thúc đàm phán, các nước phải giảm thuế quan xuống ngay mức
như đã thoả thuận trong vòng đàm phán?
Thực tế không phải như vậy, mà việc giảm thuế quan thường diễn ra từ từ qua một số
năm để các ngành sản xuất trong nước có thể thích nghi dần với việc giảm bảo hộ qua
thuế quan.
Các mặt hàng công nghiệp thường được giảm thuế quan trong thời gian 5 năm với
mức giảm bằng nhau cho mỗi năm. Như vậy, nếu trước khi đàm phán một mặt hàng có
thuế suất 40%, sau đàm phán thuế suất hạ xuống 15%, còn 25% thì mỗi năm thuế suất
sẽ giảm đi 3%.
Các mặt hàng nông sản thường được giảm thuế quan trong 6 năm.
46.
Danh mục thuế quan là gì?
Đó là tập hợp tất cả các cam kết thuế quan và những ưu đãi khác của một nước thành
viên WTO sau các vòng đàm phán thương mại. Theo Điều II của GATT, danh mục
thuế quan là những cam kết ràng buộc có tính pháp lý.
Trước Vòng Uruguay, danh mục thuế quan bao gồm mã số, mô tả hàng hoá, thuế suất
ràng buộc, ngày đạt được thoả thuận ưu đãi và quyền đàm phán ban đầu.
Các danh mục thuế quan của Vòng Uruguay chia làm hai phần: nông nghiệp và phi
nông nghiệp. Cả hai phần đều nêu thuế suất cơ sở và thuế suất ràng buộc, quyền đàm
phán ban đầu, các loại thuế và phí khác. Ngoài ra, trong phần nông nghiệp còn nêu
thời gian thực hiện và biện pháp tự vệ đặc biệt.
47.
Ngoài thuế quan, hàng hoá nhập khẩu có phải chịu các loại thuế trong nước
không?
Page 19
--
19
Có, hàng hoá nhập khẩu vẫn có thể phải chịu các loại thuế trong nước khác như thuế
giá trị gia tăng, thuế doanh thu, thuế tiêu thụ đặc biệt, tuỳ theo chính sách của từng
nước. Nhưng trị giá các loại thuế trong nước hoặc các loại phí đánh vào hàng hoá nhập
khẩu không được vượt quá trị giá của cùng loại thuế, phí đó đánh vào hàng hoá trong
nước. Đây chính là một nội dung của đãi ngộ quốc gia.
Ngoài các loại thuế trong nước thông thường như trên, nếu có dấu hiệu phá giá hay trợ
cấp thì hàng hoá nhập khẩu có thể phải chịu cả thuế chống phá giá hoặc thuế đối
kháng.
48.
Thuế quan leo thang là gì, và có ý nghĩa thế nào trong thương mại?
Thuế quan leo thang là việc đánh thuế quan tăng dần trong một dãy sản phẩm có liên
quan với nhau, ví dụ nguyên liệu thô đánh thuế 0%, sản phẩm sơ chế đánh thuế 3%,
bán thành phẩm phải chịu thuế 7% và hàng hoá đã chế biến, đóng gói thương phẩm
chịu thuế 10%.
Việc đánh thuế quan như trên được nhiều nước áp dụng để hạn chế hàng hoá đã chế
biến sẵn, bảo vệ ngành sản xuất trong nước và khuyến khích phát triển các ngành lắp
ráp, gia công.
49.
GATT có quy định phải cắt giảm thuế xuất khẩu hay không?
Không, GATT không yêu cầu các thành viên phải cắt giảm thuế xuất khẩu mà chỉ yêu
cầu các thành viên phải áp dụng thuế xuất khẩu như nhau đối với các thành viên khác
(đãi ngộ tối huệ quốc).
Trên thực tế, nhiều nước đã tự nguyện giảm dần hoặc xoá bỏ thuế xuất khẩu để
khuyến khích xuất khẩu, trừ trường hợp đối với nguyên liệu thô, khoáng sản quý hiếm.
50.
Thế nào là "biện pháp phi thuế quan", "hàng rào phi thuế quan"? Có sự phân
biệt hay không giữa hai khái niệm này?
Biện pháp phi thuế quan là những biện pháp ngoài thuế quan, có liên quan hoặc ảnh
hưởng trực tiếp đến sự luân chuyển hàng hoá giữa các nước.
Hàng rào phi thuế quan là những biện pháp phi thuế quan mang tính cản trở đối với
thương mại mà không dựa trên cơ sở pháp lý, khoa học hoặc bình đẳng. Ví dụ như với
một số lượng ấn định sẵn, hạn ngạch sẽ không cho hàng hoá nhập khẩu/xuất khẩu
vào/ra khỏi một nước vượt quá số lượng đó, mặc dù hàng hoá có sẵn để bán, người
mua đã sẵn sàng mua.
Đôi khi, có học giả cũng dùng biện pháp phi thuế quan để chỉ chung một ý nghĩa
"hàng rào phi thuế quan".
51.
Xin kể tên một số biện pháp phi thuế quan.
Có nhiều biện pháp phi thuế quan với những biến thái khác nhau. Dưới đây là một số
trong số đó:
Hạn ngạch (ở Việt Nam còn thể hiện dưới những tên gọi khác như chỉ tiêu, hạn
mức, kế hoạch, v.v...)
Page 20
--
20
Cấm xuất nhập khẩu (ở Việt Nam còn thể hiện như "tạm cấm", "tạm ngừng",
"trước mắt chưa ...", v.v...)
Giấy phép xuất nhập khẩu
Quyền kinh doanh xuất nhập khẩu
Đầu mối
Yêu cầu về tiêu chuẩn, chất lượng hàng hoá
Yêu cầu về đóng gói, bao bì, nhãn mác
Kiểm dịch
Phương pháp xác định trị giá tính thuế hải quan
Quy định về xuất xứ hàng hoá
52.
Tại sao WTO lại yêu cầu xóa bỏ hạn chế định lượng?
Hạn chế định lượng, thể hiện dưới các hình thức cụ thể như hạn ngạch, cấm, giấy
phép, chỉ tiêu, là những biện pháp phi thuế quan điển hình gây cản trở luồng di chuyển
tự do của hàng hóa giữa các nước. Đây thường là những biện pháp mang tính võ đoán,
ít dựa trên căn cứ khoa học mà chủ yếu nhằm bảo hộ sản xuất trong nước. WTO coi
những biện pháp này làm hạn chế rõ rệt tác dụng của tự do thương mại, đồng thời lại
không thể tính toán, dự đoán được trước nên yêu cầu xóa bỏ chúng. Thay vào đó, nhu
cầu bảo hộ, nếu có, sẽ phải thể hiện thành thuế quan.
53.
Có trường hợp nào hạn chế định lượng vẫn được áp dụng không?
Có. Đó là trong các ngành nông nghiệp và dệt may, hạn ngạch hoặc một số hình thức
khác vẫn được áp dụng. Nhưng xu hướng chung là các ngành này cũng sẽ tuân thủ
hoàn toàn các nguyên tắc của GATT.
54.
Các biện pháp tương tự thuế quan là gì?
Đấy là từ chỉ các loại phí hoặc phụ thu áp dụng đối với hàng nhập khẩu cao quá mức
cần thiết, do đó làm tăng chi phí nhập khẩu. Ví dụ gọi là lệ phí mua tờ khai hải quan,
nhưng mức thu lại quá cao so với giá trị của việc in ấn một tờ khai.
Các biện pháp này đòi hỏi người nhập khẩu phải nộp một khoản tiền nhất định, nhưng
đây lại không phải là tiền trả cho thuế nhập khẩu (thuế quan), vì thế chúng được gọi là
tương tự thuế quan. Các biện pháp này cũng có tác dụng bảo hộ nhất định nên đôi khi
cũng được coi là một hàng rào phi thuế quan và bị yêu cầu loại bỏ.
thuế quan
: tariff
tối huệ quốc
: most-favoured-nation (MFN)
đãi ngộ quốc gia
: national treatment (NT)
nghị trình thường trực
: built-in agenda
minh bạch
: transparency
dễ dự đoán
: predictability
danh mục thuế quan
: tariff schedule
lãnh thổ hải quan
: customs territory
Page 21
--
21
liên minh hải quan
: customs union
không phân biệt đối xử
: non-discrimination
danh mục thuế quan
: tariff schedule
biện pháp phi thuế quan
: non-tariff measures
hàng rào phi thuế quan
: non-tariff barriers (NTB)
hạn chế định lượng
: quantitative restrictions (QR)
hạn ngạch
: quota
thuế suất ràng buộc
: binding rate
thuế suất trần
: ceiling rate
thuế quan leo thang
: tariff escalation
miễn trừ
: waiver
thoả thuận thương mại khu vực
: regional trade arrangement (RTA)
thuế quan hoá
: tariffication
tương tự thuế quan
: para-tariffs
có đi có lại
: reciprocal
***
3
CÁC HÀNG RÀO KỸ THUẬT ĐỐI VỚI THƯƠNG MẠI
55.
Tiêu chuẩn có vai trò như thế nào trong đời sống nói chung và thương mại nói
riêng?
Tiêu chuẩn có ý nghĩa rất lớn trong cuộc sống hiện đại. Tiêu chuẩn giúp cho người
tiêu dùng có thể lựa chọn và sử dụng những sản phẩm thích hợp, có chất lượng và các
thông số kỹ thuật phù hợp với nhu cầu của mình.
Về phía người sản xuất, tiêu chuẩn giúp họ sản xuất với quy mô lớn vì các sản phẩm
đều tuân theo một thước đo nhất định và có thể sử dụng nguyên liệu, bán thành phẩm
được cung cấp từ những nguồn hoàn toàn cách xa nhau về mặt địa lý. Ví dụ một chiếc
máy tính sản xuất tại Nhật có thể bao gồm chíp vi xử lý sản xuất tại Mỹ, màn hình từ
Đài Loan, bộ nguồn từ Mexico, đĩa cứng từ Trung Quốc, v.v...
Trong thương mại, tiêu chuẩn làm cho người mua và người bán có thể dễ dàng hiểu
nhau khi đàm phán về một mặt hàng. Tuy nhiên, tiêu chuẩn cũng tạo ra những cản
ngại nhất định. Do tồn tại nhiều loại tiêu chuẩn giữa các quốc gia, khu vực nên hàng
hóa khi nhập khẩu vào một nước có thể bị bắt buộc phải theo những tiêu chuẩn của
nước ấy. Vì vậy, hàng hóa có thể không bán được vào thị trường nước có tiêu chuẩn
khắt khe (mặc dù đã được hưởng ưu đãi về thuế quan), hoặc phải tốn thêm chi phí để
đáp ứng các tiêu chuẩn đó và mất thêm thời gian khi giao hàng để kiểm tra xem hàng
hóa có phù hợp với tiêu chuẩn của nước nhập khẩu hay không.
56.
Tại sao lại phải hài hòa các tiêu chuẩn?
Tiêu chuẩn giúp ích nhiều trong đời sống, nhưng sự tồn tại của quá nhiều tiêu chuẩn
cho cùng một sản phẩm cũng gây ra phiền phức cho người sử dụng và ảnh hưởng đến
việc buôn bán sản phẩm đó. Ví dụ, cùng là chiếc phích cắm điện, nhưng ở Việt Nam
khác với ở Trung Quốc, ở Australia khác với ở Mỹ, do vậy đồ điện bán từ thị trường
này sang thị trường kia sẽ gặp khó khăn khi sử dụng.
Page 22
--
22
Hài hòa các tiêu chuẩn là quá trình thống nhất, chọn ra một tiêu chuẩn chung tối ưu để
giảm bớt những khó khăn, bất tiện như trên và góp phần tạo thuận lợi cho lưu thông
hàng hóa. Đây cũng chính là tôn chỉ của Tổ chức Tiêu chuẩn hóa Quốc tế (ISO).
57.
Các thỏa thuận công nhận lẫn nhau có ý nghĩa như thế nào?
Hài hòa là phương cách tốt nhất để giảm bớt những khó khăn do tiêu chuẩn gây ra cho
thương mại. Nhưng trên thực tế, hài hòa tiêu chuẩn rất khó thực hiện do mỗi nước đều
muốn giữ quan điểm về tiêu chuẩn của mình. Chính vì thế, vẫn có những nước sản
xuất ô-tô có tay lái ở bên trái, và có những nước sản xuất ô-tô có tay lái ở bên phải.
Với việc ký các thỏa thuận công nhận lẫn nhau (MRA), nước nhập khẩu sẽ chấp nhận
các chứng chỉ về tiêu chuẩn do cơ quan có thẩm quyền của nước xuất khẩu cấp, cho
dù cách thức, phương pháp thử nghiệm để cấp chứng chỉ có thể khác nhau. Nhờ vậy,
người xuất khẩu có thể giảm bớt phí tổn liên quan đến việc thử nghiệm ở nước nhập
khẩu (gửi mẫu, mời chuyên gia thử nghiệm) cũng như giảm bớt thời gian chờ đợi liên
quan đến quá trình này.
Các MRA có thể được ký giữa hai hay nhiều nước khác nhau.
58.
Các thỏa thuận công nhận lẫn nhau có nhược điểm gì không?
Có. Nếu như các thoả thuận này không hướng tới việc hài hoà, đơn giản bớt các tiêu
chuẩn mà lại tạo ra các tiêu chuẩn mới thì sẽ gây trở ngại cho buôn bán giữa các nước
tham gia thoả thuận và các nước không tham gia thoả thuận.
59.
Các thuật ngữ "tiêu chuẩn" và "quy định kỹ thuật" sử dụng trong Hiệp định
TBT khác nhau ở chỗ nào?
Theo cách gọi của Hiệp định TBT, "tiêu chuẩn" chỉ những tiêu chuẩn áp dụng trên cơ
sở tự nguyện, còn "quy định kỹ thuật" là những tiêu chuẩn mà Nhà nước bắt buộc phải
tuân thủ.
60.
Các tiêu chuẩn và quy định kỹ thuật chỉ áp dụng đối với sản phẩm hay còn áp
dụng với đối tượng nào khác?
Các điều khoản của Hiệp định TBT trước hết áp dụng với sản phẩm là hàng hóa trao
đổi trong thương mại quốc tế, ví dụ các tiêu chuẩn và quy định kỹ thuật về chất lượng,
hàm lượng, kích thước, điện trở, từ trường, độ bức xạ, độ đàn hồi, độ chịu nén, v.v...
Bên cạnh đó, Hiệp định TBT cũng áp dụng đối với phương pháp chế biến và sản xuất
ra sản phẩm, nhưng chỉ trong trường hợp phương pháp đó có ảnh hưởng đến các đặc
tính của sản phẩm.
Ngoài ra, các thuật ngữ và biểu tượng, các yêu cầu về đóng gói và nhãn mác cũng nằm
trong diện điều chỉnh của Hiệp định TBT.
61.
Xin cho ví dụ về trường hợp phương pháp chế biến và sản xuất có ảnh hưởng đến
đặc tính, chất lượng của sản phẩm.
Nước A có thể không cho phép nhập khẩu dứa đóng hộp từ nước B nếu họ có căn cứ
cho thấy quy trình, công nghệ sản xuất dứa hộp ở nước B quá lạc hậu, do đó để lẫn
Page 23
--
23
nhiều tạp chất vào sản phẩm hoặc sản phẩm chóng bị lên men, không thể bảo quản
được lâu. Đây là trường hợp phương pháp chế biến và sản xuất có ảnh hưởng đến đặc
tính, chất lượng của sản phẩm.
Nếu nước A cấm nhập khẩu giấy in từ nước B với lý luận rằng mức độ ô nhiễm ở nhà
máy giấy của nước B vượt quá mức quy định của nước A thì trường hợp này lại không
được phép. Vì mức độ ô nhiễm ở nước B không ảnh hưởng đến chất lượng giấy, và
cũng không gây tác hại đến môi trường tại nước A.
62.
Thế nào là đánh giá sự phù hợp?
Đánh giá sự phù hợp là việc sử dụng một bên trung lập thứ ba (không phải người bán,
và cũng không phải người mua) để xác định các tiêu chuẩn hoặc quy định kỹ thuật có
được đáp ứng hay không. Bên trung lập thứ ba thường là một tổ chức có chuyên môn
và uy tín, ví dụ như một doanh nghiệp, một phòng thí nghiệm hay một trung tâm giám
định.
Đánh giá sự phù hợp được thực hiện dưới 4 hình thức:
Thử nghiệm
Chứng nhận
Đánh giá hệ thống quản lý chất lượng
Công nhận.
Đôi khi, các nhà sản xuất cũng được phép tự công bố phù hợp tiêu chuẩn. Đây thường
là những nhà sản xuất lớn, có uy tín về chất lượng ổn định và có thể phải được phép
của cơ quan quản lý Nhà nước về tiêu chuẩn để có thể tự công bố.
63.
Sự tương đồng và khác biệt giữa thử nghiệm và chứng nhận là ở điểm nào?
Cả hai quá trình đều phải vận dụng các thao tác kỹ thuật để đo đạc, xác định các thông
số cần thiết liên quan đến một sản phẩm, dịch vụ hoặc quy trình.
Tuy nhiên, trong khi thử nghiệm chỉ cho ra kết quả thể hiện ở những đơn vị đo lường
nhất định mà không có bình luận gì thêm thì việc chứng nhận lại luôn gắn với một tiêu
chuẩn (hoặc quy định kỹ thuật) đã có và kết quả là một văn bản cho thấy sản phẩm
(hoặc dịch vụ, quy trình) đáp ứng được yêu cầu của tiêu chuẩn đó.
Ví dụ, việc thử nghiệm một chiếc mũ bảo hiểm xe máy có thể cho thấy chiếc mũ có
bán kính là bao nhiêu cm, nặng bao nhiêu kg, có góc nhìn bao nhiêu độ, chịu được lực
va đập bao nhiêu kg/cm
2
, còn để được cấp giấy chứng nhận thì cần phải xem những
kết quả trên có phù hợp với tiêu chuẩn về lĩnh vực này hay không.
Doanh nghiệp thường quan tâm đến chứng nhận hơn là việc thử nghiệm đơn thuần vì
giấy chứng nhận được hiểu như là một sự đảm bảo về chất lượng nên hàng hóa dễ
chiếm được sự tin cậy của người mua. Thậm chí có doanh nghiệp còn đưa luôn chứng
nhận lên bao bì sản phẩm để tạo thêm uy tín.
Các đơn vị thử nghiệm thường cũng chính là những đơn vị cấp giấy chứng nhận. Sau
khi thử nghiệm, họ làm thêm một bước là so sánh kết quả thử nghiệm với một tiêu
Page 24
--
24
chuẩn đã định để xem có thể cấp chứng nhận phù hợp tiêu chuẩn cho sản phẩm hay
không.
64.
Có phải nội dung Hiệp định TBT của WTO đề ra những tiêu chuẩn chung thay
thế cho tiêu chuẩn của tất cả các nước thành viên, từ đó giúp thuận lợi hóa
thương mại?
Không. Hiệp định về Hàng rào Kỹ thuật đối với Thương mại (TBT) không nhằm áp
đặt một bộ tiêu chuẩn chung thay thế cho tiêu chuẩn của các nước thành viên WTO,
mà Hiệp định này yêu cầu các nước thành viên:
Không soạn thảo, thông qua hoặc áp dụng các quy định kỹ thuật gây ra trở ngại
không cần thiết đối với thương mại;
