Gương mặt thế giới hiện đại ( Q3 )
Sự phân bố dân lao động trong các khu vực kinh tế là một tiêu chuẩn đánh giá trình độ phát triển của một đất nước. Tổng dân số bao gồm dân số trong độ tuổi lao động và ngoài độ tuổi lao động.
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 3
PHÊÌN III
ÀÕA LYÁ KINH TÏë
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 4
Caác khu vûåc kinh tïë vaâ dên lao àöång
Sûå phên böë dên lao àöång trong caác khu vûåc kinh tïë laâ möåt
tiïu chuêín àaánh giaá trònh àöå phaát triïín cuãa möåt àêët nûúác.
Töíng dên söë bao göìm dên söë trong àöå tuöíi lao àöång vaâ ngoaâi
àöå tuöíi lao àöång. Dên söë lao àöång bao göìm nhûäng ngûúâi àang
coá viïåc laâm vaâ nhûäng ngûúâi thêët nghiïåp. Noá bao göìm têët caã
nhûäng ngûúâi àang laâm viïåc theo söë giúâ quy àõnh trong tuêìn,
hoùåc laâ àûúåc traã lûúng, hoùåc giuáp viïåc cho caác thaânh viïn
trong gia àònh. Noá bao göìm caã nhûäng ngûúâi àûúåc cung ûáng viïåc
laâm nhûng taåm thúâi vùæng mùåt trong thúâi gian coá giêëy chûáng
nhêån vïì öëm àau, kyâ nghó, àaâo taåo nghïì... Nhû vêåy, dên söë lao
àöång hay nhên lûåc tûúng ûáng vúái cung lao àöång.
Sûå phaát triïín cuãa chêu Êu thïë kyã 19, cuãa Myä thïë kyã 19 — 20
vaâ cuãa Nhêåt trong thúâi gian gêìn àêy àaä keáo theo möåt sûå tùng
trûúãng lúán cuãa dên lao àöång cuâng vúái chêët lûúång cuãa noá. Laâ cöåi
nguöìn cuãa sûå hûng thõnh, sûå tùng nhanh cuãa söë dên trong àöå
tuöíi lao àöång chûáng toã tùng trûúãng kinh tïë coá thïí ngùn chùån
mûác tùng thêët nghiïåp. Àïí phên tñch caác hoaåt àöång kinh tïë, hïå
thöëng phên loaåi àún giaãn 3 khu vûåc kinh tïë àûúåc sûã duång
thûúâng xuyïn tûâ chiïën tranh thïë giúái II (do C. Clark àïì xuêët
phoãng theo A. Fisher). Mùåc duâ àún giaãn, song sûå phên loaåi naây
dô nhiïn àaä taåo ra möåt bûúác phaát triïín trong viïåc nghiïn cûáu.
Sûå phên böë dên söë lao àöång trong 3 khu vûåc tûúng ûáng, möåt böå
khung àûúåc àïì xuêët cho pheáp phên biïåt möåt söë àùåc trûng cöë
àõnh trong quaá trònh phaát triïín theo thúâi gian vaâ trong sûå
phên phöëi theo khöng gian. Khu vûåc kinh tïë cú baãn bao göìm
nhûäng hoaåt àöång coá liïn quan trûåc tiïëp àïën viïåc chuyïín hoaá tûâ
thiïn nhiïn nhû: nöng nghiïåp, ngû nghiïåp, caác hoaåt àöång lêm
nghiïåp vaâ moã. Khu vûåc thûá 2 bao göìm: têët caã caác hoaåt àöång
chuyïín hoaá chêët liïåu àêìu tiïn thaânh saãn phêím trung gian,
hoùåc saãn phêím tiïu duâng chuã yïëu laâ lônh vûåc kyä nghïå, nhûng
àöi luác cöng nghiïåp xêy dûång vaâ nùng lûúång cuäng thuöåc khu
vûåc naây. Khu vûåc thûá 3 bao göìm: hoaåt àöång saãn xuêët caác
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 5
phûúng tiïån phi vêåt chêët chuã yïëu laâ caác hoaåt àöång àûúåc goåi laâ
dõch vuå nhû haânh chñnh, thûúng maåi, giaáo duåc, giao thöng...
Sûå tiïën triïín cuãa caác khu vûåc kinh tïë
Sûå phên chia viïåc laâm theo ba khu vûåc kinh tïë thïí hiïån sûå
phaát triïín kinh tïë xaä höåi theo caác khöng gian coá têìm quan
troång khaác nhau.
úã nhûäng nûúác giaâu, khu vûåc kinh tïë thûá nhêët (nöng nghiïåp)
chiïëm gêìn 90% dên söë vaâo thïë kyã 18. Dêìn dêìn noá àaä bõ àêíy luâi
àïën mûác chó coân dûúái 5% dên söë. Sûå giaãm xuöëng naây àûúåc giaãi
thñch bùçng sûå tiïën böå trong saãn xuêët àûúåc coi laâ àaáng kïí vaâ
bùçng tònh traång baäo hoaâ thûúâng xuyïn trong tiïu thuå vaâ trong
saãn xuêët nöng lêm, chuã yïëu laâ thûåc phêím. Tûâ àoá saãn phêím
nöng nghiïåp coá thïí àûúåc cung cêëp ngaây caâng nhiïìu maâ söë lao
àöång vêîn giaãm. Sûå tiïën triïín naây laâ liïn tuåc, nhûng sûå giaãm
dên söë lao àöång trong ngaânh naây tûâ nay coá thïí seä chêåm hún.
Khu vûåc thûá 2, chiïëm rêët ñt lao àöång vaâo thïë kyã 18, dûúái
5%. Dêìn dêìn noá trúã nïn quan troång vaâ chiïëm tûâ 40 - 45% dên
söë lao àöång mùåc duâ viïåc saãn xuêët vêîn tiïëp tuåc tùng. Bûúác tiïën
triïín naây àaä taåo ra möåt xaä höåi tiïåu thuå. Sûå baäo hoaâ giûäa haâng
hoaá vaâ saãn xuêët àaä dêîn àïën haâng hoáa ûá àoång röìi laâm giaãm söë
viïåc laâm trong ngaânh cöng nghiïåp. Hiïån nay viïåc laâm khöng
vûúåt quaá 30% dên söë lao àöång úã nhûäng nûúác phaát triïín.
Khu vûåc thûá 3 cuäng chó chiïëm 1% dên söë lao àöång úã thïë kyã
18, vaâ noá ngaây caâng tùng àïën mûác trúã thaânh nghïì chñnh úã caác
nûúác phaát triïín. Nhu cêìu dõch vuå cuãa dên vaâ cuãa caác doanh
nghiïåp ngaây caâng múã röång. Mùåc duâ àaä coá lúåi nhuêån trong quaá
trònh saãn xuêët, nhûng nhúâ vaâo cöng nghïå thöng tin vaâ sûå tùng
trûúãng kinh tïë, moåi dûå àoaán àïìu rêët laåc quan trong viïåc tùng
viïåc laâm trong lônh vûåc naây.
Trong thïë giúái phaát triïín, ngûúâi ta àaä thêëy möåt sûå thay àöíi
hoaân toaân vïì cêëu truác dên söë lao àöång tûâ 2 thïë kyã nay. Nhên
loaåi àaä ài tûâ xaä höåi laåc hêåu gùæn liïìn vúái nöng nghiïåp àïën möåt
xaä höåi hiïån àaåi gùæn liïìn vúái dõch vuå, traãi qua möåt giai àoaån
trung gian laâ xaä höåi cöng nghiïåp.
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 6
Sûå àa daång giûäa caác nûúác trïn thïë giúái
Tuyâ theo möîi nûúác, nïìn nöng nghiïåp coá thïí sûå duång tûâ 2%
àïën 75% söë dên lao àöång vaâ cêëu truác cuãa dên lao àöång cuäng
thay àöíi.
Trïn phaåm vi thïë giúái, ngûúâi ta coá thïí phên tñch caác tònh
hònh bùçng caách sú àöì hoaá.
Thûá nhêët, àöëi vúái caác nûúác àang phaát triïín, phêìn lúán lao
àöång laâm viïåc trong lônh vûåc nöng nghiïåp. Tyã lïå naây cao nhêët
thûúâng gùåp úã caác nûúác chêu Phi vaâ caác nûúác Nam AÁ (tûâ 60 -
75%). Cöng nghiïåp úã caác nûúác ngheâo àoáng vai troâ thûá yïëu, noá
chó giûä möåt võ trñ rêët khiïm töën mùåc duâ möåt söë nûúác trong söë
nhûäng nûúác naây àaä coá phong traâo cöng nghiïåp hoaá. Lônh vûåc
dõch vuå coân haån chïë trong caác nûúác thuöåc thïë giúái thûá ba, tuy
nhiïn têìm quan troång cuãa noá cuäng àaä biïën chuyïín nhiïìu (tûâ
8% - 40%). Caác chuyïn gia kinh tïë cuãa nhûäng nûúác naây cho
rùçng lônh vûåc dõch vuå àaä phaát triïín rêët nhanh nhûng noá laâ
nguyïn nhên cuãa nhiïìu vêën àïì nhû sûå di dên nöng thön, thêët
nghiïåp vaâ sûå baânh trûúáng cuãa böå maáy Nhaâ nûúác.
Viïå c giaãm búát lao àöång trong lônh vûå c nöng nghiïåp úã caác
nûúá c phaá t triïín gùæn liïìn vúá i mûác thu nhêåp maâ 2 khu vûå c kia
mang laå i. Nhûng sûå giaã m dên söë lao àöån g trong lônh vûåc naâ y
àaä coá thïí taåo ra nhûäng thaânh tñch saãn xuêët rêët quan troån g
trong ngaâ nh nöng nghiïåp . Hiïån nay, möå t nöng dên Myä coá thïí
nuöi àûúåc 65 ngûúâ i. Dên lao àöång laâm viïå c trong lônh vûåc
cöng nghiïåp àaå t mûá c cao nhêë t trong möå t söë trûúâ ng húå p röì i laåi
giaãm do tû liïåu saã n xuêë t àûúå c caãi thiïån . Lônh vûå c cöng nghiïå p
khöng thu huá t nhiïì u lao àöå ng nûäa , chó àaåt 24% lao àöång úã Myä
trong khi söë àoá àaå t 35% vaâ o nùm 1970, vaâ àaå t 25% úã Anh.
Nhû vêåt nhûä ng nûúá c àûúå c goå i laâ nûúác cöng nghiïåp thò cuän g
khöng coá tyã lïå lao àöå ng trong cöng nghiïå p cao nhêë t. Ngûúå c
laå i, sûå traân lan cuã a lônh vûå c dõch vuå gùæn liïìn vúá i sûå phaá t
triïín xaä höåi úã nhûä ng nûúác giaâ u maâ hoå tuyïn böë rùçng cú súã haå
têì ng vaâ caá c trang thiïë t bõ seä ngaây caâ ng hoaâ n thiïån trong lônh
vûåc giao thöng, thûúng maå i, cuäng nhû dõch vuå seä ngaâ y caân g
nhiïì u (nhêë t laâ vïì du lõch vaâ y tïë).
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 7
Möåt àùåc àiïím nûäa cuãa caác nûúác cöng nghiïåp phaát triïín laâ
söë lao àöång laâm viïåc trong lônh vûåc nöng nghiïåp coá trònh àöå
cao. Àoá laâ nhûäng nûúác Àöng Êu, Nam Êu, vaâ nhûäng nûúác àûúåc
goåi laâ trung gian nhû Braxin.
Lônh vûåc hoaåt àöång vaâ phaát triïín kinh tïë
Tyã lïå phêìn trùm söë dên trong àöå tuöíi lao àöång àûúåc sûã duång
trong lônh vûåc nöng nghiïåp laâ möåt chó baáo khaá chñnh xaác cuãa
mûác phaát triïín kinh tïë cuãa möåt nûúác hoùåc cuãa nhiïìu nûúác.
Tyã lïå naây cho thêëy möåt tûúng quan roä neát vúái töíng saã n
phêím quöëc nöåi trïn àêìu ngûúâi. Traái laåi, têìm quan troång tûúng
àöëi cuãa lônh vûåc cöng nghiïåp khöng phaãi laâ möåt chó baáo chñnh
xaác vïì mûác phaát triïín. Thûåc tïë, sûå phaát triïín cöng nghiïåp vïì
lûúång ài cuâng vúái sûå phaát triïín vïì cêëu truác liïn quan àïën mùåt
lûúång. Caác ngaânh cöng nghiïåp giaãn àún nhûúâng chöî cho caác
ngaânh cöng nghiïåp yïu cêìu nhiïìu vöën hún, nhiïìu trñ tuïå hún,
nhên cöng coá tay nghïì cao hún. Nhûäng thay àöíi úã mûác àöå quöëc
tïë coá nguyïn nhên tûâ sûå phên cêëp trong xaä höåi vaâ trong lao
àöång. Phêìn lúán caác hoaåt àöång cuãa ngaânh dõch vuå àûúåc têåp
trung úã caác nûúác phaát triïín. Tònh hònh naây tûúng ûáng vúái möåt
mûác söëng cao vaâ nhûäng phûác taåp cuãa caác hoaåt àöång kinh tïë.
Sûå phaát triïín cuãa caác hoaåt àöång kinh tïë diïîn ra theo caác
caách thûác khaác nhau, nhûng luön trong cuâng möåt muåc àñch. Búãi
vêåy, ngaây nay nhûäng sûå chïnh lïåch roä neát giûäa caác nûúác khaác
nhau coá thïí àûúåc thïí hiïån ra nhû nhûäng khoaãng caách trong sûå
phaát triïín lõch sûã. So saánh cêëu truác dên söë ngaây nay cuãa caác
nûúác keám phaát triïín vúái caác nûúác Chêu Êu cuöëi thïë kyã 18 ngûúâi
ta lêåp tûác nhêån ra sûå giöëng nhau. Caác nûúác úã mûác trung gian
vaâ möåt söë nûúác Àöng Êu àang úã trong tñnh hònh coá thïí so saánh
vúái cêëu truác dên söë cuãa Phaáp höìi giûäa thïë kyã. Tyã lïå cuãa nhûäng
ngûúâi hoaåt àöång trong ngaânh nöng nghiïåp coân lúán hún nhûng
sûå phaát triïín cuãa cöng nghiïåp cuäng àaä tiïën böå vaâ noá àoâi hoãi
ngaây caâng nhiïìu dõch vuå. Möåt söë nûúác, vúái 2/3 lao àöång trong
lônh vûåc cöng nghiïåp, àaä tiïën àïën àûúåc giai àoaån hêåu cöng
nghiïåp trong quaá trònh phaát triïín cuãa mònh. Thuyå àiïín,
Canada, Myä àang laâ nhûäng vñ duå vaâ trong tûúng lai coân coá
nhiïìu nûúác nûäa.
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 8
Trûúâng húåp cuãa nûúác Phaáp
Nûúác Phaáp àaä tûâng traãi qua möåt thúâi kyâ phaát triïín nhanh
choáng caác lônh vûåc hoaåt àöång trong suöët nûãa sau cuãa thïë kyã
20: ngaânh dõch vuå tùng trûúãng maånh meä, nöng nghiïåp giaãm
suát.
Trong lônh vûåc nöng nghiïåp, söë lao àöång bùæt àêìu giaãm suát
tûâ àêìu cuöåc caách maång cöng nghiïåp vaâ caâng giaãm nhanh hún
sau chiïën tranh thïë giúái thûá 2: Khoaãng 20% lao àöång laâm viïåc
trong lônh vûåc nöng nghiïåp nùm 1960 thò nay chó coân hún 6%.
Trong lônh vûåc cöng nghiïåp, sûå phaát triïín phûác taåp hún.
Ngûúâi ta nhêån thêëy trong ngaânh cöng nghiïåp coá nhûäng biïën
àöång. Tyã lïå ngûúâi lao àöång trong lônh vûåc naây tùng möåt caách
àïìu àùån tûâ thïë kyã 19 vaâ cuäng tùng nhanh tûâ sau chiïën tranh
thïë giúái thûá 2, nhûng tùng töåt àónh vaâo cuöëi nhûäng nùm 1960.
Tyã lïå naây giaãm xuöëng khaá nhanh höìi nhûäng nùm 1970. Trong
lônh vûåc cöng nghiïåp, sûå phaát triïín cuäng khaác nhau: viïåc laâm
trong caác ngaânh than, cöng nghiïåp gang theáp, dïåt may giaãm
nhanh, giaãm vûâa vûâa trong caác ngaânh cú khñ vaâ àiïån, tùng
trûúãng nheå úã caác ngaânh coá liïn quan àïën cöng nghïå muäi nhoån.
Àõa lyá cuãa ngaânh cöng nghiïåp bõ xaáo tröån: phêìn Àöng Bùæc luön
luön laâ vuâng àûúåc cöng nghiïåp hoaá nhiïìu nhêët àêët nûúác,
nhûng sûå chuyïín biïën múái àaä khúãi àêìu cho sûå phaát triïín cuãa
caác vuâng phña nam.
Ngaânh dõch vuå cuäng tùng trûúãng maånh meä. Àoá laâ sûå biïën
àöång chung, do caác hiïån tûúång phûác taåp ài tûâ viïåc taåo lêåp hïå
thöëng ngên haâng vaâ hïå thöëng dõch vuå chùm soác sûác khoeã, vaâ
cuöåc caách maång thöng tin, túái viïåc àêíy nhanh cöng ùn viïåc laâm
trong caác dõch vuå do caác doanh nghiïåp taåo ra. Vúái hún 60% lao
àöång trong lônh vûåc naây Phaáp hêìu nhû "tiïën trûúác" so vúái mûác
trung bònh cuãa caác nûúác trong cöång àöìng chêu Êu. Sûå phên böë
àiaå lyá cuãa lônh vûåc cöng nghiïåp phaãn aánh roä trong caác möëi liïn
hïå chùåt cheä giûäa viïåc àö thõ hoáa, sûå xuêët hiïån cuãa caác thaânh
phöë lúán vaâ caác dõch vuå. Lônh vûåc dõch vuå àaä phaát triïín rêët töët
úã caác vuâng Ile de France (úã Pari noái riïng) vaâ trong nhûäng thõ
trêën lúán, caã trong nhûäng tónh úã trong luåc àõa trïn nhûäng daãi
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 9
àêët duyïn haãi (vò lyá do võ trñ quan troång vïì du lõch vaâ tiïíu
thûúng).
Baãn àöì àõa lyá cuãa caác hoaåt àöång
Cöng nghiïåp chiïëm möåt võ trñ quan troång úã Àöng Êu trong
khi àoá ngûúâi ta nhêån thêëy vai troâ cuãa noá giöëng nhau giûäa caác
nûúác keám phaát triïín vaâ caác nûúác phaát triïín. Nhûng cêìn phaãi
traánh nhêìm lêîn giûäa viïåc laâm vúái saãn xuêët. Giûäa chuáng laâ möåt
khaái niïåm cú baãn vïì hiïåu suêët, noá lyá giaãi àûúåc têìm quan troång
cuaã saãn xuêët nöng nghiïåp trong caác nûúác phaát triïín, mùåc duâ
chó coá möåt tyã lïå ñt ngûúâi lao àöång trong lônh vûåc naây. Cuäng nhû
thïë, têìm quan troång cuãa söë dên laâm viïåc trong lônh vûåc cöng
nghiïåp úã Àöng Êu khöng phaãi laâ möåt àiïìu àaãm baão cho trònh
àöå vaâ chêët lûúång cuãa saãn xuêët.
Nöng nghiïåp
Vûâa goáp phêìn cung cêëp lûúng thûåc, vûâa mang muåc àñch
kinh tïë vaâ sinh thaái, nöng nghiïåp giûä möåt vai troâ àùåc biïåt
quan troång trong hoaåt àöång cuãa con ngûúâi. Thïë nhûng noá vêîn
phuå thuöåc vaâo nhõp söëng, sûác phaát triïín cuãa tûâng nöng saãn,
nhûäng biïën cöë thúâi tiïët vaâ dêìn dêìn phuå thuöåc vaâo böëi caãnh
quöëc tïë. Vïì lûúng thûåc, ngaây nay nöng nghiïåp chó laâ yïëu töë
phuå trúå vaâ khöng àûúåc quan têm àaánh giaá àuáng mûác. Tuy
nhiïn, phêìn lúán dên cû trïn thïë giúái vêîn söëng bùçng nghïì nöng
nghiïåp. Theo söë liïåu cuãa Töí chûác nöng lûúng Liïn Húåp Quöëc
(FAO) thò nùm 1992 söë ngûúâi trong nöng nghiïåp laâ 43%. Nöng
nghiïåp vêîn giûä vai troâ chuã àaåo trong nïìn kinh tïë cuãa caác nûúác
nùçm úã phña nam sa maåc Sahara (chêu Phi). Hún nûäa, dên söë úã
möåt phêìn lúán cuãa Trung Mô vaâ Nam AÁ (tûâ ÊËn Àöå àïën
Inàönïxia) cuäng dûåa vaâo nöng nghiïåp laâ chuã yïëu. úã caác nûúác
Mali, Ap-gha-nix-tan vaâ Nï-pan, nöng nghiïåp coân chiïëm hún
möåt nûäa töíng saãn phêím quöëc nöåi.
Tuy vêåy, úã khùæp núi, võ thïë cuãa nöng nghiïåp trong nïìn kinh
tïë quöëc dên vaâ cú cêëu viïåc laâm àang bõ thuyïn giaãm (thûúâng laâ
dûúái 10%, àöi khi dûúái 5% söë lûúång viïåc laâm àûúåc taåo ra vaâ
töíng saãn phêím quöëc nöåi úã Têy Êu vaâ Bùæc Mô).
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 10
Chûa bao giúâ coá sûå phên chia theo khöng gian giûäa saãn xuêët
lûúng thûåc vaâ hoaåt àöång kinh doanh. Nhu cêìu thêm canh cêy
tröìng vaâ taåo viïåc laâm cho ngûúâi lao àöång khiïën cho diïån tñch
àêët nöng nghiïåp thay àöíi nhanh choáng. Ta cuäng dïî daâng nhêån
thêëy höë sêu ngùn caách giûäa caác nûúác cöng nghiïåp phaát triïín vaâ
caác nûúác àang phaát triïín. Duâ coá muön hònh muön daång ài nûäa
thò nöng dên úã caác nûúác phaát triïín vêîn laâ nhûäng ngûúâi canh taác
trïn möåt diïån tñch röång hoùåc aáp duång hònh thûác thêm canh
tùng nùng xuêët. Thïë nhûng vêën àïì chuã chöët laåi laâ viïåc àa daång
hoaá thõ trûúâng saãn phêím. Bêët chêëp nhûäng biïën àöång trïn thõ
trûúâng thïë giúái, caác nûúác nöng nghiïåp thuöåc thïë giúái thûá 3 vêîn
luön daânh ûu tiïn phaát triïín saãn xuêët saãn phêím xuêët khêíu búãi
leä àêy laâ möåt nguöìn thu ngoaåi tïå lúán, chùèng haån nhû cheâ, caâ
phï, cacao, cêy lêëy dêìu, gia suác vaâ àûúâng.
Àïí taåo ra nhûäng nöng saãn trïn, cêìn phaãi múã röång diïån tñch
àêët nöng nghiïåp maâ chuã yïëu laâ caác rûâng mûa úã vuâng nhiïåt àúái,
àùåc biïåt laâ vuâng àöìng bùçng Amazön úã Braxin.
Cêy tröìng xuêët khêíu chiïëm möåt diïån tñch röång lúán vaâ àöi
khi àêy laåi laâ nhûäng vêën àïì then chöët àöëi vúái caác têåp àoaân
cöng nghiïåp. úã Hoa Kyâ, caác nöng traåi phaát triïín nhû vuä baäo
khiïën ngûúâi ta hònh dung noá giöëng nhû sûác àêìu tû sinh lúâi cuãa
caác doanh nghiïåp vaâ ngên haâng. Tuy nhiïn ngaânh nöng
nghiïåp thïë giúái coá thõnh vûúång hay khöng thò coân phuå thuöåc
vaâo tònh hònh saãn xuêët cuãa nöng dên maâ àöëi vúái hoå, coá àûúåc
maãnh àêët trong tay vêîn laâ yïëu töë cöët loäi nhêët. Thïë nhûng yá
tûúãng taái phên chia ruöång àêët laåi dêìn dêìn trúã thaânh àiïìu
khöng tûúãng trûúác aáp lûåc cuãa caác nhaâ kinh doanh nöng
nghiïåp. Nhûäng khu àêët cöng cöång röång lúán úã trung vaâ àöng
Êu, àaä tûâng baáo hiïåu seä xuêët hiïån möåt hònh thûác súã hûäu têåp
thïí, thò giúâ àêy àaä bõ chia nhoã vaâ bõ tû nhên hoaá do hiïåu nùng
saãn xuêët thêëp.
Sûå thay àöíi trong saãn xuêët
Saãn xuêët phaát triïín phêìn nhiïìu laâ do sûå tiïën triïín trïn thõ
trûúâng thïë giúái hún laâ do viïåc phaát hiïån ra caác giöëng cêy tröìng
múái hay àöíi giöëng.
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 11
Ngûúâi ta khöng khoãi ngaåc nhiïn khi diïån tñch cêy tröìng vaâ
àöìn àiïìn, trang traåi laåi tùng lïn chûâng êëy chó trong möåt thúâi
gian ngùæn. Àiïìu naây coá nguyïn do tûâ nhûäng biïën cöë lúán trong
phaåm vi saãn xuêët hún laâ trong cöng cuöåc caãi töí. úã Phaáp, saãn
lûúång cêy tröìng àaä lêëy laåi võ thïë vaâ vûúåt ngaânh chùn nuöi chó
trong voâng möåt thêåp kyã. Trûúác àêy coân chûa xuêët hiïån trong
danh saách cêy tröìng thò àïën nùm 1989, diïån tñch cêy lêëy dêìu
àaä lïn túái 1,8 triïåu heác ta sau khi àaä múã röång diïån tñch cêy
hûúáng dûúng vaâ àêåu tûúng. Cuäng thúâi gian naây, diïån tñch
troâng mña vaâ àêåu tûúng úã Braxin tùng voåt, tûúng tûå nhû sùæn úã
Thaái Lan, cêy coå úã Nam AÁ vaâ chêu Phi. Sûå tiïën triïín thhuêån
lúåi trïn chûáng toã caác nûúác àaä nhanh choáng thñch ûáng vúái yïu
cêìu tûâ bïn ngoaâi. Cuöåc khuãng hoaãng nguyïn liïåu cho chïë biïën
thûác ùn gia suác nùm 1973-1974 àaä khiïën cho chêu Êu phaãi àïì
ra chñnh saách canh taác nhûäng cêy cho haåt vaâ quaã giaâu lipñt vaâ
prötïin cuâng vúái chñnh saách giaá hêëp dêîn. Àöìng thúâi chêu Êu
coân tùng cûúâng nhêåp khêíu sùæn tûâ Thaái Lan.
Ngaây nay, kim ngaåch nhêåp khêíu àaä giaãm vaâ coá xu thïë giaãm
diïån tñch cêy tröìng. Cho nïn, tûâ nùm 1984, caác höå chùn nuöi
àaä nhanh choáng coá nhûäng sûãa àöíi nhû giaãm söë lûúång vêåt nuöi,
giaãm diïån tñch àöìng coã vaâ chùn nuöi bï... àïí àöëi phoá vúái caác
biïån phaáp cùæt giaãm saãn xuêët sûäa.
Thay àöíi nhùç m taåo thïë cên bùç ng giûä a caác saã n phêí m diïîn
ra khöng àöì ng thúâi vaâ phuå thuöå c vaâo tònh hònh cuã a tûân g vuâ n g
vaâ tûâ ng àõa phûúng: hoaåt àöå ng chùn nuöi gia suác gia cêìm úã
chêu Êu cuäng nhû úã caá c nûúác thuöå c Liïn Xö cuä àang coá chiïì u
hûúá ng giaã m.
Viïåc Trung Quöëc xoaá boã hònh thûác thanh toaán bùçng tiïìn
trong buön baán caác saãn phêím haåt coá nguy cú laâm giaãm saãn
lûúång haåt. Sûå thay àöíi naây trïn phaåm vi toaân cêìu laâ do coá sûå
hoaán võ: saãn xuêët mêåt phuåc vuå cho cöng nghiïåp thûåc phêím keáo
theo sûå phaát triïín tröìng ngö. Diïån tñch tröìng àêåu tûúng vaâ cêy
hûúáng dûúng tùng lïn gêy aãnh hûúãng túái diïån tñch tröìng laåc.
Ngûúâi ta duâng dêìu coå thay thïë múä àöång vêåt. Caác nöng trûúâng
cao su tûå nhiïn vûåc dêåy laâ do nhu cêìu cao su tûå nhiïn tùng do
tñnh ûu viïåt cuãa noá laâ deão vaâ bïìn hún cao su töíng húåp.
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 12
Khuãng hoaãng thûâa vaâ khuãng hoaãng thiïëu
Chñnh saách àöëi nöåi vaâ àöëi ngoaåi chõu aãnh hûúãng lúán cuãa
luêåt thûúng maåi quöëc tïë.
Möëi àe doaå “khuãng hoaãng luáa mò” nùm 1989 do haån haán úã
Mô chó laâ hiïån tûúång nhêët thúâi. Bùçng chûáng laâ luáa mò traân
ngêåp trïn thõ trûúâng thïë giúái. Liïn minh chêu Êu thò lo lùæng
phaãi thûåc hiïån chñnh saách höî trúå xuêët khêíu caác saãn phêím dû
thûâa nïn vêîn roát tiïìn vaâo caác dûå aán hoang hoaá àêët tröìng nguä
cöëc. Àõnh mûác saãn xuêët sûäa àaä khiïën cho caác kho dûå trûä sûäa
böåt vaâ bú úã chêu Êu giaãm xuöëng nhanh choáng. Nhiïìu höå chùn
nuöi buöåc phaãi ngûâng hoaåt àöång. Tuy nhiïn saãn lûúång sûäa
trïn thïë giúái vêîn tùng. úã Braxin, caâ phï ïë chêët àöëng trong kho.
Giúái laänh àaåo cuãa Búâ biïín Ngaâ (Cöte-d'Ivoire) àaânh phaãi giaãm
giaá cacao. Thïë maâ cêy cacao laåi àang phaát triïín maånh trïn àêët
Malaixia.
Tiïëp àoá laâ dêìu coå gùåp muön vaân khoá khùn khi möåt loaåt caác
nöng trûúâng múái vûâa ài vaâo hoaåt àöång. Vaâ kïët quaã laâ phêìn lúán
nöng dên phaãi söëng trong nöîi phêëp phoãng lo súå khi thêëy thõ
trûúâng àang giao àöång theo thõ trûúâng chûáng khoaán nguyïn
liïåu vaâ khi nghe caác baãn baáo caáo “coá troång lûúång” àûúåc cöng böë
trïn phaåm vi toaân cêìu. Trong khi àoá caái boáng cuãa cuöåc khuãng
hoaãng saãn xuêët thûâa vaâ chñnh saách baão höå vêîn àeâ nùång lïn
bêìu khöng khñ cuãa caác voâng àaâm phaán thûúng maåi. Trong böëi
caãnh trïn, cêy lêëy haåt bõ thêët thu úã caác nûúác thuöåc Liïn Xö cuä
àûúåc ngûúâi ta xem nhû möåt thiïn hûåu. Vaâ nguyïn nhên thêët
thoaát laâ do nhûäng yïëu keám trong chñnh saách àaä löîi thúâi maâ
Liïn Xö àûa ra, thûá àïën laâ do khêu töí chûác kinh tïë yïëu: cú súã
haå têìng giao thöng vaâ kho taâng àaä quaá cuä kô, lao àöång têåp
trung trong nöng nghiïåp àaä bõ baäo hoaâ vaâ khñ hêåu luåc àõa khö
cùçn. Nhûng vûúåt lïn trïn hïët, chùèng leä nhaâ nûúác laåi chõu bêët
lûåc trong viïåc àûa ra möåt chñnh saách höî trúå caác saãn phêím tiïu
duâng dïî chïë biïën vaâ baão quaãn hún?. Vaâ trong trûúâng húåp naây
thò mûác tùng trûúãng cuãa ngaânh chùn nuöi laâ möåt vñ duå àiïín
hònh.
Tònh traång àêët àai nöng thön úã chêu Êu bõ ngheâo ài laâ möåt
vêën àïì cêìn xem xeát. Vò thïë, viïåc chaåy theo lúåi nhuêån vaâ taåo
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 13
viïåc laâm hûúáng túái caác saãn phêím phuåc vuå ngaânh dõch vuå vaâ
giaãi trñ, trong khi khu vûåc àûúåc trúå cêëp xaä höåi laåi khöng chõu
àïí söë lao àöång ngoaâi ngaânh saãn xuêët kinh doanh nöng saãn
phaãi thua thiïåt. Ngay caã àïën àúâi söëng cuãa möåt böå phêån nhûäng
ngûúâi laâm cöng coá viïåc laâm thûúâng xuyïn hay bêëp bïnh úã
Braxin cuäng àang trong tònh traång mêët öín àõnh do sûác tùng
trûúãng vaâ quaá trònh cú khñ hoaá nhûäng khu vûåc tröìng àêåu
tûúng. Tònh hònh cuäng diïîn ra tûúng tûå úã chêu Phi do nhûäng
tiïën böå àaåt àûúåc trong tû nhên hoaá àêët nöng thön vaâ do caác
vuâng khö haån múã röång. Chñnh vò vêåy maâ hêåu quaã têët yïëu laâ
ngheâo àoái, thiïëu dinh dûúäng, di cû àïí kiïëm viïåc laâm, dên lao
àöång àöí xö vïì caác tuå àiïím úã ngoaåi vi thaânh phöë. Chêu Phi laâ
núi chõu àûång naån àoái kinh niïn vaâ theo Töí chûác nöng lûúng
cuãa Liïn húåp quöëc (FAO) thò chó riïng chêu luåc naây, saãn lûúång
lûúng thûåc bònh quên àêìu ngûúâi tûâ nùm 1979-1992 àaä giaãm tûâ
100 xuöëng coân 73 trong khi àoá mûác bònh quên cuãa thïë giúái
tùng tûâ 100 lïn 104. Haâm lûúång chêët dinh dûúäng trong khêíu
phêìn ùn cuãa hêìu hïët dên cû trïn luåc àõa àen naây chó úã mûác
dûúái 2300calo/ngaây. Tònh hònh trïn seä khöng àûúåc caãi thiïån
möåt khi dên söë vêîn khöng ngûâng tùng lïn. Tuy nhiïn caác töí
chûác húåp taác quöëc tïë vêîn viïån trúå cho caác chûúng trònh canh
taác cêy thûúng maåi vaâ giúái laänh àaåo caác nûúác nùång núå naây
khöng phaãi luác naâo cuäng àaáp ûáng àûúåc nhûäng yïu cêìu trong
nûúác àùåt ra. Vaâ nhû vêåy laâ sûå thiïëu thöën êåp àïën, thêåm chñ
nhûäng naån àoái triïìn miïn cuâng vúái nhûäng hêåu quaã cuãa thiïn
tai nhû haån haán, luä luåt. Cú cêëu xaä höåi bêët bònh àùèng vaâ nhûäng
cuöåc xung àöåt mang maâu sùæc chñnh trõ, dên töåc, tön giaáo liïn
tuåc nöí ra.
Chùn nuöi
Tûâ thúâi tiïìn sûã, con ngûúâi àaä biïët nuöi àöång vêåt àïí lêëy thûác
ùn, quêìn aáo mùåc vaâ àïí chuáng giuáp con ngûúâi trong lao àöång vaâ
ài laåi. Àêy chuã yïuá laâ nhûäng àöång vêåt coá vuá ùn coã vaâ gia cêìm.
Con ngûúâi àaä biïët thuêìn dûúäng töíng cöång hún 30 loaâi àöång vêåt
hoang daä nhùçm thoaã maän nhu cêìu cuãa mònh.
Ngaây nay, vêën àïì cöët loäi khöng coân laâ sûác lao àöång cuãa vêåt
nuöi maâ laâ khaã nùng chuyïín hoaá thûåc vêåt àûúåc vêåt nuöi tiïu
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 14
hoaâ thaânh thõt, trûáng, sûäa, tûác laâ caác chêët giaâu prötïin. Tuy
nhiïn vêåt nuöi laåi àaåt hiïåu quaã rêët thêëp trong quaá trònh
chuyïín hoaá nùng lûúång mùåt trúâi vaâ “chõu” àûáng sau cêy tröìng.
Do àoá, vêåt nuöi laâ àöëi thuã caånh tranh cuãa con ngûúâi àïí giaânh
giêåt thûåc vêåt, trong trûúâng húåp saãn xuêët nöng nghiïåp khöng
àuã àaáp ûáng nhu cêìu thò chuáng buöåc phaãi tûå nuöi söëng mònh
trûúác tiïn laâ nhúâ vaâo thûåc vêåt. Thõt, trûáng, sûäa giaâu prötïin
vêîn coân laâ möåt caái gò àoá xa xó àöëi vúái 75% dên söë trïn thïë giúái.
Do àoá, viïåc tiïu thuå thûúâng xuyïn caác saãn phêím trïn (àöi khi
thaái quaá) chó daânh riïng cho ngûúâi dên coá thu nhêåp cao úã caác
nûúác Niu Dilên hay Ac-hen-ti-na. Trong khi chó 2 hònh thûác
sau xem nhû coá thïí àaáp ûáng àûúåc nhu cêìu dinh dûúäng trïn:
hònh thûác chùn nuöi thêm canh cung cêëp trûáng, gia cêìm, thõt
boâ vaâ bï úã bùæc baán cêìu vaâ hònh thûác quaãng canh cung cêëp boâ
vaâ cûâu úã nam baán cêìu. Tuy nhiïn saãn phêím cuãa nghaânh vêîn
chiïëm möåt võ trñ khiïm töën trong trao àöíi quöëc tïë, khoaãng 10
triïåu têën. Àïí àûúåc lûu thöng, caác saãn phêím naây phaãi àûúåc xûã
lyá àöng laånh, sêëy khö hoùåc àûúåc àoáng höåp. Caác cöng àoaån naây
khiïën cho giaá caã saãn phêîm tùng voåt vaâ kïët quaã laâ kôm haäm
trao àöíi mua baán.
Trûúác möåt hiïån thûåc laâ vêåt nuöi khöng àuã àïí cung cêëp àuã
prötïin cho toaân cêìu, ngûúâi ta àaä hûúáng àïën viïåc nghiïn cûáu
caác giaãi phaáp khaác. Hiïån thúâi, ngûúâi ta àang nöî lûåc phaát triïín
ngaânh thuyã saãn vaâ cöng taác nuöi cêëy vi khuêîn vaâ nêëm men
trong möi trûúâng hyàraát caác bon.
Vúái nhûäng loaåi prötïin vêåt nuöi múái naây, ngûúâi ta seä taåo ra
võ thúm ngon vaâ chêët lûúång múái cho thõt caá. Vaâ àêy seä laâ àiïím
baáo hiïåu bûúác tiïën múái cuãa nghaânh chùn nuöi vaâ giuáp con
ngûúâi thanh toaán naån thiïëu dinh dûúäng.
Mêåt àöå dên cû, àiïìu kiïån tûå nhiïn, thaái àöå cuãa con ngûúâi
àöëi vöëi vêåt nuöi, têët caã nhûäng yïëu töë naây àaä goáp phêìn vaâo sûå
phaát triïín khöng àöìng àïìu cuãa nghaânh.
Chùn nuöi chuã yïëu dûåa vaâo àöìng coã
Chùn nuöi truyïìn thöëng lïå thuöåc chuã yïëu vaâo àöìng coã
nghôa laâ phuå thuöåc vaâo lûúång mûa vaâ nhiïåt àöå, búãi leä àêy laâ 2
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 15
yïëu töë quyïët àõnh sûå tùng trûúãng cuãa coã. Khñ hêåu thuêån lúåi
nhêët vúái coã laâ khñ hêåu àaåi dûúng ön hoaâ, vúái àùåc trûng laâ
lûúång mûa phên phöëi vaâ àïìu àùån thûúâng xuyïn. Noá cho pheáp
coã moåc laâm nhiïìu àúåt vaâ bònh quên möåt heác ta àöìng coã coá thïí
nuöi möåt con boâ sûäa.
Traá i laå i, khñ hêåu thaái cûåc noá ng vaâ laånh dêîn àïën sûå suy taâ n
cuãa thûå c vêåt. úã àêy, coã chó moå c àûúå c coá möåt bïn vaâ nhanh
chöë ng bõ tuyïë t bao phuã taåo nïn nhûäng thaã m tuyïët trùæ ng. Chó
nhûäng loaåi àöång vêå t àùåc biïå t coá tñnh chöë ng chõu cao nhû tuêì n
löå c úã vuâng Lapöni, (chêu Êu bao göìm caá c quöëc gia: aáo , Thuå y
Àiïí n, Phêì n Lan, Nga) vaâ loaåi boâ u úã ven sa maåc chêu Phi múái
coá khaã nùng thñch nghi. Vúá i hònh thûá c chùn nuöi quaã n g canh
vaâ du cû, àïí nuöi möå t con vêå t phaãi cêìn bònh quên laâ tûâ 20
àïë n 25 hecta.
úã vuâng xñch àaåo chêu Phi, caái noáng vaâ àöå êím rêët thuêån lúåi
cho sûå phaát triïín cuãa thûåc vêåt. Thïë nhûng chùn nuöi úã àêy laåi
phaãi àöëi phoá vúái nhûäng cùn bïånh huyã diïåt nhû bïånh truâng muäi
khoan do loaâi ruöìi xï-xï truyïìn sang gia suác.
Bïn caånh nhûäng khoá khùn vïì thiïn nhiïn, con ngûúâi àöi khi
cuäng taåo ra haâng raâo cêìm àoaán mang tñnh tön giaáo hay vùn
hoaá, haån chïë sûå phaát triïín cuãa ngaânh chùn nuöi. Chùèng haån
nhûäng töåc ngûúâi chùn cûâu du muåc ngaây xûa kiïng ùn thõt lúån
vaâ gia cêìm vò hoå coi chuáng nhû nhûäng àöång vêåt nhú bêín búãi leä
chuáng ùn nhûäng thûá raác rûúãi do dên cû thaãi ra. Kïë thûâa
nhûäng “truyïìn thöëng” àoá, àaåo Höìi vaâ àaåo Do thaái cêëm caác giaáo
àöì ùn thõt lúån. Coân úã ÊËn Àöå, boâ caái àûúåc coi nhû möåt con vaåt
rêët thiïng liïng vaâ ngûúâi ta nghiïm cêëm ùn thõt chuáng, tuy
nhiïn söë boâ caái naây vêîn cho lêëy sûäa. Vúái tinh thêìn tön vinh
nhûäng loaâi vêåt söëng, àaåo Phêåt baâi xñch viïåc ùn thõt àöång vêåt.
Sau cuâng, rêët nhiïìu dên phûúng Têy coi sûäa nhû möåt thûá xêëu
xa bêín thóu cho nïn hoå kiïng uöëng thûá bêín thóu naây.
Hònh thûác chùn nuöi vaâ nhûäng àaân vêåt nuöi lúán trïn thïë
giúái
Ngûúâi ta coá thïí phên chia caác àaân vêåt nuöi vaâ ngaânh chùn
nuöi theo hai hònh thûác chùn nuöi: quaãng canh vaâ thêm canh.
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 16
Boâ, dï, lúån thuöåc nhûäng àaân vêåt nuöi lúán trïn thïë giúái. Trung
Quöëc vaâ ÊËn Àöå lêìn lûúåt coá söë àaân lúån vaâ boâ àöng nhêët thïë giúái.
Tuy nhiïn úã àêy chuáng ta khöng àïì cêåp àïën chùn nuöi theo
nghôa heåp. Phêìn lúán gia suác khöng àûúåc chùm soác àùåc biïåt vaâ úã
àêy khöng coá nhûäng àöìng coã röång lúán daânh cho viïåc chùn thaã.
Chuáng söëng àûúåc laâ nhúâ phuå phêím nöng nhiïåp, thûác ùn thûâa
cuãa con ngûúâi hoùåc coã úã ven àûúâng. Ngûúâi ta chùn nuöi lúån àïí
lêëy thõt vaâ chùn nuöi boâ àïí lêëy sûác keáo. Mùåc duâ sûác keáo cuãa boâ
rêët yïëu nhûng chuáng khöng hïì àoâi hoãi möåt khoaãn àêìu tû naâo.
Hún nûäa, ngûúâi ta coá thïí chïë chêët thaãi cuãa boâ vaâ lúån àïí laâm
phên boán vaâ nhiïn liïåu.
Trïn nhûäng chêu luåc khaác, chùn nuöi àûúåc xem nhû möåt
ngaânh kinh tïë theo àuáng nghôa cuãa noá. Tuyâ theo sûå tham gia
cuãa con ngûúâi vaâ phaåm vi chùn thaã maâ ngûúâi ta thûúâng àïì cêåp
túái hai hònh thûác chùn nuöi:quaãng canh vaâ thêm canh, cuâng
vúái nhûäng yïëu töë trung gian tham gia vaâo hai hònh thûác trïn.
Chùn nuöi àûúåc goåi laâ quaãng canh nïëu nhû àaân gia suác
àûúåc thaã rong trïn nhûäng caánh àöìng coã bao la röång lúán. Ngûúâi
chuã àaánh dêëu caác con vêåt, àöi khi coân tiïm vùæc-xin phoâng
bïånh, tiïu diïåt kyá sinh truâng gêy bïånh trïn cú thïí vêåt nuöi vaâ
têåp húåp chuáng laåi vaâo thúâi àiïím thñch húåp. Hònh thûác chùn
nuöi naây rêët thñch húåp vúái nhûäng loaâi boâ vaâ dï, àöìng thúâi àûúåc
tiïën haânh trïn nhûäng maãnh àêët ngheâo chêët dinh dûúäng vaâ chó
cho pheáp aáp duång hònh thûác àöåc canh; chùèng haån nhû vuâng
thaão nguyïn Trung aá, chên nuái Rocheuse (bùæc Mô), Àöng Êu,
vuâng nûãa khö cùçn úã Braxin, vuâng truöng cêy buåi úã chêu Phi vaâ
nhûäng vuâng chùn thaã trïn nuái cao.
Kiïíu chùn nuöi naây cuäng àûúåc aáp duång theo löëi luên canh úã
nhûäng vuâng traãng coã röång lúán hay trong caác àöìng coã úã Nam
Mô, Niu Dilên vaâ àöng bùæc uác.
Chùn nuöi quaãng canh àoâi hoãi nhiïìu diïån tñch vaâ thúâi gian
búãi noá phaãi tuên thuã voâng sinh saãn tûå nhiïn vaâ sûå tùng trûúãng
cuãa gia suác. Nhûng noá coá ûu àiïím laâ ñt töën cöng sûác vaâ àem laåi
saãn phêím chêët lûúång cao, giaá thaânh haå.
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 17
Khaác hùèn vúái chùn nuöi quaãng canh, chùn nuöi thêm canh
nhùçm muåc tiïu nùng xuêët cao nhêët theo àêìu vêåt nuöi nhûng
laåi phaãi haån chïë trong möåt diïån tñch nhoã vaâ thúâi gian ñt nhêët.
Ngûúâi ta thûúâng thêëy hònh thûác chùn nuöi naây úã caác nûúác cöng
nghiïåp phaát triïín búãi hoå coá nhu cêìu cao vïì trûáng, sûäa, gia
cêìm, lúån vaâ dï... Tuy nhiïn, ngûúâi chùn nuöi phaãi tiïën haânh
nhiïìu cöng àoaån: choån vêåt nuöi, kiïím tra sûác sinh saãn vaâ thïm
lûúång nguä cöëc, chêët dêìu vaâ rau vaâo khêíu phêìn dinh dûúäng cuãa
vêåt nuöi. Àöìng thúâi hoå giaãm tiïu töën nùng lûúång cuãa vêåt nuöi
bùçng phûúng phaáp cho vêåt nuöi ñt hoaåt àöång, tùng àöå múä, sûác
àeã trûáng vaâ saãn nùng sûäa bùçng caác chêët khoaáng vi lûúång,
vitamin, hooác mön tùng trûúãng, thûúâng xuyïn tiïm chêët khaáng
sinh cho vêåt nuöi. Do àoá, möåt con gaâ coá thïí cho thõt trong voâng
ba tuêìn maâ àaáng lyá ra laâ phaãi ba thaáng vaâ lûúång sûäa cuãa möåt
con boâ tùng tûâ 4000 lñt lïn 10. 000 lñt/ nùm.
Nhúâ vaâo nùng xuêët cao, hònh thûác chùn nuöi naây àaä goáp
phêìn giaãm giaá thaânh saãn phaãm vaâ khiïën cho saãn phêím vêåt
nuöi trúã nïn têìm thûúâng vúái ngûúâi tiïu duâng úã caác nûúác giaâu.
Tuy nhiïn, noá coân àùåt ra möåt söë vêën àïì ; sùæn, àêåu tûúng, nguä
cöëc àûúåc àem ra “phuåc vuå” vêåt nuöi trong khi àoá nhu cêìu cuãa
con ngûúâi àöëi vúái caác chêët trïn vêîn chûa àûúåc àaáp ûáng. Cuöëi
cuâng, mùåc duâ giaá thaânh tûúng àöëi thêëp nhûng lûúång bú vaâ sûäa
döìi daâo naây vêîn khan hiïëm trong caác nûúác thuöåc thïë giúái thûá
ba.
Àïí taåo ra nhûäng nöng saãn trïn, cêìn phaãi múã röång diïån tñch
àêët nöng nghiïåp maâ chuã yïëu laâ caác rûâng mûa úã vuâng nhiïåt àúái,
àùåc biïåt laâ vuâng àöìng bùçng Amazön úã Braxin.
Cêy tröìng xuêët khêíu chiïëm möåt diïån tñch röång lúán vaâ àöi
khi àêy laåi laâ nhûäng vêën àïì then chöët àöñi vúái caác têåp àoaân
cöng nghiïåp. úã Hoa Kyâ, caác nöng traåi phaát triïín nhû vuä baäo
khiïën ngûúâi ta hònh dung noá giöëng nhû sûác àêìu tû sinh lúâi cuãa
caác doanh nghiïåp vaâ ngên haâng. Tuy nhiïn ngaânh nöng
nghiïåp thïë giúái coá thõnh vûúång hay khöng thò coân phuå thuöåc
vaâo tònh hònh saãn xuêët cuãa nöng dên maâ àöëi vúái hoå, coá àûúåc
maãnh àêët trong tay vêîn laâ yïëu töë cöët loäi nhêët. Thïë nhûng yá
tûúãng taái phên chia ruöång àêët laåi dêìn dêìn trúã thaânh àiïìu
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 18
khöng tûúãng trûúác aáp lûåc cuãa caác nhaâ kinh doanh nöng
nghiïåp. Nhûäng khu àêët cöng cöång röång lúán úã Trung vaâ Àöng
Êu, àaä tûâng baáo hiïåu seä xuêët hiïån möåt hònh thûác súã hûäu têåp
thïí, thò giúâ àêy àaä bõ chia nhoã vaâ bõ tû nhên hoaá do hiïåu nùng
saãn xuêët thêëp.
Phaát triïín cöng nghïå sinh hoåc
Trûúác àêy viïåc taåo giöëng vêîn àûúåc tiïën haânh theo phûúng
phaáp thuã cöng thò giúâ àêy noá àaä trúã thaânh möåt ngaânh cöng
nghiïåp thûåc thuå.
Àûúåc phaát triïín phuåc vuå cêy cöng nghiïåp röìi tiïën thïm möåt
bûúác trong viïåc nhên giöëng cêy ngö lai úã Mô vaâ Phaáp, ngaânh
taåo giöëng àaä gêy àûúåc sûå chuá yá àöëi vúái caác cöng ty hoaá chêët lúán
ngay tûâ nhûäng nùm 70. Ban àêìu hoaåt àöång úã Têy Bùæc Êu vaâ
Hoa Kyâ, sau naây caác àún võ taåo giöëng àaä phaát triïín àaåi baân
xuöëng Nam Êu, Têy Êu vaâ nam baán cêìu.
Taåo giöëng vaâ nhên giöë ng laâ hai ngaânh gùæ n liïì n vúá i nhau.
Nhên giöë ng rêët phaát triïí n úã Mô, Phaá p vaâ nhûä ng vuân g chuyïn
canh nhoã , nhû vuâ ng Anjou (Phaáp ), hoùå c úã nhûän g núi canh taác
trïn diïån röång. Kïnia vaâ Maröëc laâ hai nûúá c àaãm baão nhên caác
giöë ng àún giaãn, coâ n nhûä ng giöë ng phûác taåp phaã i tiïë n haân h
theo phûúng phaáp thuã cöng laå i àûúåc thûå c hiïån úã caá c nûúác coá
mêå t àöå dên cû cao nhû Àaâ i Loan hay úã caác trung têm lai taå o
giöë ng. Phaát triïín cöng nghïå sinh hoå c chuã yïëu laâ àïí aá p duån g
vaâo viïå c taå o giöëng. Phûúng phaáp nghiïn cûá u vaâ lai taå o trong
phoâng thñ nghiïå m ngaâ y caâ ng àem laå i nhiïì u giöën g múá i nhûng
laå i chõu boá tay trûúá c möåt söë loaâ i nhû hoa cêím chûúá ng. Loaå i
hoa naây vêî n àûúåc taåo giöën g bùçng phûúng phaáp dêm caânh úã
caác cú súã chuyïn mön.
Àiïìu àaáng noái úã àêy laâ thõ trûúâng giöëng vêîn laâ thõ trûúâng
giaânh riïng cho caác nûúác giaâu. Hoå àùåc biïåt chuá troång túái nùng
xuêët cao vaâ khaã nùng thñch nghi cuãa giöëng vúái möi trûúâng khñ
hêåu hoùåc vúái nhûäng àoâi hoãi khùæt khe cuãa khaách haâng. Vaâ nhû
vêåy, khoaãng caách giûäa nhûäng yïu cêìu trïn vaâ caác nhaâ saãn
xuêët àaåt nùng xuêët thêëp ngaây möåt xa thïm. Nhiïìu ngûúâi àaä
àûa ra saáng kiïën baão toaân caác giöëng vaâ loaâi múái àûúåc phaát
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 19
hiïån, nhûng nhûäng saáng kiïën naây xem ra rêët khoá thûåc thi
trong nhûäng quöëc gia ngheâo khoá. Trong möåt thïë kyã hiïån àaåi
hoaá nöng nghiïåp, tuyïín choån giöëng cho nùng xuêët cao àaä
khiïën cho caác giöëng cêy tröìng vaâ vêåt nuöi trûúác àêy úã chêu Êu
hêìu nhû tuyïåt chuãng.
Nöng nghiïåp vaâ thiïn nhiïn
Múã röång àêë t nöng nghiïåp , aáp duå ng kyä thuêåt cú khñ vaâ hoaá
hoå c vaâo saã n xuêët khöng phaãi khöng coá taác àöång àïë n hïå
sinh thaá i.
Phaá rûâng àïí chùn nuöi quaãng canh úã Braxin vaâ nam
Mïhicö, sûå khai thaác quaá mûác nguöìn àêët vaâ nûúác xung quanh
caác thaânh phöë thuöåc thïë giúái thûá ba, xoaá boã hònh thûác khai
thaác cöí truyïìn úã vuâng phuå cêån sa maåc Sahara, têët caã caác hoaåt
àöång trïn àïìu coá aãnh hûúãng tiïu cûåc àïën thiïn nhiïn. Tûúãng
chûâng viïåc phên àiõnh biïn giúái coá thïí haån chïë àûúåc naån di cû,
nhûng traái laåi, laân soáng di cû àïën nhûäng núi dïî canh taá c vêî n
diïîn ra vaâ àang àe doaå möi trûúâ ng tûå nhiïn. Tònh traå ng àêë t
àai bõ xoá i moâ n khöng coâ n laâ möå t hiïån tûúå ng múá i meã nûä a .
Ngay caã cêy caâ phï - thïë maånh söë möå t cuãa Braxin- vaâ quaá
trònh canh taá c trïn caá c àöìng bùçng úã nam Mô cuäng tham gia
vaâo quaá trònh taâ n phaá àêët àai.
Ngaânh troâng troåt vaâ chùn nuöi thêm canh úã têy bùæc Êu do
sûã duång quaá nhiïìu phên boán, thuöëc trûâ coã, thaãi ra nûúác nhiïîm
phên boán gêy ra nhûäng hêåu quaã khöng nhoã cho hïå sinh thaái. úã
Phaáp, haâm lûúång nitú trong nûúác quaá cao gêy taác àöång xêëu
àïën khu vûåc cêy tröìng lêu nùm, nhûäng thung luäng röång lúán vaâ
nhûäng vuâng chùn nuöi cöng nghiïåp têåp trung.
Hiïån nay, viïåc giaãi quyïët vêën àïì nûúác thaãi nhieäm phên boán
trúã nïn bûác xuác hún bao giúâ hïët. Luêåt phaáp Àan Maåch quy àõnh
nhûäng vuâng àûúåc boán phên vaâ úã Haâ Lan, chñnh phuã quy àõnh
nûúác thaãi phaãi àûúåc xûã lyá vaâ sêëy khö. úã Anh thò ngûúåc laåi, ngûúâi
chùn nuöi khöng phaãi chõu bêët cûá raâng buöåc naâo. Ngoaâi naån ö
nhiïîm ra, caác maåch nûúác ngêìm cuäng bõ khai thaác quaá mûác,
khöng coá khaã nùng phuåc höìi, thïm vaâo àoá laâ nhu cêìu tùng diïån
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 20
tñch tröìng ngö úã têy nam nûúác Phaáp vaâ thung luäng söng Rhön
àang àoâi hoãi möåt lûúång nûúác khöíng löì.
Duâ dûúái hònh thûác naâo ài nûäa thò nöng nghiïåp luön taác
àöång àïën möi trûúâng. Viïåc giaáo duåc yá thûác cho moåi ngûúâi trong
xaä höåi xem ra rêët khoá khùn khi àêët àai àang trúã thaânh möåt
phûúng tiïån àêìu cú vaâ saãn xuêët haâng hoaá. Nhûäng nuái raác cöng
nghiïåp vaâ àö thõ úã caác vuâng nöng thön àang àe doaå àïën chêët
lûúång nöng saãn. Tuy nhiïn trong kinh tïë, nïëu vêën àïì chêët
lûúång chó laâ thûá yïëu thò hún bao giúâ hïët, nöng nghiïåp laâ cú súã
söëng coân khöng thïí thiïëu cho möîi ngûúâi trïn haânh tinh naây.
Luáa mò
Laâ möåt loaå i nguä cöë c coá giaá trõ dinh dûúäng cao, tûâ thúâ i
cöí xûa, luá a mò àaä àoáng vai troâ laâ cêy lûúng thûå c chñnh úã
phûúng Têy.
Noá àûúåc vñ nhû cêy luáa nûúác úã chêu aá, cêy kï úã chêu Phi vaâ
cêy ngö úã chêu Mô. Ngaây nay, luáa mò àûúåc tiïu thuå röång raäi
trïn toaân cêìu vaâ trúã thaânh loaåi nguä cöëc coá mûác tiïu thuå cao
nhêët. Luáa mò àûúåc sûã duång laâm lûúng thûåc cho con ngûúâi dûúái
daång baánh mò hay caác saãn phêím khaác àaä qua chïë biïën nhû
baánh quy, baánh keåp, böåt thûåc phêím (mò, miïën... ), mò haåt...
Dêìn dêìn luáa mò àûúåc sûã duång laâm thûác ùn cho vêåt nuöi. Àöång
vêåt tiïu thuå ñt nhêët möåt nûãa saãn lûúång luáa mò úã chêu Êu. Luáa
mò coân laâ nguyïn liïåu cho möåt söë saãn phêím cöng nghiïåp nhû
tinh böåt àûúåc sûã duång àïí saãn xuêët giêëy vaâ chêët Glutùng (chêët
prötïin coân àoång laåi khi loåc tinh böåt). Ngoaâi ra, luáa mò coân
àûúåc sûã duång vaâo cöng nghiïåp hoaá hoåc.
Tuyâ thuöåc vaâo tûâng núi maâ ngûúâi ta coá thïí chia luáa mò ra
laâm ba loaåi chñnh: loaåi thûá nhêët, luáa mò duâng laâm thûác ùn cho
gia suác, loaåi thûá hai, luáa mò deão àïí saãn xuêët böåt vaâ laâm baánh
mò, loaåi thûá ba laâ luáa mò cûáng, loaåi naây luác àêìu chó àûúåc tröìng
úã nhûäng vuâng coá khñ hêåu àõa trung haãi. Ngûúâi ta sûã duång loaåi
naây àïí chïë biïën böåt thûåc phêím vaâ mò haåt.
Tûâ cuöëi thïë chiïën thûá hai, saãn lûúång luáa mò tùng gêìn gêëp
ba lêìn (hún 500 triïåu têën vaâo giûäa nhûäng nùm 90). Luáa mò laâ
phêìn cöët yïëu cuãa hïå thöëng lûúng thûåc thïë giúái. Chuã yïëu àûúåc
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 21
tröìng úã nhûäng vuâng coá khñ hêåu ön hoaâ, noá laâ trung têm cuãa
caác hoaåt àöång thûúng maåi naáo nhiïåt nhêët vúái khöëi lûúång lïn
túái 100 triïåu têën/ nùm trong àoá luáa mò chiïëm gêìn möåt nûãa söë
lûúång lûúng thûåc àem ra trao àöíi trïn thõ trûúâng thïë giúái.
Luáa mò- loaåi cêy tröìng ön àúái
Bùæt nguöìn tûâ Àöng aá, ngaây nay luáa mò àûúåc tröìng trïn
khùæp thïë giúái nhûng chuã yïëu vêîn têåp trung úã nhûäng vuâng coá
khñ hêåu ön àúái thuöåc baán cêìu bùæc.
Laâ loaåi cêy coá khaã nùng chöëng chõu àûúåc sûå chïnh lïåch vïì
nhiïåt àöå, ñt àoâi hoãi lûúång mûa lúán, vò vêåy luáa mò coá thïí thñch
ûáng vúái nhiïìu loaåi khñ hêåu. Cuäng giöëng nhû luáa nûúác, luáa mò
khöng àoâi hoãi phaãi chùm soác quaá tyã mó vaâ daâi ngaây. Nhûng buâ
laåi, noá laåi àoâi hoãi nhûäng vuâng àêët giaâu dinh dûúäng nhû àêët
àen úã Ukraina vaâ bùæc Mô, àêët muân úã chêu Êu, àêët lúát úã Trung
Quöëc. Cêìn caãi taåo àêët troâng luáa mò bùçng phûúng phaáp boán
phên vaâ thûåc hiïån luên canh cêy tröìng vaâ hoang hoaá. Luáa mò
canh taác vaâo vuå àöng àûúåc gieo haåt vaâo cuöëi thu, coá khaã nùng
chõu tuyïët vaâ vaâ chöëng reát töët. Tuy nhiïn vaâo muâa àöng thúâi
tiïët rêët khùæc nghiïåt (úã Nga, Canaàa, bùæc Trung Quöëc), vò thïë,
ngûúâi ta thay thïë noá bùçng cêy vuå thu coá thúâi gian tùng trûúãng
nhanh nhûng nùng suêët thêëp. Luáa mò khöng coân bõ giúái haån
chó àûúåc tröìng trong nhûäng vuâng ön àúái nûäa; “caác giöëng laå”
phaát hiïån trong cuöåc caách maång xanh àaä goáp phêìn phaát triïín
loaåi cêy naây úã nhûäng nûúác AÁ nhiïåt àúái thuöåc trung Mô nhû úã
Mïhicö vaâ chêu AÁ nhû Pakistan vaâ ÊËn Àöå.
Viïåc thu hoaåch luáa mò trïn phaåm vi toaân cêìu vêîn do möåt söë
vuâng chuyïn canh cêy nguä cöëc àaãm nhiïåm, búãi àêy laâ nhûäng
vuâng coá hïå thöëng canh taác phong phuá.
Mùåc duâ mûác gieo cêëy àaä giaãm ài nhûng liïn minh chêu Êu
vêîn àaåt saã lûúång tùng 60% kïí tûâ àêìu nhûäng nùm 70 (nay àaåt
khoaãng 85 triïåu têën). Phaáp laâ nûúác dêîn àêìu vúái saãn lûúång
chiïëm hún 1/3 saãn lûúång cuãa caã chêu Êu. Ukraina vaâ Nga laâ
hai nûúác vêîn aáp duång hònh thûác thêm canh cêy vluáa trong khi
àoá àïí thñch ûáng vúñ àiïìu kiïån tûå nhiïn, luáa mò vêîn àûúåc tröìng
theo hònh thûác quaãng canh úã bïn kia búâ biïín Oural (biïín thuöåc
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 22
Nga phên caách chêu Êu vaâ chêu aá). Kïí tûâ khi liïn bang Xö
Viïët tan raä, Trung Quöëc dêîn àêìu thïë giúái vïì saãn xuêët luáa mò
nhûng saãn lûúång rêët thêët thûúâng vaâ dao àöång theo nhûäng biïën
cöë cuãa thúâi tiïët haâng nùm. “Caác nûúác múái nöíi” trong canh taác
cêy luáa mò nhû Mô, Canada, uác vaâ Ac-hen-tina cuäng aáp duång
hònh thûác quaãng canh vaâ quaá trònh cú giúái hoaá úã bùæc Mô diïîn
ra nhanh àïën choáng mùåt. úã Ac-hen-ti-na vaâ uác, luáa mò thûúâng
gùæn liïìn vúái chùn nuöi vaâ cuäng laâ mùåt haâng xuêët khêíu.
Sau cuâng, Trung Quöëc, caác nûúác bùæc Phi (Tunisie, Algiïri,
Maröëc), vuâng Cêån Àöng, Pakistan vaâ ÊËn Àöå àûúåc xïëp vaâo khöëi
caác quöëc gia coi luáa mò nhû laâ loaåi cêy lûúng thûåc chñnh vaâ vêîn
aáp duång caác biïån phaáp kyä thuêåt cöí truyïìn trong canh taác loaåi
cêy naây.
Möåt ngaânh thûúng maåi toaân cêìu
Ngaây nay, viïåc buön baán luáa myâ trïn thïë giúái giûä möåt vai
troâ àùåc biïåt quan troång vaâ chiïëm khoaãng 20% saãn lûúång lûúng
thûåc thïë giúái.
Luáa mò xïëp haâng thûá hai trong söë caác saãn phêím trao àöíi
trïn thïë giúái, sau dêìu lûãa. Ngaânh kinh doanh luáa mò phaát
triïín trïn phaåm vi toaân thïë giúái, vò trong thúâi gian qua lûúång
luáa mò tiïu thuå tùng maånh úã caác nûúác thïë giúái thûá ba vaâ úã
Àöng Êu.
Cung luáa myâ coá hai àùåc trûng cú baãn. Möåt mùåt, cung luáa
myâ tùng lïn nhûng tùng khöng àïìu, mùåt khaác, cung chó têåp
trung trong tay möåt söë nûúác saãn xuêët lúán. Tûâ nùm 1960, saãn
lûúång luáa mò thïë giúái àaä tùng hún hai lêìn, tûâ 245 triïåu têën lïn
khoaãng 560 triïåu têën vaâo nùm 1992. Viïåc saãn lûúång luáa myâ
tùng laâ do diïån tñch àêët tröìng luáa myâ tùng lïn trong thúâi kyâ
1960-1980 (nhûng hiïån nay, diïån tñch naây àang bõ giaãm) vaâ do
nùng suêët luáa myâ tùng gêëp àöi so vúái nùm 1960 (ngaây nay,
nùng suêët trung bònh cuãa thïë giúái àaåt 25 taå / ha). Ngoaâi ra,
coân phaãi kïí túái viïåc nghiïn cûáu caác giöëng luáa myâ thñch ûáng töët
hún vúái caác àiïìu kiïån tûå nhiïn cuãa núi tröìng, cho pheáp möåt söë
nûúác nhû Mehico, ÊËn Àöå hay Anh phaát triïín ngaânh tröìng luáa
myâ, cuäng goáp phêìn laâm cho saãn lûúång luáa myâ tùng lïn. Tuy
http://ebooks.vdcmedia.com
