Gương mặt thế giới hiện đại ( Q5 )
Theo cách định nghĩa cổ điển thì giao tiếp là sự chuyển thông điệp giữa người cho tin và người nhận tin. Nhưng cũng phải biết thêm rằng những người này có thể là cá nhân hoặc tập thể, là thể xác hoặc tâm hồn.
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 3
PHÊÌN V
NGÖN NGÛÄ
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 4
Giao tiïëp
Theo caách àõnh nghôa cöí àiïín thò giao tiïëp laâ sûå chuyïín
thöng àiïåp giûäa ngûúâi cho tin vaâ ngûúâi nhêån tin. Nhûng cuäng
phaãi biïët thïm rùçng nhûäng ngûúâi naây coá thïí laâ caá nhên hoùåc
têåp thïí, laâ thïí xaác hoùåc têm höìn. Phêìn lúán caác thöng àiïåp
àûúåc truyïìn ài bùçng nhiïìu hïå thöëng kyá hiïåu (vñ duå: cûã chó,
àiïåu böå vaâ hoaân caãnh ài keâm giao tiïëp). Kïnh truyïìn tin cuäng
rêët quan troång, ngûúâi ta coá thïí noái rùçng: “thöng àiïåp, àoá laâ
chêët pha maâu” (Maclucham).
Àùå c tñnh xaä höå i cuãa giao tiïë p thïí hiïå n úã chöî têë t caã bûác
thöng àiïå p àïì u tham gia vaâo hoaå t àöå ng xaä höå i (vñ duå : vùn hoåc,
phaáp lyá, quaã ng caáo) vaâ möî i höå i thoaå i àûúå c chia thaân h tûân g
loaå i (vñ duå : sên khêëu, ca nhaåc , thú, xaä luêån). Nùæm bùæ t àûúåc
tònh huå öëng vaâ caách thûá c giao tiïëp rêë t cêì n thiïë t àïí phên tñch
toaâ n böå thöng àiïåp .
Sûå ra àúâi vaâ phaát triïín cuãa caác phûúng tiïån thöng tin múái
àaä keâm theo nhûäng chuyïín biïën cuãa àúâi söëng xaä höåi.
Têët caã caác biïån phaáp tu tûâ cuä hay múái àïìu àûúåc sûã duång àïí
hoaåt àöång giao tiïëp trúã nïn hêëp dêîn vaâ thuyïët phuåc. Caác daång
giao tiïëp múái naây àaä phaãn aánh vaâ taåo nïn têìm quan troång cuãa
caác hònh thûác giao tiïëp vaâ hùèn nhiïn àaä bùæt chuáng phaãi chiïìu
theo nhûäng troâ ùn thua kinh tïë vaâ chñnh trõ. Lônh vûåc giao tiïëp
trong kinh tïë phaát triïín nhanh vaâ trúã thaânh möåt trong nhûäng
sên chúi chñnh cuãa cuöåc caånh tranh quöëc tïë.
Giao tiïëp bùçng ngön ngûä
Giao tiïëp bùçng ngön ngûä laâ möåt hiïån tûúång rêët phûác taåp
àûúåc quy àõnh búãi caác chuêín mûåc khaác nhau thêåm chñ laâ theo
têåp tuåc. Tñnh phûác taåp trong ngön ngûä giao tiïëp xuêët hiïån rêët
nhiïìu trong daång giao tiïëp maâ ngûúâi ta tûúãng laâ àún giaãn
nhêët: giao tiïëp bùçng lúâi noái.
Möåt mùåt, giao tiïëp noái luön keâm theo nhûäng yïëu töë ngoaâi
ngön ngûä: tûâ ngûä thay àöíi keâm theo nhûäng dêëu hiïåu vïì ngûä
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 5
àiïåu vaâ vêìn luêåt, mùåt khaác, lúâi noái luön kïët húåp vúái caác dêëu
hiïåu coá thïí nhòn thêëy àûúåc nhû: àiïåu böå, cûã chó vaâ tû thïë,
khoaãng caách giûäa nhûäng ngûúâi àöëi thoaåi àaánh dêëu nhûäng sùæc
thaái tön troång, suöìng saä hoùåc thên mêåt.
Lúâi àöëi thoaåi bõ nghi thûác hoaá. Caác thïí thûác tû saãn vaâ caác
thïí thûác khaác àaánh dêëu sûå bùæt àêìu hay kïët thuác cuöåc trao àöíi,
thûúâng phuå thuöåc vaâo quan hïå thûá bêåc vaâ quan hïå con ngûúâi
giûäa nhûäng ngûúâi tham gia àöëi thoaåi. Viïåc lùåp ài lùåp laåi laâ àïí
duy trò sûå tiïëp xuác (chûác nùng thûåc haânh cuãa giao tiïëp). Caác
lûúåt lúâi noái cuäng àûúåc quy àõnh bùçng caác chuêín mûåc nhû àöå
daâi vaâ chuã àïì cuãa caác baâi tham luêån. Xaä höåi hoåc vi mö àaä tñch
luyä nhûäng quan saát chi tiïët cho lônh vûåc nghiïn cûáu naây.
Nïëu ngûúâi ta biïët roä tònh huöëng giao tiïëp vaâ nguöìn göëc höåi
thoaåi cuãa nhûäng ngûúâi phaát ngön, ngûúâi ta coá yá àõnh miïu taã
haânh vi ngön ngûä. Vò vêåy cêìn phaãi thiïët lêåp möåt lyá thuyïët vïì
tñnh cöë yá. Àoá chñnh laâ caái maâ ngûä duång hoåc (mön hoåc nghiïn
cûáu ngön ngûä trong sûå taác àöång qua laåi vúái böëi caãnh giao tiïëp)
àang cöë gùæng vûún túái.
Vïì giao tiïëp bùçng chûä viïët, noá cuäng sûã duång nhiïìu phûúng
phaáp khaác nhau trong khi thïí hiïån (chûä viïët hoa, chûä maâu
sùæc, tranh, aãnh) taåo nïn möåt thöng àiïåp àùåc biïåt phûác taåp.
Cêu àöång tûâ vaâ cêu khöng àöång tûâ
Trong thöng tin quaãng caáo, sûå taác àöång qua laåi cuãa daång
cêu “àöång tûâ” vaâ “khöng àöång tûâ” rêët tinh tïë.
Quaãng caáo laâ möåt daång truyïìn thöng àaåi chuáng nhùçm muåc
àñch thuyïët phuåc. Bùçng caách sûã duång caác phûúng tiïån thöng tin
àaåi chuáng, thöng tin quaãng caáo tòm hònh aãnh túái àöëi tûúång laâ
têåp thïí (toaân böå xaä höåi hoùåc möåt böå phêån nhoã). Muåc tiïu cuãa
quaãng caáo laâ khïu ngúåi (kñch àöång) hoùåc chñ ñt cuäng chuêín bõ
möåt sûå phaãn höìi úã phña àöëi tûúång maâ noá nhùçm túái (phiïëu mua
hoùåc phiïëu bêìu, thay àöíi caách àöëi xûã hoùåc àún giaãn hún laâ thay
àöíi thaái àöå).
Ngûúâi quaãng caáo, khöng coá bêët cûá quyïìn gò àöëi vúái àöëi
tûúång quaãng caáo, sûã duång nhiïìu caách khoa trûúng thuyïët phuåc
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 6
dûúái nhiïìu hònh thûác khaác nhau. Vêåy thò, ngûúâi quaãng caáo coá
thïí tòm caách thuyïët phuåc àöëi tûúång quaãng caáo (bùçng möåt baâi
diïîn vùn húåp lyá) hoùåc laâm cho àöëi tûúång xuác àöång (bùçng möåt
baâi diïîn vùn húåp tònh).
Laâ möåt baâi diïîn vùn coá sûác thuyïët phuåc, quaãng caáo cuäng
laâ möåt baâi noái mang tñnh tû tûúãng: quaãng caáo tòm caách thuyïët
phuåc àöëi tûúång vïì giaá trõ (chûác nùng hoùåc biïíu tûúång) cuãa vêåt
cêìn quaãng caáo. Quaãng caáo cuäng cöë taåo thïm hïå thöëng giaá trõ
cuãa cöng ty cêìn quaãng caáo vaâ cuäng goáp phêìn giuáp phaát triïín.
Viïåc lûåa choån kïnh quaãng caáo coá nhûäng kïët quaã quan troång
vïì viïåc töí chûác thöng tin. Vïì phûúng diïån naây thò aáp phñch
quaãng caáo cuäng rêët thuá võ. Thiïët lêåp thöng tin quaãng caáo úã
àûúâng phöë khoá hún laâ vaâo phim aãnh: trûúác tiïn aáp phñch phaãi
thu huát sûå chuá yá cuãa caác àöëi tûúång, tuy nhiïn nïëu noá àaåt àûúåc
àiïìu àoá thò seä khöng phaãi chó trong möåt giêy. Quaãng caáo khöng
phaãi laâ ngön ngûä daânh riïng cho noái: noá àûúåc sûã duång àïí thïí
hiïån sûå kïët húåp giûäa caác caách noái cuãa àöång tûâ hay khöng àöång
tûâ maâ noá khöng taåo ra. Trong suöët lõch sûã cuãa quaãng caáo, caác
baâi quaãng caáo taåo nïn quy tùæc vaâo lúâi dêîn riïng. Ngoaâi chûác
nùng thuyïët phuåc, quaãng caáo trúã thaânh möåt sûå thïí hiïån àñch
thûåc cuãa nïìn vùn hoaá quêìn chuáng.
Biïn giúái cuãa thöng tin quaãng caáo khöng thïí thiïët lêåp möåt
caách chùæc chùæn. Àïí aãnh hûúãng àïën àöëi tûúång, möåt vaâi daång
giao tiïëp sûã duång àûúâng voâng hún quaãng caáo theo nghôa heåp.
Do vêåy, caác hoaåt àöång nhùçm trûåc tiïëp vúái àöëi tûúång lúán hûúáng
túái nhûäng ngûúâi cêìm àêìu quan àiïím: möåt mùåt haâng àûúåc biïët
àïën nhúâ hoaåt àöång cuãa möëi quan hïå cöång àöìng seä coá thïí ca
ngúåi giaá trõ cuãa saãn phêím bùçng caách so saánh vaâ àaáng tin hún
laâ baâi naây laåi àûúåc phaát biïíu tûâ möåt baâi quaãng caáo cöng minh.
Quaãng caáo chó laâ möåt trong nhûäng yïëu töë cuãa chiïën lûúåc baán
noái chung vaâ àùåc biïåt laâ maketing bao göìm viïåc xaác àõnh àöëi
tûúång, giaá caã vaâ núi baán haâng.
Möåt vaâi hïå thöëng tñn hiïåu hoåc
Àöëi vúái ngaânh tñn hiïåu hoåc, nhûäng tûúng taác giûäa caác hïå
thöëng tñn hiïåu laâ möåt lônh vûåc nghiïn cûáu àang trong thúâi kyâ
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 7
phaát triïín maånh. Quaã vêåy, giao tiïëp àaåi chuáng giúâ àêy laâ giao
tiïëp qua caác phûúng tiïån thöng tin àaåi chuáng.
Theo F. de Saussure thiïn hûúáng cuãa tñn hiïåu hoåc laâ
“nghiïn cûáu àúâi söëng tñn hiïåu nùçm trong àúâi söëng xaä höåi”.
Àõnh àïì naây cho rùçng ngön ngûä tûå nhiïn khöng phaãi laâ cöng
cuå giao tiïëp duy nhêët cuãa con ngûúâi: möåt mön hoåc múái coá
nhiïåm vuå miïu taã bùçng caách göåp laåi vaâ àöìng nhêët caác caách noái
khaác nhau coá àöång tûâ hoùåc khöng àöång tûâ, nhûäng caách noái naây
rêåp khuön theo hònh aãnh thïí hiïån (sûå miïu taã), aáp àùåt vaâ kñch
thñch tû duy vïì nhûäng lônh vûåc múái coá thïí quan saát àûúåc maâ
chuáng ta phaãi biïët. Ngaây nay, coá thïí möåt phêìn quan têm cuãa
caác nhaâ nghiïn cûáu vïì tñn hiïåu hoåc gùæn vúái võ trñ to lúán cuãa
“khöng gian ngûä nghôa” thöng qua caác caách noái, caác caách noái
naây àïì cêåp àïën ngön ngûä úã têët caã moåi mùåt: truyïìn hònh, àiïån
aãnh, truyïån tranh, kiïën truác, êm nhaåc.
Trong thúâi kyâ àêìu, dûúái sûå thuác àêíy phûúng phaáp hoåc cuãa
thuyïët cêëu truác ngön ngûä, tñn hiïåu chêu Êu chuá têm biïåt lêåp
caác yïëu töë khaác nhau töëi thiïíu, cêëu thaânh nïn yá nghôa maâ töí
húåp cuãa noá phaãi cho pheáp miïu taã möåt caách khoa hoåc caác têåp
húåp röång lúán àêìy yá nghôa (nhû caác vùn baãn). Phûúng phaáp naây
àûúåc aáp duång riïng biïåt vaâo caác caách noái khaác nhau àûa ra
khaái niïåm vïì tñn hiïåu hoåc “laâ khoa hoåc nghiïn cûáu caác hïå
thöëng tñn hiïåu”. Nhûng cöng trònh vïì kyá hiïåu hoåc cuãa nhaâ triïët
hoåc Myä Charle Sanders Peirece cuäng gêìn àuáng vúái yá àöì naây.
Dûåa trïn nhûäng quy tùæc ngoaâi ngön ngûä, tñn hiïåu hoåc àaä
xaác àõnh àöëi tûúång riïng cuãa mònh möåt caách nghiïm khùæc vaâ
àaä núái loãng caác quy tùæc miïu taã. Àïí nùæm àûúåc yá nghôa cuãa caác
tñn hiïåu, kyá hiïåu hoåc àaä phuåc tuâng theo sûác maånh cuãa kïët cêëu
lyá thuyïët. Nhiïåm vuå cuãa kyá hiïåu hoåc laâ vaåch roä caác cêëu truác yá
nghôa khuön mêîu hoaá lúâi noái xaä höåi vaâ lúâi noái tûâng con ngûúâi
duâ caác caách noái biïíu hiïån thïë naâo. Ài tûâ nguyïn tùæc yá nghôa
(coá thïí thiïët lêåp laåi tûâ caác cêu àêìu) bõ tónh lûúåc röång raäi, caác
nhaâ tñn hiïåu hoåc àaä tiïën haânh phêìn quyïët àõnh taåo nïn tûâ caác
têìng nghi thûác; nhûäng cêëu truác quan hïå tûâ sûå khaác nhau vaâ
sûå phuå thuöåc taåo nïn trung têm phaát sinh yá nghôa vaâ xaác àõnh
caác sú àöì àoåc. Sûå nùng àöång cuãa caác cêëu truác naây àûúåc ghi
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 8
trong caác khuön mêîu tûå sûå hònh thaânh àõnh hûúáng vaâ kïët thuác
caác baâi noái (baâi diïîn vùn) thöng qua viïåc tòm kiïëm, thoaã thuêån
vaâ chöëng àöëi cuãa caác taác giaã. Caách nhêån traách nhiïåm búãi caác
ngûúâi trònh baây chuã àïì (laâ caác ngûúâi saãn xuêët vaâ ngûúâi phiïn
dõch) cuâng möåt luác noái ra sú àöì cuãa viïåc thïí hiïån (nghïå thuêåt
taåo hònh, ngûä àiïåu, nhõp àiïåu) vaâ cuãa nöåi dung (coá nghôa boáng
hay khöng) xaác àõnh caác hònh thûác giûäa hai àöëi tûúång vúái nhau
cho dïî àoåc, dïî nhòn vaâ dïî nghe. Quan àiïím naây àûúåc trònh baây
möåt caách àùåc biïåt úã phaáp búãi caác cöng trònh cuãa A.J. Greimas.
Ngûúâi ta khöng thïí tin tûúãng vaâo hiïåu quaã xaä höåi cuãa caác
baâi diïîn vùn trong lônh vûåc ngûä hoåc hoùåc laâ nghïå thuêåt maâ
khöng cên nhùæc àún võ töíng húåp cuãa caác caách noái khaác nhau
thöng qua àoá thûåc hiïån àûúåc truyïìn thöëng àöìng nhêët bùçng
nhiïìu phûúng tiïån.
Nhûäng ngön ngûä trïn thïë giúái
Coá rêët ñt quöëc gia thûåc sûå thuêìn ngûä: chùèng haån nhû 2
nûúác Triïìu Tiïn, Böì Àaâo Nha hay Ailen. Noái chung, nhiïìu tiïëng
noái cuâng töìn taåi trong möåt möåt nûúác: tiïëng Anh trong 80 nûúác
(trong àoá 45 nûúác sûã duång laâ ngön ngûä chñnh) Tiïëng Phaáp trong
50 nûúác (trong àoá 32 nûúác laâ nûúác chñnh) hoùåc coân coá tiïëng
Xuahïli àûúåc sûã duång khoaãng trong 10 nûúác.
Thûåc ra, 5 thûá tiïëng àûúåc sûã duång nhiïìu nhêët àaä chiïëm
gêìn nûãa dên söë thïë giúái, duâ cho coá àïën 6000 ngön ngûä hay
phûúng ngûä (nhûng chó coá 185 tiïëng úã Chêu Êu). Böå Kinh tên
ûúác vaâ Kinh cûåu ûúác (hoùåc möåt vaâi trñch àoaån) àûúåc dõch sang
hún 1000 thûá tiïëng vaâ rêët phong phuá.
Têët caã caác dûä liïåu thöëng kï liïn quan àïën nhûäng ngûúâi sûã
duång ngön ngûä thò gêìn giöëng nhau búãi rêët nhiïìu lyá do: viïåc ghi
cheáp khoá khùn, caác cêu hoãi khoá hiïíu, nhûäng quan ngaåi vïì mùåt
chñnh trõ vïì viïåc giaãm thiïíu ngön ngûä caác dên töåc thiïíu söë, quy
chïë khöng chñnh xaác vïì viïåc biïët möåt ngön ngûä thûá 2, caác tònh
traång sûã duång song ngûä hay àa ngûä khöng öín àõnh, sûå coá mùåt
cuãa caác ngön ngûä pha taåp hay caác ngön ngûä laâm phûúng tiïån.
Hai mûúi ngön ngûä àûúåc sûã duång nhiïìu nhêët nhû nhûäng
tiïëng meå àeã vaâ möåt vaâi thûá tiïëng khaác trong àoá vai troâ ngön
ngûä phûúng tiïån (tiïëng Anh, Phaáp, Nidi-Urdu, Malaixia-
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 9
Indonïxia) àûúåc chia ra: tiïëng Trung Quöëc möåt thïë giúái ngûúâi;
tiïëng Anh 450 triïåu, tiïëng hindi - urdue 350 triïåu, Têy Ban
Nha, Nga (caã phûúng ngûä) tûâ 250-300 triïåu, tiïëng A Rêåp, Böì
Àaâo Nha, Phaáp, Bungari tûâ 150 - 200 triïåu, tiïëng Maä lai- Inàö,
Nhêåt, Àûác 80 - 120 triïåu. Möåt trùm thûá tiïëng àûúåc sûã duång
nhiïìu hún chiïëm 95% dên söë thïë giúái vaâ gêìn 200 thûá tiïëng àûúåc
ñt nhêët laâ 1 triïåu ngûúâi sûã duång
Hïå thöëng phên loaåi ngön ngûä
Viïåc phên loaå i haâng nghòn ngön ngûä trïn thïë giúá i coá thïí
phuå thuöåc vaâo lõch sûã (mùå t di truyïìn), vaâo hoaå t àöå ng cuãa tñn
hiïå u hoåc (mùå t loaåi hònh hoå c) hoùåc laâ vaâo khöng gian (mùåt khu
vûåc).
Ngön ngûä hoåc phaát sinh coá yá nghôa khöi phuåc laåi lõch sûã
ngön ngûä bùçng caách tiïën haânh so saánh söë 2 cho biïët sûå giöëng
nhau trong nhûäng ngön ngûä êën-Êu: 2-söë hai (tiïëng Viïåt), deux
(tiïëng Phaáp), two (tiïëng Anh) zwei (tiïëng Àûác), dovon (tiïëng
Britagne), dio (tiïëng Hi Laåp hiïån àaåi), dva (tiïëng Nga), doi
(tiïëng Bengali) àöëi vúái caác kaksi (tiïëng Nhêåt) vaâ roa (tiïëng
Manga). Nhûäng luêåt tûúng ûáng àûúåc thiïët lêåp cho pheáp suy ra
tñnh cên àöëi trong sûå phaát triïín: pater- father-pedar; mater-
mother- madar, frater- brother-baradar (tiïëng Latinh- tiïëng
Anh- tiïëng Ba Tû). Trïn cú súã mêët dêìn theo thúâi gian sûå giöëng
nhau vïì tûâ ngûä giûäa caác ngön ngûä, ngûúâi ta cuäng àaä coá yá àõnh
êën àõnh ngaây cho thúâi kyâ phên chia. Vò vêåy, giûäa tiïëp Phaáp vaâ
tiïëng Têy Ban Nha coá sûå giöëng nhau giûäa “main” vaâ “mano”, “
doigt” vaâ dedo, nhûng khöng phaãi laâ “tïte” vaâ “cabeza”,
“ïpaule” vaâ “homo” duâ rùçng caác tûâ göëc coá möåt nghôa khaác nhau
(tiïëng Têy Ban Nha “testa”, laâ möåt cöng viïåc cao quyá, tiïëp
Phaáp “chef”).
Mûác àöå hiïíu biïët vaâ miïu taã ngön ngûä rêët khaác nhau.
Tiïëng êën-êu sûã duång kiïíu mêîu lêëy tûâ sûå phong phuá cuãa tû
liïåu trong khöng gian vaâ thúâi gian. Trong caác tònh traång ñt
thuêån lúåi, caác giaã thiïët àûúåc trònh baây nhû viïåc nhoám tiïëng
Basque vaâ ngön ngûä vuâng Caápca hay tiïëng Nhêåt Baãn vúái tiïën g
vuâng Altai. Möåt lônh vûåc lúán vïì nghiïn cûáu (àûúåc múã ra) àang
boã ngoã.
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 10
Ngön ngûä hoåc loaåi hònh phaãi kïí àïën têåp tñnh caác yïëu töë
ngön ngûä. Mùåc duâ möîi ngön ngûä coá thïí sûã duång caác tiïìn töë khaác
nhau, nhûng ngûúâi ta phên loaåi ngön ngûä theo àùåc trûng cuãa
vaâi ngön ngûä. Caác viïåc vïì ngûä êm, vêìn luêåt, cuá phaáp tûâ vûång
àaáng phaãi nhúá nhûng nhûäng vñ duå nïu ra àêy chó noái vïì hònh
thaái kïët húåp àïí minh hoaå caác kiïíu lúán.
- Biïën töë bïn ngoaâi; mu- nta= “homme”, ba-ntu “homme”; le
bois, les bois
- Biïën töë bïn trong: trinken- trank-getrunken (boire-but-
bu” (tiïëng Àûác); katuba- bitab-kutub-kaätib “il ecrivit- livre-
livres-ecrivain” (tiïëng A rêåp).
- Sûå chùæp dñnh: ev-ler-im-den (maison- söë nhiïìu- súã hûäu -
cuãa ) “de mes mousons” (tiïëng Thöí Nhô Kyâ); retro-pro-puls-
euv-s”
- Sûå höîn nhêåp: Haupt-bahn-hof ( àêìu - àûúâng - sên) = “
gare centrale” (ga trung têm) ( tiïëng Àûác); reán-koäu (homme-
bouche) = “population” (dên söë) (tiïëng Trung Quöëc)
- Phên tñch: je lis trúã thaânh je n,ai pas encore pu finir de la
lire.
Tiïu chuêín cöí àiïín cuãa viïåc phên loaåi laâ trêåt tûå cuãa caác yïëu
töë “chuã ngûä (S) - àöång tûâ (V) - böí ngûä (O). Saáu viïåc kïëp húåp
àûúåc cöng nhêån nhûng S-V-O vaâ S-O-V laâ caác chuêín mûåc cuãa
1/3 caác ngön ngûä, V-S-O laâ 1/6 àiïìu àoá àaánh dêëu xu hûúáng àùåt
ngûä lïn trûúác böí ngûä. úã àoá coân phaãi noái àïën sûå aáp àaão búãi vò
theo caác àiïìu kiïån vïì cuá phaáp hay ngûä nghôa, trêåt tûå naây coá thïí
thay àöíi trong cuâng möåt tiïëng.
Ngön ngûä hoåc phên vuâng nghiïn cûáu sûå múã röång möåt hiïån
tûúång trong khöng gian àöåc lêåp vúái caác biïn giúái vïì phaát sinh
hay vïì hònh thaái. Vò vêåy, ngûúâi ta quan saát sûå töìn taåi cuãa caác
nguyïn êm trûúác troân möi “u” hoùåc “eu” (tiïën Phaáp: mur, peu,
peur) trong vïë tiïëp tuåc àïën tûâ phûúng ngûä vuâng Basque úã
Nancy vaâ úã phêìn Lan thöng qua tiïëng Phaáp, tiïëng Àûác vaâ ngön
ngûä vuâng Scandi-navi. Möåt maåo tûâ xaác àõnh àûúåc àùåt trûúác
danh tûâ xuêët hiïån úã tiïëng Anbani, tiïëng Roumani, tiïëng
Bungari vaâ tiïëng Mac-xï-do-nia. Hiïån tûúång naây àöi khi àûúåc lyá
giaãi búãi caác têìng nïìn (laâ caác ngön ngûä cöí àûúåc sûã duång úã àõa
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 11
phûúng) vaâ thûúâng laâ búãi nhûäng tiïëp xuác ngön ngûä, àiïìu àoá têët
phaãi coá nhûäng pha tröån vïì dên cû trïn thúâi gian daâi vaâ trong
àiïìu kiïån thuêån lúåi vúái ngûúâi sûã duång song ngûä.
Chûä viïët
Cêìn phaãi phên biïåt giûäa kiïíu chûä viïët vaâ hïå thöëng chûä
viïët. Tiïëng Phaáp, Nga hay tiïëng Hilaåp àïìu coá cuâng kiïíu sùæp thûá
tûå chûä caái (nguyïn êm vaâ phuå êm) nhûng coá ba kiïíu caách viïët
khaác nhau duâ laâ gêìn giöëng nhau (m, M,).
Tiïëng A Rêåp phên biïåt phuå êm, baán phuå êm vúái caác
nguyïn êm ngùæn thûúâng laâ khöng àûúåc cheáp thaânh chûä vaâ
àûúåc ngûúâi àoåc taái taåo laåi,vñ duå: caách viïët tùæt M.lle úã tiïëng
Phaáp àoåc laâ “ Mademoiselle” vaâ bldg trong tiïëng Anh àûúåc àoåc
laâ “building”. Tiïëng “hindi” àûúåc viïët theo tûâng êm tiïët vñ duå
nhû: i-ma-gi-neá. Tiïëng Trung Quöëc thò àûúåc viïët möåt caách töíng
thïí úã mûác àöå laâ möåt tûâ àöåc lêåp, hay laâ “hònh võ”, bùçng möåt
chûä” ghi trong ö vuöng.
Khi chuyïín möåt ngön ngûä noái sang daång viïët ngûúâi ta coá
thïí ûu tiïn cho möåt trong 2 cêëu thaânh cuãa kyá hiïåu ngön ngûä:
biïíu hiïån êm thanh (caái biïíu àaåt) hay thöng tin vïì ngûä nghôa
(caái àûúåc biïíu àaåt). Caác hïå thöëng ngûä nghôa coá thïí biïíu thõ möåt
giai àoaån hay möåt thöng àiïåp hoaân haão hoùåc möåt yïëu öë tûâ vûång
(tûâ hoùåc hònh võ) nhû úã tiïëng Trung Quöëc. Tûâ àûúâng neát ta cuäng
hiïíu àûúåc chuát ñt vïì nghôa vaâ caách phaát êm cuãa àõa phûúng:
“nuái” tiïëng Trung Quöëc laâ “shaän”, tiïëng Nhêåt “yama”; 3 “***”
Tiïëng Phaáp laâ (trois) tiïëng Phêìn Lan laâ “kolme”. Ngûúåc laåi,
nhûäng hïå thöëng ngûä êm chó dêîn ngay (lêåp tûác) vïì sûå phaát êm
“crichtorite” nhûng liïåu hoå coá biïët àoá laâ möåt loaåi khaác nhau tuyâ
theo têåp quaán tûâng àõa phûúng: case laâ /kaz/ trong tiïëng Phaáp
(“nhaâ”) laâ /keiz/ trong tiïëng Anh (“trûúâng húåp”) vaâ laâ /kase/
trong tiïëng Têy Ban Nha coá nghôa “àaám cûúái” àûúåc chia úã
Subjontif (giaã àõnh caách). Baãng chûä caái àûúåc thaânh lêåp dûåa trïn
yïëu töë nhoã nhêët mang nghôa: fou, pou, mou, sous, loup, vò vêåy
saách hoåc vêìn trònh baây laåi lúáp ngûä êm nhoã nhêët hoùåc laâ theo
caách töíng thïí hoùåc laâ theo caách phên tñch (tiïëng Haân Quöëc).
Àöång cú lõch sûã cuãa caác “caái biïíu àaåt” coá thïí coá thûåc vaâ tûå
nhiïn. Ngûúâi ta coá thïí ài theo sûå tiïën triïín àang coá xu hûúáng
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 12
xoaá múâ àöång cú naây qua nhûäng kyá hiïåu ghi yá Trung Quöëc hoùåc
caác chûä trong baãng chûä caái cuãa caác chûä tûúång hònh.
Möëi quan hïå “êm/chûä viïët” noái chung laâ khöng hoaân haão.
Ngûúâi ta gùåp hiïån tûúång àöìng êm (möåt caách phaát êm nhûng
nhiïìu caách viïët) trong tiïëng Phaáp /set/ (sept, cette, seâte) vaâ
hiïån tûúång cuâng chûä (möåt caách viïët nhiïìu caách phaát êm) trong
chûä “fils” (laâ /fils/ hoùåc/fist/).
Nùm hïå thöëng chûä viïët lúán hiïån nay àûúåc sûã duång: chûä viïët
latinh (2tyã ngûúâi duâng), chûä Trung Quöëc (1tyã ngûúâi) chûä Phaån
(chûä Nagari) chûä kiri vaâ chûä A Rêåp (haâng trùm triïåu ngûúâi).
Nhûäng chûä viïët naây tûâ chûä Trung Quöëc àïìu coá cuâng nguöìn göëc
sêu sa. Caác chûä viïët khaác hoùåc pha tröån tûâ chûä naây sang chûä
khaác (vñ duå chûä “kana” cuãa Nhêåt) hoùåc biïën thïí hoùåc laâ liïn
quan àïën söë dên àang giaãm dêìn.
Caác kiïíu chûä viïët.
Caác chûä viïët coá xu hûúáng thñch ûáng vúái nhûäng àùåc àiïím
riïng cuãa ngön ngûä maâ chuáng thïí hiïån. Chûä viïët phaát triïín
chêåm hún noái.
Giûäa kiïíu chûä viïët vaâ cêëu truác ngön ngûä sûã duång kiïíu chûä
viïët êëy thûúâng coá möåt möëi liïn hïå tûå nhiïn mùåc cho nhûäng àaão
löån cuãa lõch sûã. Chûä caái Trung Quöëc laâ möåt khöëi thöëng nhêët vïì
ngûä nghôa vaâ ngûä êm, giaãi thñch roä tûâ võ cuãa ngön ngûä. Viïåc
kïët húåp giûäa caác chûä caái taåo nïn sûå phong phuá cuãa ngön ngûä,
tûâ àoá xuêët hiïån caác nhoám tûâ hai thaânh töë (chùèng haån: miïång +
tai = sûå noái xêëu). Trong tiïëng Xïmñt - thûá tiïëng coá göëc phuå êm
tûâ vûång vaâ coá caác daång thûác nguyïn êm theo chûác nùng ngûä
phaáp, chûä viïët viïët theo sûå phên biïåt naây ûu tiïn hún cho caác
phuå êm. Nhûäng chûä viïët coá ngûä phaáp phong phuá thò khoá viïët
hún, vúái möåt baãng chûä caái hay möåt cuöën saách hoåc vêìn nhû
tiïëng Nga, tiïëng Thöí Nhô Kyâ, tiïëng Xuahïli, tiïëng Eskimo vaâ
tiïëng Kana Nhêåt Baãn. Nghôa cuãa chûä viïët ài tûâ traái sang phaãi
trûâ chûä viïët cuãa ngûúâi Do Thaái A Rêåp vaâ tûâ cao xuöëng thêëp
àöëi vúái tiïëng Trung Quöëc, Möng Cöí, Nhêåt Baãn.
Chûä viïët La tinh àûúåc sùæp xïëp theo hûúáng chûä caái trong
quy tùæc riïng cuãa noá, nhûng sûå tûúng ûáng giûäa chûä caái vaâ êm
thanh thò khöng öín àõnh. Ngûúâi ta thêëy möåt chûä coá nhiïìu caách
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 13
phaát êm (notom, notions) vaâ möåt êm coá nhiïìu caách viïët (eau,
haut, au, os). Vò coá rêët nhiïìu ngön ngûä sûã duång chûä caái Latinh
nïn ngûúâi ta phaãi thïm vaâo caác yïëu töë phuå àïí taåo ra neát chñnh
taã riïng cho ngön ngûä cuãa mònh, chùèng haån: dêëu “^”, “‘” “/”
trong tiïëng Phaáp, dêëu “..” trong tiïëng Àûác hay tiïëng Thuyå
Àiïín, dêëu “~” trong tiïëng Têy Ban Nha...
Baãng chûä caái tiïëng Kirin phaát sinh tûâ tiïëng Hilaåp, àêìu
tiïn àûúåc sûã duång cho caác dên töåc chñnh thöëng. Tiïëp àoá àûúåc
sûã duång trong toaân böå caác ngön ngûä khöng thuöåc vuâng êën -Êu
(ngön ngûä vuâng Caápca, vuâng Phêìn lan- Hungari, vuâng nuái
Antai, vúái rêët nhiïìu sûãa àöíi vaâ thïm thùæt vaâo chûä viïët.
Chûä A rêåp göìm 28 phuå êm vaâ caác kyá hiïåu thïm vaâo cho
pheáp ghi cheáp nhûäng nguyïn êm ruát goån vaâ sûå lùåp phuå êm àöëi
vúái kinh vùn vaâ vúái caác cuöën saách daânh cho viïåc hoåc àõa lyá.
Trong caác trûúâng húåp khaác nhau ngûúâi àoåc phaãi biïët àêìy àuã
ngön ngûä àïí coá thïí àoåc àuáng ngön ngûä àoá. Baãng chûä caái A Rêåp
àûúåc sûã duång, nhêët laâ trong khu vûåc höìi giaáo àïí ghi cheáp caác
ngön ngûä Thöí Nhô Kyâ, Iran (tiïëng Batû, Cuadixtan) vaâ caác
ngön ngûä Chêu Phi ( tiïëng Xuahïli, yoruba, pún, haousa...)
Chûä viïët ÊËn Àöå phaát sinh tûâ tiïëng “brahmi” coá daáng uöën
nùæn úã phña bùæc (chûä phaån) vaâ neát troân hún úã phña nam bao
göìm caã chûä Àravida. Mùåc duâ coá veã cuâng ngûä hïå nhûng roä raâng
chuáng rêët khaác nhau vaâ bùæt nguöìn tûâ caác chûä viïët phûúng
Àöng khaác (tiïëng Têy Taång, tiïëng Thaái, tiïëng mön Khme).
Chûä viïët Trung Quöëc hònh thaânh trïn nhûäng kyá tûå riïng,
trong àoá cêëu thaânh cuãa noá coá thïí laâ möåt yïëu töë àõnh roä vïì ngûä
nghôa (chûä tûúång hònh /// = “söng”), laâ nhên töë phên loaåi ngûä
nghôa, hay laâ saách chó dêîn ngûä êm. Sûå taåo thaânh coá thïí töíng
thïí (mùåt trúâi “rò” + mùåt trùng “yuâe”= aánh saáng “ming” hoùåc chi
tiïët (lûãa “huäo” theo caách viïët hay laâ caách phaát êm àïìu nùçm
trong chûä “diïm”. Saách chó dêîn ngûä êm hûúáng vïì viïåc phaát êm
caác chûä: chûä “möì höi” bao haâm yïëu töë “nûúác” vaâ chûä “baão vïå”,
(àûúåc phaát êm laâ “gaän”) chûä naây êm thõ viïåc phaát êm chûä
“haän” trong töíng thïí. Nguyïn töë urani àûúåc phaát êm trong
tiïëng Anh búãi chûä àêìu laâ /you/ cuäng àaä àûúåc dung naåp vaâo
tiïëng Trung Quöëc. Chûä naây àûúåc taåo ra bùçng caách kïët húåp
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 14
giûäa yïëu töë ngûä nghôa “juäa” kim loaåi vaâ thaânh phêìn ngûä êm
“you”.
Chûä Nhêåt Baãn thïí hiïån möëi liïn quan chùåt cheä giûäa loaåi
hònh ngön ngûä vaâ viïåc thïí hiïån bùçng chûä viïët. Tûâ vûång tiïëng
Nhêåt chuã yïëu àûúåc vay mûúån tûâ tiïëng Trung Quöëc, nhûng vïì
ngûä phaáp, noá sûã duång hïå thöëng phaát êm cuãa chûä “kana”. Sûå
chïnh lïåch giûäa noái vaâ viïët coá thïí biïën àöíi àaáng kïí tûâ vûång
vay mûúån tiïëng Anh “ought” (öt) hay tûâ tiïëng Phaáp “haie” (ï)
sang tiïëng Têy Ban Nha “estupulbas” têët caã àïìu àûúåc phaát
êm. Rêët nhiïìu sûå caãi caách muöën laâm giaãm nhûäng khoaãng caá ch
naây (trong tiïëng Anh “through” àûúåc viïët “thru”).
Chûä viïët vaâ xaä höåi.
Chûä viïët àoáng vai troâ vùn hoaá, xaä höåi hoùåc rêët quan troång
trong caác nïìn vùn minh theo thúâi gian.
ÚÃ chêu Phi, nhûäng yá tûúãng ghi laåi lúâi noái bùçng chûä viïët àaä
coá trûúác thúâi kyâ thuöåc àõa (chuã yïëu lêëy chûä A rêåp). Unesco goáp
phêìn vaâo viïåc thöëng nhêët caác chûä viïët Latinh, möîi nûúác sûå
duång chuáng vúái nhûäng àùåc àiïím ngön ngûä riïng. Trong caác
trûúâng húåp khaác, möåt chûä viïët àûúåc taåo ra hoùåc tûâ nhûäng
khuön mêîu taåo ra hoùåc nhûäng khuön mêíu töìn taåi trong thïë
giúái cuä (tiïëng Acmïni, tiïëng Giïooácgi) hoùåc tûâ nhûäng nguyïn
tùæc phên tñch sûå cêëu êm: baãng chûä caái Hanguäl cuãa Triïåu Tiïn.
àûúåc taåo ra úã thïë kyã XV thuöåc daång hònh chûä viïët toaát lïn
phûúng diïån cuãa sûå cêëu êm.
Ngûúâi ta coá thïí thiïët lêåp nïn sûå tûúng quan cên àöëi giûäa
hïå thöëng chûä viïët vaâ phêìn phuå thuöåc phaát sinh cuãa ngön ngûä.
Chûä Trung Quöëc khöng àûúåc sûã duång úã tiïëng Têy Taång, cuâng
hoå nhûng tiïëng Nhêåt vay mûúån coá nguöìn göëc hoaân toaân khaác
nhau. Chûä Kirin khöng phaãi laâ chûä Phêìn Lan hay Seác maâ noá
àûúåc aáp duång vaâo ngön ngûä khöng thuöåc nhoám Slavú úã Liïn Xö
vaâ caác núi khaác. Trong trûúâng húåp cuãa tiïëng Serbi-Croatias vaâ
ngûúâi Serbi chñnh thöëng viïët bùçng chûä Kinvin coân ngûúâi
Croatia theo Àaåo Thiïn chuáa thò viïët bùçng tiïëng Latinh.
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 15
Sûå ûúác ao noái chuyïån vïì tön giaáo àoáng vai troâ chñnh trong
viïåc truyïìn baán chûä viïët (chûä viïët A rêåp trong caác àêët nûúác
Höìi giaáo). Ngaây nay, nhûäng ngûúâi noái tiïëng ÊËn Àöå úã chêu Myä
La tinh àang thûåc hiïån quaá trònh La maä hoáa hoaân toâan. Vaâo
thïë kyã XIX, àaä coá nhûäng cöë gùæng vïì viïåc sao cheáp nguyïn baãn,
vñ duå nhû nhûäng cuöën saách hoåc vêìn cuãa ngûúâi Evan àöëi vúái sûå
saáng taåo cuãa Canada vaâ cuãa ngûúâi ÊËn Àöå Sequoya àöëi vúái
tiïëng “cherokee”.
Cuâng möåt ngön ngûä coá thïí àûúåc viïët bùçng nhiïìu hïå thöëng
chûä viïët vò lñ do chñnh trõ lõch sûã. Vñ duå tiïëng “hindi” vaâ “undu”
hay tiïëng Cuadixtan àûúåc viïët bùçng chûä aãrêåp, La tinh hay Kini
laâ tuyâ theo tûâng vuâng. úã Thöí nhô Kyâ, quaá trònh tiïën triïín ngön
ngûä cuãa vuâng Kamal Ataturk mang laåi kïët quaã thay thïë chûä
viïët A rêåp bùçng hïå thöëng chûä La tinh vaâo nùm 1982. úã Trung
Quöëc, bïn caånh viïåc sûã duång chûä viïët coá nguöìn göëc Trung Quöëc,
tiïëng Zhuang (laâ tiïëng Thaái) sûã duång chûä viïët Latinh vaâo nùm
1957 vaâ mûúån möåt söë kyá hiïåu Kiûn àïí ghi cheáp gioång àiïåu. Tûâ
1958, tiïëng Quan Thoaåi (tiïëng phöí thöng Trung Quöëc àaä La maä
hoaá, phiïn chûä Haán sang chûä latinh böí trúå cho viïåc sao cheáp àöëi
vúái nhûäng ngûúâi khöng duâng chûä Trung Quöëc vaâ laâ trung gian
coá lúåi cho viïåc xûã lyá caác vùn baãn.
Caác troâ chúi bùçng chûä viïët.
Caác chûä viïët tay trong thúâi gian qua, cho pheáp thûåc hiïån
caác kiïåt taác vïì saách viïët. Kyä thuêåt hiïån àaåi khöng thïí lam quïn
àûúåc sûå quyá giaá naây.
Nïëu chûä viïët laâ phûúng tiïån cöë àõnh lúâi noái thò chûä viïët
cuäng coá thïí laâ dõp laâm vui mùæt. Vò vêåy caác baãn chûä viïët töët xuêët
hiïån cuäng coá möåt võ trñ quan troång trong nïìn vùn minh.
Chûä viïët A rêåp theo kiïíu viïët thaão àaä trúã thaânh taác phêím
nghïå thuêåt vaâ àûúåc daåy trong caác trûúâng daåy caác ngûúâi viïët chûä
àeåp úã caác nûúác khaác nhau trong vuâng Cêån Àöng.
Chûä Trung Quöëc cho ta möåt caách nhòn khaác. Möîi chûä trúã
thaânh möåt bûác tranh dûúái ngoâi buát cuãa ngûúâi nghïå sô. Henri
Michaux caãm nhêån thêåt hoaân haão sûå tïë nhõ cuãa nghïå thuêåt
naây: “Thêåt nhû thiïn taåo, ngön ngûä úã Trung Quöëc khúi gúåi thõ
giaác nhûng khöng quyïët àõnh thõ giaác. Cuá phaáp töëi giaãn múã
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 16
àûúâng cho sûå phoãng àoaán vaâ thú ca. yá tûúãng ruát ra tûâ nhiïìu
mùåt. Chûä viïët múã ra trïn nhiïìu phûúng diïån”.
Cuöë i cuâ n g, chûä kyá xuêë t hiïå n nhû möå t tiïë n g vang vïì chûä
viïë t cuã a con ngûúâ i khöng coá möë i liïn hïå cêì n thiïë t vúá i tïn
cuã a chñnh noá .
Tiïëng Anh
Tûâ haâng thïë kyã nay, tiïëng Anh traãi qua 3 thúâi kyâ: tiïëng
Anh cöí thúâi kyâ chinh phuåc Normandie, tiïëng Anh bònh thûúâng
úã thúâi phuåc hûng vaâ thúâi kyâ caãi töí röìi àïën tiïëng Anh hiïån àaåi.
Thêm nhêåp vaâo Anh quöëc vaâo thïë kyã V búãi quên xêm lûúåc
àaánh àuöíi quên Celtes, tiïëng Anh - ngön ngûä êën - Êu thuöåc
doâng Germani - phaãi chõu aãnh hûúãng cuãa tiïëng Phaáp dûúái thúâi
vua Nomandis. Viïåc saáng taåo ra nghïì in àaä mang laåi cho tiïën g
Anh thïë maånh riïng.
Laâ ngön ngûä àêìy sûác söëng, tiïëng Anh khöng bao giúâ phuåc
tuâng möåt viïån haân lêm naâo mùåc duâ coá möåt vaâi dûå aán vaâo thúâi
kyâ taái thiïët chêu Êu. Sûå àöåc lêåp naây cho thêëy vöën tûâ vûång
tiïëng Anh rêët giaâu, khoaãng 500.000 muåc tûâ so vúái 150.000 muåc
tûâ tiïëng Phaáp hiïån àaåi. Tiïëng Anh tûå do hoaân toaân vïì caách sûã
duång. Noá laâ sûå kïët húåp giûäa tiïëng Àûác vaâ tiïëng Latinh, vñ duå:
freedom, liberty, thónh thoaãng vúái möåt sùæc thaái nhû ox (con boâ
trïn àöìng coã) vaâ beef (thõt boâ trïn baân). Tiïëng Anh coá nhûän g
chûác nùng rêët linh hoaåt cho pheáp taåo ra nhûäng cêëu truác khaác
nhau, vñ duå: to read a book (àoåc möåt cuöën saách) vaâ to book a
room (àùåt phoâng); cuá phaáp vaâ chia àöång tûâ rêët àún giaãn.
Nhûäng àùåc trûng naây laâm cho tiïëng Anh trúã thaânh ngön
ngûä thöng duång. Tiïëng Anh mûúån caác ngön ngûä “laáng giïìng”
nhûäng gò maâ noá khöng coá nhû wurst vaâ elite chùèng haån, thñch
sûå trònh baây ngùæn ngoån cuãa tûâ gheáp: vñ duå: horse- race (ngûåa
àua), vaâ race-horse (àua ngûåa) vaâ duâng àïën nhûäng àöång tûâ
gheáp maâ hêåu tûâ cuãa noá quyïët àõnh nghôa: vñ duå: to walk up (ài
lïn) to walk down (ài xuöëng), tñnh tûâ vaâ àöång danh tûâ cuå thïí
hoaá ngön ngûä naây búãi sûå àöëi lêåp àöëi vúái tiïëng Phaáp.
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 17
Khöng gian Anh ngûä.
Trong 5 thïë kyã, tûâ möåt vaâi triïåu ngûúâi àïën 300 triïåu ngûúâi
vúái tiïëng Anh, hoå sûã duång tiïëng anh nhû ngön ngûä baãn xûá trïn
têët caã caác àaåi luåc vúái nhûäng quy àõnh khaác nhau.
Àùåc tñnh cuãa tiïëng Anh chûáng minh sûå thaânh cöng cuãa
nûúác Anh trïn con àûúâng múã röång thuöåc àõa. Nïëu vaâo nhûäng
àêët nûúác maâ tiïëng Anh àûúåc duâng chñnh thûác thò söë ngûúâi noái
thûá tiïëng naây phaãi xêëp xó haâng tyã.
Tûå khùèng àõnh mònh úã àêët meå, tiïëng Anh laâ cöng cuå chñnh
cho pheáp keã thöëng trõ cai trõ laänh thöí coá ngön ngûä riïng cuãa hoå
vaâ hoaân thaânh nhiïåm vuå tûúång trûng búãi: “gaánh nùång cuãa
ngûúâi da trùæng” cuãa Kipling. Noá trúã thaânh ngön ngûä àûúåc sûã
duång nhiïìu nhêët trïn thïë giúái vaâ con söë thöëng kï rêët êën tûúång.
Khaác vúái tiïëng Trung Quöëc, tiïëng Anh rêët àöåc àaáo laâ àûúåc sûã
duång khùæp núi. Tñnh mïìm deão vaâ sûå phoáng khoaáng trong “caách
phaát êm chêëp nhêån àûúåc” taåo àiïìu kiïån dïî daâng cho sûå phaát
triïín cuãa tiïëng Anh cú súã. Dûúái daång caác phûúng ngûä, ngön
ngûä thên mêåt, quêìn chuáng vaâ thêåm chñ laâ noái loáng, bïn caånh
ngön ngûä chuêín mûåc, tiïëng Anh laâ ngön ngûä giao tiïëp úã ÊËn Àöå
vaâ úã möåt phêìn cuãa chêu Phi. Vò ngûúâi ta ñt àoâi hoãi vïì chêët
lûúång cuãa ngön ngûä noái, tiïëng Anh khöng coân àoáng vai troâ
phên biïåt xaä höåi nhû úã thúâi trûúác nùm 1939 nûäa: aãnh hûúãng tûâ
Myä khöng coá gò xa laå, noá truyïìn baá caác daång thûác tûúãng tûúång
nhanh hiïíu nhû U-Drive (thuï ötö khöng coá taâi xïë: U- you, “tûå
baån” vaâ No- U- Turn (nûãa voâng cêëm).
Sûå àa daång cuãa tiïëng Anh.
Tñnh chêët cuãa tiïëng Anh gùæn liïìn vúái sûå röång lúán cuãa laänh
thöí, àaä taåo àiïìu kiïån cho noá biïën thïí maånh meä, àöëi tûúång
nghiïn cûáu laâ “sûå daång cuãa tiïëng Anh trïn toaân thïë giúái”.
Ài tûâ Luên Àön àïën eádimbourg, ngûúâi ta nhêån thêëy
nhûäng biïën àöíi vïì sûå ruát ngùæn êm thanh vaâ sûå yïëu ài cuãa caác
nguyïn êm àöi; rúâi “kake District”, ngûúâi lûä haânh laåi thêëy
vuâng höì úã Ïcöët. Duâ khaác nhau vïì tûâ vûång vaâ phaát êm nhûng
ngûúâi Anh, ngûúâi Ïcöt, ngûúâi Galoa vaâ ngûúâi Ailen vêîn rêët
hiïíu nhau.
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 18
ÚÃ Myä, ngön ngûä naây laâm tùng xu hûúáng ly têm. Coá 3 giai
àoaån: kyã nguyïn thuöåc àõa, vêîn coân tiïëng Anh, röìi àïën giai
àoaån tùng trûúãng vúái sûå nhêåp cû cuãa ngûúâi Ailen vaâ ngûúâi Àûác
vaâ sau chiïën tranh li khai laâ giai àoaån hiïån àaåi, àûúåc àaánh
dêëu bùçng laân soáng nhêåp cû cuãa ngûúâi khöng thuöåc cöång àöìng
Anh ngûä. Bïn caånh nhûäng sûå kiïån lõch sûã naây laâ têìm cúä cuãa
luåc àõa, ngûúâi ta biïët sûå phaát êm khaác nhau giûäa Booklyn
“New England” vaâ “Deep South” núi maâ caách noái keáo daâi taåo
nïn àiïåu chêåm raäi bïn caånh ngön ngûä cuãa ngûúâi da àen. Tiïëng
Myä mêët ài troång êm cuãa ngön ngûä göëc. Hollywood àaä taåo nïn
gioång àiïåu riïng. Êm thanh trúã nïn ngùæn laåi vaâ nguyïn êm àöi
thò yïëu ài trong êm muäi, viïåc phaát êm phuå êm “t” trúã thaânh
cêm biïën thaânh “d” trong khi êm “r” laåi taåo nïn àùåc àiïím riïng
cuãa tiïëng Myä. Vöën tûâ vûång giaâu lïn nhúâ caác lúáp tûâ ngoaåi lai:
tiïëng ÊËn Àöå (powwou- cuöåc baân caäi vö ñch), tiïëng Phaáp
(portage), tiïëng Haâ Lan (cookie). Ngaây nay, nhûäng ngûúâi noái
tiïëng Anh coân phaãi chõu sûå xêm nhêåp cuãa tiïëng Têy Ban Nha.
Vò khöng gò coá thïí chó ra àûúåc quy chïë chñnh cuãa tiïëng Anh
nïn 17 nûúác àaä ban böë caác àaåo luêåt àïí sûãa àöëi dûúái sûå xêm
nhêåp cuãa phong traâo “ Anh Myä”. Viïåc noái 2 thûá tiïëng bùæt àêìu
tûâ böå luêåt nùm 1968 laâm cho 17 % dên söë phaãi chõu àûång vaâ
àïën nùm 1970 hoå àaä àûa yïu saách àoâi hoãi àûúåc sûã duång möåt
ngön ngûä khaác vúái tiïëng Anh. Trûúác sûå rïåu raä cuãa
“meltingpot” — “núi dung húåp caác chuãng töåc”, nhûäng ngûúâi
“Nativist” súå rùçng giûäa caác dên töåc thiïíu söë khöng hiïíu nhau.
Vïì lônh vûåc chñnh trõ thò sûå àöëi khaáng naây coân nguy hiïím hún
nhûäng bêët àöìng giûäa tiïëng Myä vaâ tiïëng Anh: chùèng haån cuâng
coá nghôa laâ “xùng” nhûng trong tiïëng Myä laâ petrol, tiïëng Anh
laâ gasoline, sûå khaác nhau giûäa lift vaâ elevator (cêìu thang maáy)
hay laâ traveller,s cheque vaâ traveler,s check; thónh thoaãng
àiïìu àoá dêîn àïën nhûäng tònh huöëng rêët buöìn cûúâi nhû “second
storey” (têìng 2) trong tiïëng Myä laâ têìng möåt trong tiïëng Anh,
vaâ ngûúâi ta thñch cêu noái haâi hûúác cuãa B.Shaw: “Anh vaâ Myä laâ
hai nûúác àûúåc phên biïåt búãi cuâng möåt thûá ngön ngûä”. Àiïìu haâi
hûúác àoá àaä trúã thaânh töìi tïå trong chiïën tranh thïë giúái II khi
khöng quên cûáu höå trïn biïín (Air Sea Rescue) cuãa Anh ài tòm
möåt con taâu (ship) thò cuâng luác àoá böå chó huy Myä phaát tñn hiïåu
möåt maáy bay bõ bùæn haå.
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 19
Caác nûúác tûå trõ cuä göëc Anh (Canada, Australia, New -
zeland) cuäng duy trò möëi quan hïå vúái nûúác Anh. Vïì mùåt àõa lyá
cuäng nhû vïì phaát êm thò Canada laâ àoaån giûäa giûäa Anh vaâ
Myä: noá thónh thoaãng coân phaãi chõu aãnh hûúãng cuãa tiïëng Phaáp
vúái àaåo luêåt 101 cuãa Queábec quy àõnh tiïëng Phaáp laâ ngön ngûä
chñnh thûác cuãa thaânh phöë naây (1974).
Coân vïì caác nûúác chêu Phi noái tiïëng Anh, tiïëng Anh àûúåc
coi laâ ngön ngûä thûá hai bïn caånh tiïëng baãn xûá. Tiïëng Anh laâ
ngön ngûä phûúng tiïån giûäa caác dên töåc nhû laâ tiïëng Phaáp
trong vuâng Phaáp ngûä. Ngûúâi ta phaãi giûä laåi möåt khoaãng úã
Nam Phi núi maâ bïn caånh nhûäng ngûúâi da àen, ngûúâi da trùæng
àûúåc taåo thaânh tûâ nhûäng ngûúâi chêu Phi coá nguöìn göëc Haâ Lan
vaâ tûâ ngûúò Anh chñnh göëc luön theo doäi vïì vêën àïì “caách phaát
êm phaát sinh”.
Tiïëng Anh xuêët hiïån úã vuâng Caribï tûâ nùm 1623, ngûúâi
Caribï thûúâng xuyïn àöíi chuã cho nïn ngön ngûä thûúâng phaãi
chõu nhûäng taác àöång cuãa noá vaâ nhûäng taác àöång êëy trúã nïn phûác
taåp khi coá thïm ngûúâi nö lïå àïën vaâ aãnh hûúãng cuãa Myä.
Tiïëng Anh - ngön ngûä quöëc tïë.
Tñnh quöëc tïë cuãa tiïëng Anh phaãn aánh sûác maånh kinh tïë-
chñnh trõ cuãa Anh vaâ Myä.
ÚÃ phêìn lúán caác nûúác trïn thïë giúái, treã em hoåc tiïëng Anh
noi theo 83% thanh thiïëu niïn Phaáp khi bûúác vaâo trûúâng
trung hoåc. Thûá ngön ngûä naây àöëi vúái hoå dûúâng nhû möåt con aát
chuã baâi cho tûúng lai nghïì nghiïåp cuãa hoå. Tûúng lai nghïì
nghiïåp êëy theo xu hûúáng hiïån nay seä gùæn vúái nhûäng quan hïå
vúái nûúác ngoaâi.
Tiïëng Anh àûúåc sûã duång trong têët caã caác thïí chïë quöëc tïë
nhû Liïn Húåp Quöëc, Unesco, Cöång àöìng kinh tïë chêu Êu
(E.E.C), töí chûác húåp taác vaâ phaát triïín kinh tïë chêu Êu, Hiïåp
ûúác chung vïì thuïë quan vaâ mêåu dõch (GATT)... Möåt söë thûá
tiïëng khaác cuäng àûúåc chêëp nhêån tuyá tûâng cú quan vúái nhûäng
ûu àaäi tûúng tûå. Cöång àöìng kinh tïë chêu Êu, theo nhûäng ngûúâi
deâm pha, coá nguy cú trúã nïn höîn loaån khi tiïëp nhêån 9 thûá
tiïëng vò sûå bònh àùèng. Tiïëng Anh vêîn laâ thûá tiïëng nöíi tröåi
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 20
nhûng chó àûúåc duâng trong nhûäng chûä caái àêìu viïët tùæt cho caác
chûúng trònh cuãa Cöång àöìng nhû: ERASMUS (European action
scheme for Mobility of University Students — chûúng trònh
haânh àöång chêu Êu trúå giuáp sinh viïn àaåi hoåc), hay COMETT
(Community action progamme for Education and Training for
Technology).
Sûå thöëng trõ vïì kyä thuêåt cuã a Myä trong nhûä ng nùm chiïë n
tranh àaä àûúåc cuã ng cöë khi hoaâ bònh lêå p laå i. Duy nhêë t vúái
nhûäng maáy bay àang vêån haâ nh àûúåc chïë taåo tûâ Myä , ngûúâi ta
àaä quen chó sûã duå ng kyä thuêåt Anh vaâ thuã tuå c haân g khöng
trïn phûúng diïå n quöëc tïë cuä ng àûúå c thûå c hiïå n bùç ng tiïën g
Anh. Tûúng tûå nhû vêåy vúá i nhûä ng höåi nghõ khoa hoåc, ngûúâ i ta
cuän g sûã duång tiïëng Anh vaâ chó nhûúân g cho möå t söë thûá tiïën g
khaác vò pheáp lõch sûå.
Trong lônh vûåc baáo chñ, truyïìn thanh truyïìn hònh, àiïån
aãnh vúái hiïåu quaã nghïå thuêåt vaâ trong thïí thao tiïëng Anh coá
mùåt vaâ múã röång ra khùæp moåi núi. Theo tûâng trûúâng húåp, noá kïët
húåp vúái nhûäng tûâ ngûä baác hoåc coá nguöìn göëc tûâ tiïëng Hi laåp
hoùåc tiïëng Latinh cêìn thiïët cho khoa hoåc vaâ cho y hoåc. Coá möåt
giúái khaán thñnh röång lúán, tiïëng Anh mang chûúng trònh quaãng
caáo ài khùæp haânh tinh vaâ trúå giuáp caác ngön ngûä chuyïn ngaânh.
AÃnh hûúãng cuãa tiïëng Anh.
Tiïëng Anh chêëp nhêån sûå vay mûúån nhûng noá cuäng thêm
nhêåp vaâo caác ngön ngûä khaác. Sûå ghi nhêån naây gúåi laåi lúâi caãnh
baáo cuãa giaáo sû eátiemble vaâo nùm 1964 xung quanh vêën àïì “tûâ
ngûä anh trong tiïëng Phaáp”.
Ngay nay khöng ngûúâi naâo hoãi vïì caách sûã duång tûâ OK, hit
parade hay laâ tûâ roc music. Phoâng nhên sûå cuãa haäng haâng
khöng dên duång noái vïì “no show” hay “surbooking” khöng cêìn
phaãi àùæn ào. Möåt vaâi tûâ chuyïín tûâ tiïëng naây sang tiïëng khaác
phaãi chõu sûå thay àöíi möåt caách tûå nhiïn vñ duå nhû “fuel” vaâ
“gasoil” trúã thaânh “fioul” vaâ “gazole” trong tiïëng Phaáp. Tuy
nhiïn vêën àïì nghiïm troång hún chöî thay àöíi vïì chñnh taã laâ
viïåc chêëp nhêån möåt ngûä àiïåu múái. Ngön ngûä laâ sûå phaãn aánh
àöìng nhêët sêu sùæc àöëi vúái möåt dên töåc vaâ aáp àùåt ngön ngûä naây
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 21
vaâo caác ngön ngûä khaác coá nguy cú hònh thaânh loaåi chûä nghôa
àa quöëc gia vïì vùn hoaá maâ ngaây nay caác dên töåc thiïíu söë úã Myä
àïìu súå: vö hònh chung ngûúâi ta coá thïí chuyïín tûâ quan niïåm noá
laâ cöng cuå hoaâ nhêåp thaânh quan niïåm laâ cöng cuå phuåc tuâng.
Laâm nhû thïë, tiïëng Anh thiïët lêåp lïn nhûäng thuã tuåc hoùåc
nhûäng chuêín mûåc maâ cuöëi cuâng laâ aáp àùåt cho ngûúâi tham gia
giao tiïëp nhûäng thûá ngön ngûä khaác.
Caác cú quan chñnh cuãa tiïëng Anh (Anh-Anh cuäng nhû Anh-
Myä) nhû “British Council”, “United States Information
Agency”, Uyã ban Fulbright, Höåi thaão Salzbourg cuãa Myä, hoaân
thaânh nhiïåm vuå bùçng caách laâm cho viïåc tiïëp cêån ngön ngûä trúã
nïn dïî daâng. D.A.A.D hay “Deutscher Akademischer
Austauschdienst” cuäng nhû Alliance francaise (Trung têm ngön
ngûä vaâ vùn minh Phaáp) àoáng vai troâ tûúng tûå nhau àöëi vúái
tiïëng Àûác hay vúái tiïëng Phaáp.
Thûåc ra viïåc quay trúã laåi duâng tiïëng Anh vêîn khöng thïí
laâm lu múâ caác ngön ngûä khaác trong caác möëi quan hïå quöëc tïë.
Nhûäng ngûúâi noái tiïëng Anh dûúâng nhû àïìu yá thûác àûúåc àiïìu àoá.
Vò vêåy, khoaãng 2/3 caác cöng ty Anh giaãi quyïët caác cöng viïåc vúái
nûúác ngoaâi àïìu bùçng tiïëng Anh seä cho xuêët baãn nhûäng cuöën
saách úã ngön ngûä cuãa àöëi taác liïn quan.
Têët caã nhûäng dûå baáo vïì tûúng lai cuãa tiïëng Anh seä bõ
chuyïín hûúáng khöng cêìn cöng nhêån hiïåu lûåc cuãa sûå phaát triïín
hiïån taåi cuãa tiïëng Anh. Tiïëng Anh coá thïí seä bõ möåt möëi nguy
hiïím trong chiïën dõch “Plain English” hay “Nuclear English” àe
doaå. Nhûäng chiïën dõch naây nhùçm àöìng hoaá tiïëng Anh. Tûúng
lai cuãa tiïëng Anh khöng nùçm trong ngön ngûä “Liïn húåp quöëc” ñt
nhiïìu coá pha tröån duâ cho aãnh hûúãng cuãa noá tûâ trong loâng ngêìn
êëy caác cú quan, nhûng trong àñch thûåc, sûå phaãn aánh xaä höåi àaä
nuöi dûúäng noá vaâ giao tiïëp qua vïå tinh coá khaã nùng giuáp chuáng
ta xñch laåi gêìn nhau.
Tiïëng Têy Ban Nha
Sûå phaát triïín cuãa tiïëng Têy Ban Nha trïn thïë giúái àûúåc
quyïët àõnh búãi caác sûå kiïån lõch sûã vô àaåi, tûâ thúâi khaám phaá ra
chêu Myä (1492) cho àïën thúâi baânh trûúáng cuãa cöång àöìng ngûúâi
noái tiïëng Têy Ban Nha taåi Myä (tûâ thïë kyã XIX-XX).
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 22
Cuöåc khuãng hoaãng vïì tû tûúãng ngaây nay coá thïí coá xu
hûúáng yïëu ài àùåc biïåt trong böëi caãnh múái cuãa cöång àöìng chêu
Êu, núi tiïëng Têy Ban Nha coá thïí chiïëm àûúåc võ trñ lûåa choån
nhúâ vaâo chñnh saách múã cûãa maâ noá aáp duång àöëi vúái caác nûúác
chêu Myä, tûâ Hoa Kyâ àïën vuâng Àêët lûãa (Terre de Feu). Thûåc ra
caác nûúác thuöåc cöång àöìng ngûúâi noái tiïëng Têy Ban Nha phaãi
àêëu tranh rêët khoá khùn chöëng laåi tiïëng Anh vò vai troâ tiïìm êín
cuãa mònh trong caác lônh vûåc khoa hoåc kyä thuêåt vaâ hoå phaãi dõch
nhiïìu sang tûâ tiïëng Anh sang thûá tiïëng cuãa hoå.
Nhûng sûå phong phuá àa daång cuãa nïìn vùn minh caác nûúác
noái tiïëng Têy Ban Nha, bao göìm caã ngûúâi ÊËn Àöå, ngûúâi lai vaâ
caã ngûúâi dên nhêåp cû khiïën cho tiïëng Têy Ban Nha coá àûúåc
möåt võ trñ cao trong caác lônh vûåc vùn hoåc vaâ nghïå thuêåt (tiïíu
thuyïët vaâ thú ca Têy Ban Nha vaâ chêu Myä La tinh).
Tònh traång ngön ngûä úã Têy Ban Nha.
Tiïëng Castillan, keã chiïën thùæng trïn phûúng diïån chñnh
trõ trong nhûäng cuöåc chiïën thúâi Trung àaåi, chûáng kiïën sûå taái
sinh tñnh àöëi àõch vúái nhûäng thûá tiïëng laáng giïìng trong böëi
caãnh caác cöång àöìng tûå trõ ra àúâi tûâ hiïën phaáp nùm 1978.
Baán àaão Têy Ban Nha — Böì Àaâo Nha àûúåc chia laâm 3 vuâng
ngön ngûä tûúng ûáng vúái sûå tiïën triïín theo hûúáng Bùæc - Nam
trong cöng cuöåc taái chinh phuåc laänh thöí tûâ ngûúâi A rêåp búãi caác
vûúng quöëc theo àaåo Cú àöëc vaâo thúâi Trung cöí: úã giûäa laâ tiïëng
Castillan, phña Àöng laâ tiïëng “aragon” (vêîn coân möåt söë dêëu vïët
úã thung luäng Pyreáneáe) vaâ phña têy laâ tiïëng Lïon (phûúng ngûä
vêîn coân àang àûúåc sûã duång), úã trung têm thaânh phöë Madrid,
núi höåi tuå cuãa caác dên töåc khaác nhau vaâ úã miïìn nam xûá
Andalouse, khu vûåc röång lúán àùåc trûng búãi caác caách phaát êm
khaác nhau vaâ tûâ vûång thò khaác vúái tûâ cuãa vuâng coân laåi úã Têy
Ban Nha. Do nhûäng lyá do vïì lõch sûã, úã khùæp chêu Phi, nhûän g
hoân àaão Canari àïìu mang möåt vaâi àùåc trûng khu vûåc
Andalousie.
Mùåc duâ coá sûå khaác nhau trong khu vûåc, tiïëng Castillan
vêîn laâ ngön ngûä thöëng nhêët. Viïån haân lêm ngön ngûä hoaâng
gia àoáng vai troâ chñnh trong viïåc àiïìu tiïët nhúâ viïåc xuêët baãn
http://ebooks.vdcmedia.com
