Gương mặt thế giới hiện đại ( Q1 )
Nhà nước là hình thái tổ chức kinh tế chính trị quen thuộc trên một lãnh thổ. Từ nhiều thập kỷ nay, thế giới đã được khảo sát tỉ mỉ trên thế giới không còn nơi nào chưa được khám phá.
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 3
Phêìn I
ÀÕA LYÁ KHU VÛÅC
♦ Caác quöëc gia trïn thïë giúái
Nhaâ nûúác laâ hònh thaái töí chûác kinh tïë chñnh trõ quen thuöåc trïn
möåt laänh thöí. Tûâ nhiïìu thêåp kyã nay, thïë giúái àaä àûúåc khaão saát tó mó;
trïn thïë giúái khöng coân núi naâo chûa àûúåc khaám phaá. “Kyã nguyïn cuãa
möåt thïë giúái hoaân chónh àaä bùæt àêìu” (Paul Valeáry). Trûâ chêu Nam
cûåc, nhûäng vuâng àêët nöíi àïìu àûúåc chia thaânh nhiïìu quöëc gia lúán hay
nhoã, àûúåc giúái haån búãi caác àûúâng biïn giúái do con ngûúâi hoùåc tûå nhiïn
taåo ra (chùèng haån nhûäng vuâng duyïn haãi).
Vúái sûå biïën mêët cuãa caác àïë chïë lúán chêu Êu sau chiïën tranh thïë
giúái thûá nhêët, vúái viïåc giaãi phoáng khoãi chïë àöå thûåc dên vaâo nhûäng
nùm 60, vúái viïåc giaânh laåi àöåc lêåp cuãa caác tiïíu quöëc vuâng àaão vaâ vúái
nhûäng àaão löån liïn tiïëp khi Liïn Xö tan raä, sûå chia nhoã chñnh trõ trïn
thïë giúái àaä tùng lïn. Nùm 1945, coá 55 nûúác àöåc lêåp vaâ coá chuã quyïìn.
Ngaây nay con söë naây àaä lïn àïën 191 quöëc gia. Giûäa nhûäng quöëc gia
naây coá sûå khaác biïåt lúán: laâm sao so saánh àûúåc nûúác Nga röång lúán, bao
truâm 13% laänh thöí nöíi trïn thïë giúái, vúái nûúác Nauru nhoã beá? 71.000
dên Seychelle coá àaáng gò so vúái 1,2 tyã dên Trung Hoa? Nûúác
Mauritani, Bölivia coá mêåt àöå dên söë dûúái 10 ngûúâi/km2 trong khi àoá
Bangladest coá 800 ngûúâi /km2. Hún 40 quöëc gia (bao göìm caã
Vaticùng, Saint- Marin vaâ Andore) bõ loåt giûäa caác nûúác coá chung biïn
giúái vaâ bõ lïå thuöåc vaâo caác nûúác naây vò quan hïå buön baán.
Nhiïìu nûúác múái noái chung àaä baão toaân àûúåc sûå baânh trûúáng maâ hoå
àaä tûâng coá bùçng viïåc phên chia haânh chñnh (theo chïë àöå cöång hoaâ liïn
bang hoùåc thuöåc àõa). Vêën àïì dên töåc trong loâng caác khu vûåc bõ phên
chia vêîn töìn taåi. Sûå phên chia àöi khi àûúåc tiïën haânh möåt caách voä
àoaán. Nhûäng vêën àïì naây vêîn nöíi cöåm, àöi khi vúái baåo lûåc, khi giûäa
quöëc gia vaâ dên töåc coá sûå mêët cên àöëi lúán.
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 4
♦ Caác quöëc gia luåc àõa vaâ caác nûúác nhoã
Saá u nûúác khöí ng löì , möî i nûúá c chiïëm 7.500.000 km2, àoá laâ : Nga,
Canaàa, Trung Quöëc, Mô, Braxin vaâ uá c. Toaân böå nhûä ng nûúá c naâ y
chiïë m hún möå t nûãa diïå n tñch phêìn àêë t nöíi . Laänh thöí röå ng lúá n êë y àaä
mang laåi cho nhûä ng nûúác naâ y nhiïì u lúå i thïë vïì kinh tïë khöng thïí
phuã nhêån àûúå c. Nguöì n taâ i nguyïn àêët vaâ trong loâng àêët rêë t phong
phuá vaâ àa daå ng. Ngûúåc laåi, noá cuäng bao haâm nhûäng khoá khùn trong
viïå c vêå n taãi vaâ laâ m chuã khöng gian. Thûúâ ng thò möå t phêìn lúá n laän h
thöí cuãa caá c quöëc gia naâ y khöng àûúå c khai thaá c, trûâ caá c moã vaâ khu
vûå c ñt dên cû. Àoá laâ trûúân g húå p cuã a caác vuâng Sibïri cuã a Nga, vuân g
nuá i cuãa Mô, vuâng têy Trung Quöëc (Xûúng Giang, Têy Taån g), vuâng
Amazön, caã nhûä ng bònh nguyïn trong loâng Braxin vaâ khu vûåc Trung
vaâ Têy uác . Mêåt àöå dên cû trung bònh úã uác laâ gêì n 2 ngûúâi /km2
nhûng gêì n 70% dên cû laå i têåp trung úã 5 thaâ nh phöë lúán haâ ng triïåu
dên (Sydney, Melbourne, Brisban, Adeá laide vaâ Perth).
Viïåc xêy dûång àûúâng xuyïn Sibïri, àûúâng xuyïn luåc àõa Bùæc Mô,
viïåc àûa vaâo sûã duång àûúâng sùæt vaâ àûúâng böå vïì caác tónh ngoaåi vi cuãa
Trung Quöëc, coá têìm quan troång chiïën lûúåc vïì kinh tïë, khai thaác caác
nguöìn taâi nguyïn, thöng thûúng vúái caác dên töåc thiïíu söë vaâ caác vuâng
biïn giúái.
Chñn nûúác, chûa hùèn laâ nhûäng nûúác röång nhêët, coá trïn 100 triïåu
dên. Nhûäng nûúác naây chiïëm trïn 60% dên söë toaân thïë giúái. 1/5 dên söë
thïë giúái söëng úã Trung Quöëc, 12% dên chêu Phi söëng úã Nigiïria, ngûúâi
Braxin chiïëm 1/3 dên Mô Latinh. Khöng gian röång lúán, nguöìn nhên
lûåc döìi daâo laâ möåt trong nhûäng yïëu töë cú baãn cuãa sûác maånh kinh tïë
cuãa möîi quöëc gia, tuy nhiïn caác nûúác àang phaát triïín vúái söë dên
trong àöå tuöíi lao àöång cao nhûng hiïåu suêët lao àöång thêëp vaâ luön
trong tònh traång thiïëu viïåc laâm luön caãm thêëy “bõ boã rúi” so vúái caác
nûúác cöng nghiïåp. Trung Quöëc (nûúác àöng dên nhêët) xïëp haâng thûá 9
trïn thïë giúái vïì töíng thu nhêåp quöëc dên vaâ àûáng thûá 145 vïì töíng thu
nhêåp quöëc dên trïn àêìu ngûúâi. Trong tûúng lai gêìn, Braxin seä àûán g
haâng thûá 10 vïì töíng saãn phêím quöëc dên vaâ thûá 70 vïì töíng saãn phêím
quöëc dên trïn àêìu ngûúâi.
Möåt söë nûúác ài lïn tûâ àiïìu kiïån lõch sûã vaâi trùm nùm nhû (Mönacö,
Andorre, Leich Tenstein), möåt söë nûúác khaác ra àúâi trong laân soáng giaãi
phoáng cuãa nhûäng nùm sau chiïën tranh (caác nûúác Àöng Nam aá, chêu
Phi) vaâ cuöëi cuâng laâ möåt söë nûúác giaânh àöåc lêåp trong nhûäng nùm 70-
80 (nhû möåt söë quêìn àaão, caác àaão thuöåc Caribï vaâ Thaái Bònh Dûúng).
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 5
Tuy nhiïn, caác nûúác naây àoáng vai troâ khöng nhoã vaâ laâ muåc tiïu hêëp
dêîn búãi chñnh saách thuïë quan (chùèng haån Bahamas), búãi nguöìn taâi
nguyïn khoaáng saãn (phöët phaát úã Nauru) vaâ búãi võ trñ chiïën lûúåc vaâ sûå
hêëp dêîn du lõch. Têët caã nhûäng nûúác naây àïìu mong muöën àûúåc hûúãng
troån veån nïìn àöåc lêåp cuãa mònh; phêìn lúán nhûäng nûúác naây àïìu gia
nhêåp Liïn Hiïåp Quöëc vaâ coá tiïëng noái trong Höåi àöìng.
Sûå khaác biïåt giûäa caác nûúác cuäng liïn quan túái cêëu truác chñnh trõ.
Möåt söë nhaâ nûúác, thûúâng àûúåc töí chûác theo kiïíu cuä, têåp trung hoaá
quyïìn lûåc- möåt chñnh phuã duy nhêët coá trong tay moåi quyïìn lûåc trïn
toaân laänh thöí nhû Phaáp, vûúng quöëc Anh... úã möåt söë nûúác khaác, chñnh
quyïìn vuâng àaãm nhiïåm caác nhiïåm vuå, taách khoãi chñnh quyïìn trung
ûúng. Àoá laâ trûúâng húåp caác nûúác röång lúán nhû Mô, Canaàa, Braxin,
vaâ möåt söë nûúác nhoã hún nhû Àûác, Thuåy Sô.
Vai troâ cuãa lõch sûã
Chêu Êu laâ chêu luåc bõ chia cùæt nhiïìu nhêët. Khöng núi naâo trïn
thïë giúái laåi coá nhiïìu quöëc gia vaâ caác quöëc gia laåi nhoã beá nhû vêåy.
Nûúác Phaáp laâ möåt vñ duå àiïín hònh cuãa nhûäng nûúác maâ tònh caãm
dên töåc, àûúåc nhen nhoám qua nhiïìu thïë kyã, húåp phaáp hoaá quyïìn lûåc
cuãa nhaâ nûúác. Kïí tûâ khi vua Hugues Capet àûúåc caác Cöng khanh tön
lïn vaâo nùm 987, lõch sûã nûúác Phaáp laâ lõch sûã cuãa möåt laänh chuáa àêëu
tranh àïí múã röång laänh thöí, liïn kïët caác tónh lên cêån, chiïën thùæng caác
thïë lûåc li khai xuêët hiïån úã möåt vuâng àêët cöng tûúác naâo àoá vaâ àïí àöëi
khaáng vúái nhûäng laänh thöí khaác àang hònh thaânh cuâng thúâi àoá. Vò
vêåy, xung quanh chñnh quyïìn têåp trung quên chuã vaâ trong möåt
khöng gian giúái haån búãi caác àûúâng biïn giúái thiïng liïng, àaä ra àúâi
caác quöëc gia dên töåc nhû Phaáp, Anh, Têy Ban Nha, vaâ Böì Àaâo Nha.
Theo mö hònh naây, phong traâo dên töåc lan khùæp chêu Êu vaâo thïë kyã
XIX: Hy Laåp giaânh àöåc lêåp tûâ Thöí Nhô Kyâ (1830), ngûúâi xûá Wallonie
vaâ ngûúâi Flammand liïn kïët chöëng laåi doâng hoå Orange - Nassau àïí
lêåp ra nûúác Bó (1830), ngûúâi Italia thöëng nhêët àêët nûúác nùm 1861
(bùæt àêìu tûâ Cavour) vaâ Bismack tuyïn böë àïë chïë Àûác - àïë chïë Reich
thûá hai úã Versaille vaâo thaáng giïng nùm 1871.
Sau àaåi chiïën thïë giúái thûá nhêët, caác quöëc gia dên töåc tiïëp tuåc àûúåc
thaânh lêåp sau sûå suåp àöí cuãa caác àïë chïë trung Êu: Ba Lan, Seác-
Slövakia vaâ Nam Tû àûúåc thaânh lêåp nùm 1918 trong khi Hungari vaâ
aáo laåi taách ra. Sûå tan raä cuãa Liïn Xö vaâ sûå àöí bïí cuãa Nam Tû caâng
thuác àêíy thïm sûå chia cùæt trïn baãn àöì chñnh trõ chêu Êu (1991-1992).
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 6
Phong traâ o dên töå c khúã i nguöì n tûâ chêu Êu. Phong traâ o naâ y phaã n
laå i chñnh chêu Êu sau thïë chiïë n thûá II. Caá c àïë chïë thûå c dên suå p
àöí , bùæ t àêì u tûâ chêu AÁ vúá i sûå chia cùæ t êë n Àö - Pakistan (1947), viïå c
giaâ n h àöå c lêå p cuã a Inàönïxia nùm 1949 vaâ caá c nûúá c Viïå t Nam - Laâ o
- Campuchia. Nhûng chñnh chêu Phi laâ núi bõ àaã o löå n sêu sùæ c nhêë t .
Nkruma giaâ n h àöå c lêå p tûâ Ghana vaâ o nùm 1957, Seá k outourï giaâ n h
àöå c lêå p tûâ Ghinï (1958). Kïí tûâ àoá , chêu Phi àûúå c giaã i phoá n g chñnh
trõ, coá khi àûúå c giaã i phoá n g tûâ mêî u quöë c , coá khi giaâ n h àûúå c nhúâ caá c
cuöå c chiïë n tranh giaã i phoá n g. Nùm 1945, chó coá 3 quöë c gia àöå c lêå p laâ
Libïria, Ïthiopia, vaâ Ai Cêå p . Ngaâ y nay, sau khi Namibi giaâ n h àöå c
lêå p (1990), sûå nghiïå p giaã i phoá n g toaâ n chêu luå c àaä àûúå c hoaâ n têë t .
Cöng cuöåc giaânh laåi àöåc lêåp cuãa caác quöëc gia naây laâ möåt sûå kiïån
chñnh trõ. Caác biïn giúái àaä àûúåc êën àõnh búãi chñnh quöëc ngaây nay
vaåch ra àûúâng biïn giúái cho caác quöëc gia múái, khöng kïí ngön ngûä,
dên töåc hay löëi söëng. Àöëi vúái dên chêu Phi, cuöåc söëng gùæn boá vúái laâng
maåc hún laâ gùæn boá vúái möåt nhaâ nûúác, sûå thöëng nhêët dên töåc thêåt khoá;
sûå hoaâ húåp dên töåc bõ ngùn caãn búãi sûå khaác biïåt vïì vùn hoaá vaâ dên
töåc. Vò thiïëu cú cêëu nöåi taåi, quên àöåi luön laâ lûåc lûúång duy nhêët coá töí
chûác. Chïë àöå quên sûå cuäng nhû caác cuöåc àaão chñnh cuãa quên àöåi quaá
nhiïìu. Mùåt khaác, ngön ngûä tûâ chñnh quöëc - ngön ngûä tinh hoa - laâ
chêët kïët dñnh caác nïìn vùn hoaâ thöëng nhêët, àoá laâ àiïìu tûå nhiïn. Bùçng
caách naây hay caách khaác, àïí àoaån tuyïåt vúái quaá khûá thûåc dên vaâ àïí
trúã laåi vúái cöåi nguöìn vùn hoaá dên töåc, maâ nhiïìu quöëc gia àaä àöíi tïn;
Dahömey thay cho Beánin, Zaire thay cho Cöngö thuöåc Bó cuä,
Buöëckina thay cho Haut-Volta, Zimbawe thay vò Rhodesie du Sud
(nam Rhodesie)...
Cuöëi cuâng, àöi khi nhúâ tön giaáo maâ möåt söë quöëc gia àaä coá àûúåc sûå
hoaâ húåp dên töåc. Caác khaái niïåm tön giaáo vaâ nhaâ nûúác gùæn chùåt vúái
nhau. Caác nûúác cöång hoaâ Höìi giaáo (Pakistan, Iran...) cöng nhêån kinh
Cöran nhû böå luêåt dên sûå. Sûå àöìng hoaá nhaâ nûúác - quöëc gia - tön giaáo
àûúåc àêíy maånh hún trong caác chïë àöå quên chuã Höìi giaáo tuyïåt àöëi
Trung Àöng nhû (A Rêåp xï uát, Köweát). Nhaâ nûúác Israel, 83% dên söë
laâ dên Do thaái, àûúåc thaânh lêåp nùm 1948 trong böëi caãnh tön giaáo vaâ
chñnh trõ thuâ àõch. Àoá chñnh laâ kïët quaã cuãa phong traâo Xi-on Do thaái,
phaát triïín vaâo cuöëi thïë kyã XIX. Thûåc ra, nhaâ nûúác laâ phi tön giaáo,
nhûng sûå hoaâ húåp cuãa nhaâ nûúác àûúåc thïí hiïån úã quyïët têm cuãa nhên
dên chöëng laåi sûå aáp bûác cuãa caác quöëc gia Höìi giaáo lên bang.
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 7
♦ Hiïån traång thïë giúái
Hún 6 tyã ngûúâi phên böë trïn 191 nûúác (vaâ caác thuöåc àõa nïëu coá),
nùçm raãi raác khöng àïìu trïn 5 chêu luåc. Trong haâng ngaân nùm, mûác
tùng trûúãng dên söë rêët chêåm, thò àïën cuöëi thïë kyã XX, dên söë àaä tùng
voåt lïn nhanh choáng (àùåc biïåt sau nùm 1950). Nùm 1840, thïë giúái lêìn
àêìu tiïn coá 1 tyã ngûúâi. Àïën nùm 1930 àaä àaåt àïën tyã ngûúâi thûá hai vaâ
trûúác nhûäng nùm 80, dên söë thïë giúái àaä àaåt àïën con söë 5 tyã. Àoá chñnh
laâ sûå kiïån troång àaåi trong lõch sûã thïë giúái.
Sûå tiïën triïín cuãa loaâi ngûúâi diïîn ra dûúái sûå chïnh lïåch vïì nhiïìu
mùåt;
- Chïnh lïå c h vïì ngön ngûä : Coá khoaã n g 3000 thûá tiïë n g àûúå c noá i
trïn thïë giúá i , trong àoá tiïë n g Trung hún 1 tyã ngûúâ i sûã duå n g, tiïë n g
Anh 425 triïå u , tiïë n g Hinài 404 triïå u , tiïë n g Têy Ban Nha 300 triïå u .
- Chïnh lïåch vïì tön giaáo: 1,3 tyã ngûúâi theo Kitö giaáo, 900 triïåu
ngûúâi Höìi giaáo, 700 triïåu ngûúâi theo àaåo Phêåt.
- Chïnh lïåch vïì vuâng vùn hoaá: Vuâng vùn hoaá chêu Phi bao truâm
toaân böå chêu Phi nam Sahara, vuâng vùn hoaá chêu Êu traãi röång tûâ
Bùæc Mô cho túái uác.
- Chïnh lïåch giûäa caác nûúác cöng nghiïåp phaát triïín (thu nhêåp quöëc
dên trïn àêìu ngûúâi hún 10.000 $/nùm) vaâ caác nûúác chêåm tiïën (thu
nhêåp quöëc dên theo àêìu ngûúâi dûúái 300 $/nùm.)...
Tuy nhiïn, thïë kyã XX cuäng laâ thïë kyã ài laåi cuãa con ngûúâi, thïë kyã
cuãa haâng hoaá vaâ tû tûúãng. Khaái niïåm khoaãng caách vïì thúâi gian vaâ
khoaãng caách giaá caã coá yá nghôa hún so vúái khaái niïåm khoaãng caách tñnh
bùçng cêy söë. Moåi sûå viïåc diïîn ra nhû thïí ngaânh vêån taãi àaä ruát ngùæn
khöng gian laåi: kïí tûâ nay, khöng coân núi naâo trïn thïë giúái laåi nùçm
ngoaâi sûå phuå thuöåc lêîn nhau cuãa hïå thöëng toaân cêìu”.
Thïë giúái bõ phên chia, thïë giúái “söë nhiïìu”
Khoaã n g 40 nûúá c , chiïë m 25% dên söë thïë giúá i vaâ 80% saã n lûúå n g
thïë giúá i , laâ caá c nûúá c nhû; Mô Canaàa, caá c nûúá c chêu Êu, Nhêå t Baã n ,
uá c , vaâ Niu Dilên. Caá c nûúá c naâ y ñt nhiïì u cuä n g àûúå c aã n h hûúã n g búã i
cuöå c caá c h maå n g cöng nghiïå p vaâ àiïì u kiïå n söë n g cuã a ngûúâ i dên àöì n g
àïì u nhau: àö thõ hoaá keá o theo cöng nghiïå p hoaá trïn phaå m vi 60%
dên söë maâ nhu cêì u cuöå c söë n g ñt nhiïì u cuä n g àûúå c thoaã maä n vaâ tyã lïå
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 8
tùng trûúã n g dên söë hiïå n nay àaå t tûâ 0 àïë 0,8%, àaä dêì n dêì n tuå t
xuöë n g tûâ nhûä n g nùm 1965-1970.
Tuy nhiïn, àöìng nhêët khöng coá nghôa laâ àún nhêët. Giûäa caác nûúác
giaâu hay nhûäng nûúác “miïìn Bùæc” vêîn coá nhûäng sûå khaác biïåt lúán. Thu
nhêåp quöëc dên trïn àêìu ngûúâi (möåt khaái niïåm coân chûa àêìy àuã
nhûng dïî sûã duång) úã Thuåy Sô cao gêëp gêìn 18 lêìn úã Ba Lan. Lûåc lûúång
laâm nöng nghiïåp chó chiïëm 3% söë dên lao àöång úã Mô vaâ Anh, nhûng úã
Nga laâ 15%, Ba Lan 28%, vaâ Têy Ban Nha 11%.
Phêìn coân laåi cuãa thïë giúái (caác nûúác thuöåc thïë giúái thûá ba- caác nûúác
àang phaát triïín hay caác nûúác “phña Nam”) chiïëm 3/4 dên söë toaân thïë
giúái, laâ núi coá saãn lûúång vaâ sûác saãn xuêët thêëp, thiïëu lûúng thûåc vaâ y
tïë, núi buâng nöí dên söë. Tyã lïå tùng trûúãng tûå nhiïn thûúâng àaåt trïn
2%/nùm vaâ coá thïí vûúåt lïn 3% (úã Kenya, Algiïri...). Phêìn lúán dên cû
caác nûúác naây laâm nöng nghiïåp vaâ söëng úã nöng thön.
Thïë giúá i thûá ba cuä n g khaá àa daå n g. Khoaã n g caá c h thu nhêå p cuä n g
àaá n g kïí , trûâ nhûä n g nûúá c dêì u moã . Àaâ i Loan vaâ Haâ n Quöë c coá mûá c
thu nhêå p àêì u ngûúâ i cao hún Ba Lan, cao gêë p 10 lêì n so vúá i
Campuchia vaâ Ïthiopia. Giûä a caá c nûúá c thuöå c thïë giúá i thûá ba, tònh
hònh chñnh trõ vaâ y tïë cuä n g rêë t khaá c nhau, cuä n g nhû ngûúâ i ta thêë y
úã caá c nûúá c naâ y tyã lïå chïë t cao nhêë t haâ n h tinh (hún 2% úã Ethiopie,
Sömani, Tchad, Gambie vaâ úã Sierra- Leone.), thêë p hún möå t chuá t (úã
Panama vaâ Singapore 0,5%, úã Braxin vaâ Trung Quöë c 0,8%). Caá c
nûúá c coá nïì n kinh tïë tûå do úã phûúng Têy theo nguyïn tùæ c saá n g kiïë n
caá nhên, chaå y theo lúå i nhuêå n , tûå do caå n h tranh vaâ súã hûä u caá nhên
vïì tû liïå u saã n xuêë t (nhaâ maá y , àêë t àai, tiïì n vöë n ). Caá c nûúá c phûúng
Àöng aá p duå n g phûúng thûá c quaã n lyá xaä höå i chuã nghôa, súã hûä u têå p
thïí vïì tû liïå u saã n xuêë t , hïå thöë n g kïë hoaå c h. Sau khi Liïn Xö tan raä ,
theo gûúng nûúá c Nga, caá c nûúá c cöå n g hoaâ thuöå c Liïn Xö cuä , phêì n
lúá n têå p trung trong Cöå n g àöì n g caá c quöë c gia àöå c lêå p SNG cuä n g nhû
caá c nûúá c trung - àöng Êu dêì n dêì n hûúá n g àïë n nïì n kinh tïë tûå do.
♦ Möåt thïë giúái nhiïìu nguy cú
Naån àoái vêîn diïîn ra trong hêìu hïët caác nûúác thuöåc thïë giúái thûá ba,
tiïëp tuåc àe doaå phêìn lúán nhên loaåi. Möîi ngaây möîi ngûúâi cêìn 2200-
2500 calo. Trong khi caác nûúác “phûúng bùæc” àaåt gêìn 3000 calo/ ngaây
thò 500 triïåu dên “phûúng Nam” thiïëu lûúng thûåc triïìn miïn. Xuêët
ùn trung bònh úã Mali vaâ Ethiopie àaåt 1800 calo. Naån àoái cuäng aãnh
hûúãng túái khu vûåc Àöng Nam aá, caác cao nguyïn vaâ hêìu hïët chêu Phi,
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 9
vúái àónh cao úã Bùnglaàest, chêu Phi Sahara, úã Madagasca vaâ Nordes
(Braxin). Tûâ àêìu nhûäng nùm 1960, saãn lûúång lûúng thûåc úã chêu Phi
khöng tiïën kõp vúái mûác tùng dên söë. Naån thiïëu lûúng thûåc lan röång
keáo theo haâng loaåt nhûäng cùn bïånh do thiïëu dinh dûúäng. Caác khu vûåc
naây coân thiïëu caã nûúác uöëng.
Nguy cú vïì möi trûúâng sinh thaái bùæt àêìu xuêët hiïån khi con ngûúâi
khai thaác vaâ chïë biïën nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn. Sa maåc tiïën
nhanh vïì Sahel laâ do haån haán tùng cûúâng, tuy nhiïn con ngûúâi vïì
phêìn mònh cuäng phaãi chõu traách nhiïåm vaâ laâ taác nhên chuã yïëu cuãa
sûå sa maåc hoaá. Naån chaáy rûâng khiïën àêët àai trúã nïn cùçn cöîi ngaây
möåt nhiïìu, aáp lûåc dên söë vaâ chùn thaã suác vêåt quaá mûác gêy nïn sûå
xuöëng cêëp nghiïm troång cuãa hïå sinh thaái moãng manh. Trong voâng
nûãa thïë kyã, 650.000km2 (lúán hún caã diïån tñch nûúác Phaáp) àêët canh
taác quanh sa maåc Sahara àaä bõ sa maåc hoaá. úã Xuàùng, sa maåc àaä tiïën
vïì phña nam haâng trùm kilömeát. Àêët àai ngheâo naân úã miïìn trung
phña têy vaâ úã Kazacxtan bõ vùæt kiïåt búãi viïåc tröìng nguä cöëc vö töõ vaå.
Rûâng Amazön, cung cêëp cho bêìu khñ quyïín traái àêët lûúång öxi lúán,
baãn thên noá hiïån giúâ cuäng bõ àe doaå. Möîi nùm coá khoaãng 125.000
km2 rûâng trïn thïë giúái bõ mêët ài do khai phaá àêët hoang bûâa baäi hoùåc
do ö nhiïîm (nhûäng trêån mûa axit xuöëng rûâng úã Àûác). Lûúång khñ
caácbonñc trong khñ quyïín àang tùng laâm tùng nhiïåt àöå khöng khñ, àùåc
biïåt trong nhûäng khu àö thõ.
Nhûäng maåch nûúác ngêìm úã caác vuâng nöng nghiïåp coá haâm lûúång nitú
quaá cao. Baáo caáo Meadow nùm 1972 nhêën maånh túái sûå kiïåt quïå cuãa
nguöìn nûúác àõa têìng.
Chaåy àua vuä trang vaâ quên sûå hoaá thïë giúái coân laâ möëi nguy cú cêëp
baách hún. Trïn toaân thïë giúái, chi phñ cho quên sûå vûúåt trïn 1000 tyã $
(ngang vúái söë núå cuãa caác nûúác trong thïë giúái thûá ba) tûúng àûúng mûác
chi phñ 200 $ trïn àêìu ngûúâi möîi nùm. Khoaãng 50 nûúác trïn thïë giúái
hiïån nay coá vuä khñ nguyïn tûã. Kïët thuác chiïën tranh laånh àaä coá haâng
loaåt caác hiïåp àõnh vïì giaãi trûâ vuä khñ haåt nhên(Hiïåp àõnh Start II vaâ
Hiïåp ûúác Paris nùm 1993 vïì vuä khñ hoaá hoåc). Sûå phaát triïín vuä khñ
haåt nhên laâ nguöìn göëc chñnh cuãa moåi nöîi lo.
♦ Tûâ thïë giúái hai cûåc àïën thïë giúái àa cûåc
Caã Mô vaâ Liïn Xö àïì u tham gia vaâo cuöå c chiïë n chöëng àïë quöëc
Reich àïå tam cuãa Àûá c, nhûng vûâ a giaân h àûúå c thùæng lúå i thò sûå bêët
àöì ng vïì tû tûúãng, chñnh trõ vaâ kinh tïë laåi lïn àïë n àónh cao giûä a
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 10
“Àöng” vaâ “Têy”. Sûå phên chia nûúác Àûác thaânh hai khöëi Àöng -Têy
tûúå ng trûng cho sûå chia cùæ t chêu Êu qua “bûá c maâ n sùæt” vaâ sûå chia
cùæ t thïë giúá i. Möî i khöë i coá töí chûá c riïng.
Traãi qua nhiïìu nùm, tònh hònh naây cuäng coá nhiïìu thùng trêìm
trûúác khi chêëm dûát, vúái sûå suåp àöí cuãa Liïn Xö cuä. De Gaulle phaãn àöëi
giúái laänh àaåo Mô, phuã nhêån quyïìn baá chuã cuãa àöìng àöla vaâ ruát quên
Phaáp ra khoãi khöëi NATO (1966). Vïì phêìn caác nûúác thuöåc thïë giúái thûá
ba, giaânh àöåc lêåp trong thêåp kyã 60, hoå noi theo Bùngàung-thaânh phöë
thõnh vûúång bêåc nhêët cuãa Inàönïxia (1960), vaâ ñt nhêët trong diïîn
thuyïët, cöë gùæng töí chûác theo khuynh hûúáng “khöng liïn kïët”, àöìng
thúâi phaãn àöëi töí chûác hai khöëi. Hún nûäa, nhûäng nûúác laâm mö hònh àaä
àaánh mêët ài quyïìn uy cuãa mònh: Mô chõu thêët baåi úã Cuba, Viïåt Nam
vaâ Trung Àöng.
Trïn phûúng diïån kinh tïë, hai cûúâng quöëc àöëi àõch àaä coá sûå can
thiïåp cuãa caác nûúác trung gian múái. Nhêåt Baãn àaä trúã thaânh “cûúâng
quöëc thûá 3” vaâo nùm 1970. Vûâa múái traãi qua khuãng hoaãng, thïë maâ
Nhêåt Baãnàaåt tyã lïå tùng trûúãng vûúåt caã nhûäng nûúác cöng nghiïåp.
Cöång àöìng chêu Êu múã röång ra 12 nûúác, àaä trúã thaânh cûúâng quöëc
kinh tïë söë möåt thïë giúái trong hoaân caãnh höåi nhêåp thaânh cöng. Sûå
vûún lïn cuãa caác con röìng chêu AÁ nhû Haân Quöëc, Àaâi Loan, Höìng
Köng, Singapore vaâ cuãa caác nûúác cöng nghiïåp múái khaác àang laâm xaáo
tröån caác con baâi. Mô - Nhêåt vaâ Cöång àöìng chêu Êu trúã thaânh nhûäng
cûúâng quöëc kinh tïë.
Sûå buâng nöí cuãa caác nûúác thuöåc thïë giúái thûá ba, àa daång hún bao
giúâ hïët, nhûäng sûå kiïån úã Trung Quöëc (1989), sûå ngoi lïn cuãa phong
traâo baão thuã Höìi giaáo, sûå tiïën túái - àöi khi bi kõch - cuãa Àöng Êu,
chiïën tranh vuâng Võnh (1991) vaâ cùng thùèng keáo daâi giûäa caác nûúác
Trung Àöng khiïën ta phaãi xem xeát laåi sûå cên bùçng trong thïë giúái àa
cûåc naây.
♦ Baãy cûúâng quöëc
Tûâ nùm 1975 àïën nay, haâng nùm caác võ nguyïn thuã quöëc gia cuãa
caác nûúác “giaâu nhêët thïë giúái” laåi nhoám hoåp àïí baân viïåc àöìng thïí hoaá
chñnh saách kinh tïë cuãa hoå, trûúác hïët laâ àïí àöëi phoá vúái cuöåc khuãng
hoaãng xuêët phaát tûâ sau nùm 70 laâm chao àaão thïë giúái.
Baãy cûúâng quöëc hay khöëi G7 göìm: Mô, Nhêåt Baãn, Àûác, Phaáp, Anh,
Italia, vaâ Canaàa, coá töíng thu nhêåp quöëc dên cao nhêët thïë giúái. Caác
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 11
nûúác naây àaä aáp duång nïìn kinh tïë tûå do, möåt söë núi coân mang maâu sùæc
kinh tïë nhaâ nûúác (Phaáp, Italia), àaä àaåt àûúåc nhiïìu thaânh tûåu vïì kinh
tïë xaä höåi tûâ nùm 1970. Vïì mùåt chñnh trõ, têët caã caác nûúác naây àïìu theo
chïë àöå nghõ viïån vúái chñnh saách àa àaãng. Xen keä, àoá laâ qui tùæc, (kïí caã
khi nïìn dên chuã Cú àöëc giaáo úã Italia tham gia têët caã caác liïn mimh
chñnh phuã tûâ nùm 1945 vaâ Àaãng Tûå do dên chuã cuãa Nhêåt luön chiïëm
àa söë aáp àaão trong caác cuöåc bêìu cûã Quöëc höåi tûâ 1955-1993 kïí tûâ nùm
naây Àaãng naây khöng coân chiïëm àa söë nûäa)
Caác nûúác theo chïë àöå töíng thöëng (Phaáp, Myä), Quên chuã nghõ viïån
(Nhêåt, Anh) hoùåc cöång hoaâ nghõ viïån (Àûác,yá). Caác nûúác cöng nghiïp
lêu àúâi (Anh, Phaáp),cûúâng quöëc kinh tïë (Myä) hay caác nûúác “kinh tïë
thêìn kyâ” (Àûác, Nhêåt), trïn trûúâng quöëc tïë, àïìu laâ caác nûúác giaâu vaâ
phaát triïín(bao göìm caã caác nûúác nhoã trong khu vûåc).
♦ Sûác nùång toaân cêìu cuãa G7
Nhiïìu chó söë kinh tïë xaä höåi cho pheáp àaánh giaá cao vai troâ vûúåt tröåi
cuãa G7 trïn vuä àaâi quöëc tïë.
Töíng thu nhêp quöëc dên cuãa 7 nûúác lúán naây tûúng àûúng vúái 55%
töíhg saãn lûúång thïë giúái vaâ thu nhêåp quöëc dên theo àêìu ngûúâi luön
vûúåt mûác 17000 $ möîi nùm.
Mûác tiïu thuå nùng lûúång cuãa möåt nûúác laâ phûúng tiïån chó ra mûác
àöå phaát triïín cöng nghiïåp cuãa nûúác êëy; mûác tiïu thuå nùng lûúång àûúåc
tñnh theo àêìu ngûúâi cuäng chó ra mûác àöå tiïån nghi. Baãy nûúác cöng
nghiïåp phaát triïín nhêët thïë giúái tiïu thuå trïn 40% nùng lûúång toaân
thïë giúái (riïng Mô gêìn 25%), nhûng nïëu tñnh theo àêìu ngûúâi thò
Canaàa laâ nûúác tiïu thuå haâng àêìu, gêìn gêëp 4 lêìn ngûúâi Italia.
Caác thõ trûúâng chûáng khoaán cuãa möîi nûúác trong 7 nûúác naây chiïëm
võ trñ chuã chöët trong tû baãn thïë giúái. Tû baãn hoaá chûáng khoaán, diïîn
ra taåi caác àiïím giao dõch úã Tökyö (vaâo thúâi àiïím àoá, àêy laâ súã giao
dõch chûáng khoaán àêìu tiïn trïn thïë giúái àûúåc tû baãn hoaá vò sûå thùng
giaáng cuãa àöìng Yïn), New York, Luên Àön, Törontö, Francfort, Paris
vaâ Milan, chiïëm töíng söë 88% tû baãn thïë giúái.
Sûå thön tñnh cuãa 7 nûúác lúán àöëi vúái tû baãn thïë giúái bùæt àêìu sau khi
xem xeát caác doanh nghiïåp cöng nghiïåp lúán (phêìn lúán laâ caác cöng ty àa
quöëc gia àoáng trïn khùæp 5 chêu). Trong söë 25 doanh nghiïåp haâng àêìu
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 12
thïë giúái, coá 10 doanh nghiïåp cuãa Mô, 4 cuãa Nhêåt Baãn, 3 cuãa Àûác, 3
cuãa Italia, 1 cuãa Phaáp, vaâ 3 cuãa Anh.
Sûå phên böë theo ngaânh cuãa dên lao àöång àùåc trûng búãi viïåc giaãm
söë lao àöång trong ngaânh nöng nghiïåp vaâ tùng lïn úã ngaânh dõch vuå.
Nhûäng ngaânh yïëu keám nhêët (àöëi vúái vêën àïì viïåc laâm) têåp trung úã
Anh (2,5%) vaâ Mô (3%). Àêy laâ dêëu hiïåu vïì nùng suêët nöng nghiïåp
àaåt kyã luåc.
Ngûúåc laåi, ngaânh dõch vuå luön chiïëm hún nûãa söë dên lao àöång
(78% úã Mô vaâ Canaàa), minh chûáng cho sûå thêm nhêåp cuãa caác nûúác
naây vaâo kyã nguyïn maâ ngûúâi ta cho laâ hêåu cöng nghiïåp.
Ngaânh luyïån kim khöng coân laâ ngaânh coá chó tiïu bùæt buöåc àöëi vúái
sûác maånh cöng nghiïåp. Canaàa laâ nûúác duy nhêët trong söë 7 cûúâng
quöëcsaãn xuêët nhiïìu theáp hún trong nùm 1992 so vúái nùm 1974, trûúác
khi bõ khuãng hoaãng. úã àêu cuäng thïë, sûå sa thaãi luön keáo theo viïåc cú
cêëu laåi. Hiïån nay Nhêåt laâ nûúác saãn xuêët söë möåt thïë giúái, Phaáp chõu
tuåt so vúái Braxin, Haân Quöëc vaâ ÊËn Àöå. Vúái sûå phuåc höìi vûâa qua, G7
àaãm baão àaåt 40% saãn lûúång thïë giúái. Têåp àoaân söë möåt cuãa Mô (USX,
trûúác àêy laâ US steel) giúâ chó coân àûáng thûá 3 trïn thïë giúái.
Traái laåi, sûå thöëng lônh cuãa G7 vêîn khöng thïí phuã nhêån àûúåc nhúâ
caác ngaânh cöng nghiïåp cöng nghïå cao hûúáng vaâo khaách haâng coá thu
nhêåp cao. 7 nûúác naây chiïëm 7 trong söë 8 nûúác àûáng àêìu thïë giúái trong
cöng nghiïåp ötö vaâ àaãm baão 78% saãn lûúång ötö trïn thïë giúái, trong àoá
möåt nûãa àûúåc saãn xuêët ra chó riïng úã Mô vaâ Nhêåt (trûúác xa so vúái
Phaáp, Italia). Caác nûúác naây coá 17 trong söë 20 haäng saãn xuêët ötö haâng
àêìu thïë giúái. Chó coá Völvö vaâ Saab - Scönia (Thuåy Àiïín) vaâ Hyundai
(Haân Quöëc) àaä vûún lïn xïëp trong haâng nguä naây.
Sûå thöëng lônh coân roä neát hún trong caác ngaânh cöng nghiïåp muäi
nhoån nhû tin hoåc vaâ àiïån tûã.
Caác nûúác trong töí chûác húåp taác vaâ phaát triïín kinh tïë chêu Êu
O.C.D.E àöåc quyïìn 70% thûúng maåi toaân cêìu, trong àoá 60% thuöåc vïì
böå ba Mô - Nhêåt - Cöång àöìng E.U. trïn bònh diïån quöëc gia, 7 cûúâng
quöëc naây chiïëm 7 võ trñ söë möåt vaâ àaãm baão 55%xuêët khêíu vaâ 51%
nhêåp khêíu trïn toaân thïë giúái.
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 13
♦ Caác cûúâng quöëc vaâ dûúái cûúâng quöëc
Laâ nûúác coá töíng saãn phêím quöëc dên àûáng àêìu thïë giúái vaâ xa hún
nûäa (laâ möåt trong nhûäng nûúác coá thu nhêåp theo àêìu ngûúâi cao nhêët
thïë giúái), Mô, keáo theo sau nïìn kinh tïë Canaàa, àaä tòm laåi con àûúâng
phaát triïín kinh tïë; tùng trûúãng tûâ 2- 4% /nùm. Laâ quöëc gia haâng àêìu
vïì saãn xuêët nöng - cöng nghiïåp, Mô àöìng thúâi cuäng laâ tay buön söë möåt
thïë giúái. Nhêåp khêíu cuãa Mô tùng àïìu àùån trong khi xuêët khêíu coá
phêìn giaãm do sûå thùng giaáng cuãa àöìng àö la, sûå ra àúâi cuãa caác àöëi
thuã caånh tranh múái, vaâ sûå giaãm suát sûác caånh tranh trong cöng
nghiïåp.
Ta hiïíu roä sûå thêm huåt thûúng maåi cuãa Myä lïn àïën àónh cao (106
tyã àö la) caác luêåt baão höå cuäng nhû sûå khoá khùn trong àaâm phaán
thûúng maåi vöëi caác àöëi taác cuãa Myä úã chêu Êu vaâ Nhêåt baãn.
Nhêåt àaä trúã thaânh siïu cûúâng kinh tïë thûâ hai trïn thïë giúái. Tû baãn
tùng nhúâ thùång dû thûúng maåi vaâ tñch luyä trong nûúác lúán (do ñt àêìu
tû cho phuác lúåi xaä höåi) khiïën Nhêåt trúã thaânh möåt trong nhûäng nûúác
giaâu nhêët thïë giúái. Thõ trûúâng chûáng khoaán Tökyö coá luác àaánh bêåt thõ
trûúâng chûáng khoaán New York; caác ngên haâng cuãa Nhêåt Baãn chiïëm 7
trong söë 8 ngên haâng àûáng àêìu thïë giúái. Sûå giaâu coá cuãa àêët nûúác vûâa
laâ hêåu quaã, vûâa laâ nguyïn nhên cuãa sûå mêët cên àöëi àöëi vúái nïìn kinh
tïë thïë giúái. Noá giaãi thñch cho viïåc aáp duång caác chñnh saách baão höå cuãa
Mô vaâ Cöång àöìng chêu Êu. Àiïìu naây khieán caác nhaâ cöng ngiïåp Nhêåt
Baãn àêìu tû vaâo Bùæc Mô (saãn xuêët ötö) vaâ vaâo chêu Êu (saãn xuêët haâng
àiïån tûã vaâ ötö) àïí traánh nhûäng quy àõnh trong chñnh saách baão höå cuãa
hoå.
Àûác chiïëm möåt söë ûu thïë taåi chêu Êu (vïì mùåt kinh tïë). Laåm phaát
ñt, àöìng tiïìn öín àõnh vaâ thïë maånh trïn thõ trûúâng nûúác ngoaâi laâ yïëu
àiïím cuãa möåt àêët nûúác maâ vêën àïì chuã yïëu khöng gò khaác laâ trêåt tûå
dên söë. Sûå suy thoaái diïîn ra trong thúâi gian ngùæn liïn tiïëp vúái viïåc
saát nhêåp nïìn kinh tïë Àöng Àûác coá khaã nùng bõ tiïu tan.
Phaáp coá töíng thu nêåp quöëc dên àûáng thûá 5 trïn thïë giúái. Thïë
maånh nöng nghiïåp, xuêët khêíu nöng saãn (àûáng thûá 2 trïn thïë giúái),
thaânh tûåu trong cöng nghiïåp cöng nghïå cao khùèng àõnh võ trñ cuãa
Phaáp trong khöëi G7. Nhûng sûác caånh tranh yïëu cuãa nïìn cöng nghiïåp
Phaáp coá nguy cú ngùn caãn sûå múã cûãa hiïån nay ra thõ trûúâng lúán chêu
Êu.
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 14
Sau nhiïì u nùm trò trïå , saã n lûúå n g cuã a Anh àaä tùng maå n h vaâ coá
sûá c tùng trûúã n g nhanh nhêë t trong caá c nûúá c cöng nghiïå p (trûâ Nhêå t
Baã n ) tûâ nùm 1980. Thaâ n h cöng trong tû hûä u hoaá , viïå c xoaá boã caá c
doanh nghiïå p yïë u keá m àaä giuá p Anh tùng nùng suêë t .
Italia trúã thaânh cûúâng quöëc kinh tïë thûá 5 trïn thïë giúái. Töíng saãn
phêím quöëc dên cuãa Italia vûúåt Anh. Tuy nhiïn, nhûäng thaânh tûåu àoá
vêîn chûa san lêëp àûúåc höë ngùn caách giûäa miïìn bùæc cöng nghiïåp vaâ
miïìn nam vuâng Mezz Ogiorno.
♦ G7 vaâ Thïë giúái thûá ba
Hún möå t nûãa saãn lûúång toaân cêì u do G7 taåo ra trong àoá möå t phêì n
khaá nhoã, tûâ 0,2-0,5% giaâ nh àïí trúå giuá p nhûäng nûúác ngheâo.
Khöng coá gò àaáng ngaåc nhiïn khi nhêån àõnh rùçng khoaãn tiïìn maâ
caác nûúác cöng nghiïåp giuáp àúä caác nûúác ngheâo àïí phaát triïín kinh tïë laâ
thïí hiïån sûå giaâu coá cuãa caác nûúác àoá vúái giaá trõ tuyïåt àöëi. Mô vaâ Nhêåt
laâ hai chuã núå chñnh vúái lêìn lûúåt laâ 9 vaâ 7,5 tyã $, àûáng trûúác caã Phaáp
vaâ Àûác. Nhûng trong khi phêìn cuãa Mô coá khuynh hûúáng giaãm, thò
phêìn cuãa Nhêåt laåi tùng àïìu àùån vaâ coá thïí àûáng àêìu thïë giúái vïì viïån
trúå. Vïì tyã lïå phêìn trùm thu nhêåp quöëc dên, võ trñ cuãa caác nûúác giaâu
nhêët thïë giúái khöng cao lùæm. Caác nûúác Scandinavú vaâ Haâ Lan giaânh
tûâ 0,8-1% töíng thu nhêåp quöëc dên cho höî trúå àïí phaát triïín. Tiïëp àïën
laâ Phaáp (0,5% G.D.P), cho túái nay nûúác naây àaãm nhiïåm 8% viïåc trúå
giuáp trïn thïë giúái. Àûác giaânh 0,4% töíng saãn phêím quöëc dên cho trúå
giuáp; yá 0,37%, nhûäng con söë naây àang tùng dêìn. Anh trúå giuáp 0,3%
G.D.P vaâ Canaàa 0,5%. Vïì phña Mô, nûúác cho vay vaâ trúå giuáp söë möåt
thïë giúái vúái giaá trõ cao, nûúác naây daânh 0,2% töíng saãn phêím quöëc dên
cho trúå giuáp àïí phaát triïín. Dûå tñnh con söë naây seä lïn àïën 1%, con söë
maâ Àaåi höåi àöìng Liïn Húåp Quöëc vaâ Uyã ban húåp taác vaâ phaát triïín
Liïn Húåp Quöëc mong àúåi. Khöëi G7 cuäng khöng phaãi laâ ngûúâi baác aái
(nhêët laâ vaâo luác khuãng hoaãng). Höåi nghõ thûúång àónh thûúâng niïn
cuãa caác nguyïn thuã quöëc gia khöëi G7, trïn lyá thuyïët, cuäng laâ dõp àïí
laâm haâi hoaâ caác chñnh saách cuãa hoå àöëi vúái thïë giúái thûá ba, nïu lïn lúåi
ñch àöëi vúái thïë giúái thûá ba.
Vêën àïì núå cuãa thïë giúái thûá ba àûúåc nïu ra trong suöët höåi nghõ
thûúång àónh Luên Àön (1986) vaâ laâ trung têm cuãa caác cuöåc luêån
àaâm. Vêën àïì naây laåi àûúåc khúi lïn úã caác höåi nghõ thûúång àónh tiïëp
theo. Trong nhûäng nùm 80, Phaáp luön àïì xuêët yá kiïën giaãm núå cho
nûúác ngoaâi. Sau höåi nghõ thûúång àónh Paris (1989) àaä dêëy lïn möåt
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 15
phong traâo theo hûúáng naây, trong àoá, Mïhicö (möåt trong hai nûúác
nùång núå cuâng Braxin) laâ nûúác àûúåc hûúãng lúåi.
♦ Caác nûúác phaát triïín vaâ caác nûúác àang phaát triïín
Viïåc phên chia thïë giúái thaânh nhûäng nûúác phaát triïín vaâ nûúác àang
phaát triïín cuäng laâ möåt vêën àïì cuãa thïë giúái àûúng àaåi. Khoaãng 75%
trong söë 5,6 tyã ngûúâi àang söëng trong caác nûúác keám phaát triïín:
khoaãng 120 nûúác phên böë trïn chêu Mô latinh (trûâ Achentina) khùæp
luåc àõa chêu Phi vaâ chêu AÁ (trûâ Nhêåt). Ngûúâi ta àaä bùæt àêìu baân vïì
caác nûúác chêåm phaát triïín tûâ sau nùm 1945, khi töíng thöëng Mô
Truman biïíu quyïët taán thaânh trúå giuáp cho nhûäng nûúác ngheâo nhêët
thïë giúái. Chñnh A. Sauvylaâ ngûúâi saáng taåo ra thaânh ngûä “thïë giúái thûá
ba” nùm 1952 nhùçm aám chó cuöën saách cuãa Sieyeâs “nhaâ nûúác thûá ba laâ
gò?” (1789). Thïë giúái thûá ba bõ laäng quïn, bõ miïåt thõ, baãn thên noá
cuäng hùçng mong ûúác àiïìu gò àoá. Töí chûác húåp taác vaâ phaát triïín kinh tïë
chêu Êu kïí tûâ nùm 1957 àöi khi nhêìm lêîn goåi àoá laâ “caác nûúác àang
phaát triïín”.
Ngûúâi ta cuäng noái túái caác nûúác “phña nam”. Coá thïí dêîn ra trûúân g
húåp möåt phêìn caác quöëc gia thuöåc Liïn Xö cuä (kïí caã Nam Tû), nhûng
thiïëu giaãi phaáp vaâ caác vêën àïì khöng giöëng nhau. Thûåc vêåy, caác nûúác
“phña nam”, àùåc trûng búãi thiïëu lûúng thûåc vaâ dõch vuå y tïë, giaáo duåc
vaâ búãi mûác tùng dên söë àïën choáng mùåt, búãi nhûäng mêu thuêîn xaä höåi
àiïín hònh vaâ hoaân caãnh lïå thuöåc thûúng maåi - raâo caãn chñnh. Tuy
nhiïn möåt söë nûúác vêîn phaát triïín, söë khaác thò trò trïå thêåm chñ tuåt
hêåu. Khaái niïåm töíng thu nhêåp quöëc dên hay thu nhêåp quöëc nöåi tñnh
theo àêìu ngûúâi cho pheáp ta phên biïåt nhûäng nûúác cöng nghiïåp múái,
nhûäng nûúác coá mûác thu nhêåp trung bònh, nhûäng nûúác chêåm tiïën, coân
caác nûúác xuêët khêíu dêìu moã ta xeát riïng.
♦ Nhûäng nûúác cöng nghiïåp múái
Nhûäng “quöëc gia phên xûúãng” thuöåc Àöng aá, ngûúâi ta coân goåi laâ “4
con röìng Viïîn Àöng”, àoá laâ : Haân Quöëc, Àaâi Loan, Singapore vaâ Höìng
Köng, laâ tûúång trûng tuyïåt vúâi cho caác nûúác cöng nghiïåp múái. Vúái
nguöìn nhên lûåc döìi daâo, nhên cöng reã, caác nûúác naây àaä thu huát àêìu
tû nûúác ngoaâi, trûúác hïët laâ Mô, sau àoá laâ chêu Êu vaâ Nhêåt Baãnvò úã
àêy chñnh trõ öín àõnh, chñnh saách thuïë quan ûu àaäi. Caác khu chïë
xuêët, nùçm trong quyïìn laänh ngoaåi, àaä tiïëp nhêån caác nïìn cöng nghiïåp
coá giaá trõ gia tùng cao, sûã duång haâng chuåc ngaân cöng nhên. Saãn
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 16
phêím cöng nghiïåp àûúåc xuêët khêíu röång raäi. Böën nûúác kïí trïn chiïëm
60% lûúång xuêët khêíu cöng nghiïåp cuãa thïë giúái thûá ba. Trûúác tiïn
chuyïn vïì cöng nghiïåp dïåt vaâ lùæp raáp àiïån tûã, sau naây caác nûúác naây
àaä àa daång hoaá nïìn saãn xuêët cuãa hoå vaâ giúâ àêy àaä coá möåt gam cöng
nghiïåp troån veån. Haân Quöëc saãn xuêët nhiïìu theáp hún caã Phaáp, vaâ trúã
thaânh nûúác àoáng taâu thûá hai sau Nhêåt. Töíng saãn phêím quöëc nöåi theo
àêìu ngûúâi cuãa böën nûúác naây àaä tùng dêìn, 6000 $ úã Haân Quöëc vaâ
13000 $ úã Singapore.
Caác nûúác haång hai trong söë caác nûúác cöng nghiïåp múái naây bao göìm
nhûäng nûúác röång lúán hún coá nguöìn taâi nguyïn khoaáng saãn phong phuá
nhû (Braxin) hoùåc nùng lûúång nhû Mïhicö. Nïìn cöng nghiïåp cuãa
nhûäng nûúác naây, phêìn lúán bõ kiïím soaát búãi tû baãn núác ngoaâi, chuã yïëu
hoaåt àöång nhùçm xuêët khêíu, vaâo giai àoaån hai, àïí huy àöång ngoaåi tïå
cêìn thiïët cho quaá trònh cöng nghiïåp hoaá hoaân toaân. Trong khi chúâ
àúåi, caác nûúác naây laâ nhûäng nûúác núå nhiïìu nhêët. Thu nhêåp àêìu ngûúâi
àaåt gêìn 3000$ / nùm.
Mùåc duâ thu nhêåp quöëc dên trïn àêìu ngûúâi chó 350$/ nùm, khiïën
ÊËn Àöå bõ xïëp vaâo nhûäng nûúác ngheâo nhêët thïë giúái, nûúác naây cuäng àaä
trúã thaânh siïu cûúâng cöng nghiïåp haâng àêìu vúái saãn lûúång cöng
nghiïåp àang tiïën gêìn caác nûúác chêu Êu vaâ Nhêåt Baãn. Tuy nhiïn,
nûúác naây vêîn bõ àònh trïå trïn con àûúâng phaát triïín vò thõ trûúâng
trong nûúác quaá ngheâo naân.
♦ Caác nûúác coá thu nhêåp trung bònh
Caác nûúác coá thu nhêåp trung bònh rêët phên taán vïì mùåt àõa lyá. Caác
nûúác naây thuöåc chêu Phi (caác nûúác Maghreb, quanh võnh Ghinï...),
chêu Mô la tinh, quêìn àaão Antilles vaâ chêu AÁ. Töíng söë khoaãng 50
nûúác àoá taåo nïn möåt töíng thïí thiïëu trêåt tûå nhêët. Trong söë àoá coá möåt
söë nûúác xuêët khêíu dêìu moã, thuöåc caác nûúác Algiïri, Nigiïria, Gaböng
vaâ caác nûúác khöng thuöåc khöëi xuêët khêíu dêìu moã (O.P.E.C) nhû Ai
Cêåp, Syrie. Caác nûúác naây àûúåc hûúãng lúåi nhiïìu vúái nguöìn ngoaåi tïå
liïn tiïëp àöí vïì trong hai cuá söëc dêìu moã, nhûng laåi phaãi hûáng chõu
hêåu quaã tûâ nùm 1985 khi giaá dêìu thö tuåt xuöëng laâm chûäng laåi quaá
trònh cöng nghiïåp hoaá. Möåt söë nûúác khaác xuêët khêíu saãn phêím khai
moã: Pïrou xuêët khêíu vaâng, baåc àöìng, Chilï xuêët khêíu àöìng, Zaire
xuêët khêíu àöìng, vaâng, kim cûúng. Coân laåi möåt söë nûúác khaác nhùçm
vaâo xuêët khêíu nöng saãn àïí àêìu tû cho phaát triïín : Seáneágal xuêët
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 17
khêíu laåc, böng; Kïnya xuêët khêíu cheâ, caâ phï; vaâ Cölömbia xuêët khêíu
caâ phï.
Möå t söë nûúá c ûu tiïn phaá t triïí n cöng nghiïå p . Chùè n g haå n Algiïri
dûå a vaâ o sûá c maå n h cuã a nïì n kinh tïë quöë c doanh àaä choå n chiïë n lûúå c
cöng nghiïå p “cöng nghiïå p hoaá ” seä keá o theo sûå àa daå n g hoaá cuã a
ngaâ n h cöng nghiïå p chïë biïë n . Nhûng thêë t baå i coá tñnh tûúng àöë i cuã a
“nhaâ thúâ trïn sa maå c ” (nhaâ maá y luyïå n kim El Hadjar, nhaâ maá y hoá a
dêì u Arziw vaâ Skikda) vaâ sûå phuå thuöå c quaá nhiïì u vaâ o viïå c baá n
hydröcaá c bua àaä buöå c caá c nhaâ chûá c traá c h phaã i xem xeá t laå i chiïë n
lûúå c phaá t triïí n cuã a mònh. Möå t söë nûúá c ûu tiïn phaá t triïí n nöng
nghiïå p . Cöte-D'Ivoire khöng coá taâ i nguyïn khoaá n g saã n àaá n g kïí àïí
khai thaá c , àaä phaá t triïí n caá c cêy tröì n g xuêë t khêí u : cacao, caâ phï,
dêì u coå ; túá i giai àoaå n 2, múã röå n g canh taá c nöng nhiïå p dûå a trïn cú
chïë tûå cung cêë p lûúng thûå c : sùæ n , ngö, luá a . Têë t caã caá c nûúá c coá mûá c
thu nhêå p trung bònh naâ y coá chung sûå yïë u keá m trong quaá trònh
phaá t triïí n , búã ngúä truúá c sûå thùng giaá n g cuã a giaá caã toaâ n cêì u maâ hoå
khöng laâ m chuã àûúå c . Caá c nûúá c dêì u moã úã Trung àöng laå i chiïë m möå t
võ trñ riïng trong thïë giúá i caá c nûúá c thûá 3. Àoá laâ A Rêå p xï uá t Köoeá t ,
caá c tiïí u vûúng quöë c A Rêå p thöë n g nhêë t , Barein, vaâ caá c vûúng quöë c
Höì i giaá o Oman. Lybi cuä n g àûúå c xïë p trong caá c nûúá c naâ y . Caá c nûúá c
naâ y àïì u thuöå c vïì thïë giúá i A Rêå p höì i giaá o , laâ thaâ n h viïn cuã a
O.P.E.P vaâ ñt dên.Toaâ n böå caá c nûúá c naâ y coá 22 triïå u dên, coá hún möå t
nûã a trûä lûúå n g dêì u moã trïn thïë giúá i vaâ nùç m trong söë caá c nûúá c giaâ u
nhaá t trïn thïë giúá i vúá i thu nhêå p quöë c nöå i theo àêì u ngûúâ i úã caá c nêë c
660 $ (Lybi), hún 20.000 USD (Caá c tiïí u vûúng quöë c A Rêå p thöë n g
nhêë t ).
Nhûäng nûúác naây àûáng àêìu vïì taâi saãn sau hai cuá söëc dêìu moã. Hoå coá
thïí lao vaâo caác cöng trònh vô àaåi, àûúåc àùåt haâng cho phûúng Têy: töí
húåp luyïån kim, nhaâ maáy hoaá dêìu, phên boán, loåc nûúác biïín, lùæp raáp
ötö. Hoå àaä phaãi huy àöång àïën nguöìn nhên lûåc nûúác ngoaâi, àïën tûâ caác
nûúác A Rêåp laáng giïìng àöng dên (nhû Ai cêåp) hoùåc tûâ nam AÁ
(Pakistan, ÊËn Àöå, thêåm chñ tûâ Philippines vaâ Triïìu Tiïn). Thùång dû
tû baãn cuäng cho pheáp caác nûúác naây àoáng cöí àöng úã caác doanh nghiïåp
chêu Êu, chuêín bõ cho kyã nguyïn hêåu dêìu moã. Giaá dêìu thö vêîn haå
trong suöët thúâi kyâ tùng trûãúng, do caác biïån phaáp haån chïë vaâ tiïët kiïåm
cuãa caác nûúác tiïu thuå cuäng nhû sûå bêët àöìng giûäa caác nûúác xuaát khêíu.
Viïåc chöëng söëc dêìu moã laâm àònh trïå caác hoaåt àöång àêìu tû, nhûäng
ngûúâi nhêåp cû àaä ruát lui.
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 18
Tuy caác nûúác naây giaâu coá, nhûng vêîn thuöåc vïì thïë giúái thûá ba: sûå
gia tùng dên söë vûúåt quaá 2% / nùm, tyã lïå chïët cuãa treã sú sinh cao hún
caác nûúác chêu Êu tûâ 3 àïën 4 lêìn vaâ nhêët laâ nhûäng mêu thuêîn xaä höåi
vêîn coân quaá nhiïìu, khiïën cho töíng thu nhêåp quöëc nöåi theo àêìu ngûúâi
dêîu cao song vêîn khöng giaãi quyïët àûúåc nhûäng vêën àïì àùåt ra.
♦ Caác nûúác keám phaát triïín nhêët
Caác nûúác ngheâo nhêët àûúåc Liïn Húåp Quöëc goåi möåt caách kñn àaáo laâ
“caác nûúác keám phaát triïín nhêët”. Sûå söëng coân cuãa nhûäng nûúác naây
phuå thuöåc chuã yïëu vaâo sûå àoaân kïët quöëc tïë. Nùm 1971, Liïn Húåp
Quöëc àaä àûa ra ba chó tiïu àïí xaác àõnh nhûäng nûúác keám phaát triïín
nhêët: töíng thu nhêåp quöëc dên trïn àêìu ngûúâi dûúái 100$/ nùm, saãn
lûúång cöng nghiïåp chiïëm dûúái 10% töíng saãn phêím quöëc nöåi vaâ tyã lïå
muâ chûä chiïëm trïn 80% dên söë úã àöå tuöíi trûúãng thaânh. Coá 35 nûúác
àûúåc chñnh thûác cöng nhêån úã trong tònh traång naây, nghôa laâ coá
khoaãng 300 triïåu dên phaãi chõu thiïëu thöën úã mûác cao nhêët. Haiti laâ
nûúác duy nhêët úã chêu Mô lêm vaâo tònh tranh naây, 24 quöëc gia úã chêu
Phi, 9 úã chêu AÁ vaâ 1 úã chêu Àaåi Dûúng (têy Samoa). Võ trñ àõa lyá cuãa
caác nûúác naây khöng àïìu nhau : 15 nûúác khöng coá àûúâng thöng ra
biïín, 4 nûúác laåi laâ caác tiïíu àaão quöëc.
Têët caã nhûäng quöëc gia naây khöng phaãi laâ hoaân toaân khöng coá
nguöìn taò nguyïn: Bùngladest coá nguöìn dûå trûä gas tûå nhiïn;
Botswana coá than; Laâo coá sùæt vaâ thiïëc; Nigiïria vaâ Tchad coá
uranium; cöång hoaâ Trung Phi coá kim cûúng. Lûúång xuêët khêíu cuãa caác
nûúác naây vêîn chó giúái haån úã saãn phêím thö. Caâ phï chiïëm 95% nguöìn
thu tûâ xuêët khêíu cuãa Burundi, 70% xuêët khêíu cuãa Ethiopie, 40%
nguöìn thu xuêët khêíu cuãa Ouganda; uranium chiïëm 80% lûúång tiïìn
haâng baán àûúåc cuãa Niger, böng chiïëm 90% nguöìn thu baán haâng cuãa
Tchad...v v.
Mûác tiïu thuå nùng lûúång theo àêìu ngûúâi úã àêy thêëp hún 10 lêìn so
vúái toaân böå caác nûúác trïn thuöåc thïë giúái thûá ba vaâ thêëp hún 100 lêìn
so vúái Têy Êu. Núå nûúác ngoaâi khaá thêëp (ngûúâi ta chó cho ngûúâi giaâu
vay tiïìn).
Tònh hònh tiïu thuå lûúng thûåc nhòn chung àaáng lo ngaåi; Möîi ngûúâi
dên Malis tiïu thuå dûúái 1800 calo möîi ngaây. Bõ chao àaão búãi nhûäng
sûå kiïån chñnh trõ bïn ngoaâi, Haiti, Xuàùng, vaâ Ethiopie laâ nhûäng
nûúác àoái ngheâo. Têët caã caác nûúác naây àïìu phuå thuöåc vaâo sûå trúå giuáp
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 19
cuãa nûúác ngoaâi vò sûå söëng coân, quaã thêåt laâ caác nûúác vêîn coân “keám
phaát triïín”.
♦ Chêu Êu
Chêu Êu laâ möåt trong 5 khu vûåc àõa lyá cuãa thïë giúái vaâ khöng
ngûâng biïën àöíi hònh daáng cuãa noá. Àûúåc mö taã nhû möåt baán àaão têån
cuâng cuãa chêu AÁ, chêu Êu coá nhûäng giúái haån roä neát úã phña bùæc (biïín
Arctique), úã phña têy (Àaåi Têy Dûúng), úã phña nam (biïín Àõa Trung
Haãi), vaâ hiïån nay úã phña àöng (biïín oural). Chêu Êu xïëp haâng thûá tû
vïì diïån tñch (10,5 triïåu km2) sau chêu AÁ, chêu Phi vaâ chêu Mô. Àõa
hònh cuãa chêu Êu àûúåc töí chûác thaânh 4 vuâng tûâ bùæc àïën nam: caác
khöëi nuái giaâ àûúåc treã hoaá vaâ bõ baâo moân búãi bùng haâ tûâ Scandinavú
àïën caác àaão Anh quöëc; nhûäng àöìng bùçng maâu múä, tûâ Bauce àïën Nga;
caác khöëi nuái giaâ têìng hercynien coá nuái lûãa vaâ caác höë sêåp; caác daäy nuái
treã àûúåc xïëp theo hònh voâng cung (Alpes vaâ Carpates) vaâ viïìn quanh
búâ biïín àõa Trung Haãi. Chêu Êu coá möåt gam khñ hêåu ön hoaâ rêët röång
vúái möåt muâa heâ khö vaâ êím. aãnh hûúãng cuãa àaåi dûúng àöëi vúái chêu Êu
rêët roä neát, búãi àêy àoá trïn chêu luåc, nhûäng laát cùæt cuãa noá bõ khoeát
sêu vaâ àûúåc nhiïìu biïín vaâ àaåi dûúng tûúái tùæm. Khñ hêåu vuâng cûåc úã
phña bùæc, khñ hêåu luåc àõa úã vuâng trung têm, khñ hêåu Àõa Trung Haãi úã
phña nam. Chêu Êu tûâ lêu àaä coá àöng dên sinh söëng vaâ khai thaác
vuâng naây.Tûâ nhiïìu thiïn niïn kyã,chêu Êu laâ caái nöi cuãa caác hoaåt
àöång àùåc biïåt cuãa con ngûúâi (sûå khai hoang, hoaåt àöång nöng nghiïåp
maånh meä, caác khaám phaá lúán sûå di truá vaâ vaâ khai thaác thuöåc àõa cuãa
caác dên töåc). Dên söë chêu Êu xïëp haâng thûá hai trïn thïë giúái (sau
chêu AÁ),nhûng vò tyã lïå sinh thêëp, chó vaâo khoãang tûâ 1% àïën 1,5 %,
trûâ Ai Len-võ trñ naây seä àûúåc thay thïë búãi chêu Myä hoùåc chêu Phi.
Tuy nhiïn, sûå têåp trung dên cû úã chêu Êu vêîn lúán nhêët trïn thïë giúái,
(bùçng chêu AÁ nïëu khöng tñnh vuâng Siberi). Dêîu ngûúâi ta nhêån thêëy
coá sûå khöng àöìng àïìu rêët lúán trong caác nguöìn taâi nguyïn vaâ trònh àöå
phaát triïín, chêu Êu vêîn thuöåc vïì thïë giúái phaát triïín.Do coá möåt nïìn
nöng nghiïp coá nùng suêët àùåc biïåt cao,nöng dên úã chêu Êu dêìn ñt ài.
Lûúång cöng nhên úã caác ngaânh cöng nghiïåp cuäng dêìn giaãm ài vò caác
viïåc laâm úã khu vûåc thûá ba vaâ dich vuå. Nhûng vêën àïì nan giaãi nhêët laâ
tyã lïå thêët nghiïåp ngaây tùng dûúái aáp lûåc cuãa nhûäng moán lúåi khöíng löì
àûúåc mang laåi nhúâ cöng nghïå múái coá nùng suêët cao vaâ möåt nïìn kinh
tïë toaân cêìu hoaá àang trong thúâi kyâ khuãng hoaãng.
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 20
Möåt núi têåp trung con ngûúâi vaâ caác hoaåt àöång.
Chêu Êu coá khoaãng 700 triïåu dên, àûúåc phên böë trïn hún 40 nûúác,
chiïëm 12% dên söë thïë giúái vaâ trïn 8% diïån tñch àõa cêìu, mêåt àöå dên
söë vaâo khoaãng hún 100 ngûúâi / km2 úã Phaáp; 200 ngûúâi / km2 úã Àûác;
300ngûúâi / km2 úã Italia vaâ Bó hay 360 ngûúâi/km2 úã Haâ Lan. Àiïìu
kiïån tûå nhiïn cuãa chêu Êu rêët thuêån lúåi cho sûå phaát triïín caác hoaåt
àöång cuãa con ngûúâi, àiïìu àoá àöìng thúâi cuäng giaãi thñch sûå têåp trung
con ngûúâi vaâ nhûäng di chuyïín cuãa hoå (di truá, xêm nhêåp) vaâ thuêån lúåi
cho sûå ra àúâi vaâ buâng nöí cuãa möåt nïìn vùn minh lêu àúâi vaâ möåt nïìn
vùn hoaá vúái khaát voång toaân cêìu. Vúái sûå xuêët hiïån cuãa caách maång
cöng nghiïåp trïn àuáng maãnh àêët cuãa noá, chêu Êu àaä laâm cho mö
hònh kinh tïë tû baãn hûng thõnh trong hai thïë kyã.
Hún bêët cûá chêu luåc naâo khaác, khöng gian núi dêy laâ nhûäng caánh
àöìng, nhûäng vuâng àêët caây, vaâ nhûäng àöìng coã, caác thaânh phöë vaâ
nhûäng hoaåt àöång cöng nghiïåp cuäng àûúåc têåp trung úã àoá vaâ trao
àöíi,buön baán cuäng nhû sûå thõnh vûúång. Chiïìu daâi caác búâ biïín chêu
Êu vûúåt tröåi chiïìu daâi caác búâ biïín chêu Mô vaâ 3\4 caác nûúác chêu Êu
coá àûúâng thöng ra biïín. Àiïìu naây khöng chó mang laåi nhiïìu nguöìn
lúåi: àaánh caá, hyàröcaácbua, du lõch, maâ noá coân cho pheáp thûåc hiïån
nhûäng trao àöíi thûúng maåi theo àûúâng biïín, àiïìu maâ têët caã caác nïìn
kinh tïë chêu Êu àïìu phuå thuöåc.
Nïì n vùn minh Hy Laå p vaâ La Maä - vûâ a phaá t triïí n trïn àêë t liïì n
vûâ a theo àûúâ n g biïí n - àaä bûâ n g núã doå c theo búâ biïí n Àõa Trung Haã i .
Nhûä n g ngûúâ i Viking - nhûä n g ngûúâ i thiïå n chiïë n nhêë t , vaâ ngûúâ i
Baltú- ngûúâ i buön baá n gioã i nhêë t cuä n g àoá n g caá c con taâ u lúá n , ài àêì u
trong thûúng maå i höå i phûúâ n g, trong khi àoá nhûä n g ngûúâ i muöë n ài
chinh phuå c vuâ n g àêë t múá i laå i àïë n caá c búâ biïí n Italia, Têy Ban Nha
vaâ Böì Àaâ o Nha. Sau naâ y caá c thuyã thuã ngûúâ i Haâ Lan, Anh, Phaá p
goá p phêì n taå o nïn sûá c maå n h cuã a chêu Êu.
Ta coá thïí gúåi nhúá laåi thúâi kyâ cûåc thõnh cuãa chêu Êu vaâo caác thïë kyã
XVIII, XIX, vúái sûå cuãng cöë vaâ thiïët lêåp caác àïë chïë thûåc dên röång lúán
(trûâ chêu Mô latinh). Anh, Phaáp, Bó cuäng nhû Böì Àaâo Nha taåo nïn
nhûäng raâng buöåc vaâ nhûäng möëi phuå thuöåc lúán úã chêu Phi, chêu AÁ
(núi maâ ngûúâi Haâ Lan cuäng àaä chiïëm àoáng). Tuy nhiïn, Mô àaä tiïën
lïn maånh meä, chiïën tranh thïë giúái II àaánh dêëu thúâi kyâ suy taân cuãa
chêu Êu, möåt chêu Êu àöí naát sau chiïën tranh vaâ àaä àïën luác chêu luåc
naây phaãi trao traã àöåc lêåp cho nhûäng nûúác thuöåc àõa cuä.
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 21
Biïn giúái vaâ quöëc gia.
Bûác maân sùæt khöng coán nûäa, nhûng bêët àöìng vêîn coân dai dùèng vaâ
niïìm hy voång vïì möåt chêu Êu thöëng nhêët vêîn coân xa vúâi. Túâi kyâ
1945-1989 coá veã nhû laâ möåt thúâi kyâ öín àõnh àùåc biïåt. Luåc àõa chêu Êu
laâ sên khêëu cuãa nhûäng giai àoaån khaác nhau cuãa chiïën tranh laånh
goáp phêìn vaâo viïåc phên chia thïë giúái thaânh 2 cûåc. Khuãng hoaãng úã
Beclin (1948-1961), nöåi chiïën úã Hylaåp (1949), sûå kiïån Praha (1948) laâ
nhûäng minh chûáng cho giai àoaån naây Chêu Êu bõ phên chia laâm hai
phêìn búãi “bûác maân sùæt” bñ hiïím (W.Churchill) vaâ nhûäng vuå “aáp phe”
Ba Lan, (1970-1980-1981) Àöng Àûác, (1953), Hungari (1956),Tiïåp
Khùæc (1968) laâ minh chûáng cho nhûäng qui tùæc khöng àûúåc tuên thuã;
khöng thïí thay àöíi tònh hònh vúái nhûäng dên töåc khaát khao sûå tuên
thuã qui tùæc.
Àêìu nhûäng nùm 90,sûå phên chia àaä hoaân toaân thay àöíi vaâ chêu
Êu àaä bùæt àêìu chuyïín biïën. Àûúâng chia cùæt mùåc duâ khöng roä raâng
(ngûúâi chêu Êu hiïån nay tûå do qua laåi biïn giúái) nhûng vêîn coân àoá.
Möåt mùåt, ta thêëy möåt chêu Êu úã phña têy “giaâu coá” nhûng khöng
thïí gaánh vaác àûúåc “moåi cú cûåc cuãa thïë giúái” (vêën àïì nhêåp cû). Hún
nûäa, Têy Êu phaãi àûúng àêìu vúái viïåc xêy dûång siïu quöëc gia bõ trò
hoaän búãi nhûäng caãn trúã khaác nhau vò thiïëu thiïån caãm vaâ sûå àöìng
tònh chung (trûng cêìu dên yá úã Àan Maåch, Thuåy Sô vaâ úã Phaáp, tranh
luêån úã quöëc höåi Anh), thïí hiïån möëi lo ngaåi àang lan röång tûâ sûå khuãng
hoaãng kinh tïë vaâ naån thêët nghiïåp tùng cao.
Mùåt khaác, Àöng Êu vêîn coân “ngheâo”. Sûå mong àúåi möåt nïìn dên
chuã vaâ phaát triïín àaä roä raâng, quaã vêåy, nhûng vúái nhõp àiïåu vaâ mûác
àoå khaác nhau. Sûå khöng thoaã maän vaâ caãm giaác bõ tûúác àoaåt naãy sinh,
àaä kïët húåp vúái yá tûúãng vïì tûå do vúái sûå nghi ngúâ vïì tûúng lai vaâ thiïëu
an toaân vïì tinh thêìn vaâ vêåt chêët. Sûå suåp àöí hoaân toaân cuãa nïìn cöng
nghiïåp (àùåc biïåt laâ cöng nghiïåp nùång) keáo theo sûå sa thaãi cöng
nhênvaâ chung nhêët, quaá trònh chuyïín sang kinh tïë thõ trûúâng quaá
choáng vaánh, tûå do múã cûãa caâng laâm kõch phaát nhûäng nöîi lo êëy. Noá
àûúåc biïíu löå qua nhiïìu caách khaác nhau; úã Ba Lan vaâ Lituani, caác cûã
tri boã phiïëu toaân dên cho sûå trúã laåi cuãa nhûäng ngûúâi cöång saãn (dûúái
tïn goåi khaác). Sûå tröîi dêåy cuãa chuã nghôa dên töåc laâ möåt caách khaác
biïíu thõ cho tònh hònh naây vaâ noá àûúåc thïí hiïån bùçng nhiïìu caách khaác
nhau: sûå toan tñnh giaãi quyïët caác vêën àïì vïì dên töåc thiïíu söë (ngûúâi
Hungari vaâ Slövakia; sûå chia cùæt möåt caách öín thoaã (hònh thaânh nûúác
cöång hoaâ Seác vaâ Slövakia ngaây 1/1/1993), sûå chia nhoã caác nûúác
http://ebooks.vdcmedia.com
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 22
(Slövïnia, caác nûúác vuâng Baltñc), chiïën tranh giûäa caác nûúác (Seácbi,
Croatia, Bosnia-Herzegovina). Viïåc chuã nghôa dên töåc tröîi dêåy
thûúâng àûúåc coi nheå, khöng uãng höå nhûäng ngûúâi xêy dûång “maái nhaâ
chung chêu Êu”. Thaách thûác maâ Nam Tû cuä traãi qua chó ra rùçng cöng
viïåc xêy dûång êëy khoá ài àïën thaânh cöng, kïí caã khi úã ngay núi baãn lïì
cuãa hai caánh cûãa Àöng vaâ Têy Êu, caác nûúác nhû Hungari, cöång hoaâ
Seác, Ba Lan vaâ Slövakia coá xñch laåi gêìn nhau- úã mûác àöå khaác nhau-
bùçng sûác maånh cuãa nïìn dên chuã vaâ sûác maånh kinh tïë Àöng Êu. Viïåc
höåi nhêåp àöng — têy cuäng coân phaãi traãi qua nhiïìu khoá khùn múái coá
thïí thûåc hiïån àûúåc. Vêån höåi cho nhûäng mong muöën êëy vêîn chûa àïën.
Naån thêët nghiïåp tùng maånh vaâ lan röång úã àöng Êu xem ra coá cêëu
truác, caâng laâm tùng thïm sûå cùng thùèng vaâ àöëi choåi giûäa nhûäng nûúác
giaâu nhêët chêu luåc- cêìn nhùæc laåi rùçng chêu Êu chó laâ möåt phêìn cuãa
thïë giúái, khöng phaãi laâ chêu luåc àöng dên nhêët, cuäng khöng phaãi laâ
chêu luåc maånh nhêët.
Nûúác Àûác vaâ sûå chónh lyá luåc àõa chêu Êu.
Nhûäng àaão löån diïîn ra vaâo thúâi kyâ chuyïín sang thêåp kyã 90 àaä laâm
thay àöíi sêu sùæc sûå cên àöëi úã chêu Êu sau chiïën tranh thïë giúái thûá
hai. Trong khi caác nûúác àöng Êu àang bõ chia cùæt, thêåm chñ coân buâng
nöí, thò nûúác Àûác laåi thöëng nhêët trong hoaâ bònh vaâ ïm aái ñt ra cuäng
àûúåc möåt nùm (thaáng 10/1990). Thöëng nhêët nûúác Àûác laâ caã möåt sûå
nghiïåp tuyïåt vúâi- rêët khoá ài àïën thaânh cöng- cuãa quaá trònh hoaâ húåp
chñnh trõ, kinh tïë,xaä höåi vaâ vùn hoaá giûäa hai xaä höåi, dô nhiïn laâ hai
xaä höåi Àûác göëc - nhûng laåi thuöåc vïì hai thïë giúái àöëi khaáng. Roä raâng
laâ nûúác Àûác thöëng nhêët höm nay vïë mùåt cêëu truác giöëng vúái cöång hoaâ
liïn bang Àûác trûúác kia nhûng àûúåc múã röång vïì 5 bang phuå (Landers)
vaâ bao haâm toaân böå Berlin. Phêìn thïm vaâo tûâ laänh thöí phña àöng naây
laâm thay àöíi àûúâng biïn giúái vaâ sûác maånh cuãa Àûác, heåp hún vïì phña
nam vaâ phña söng Rhanh, nùçm lui hún vïì phña trung têm cuãa chêu
Êu vaâ coá võ thïë hún trong cöång àöìng chêu Êu.
Tûâ xûa, cöå n g hoâ a liïn bang Àûá c àaä laâ siïu cûúâ n g kinh tïë vaâ tiïì n
tïå söë möå t cuã a chêu Êu. Giúâ àêy, Àûá c cuä n g laâ nûúá c àöng dên nhêë t
chêu Êu vúá i gêì n 80 triïå u ngûúâ i so vúá i 60 vaâ 55 triïå u cuã a caá c nûúá c
yá , Anh vaâ Phaá p . Sûå thöë n g nhêë t nûúá c Àûá c trûúá c hïë t laâ m thay àöí i
thïë cên bùç n g nöå i taå i cuã a chêu Êu (húi nghiïng vïì phûúng Têy). Àoá
chñnh laâ kïë t quaã cuã a viïå c aá p duå n g Hiïå p ûúá c Röma vaâ viïå c múã röå n g
hiïå p ûúá c naâ y túá i caá c nûúá c khaá c trong nhûä n g nùm 70-80. Sau nûä a ,
noá minh hoaå cho sûå phuå c hûng cuã a chêu Êu múã röå n g caã vïì phña
àöng cuä n g nhû phña têy. Trïn phûúng diïå n naâ y , Àûá c àoá n g vai troâ
http://ebooks.vdcmedia.com
