Giáo trình về môn Ngôn ngữ lập trình C
Giáo trình về môn Ngôn ngữ lập trình C có kết cấu gồm 10 chương nhằm trình bày các kiến thức: các khái niệm cơ bản, tập tin, đồ họa, cấu trúc, cấu trúc điều khiển, hàm,...
----------
Giáo trình ngôn ngữ lập trình C
GIỚI THIỆU
Tin học là một ngành khoa học mũi nhọn phát tri ển hết s ức nhanh chóng trong
vài chục năm lại đây và ngày càng mở rộng lĩnh v ực nghiên c ứu, ứng d ụng trong m ọi
mặt của đời sống xã hội.
Ngôn ngữ lập trình là một loại công cụ giúp con ng ười thể hi ện các vấn đề c ủa
thực tế lên máy tính một cách hữu hiệu. Với sự phát tri ển c ủa tin h ọc, các ngôn ng ữ l ập
trình cũng dần tiến hoá để đáp ứng các thách thức mới của thực tế.
Khoảng cuối những năm 1960 đầu 1970 xuất hiện nhu cầu cần có các ngôn ng ữ
bậc cao để hỗ trợ cho những nhà tin học trong việc xây dựng các phần m ềm h ệ th ống,
hệ điều hành. Ngôn ngữ C ra đời từ đó, nó đã được phát triển tại phòng thí nghi ệm Bell.
Đến năm 1978, giáo trình " Ngôn ngữ lập trình C " do chính các tác gi ả c ủa ngôn ng ữ là
Dennish Ritchie và B.W. Kernighan viết, đã được xu ất bản và phổ bi ến r ộng rãi.
C là ngôn ngữ lập trình vạn năng. Ngoài việc C được dùng để viết hệ đi ều hành
UNIX, người ta nhanh chóng nhận ra sức mạnh của C trong vi ệc x ử lý cho các v ấn đ ề
hiện đại của tin học. C không gắn với bất kỳ m ột hệ điều hành hay máy nào, và m ặc
dầu nó đã được gọi là " ngôn ngữ lập trình hệ thống" vì nó được dùng cho việc vi ết h ệ
điều hành, nó cũng tiện lợi cho cả việc viết các chương trình x ử lý s ố, x ử lý văn b ản và
cơ sở dữ liệu.
Và bây giờ chúng ta đi tìm hiểu thế giới của ngôn ngữ C từ những khái ni ệm ban
đầu cơ bản nhất.
Hà nội tháng 11 năm 1997
Nguyễn Hữu Tuấn
Chương 1
CÁC KHÁI NIỆM CƠ BẢN
1.1. Tập ký tự dùng trong ngôn ngữ C :
Mọi ngôn ngữ lập trình đều được xây dựng từ một bộ ký tự nào đó. Các ký t ự đ ược
nhóm lại theo nhiều cách khác nhau để tạo nên các từ. Các t ừ l ại đ ược liên k ết v ới nhau theo
một qui tắc nào đó để tạo nên các câu lệnh. Một chương trình bao g ồm nhiều câu l ệnh và th ể
hiện một thuật toán để giải một bài toán nào đó. Ngôn ngữ C được xây dựng trên bộ ký tự sau
:
26 chữ cái hoa : A B C .. Z
26 chữ cái thường : a b c .. z
10 chữ số : 0 1 2 .. 9
Các ký hiệu toán học : + - * / = ( )
Ký tự gạch nối : _
Các ký tự khác : . , : ; [ ] {} ! \ & % # $ ...
Dấu cách (space) dùng để tách các từ. Ví d ụ ch ữ VIET NAM có 8 ký t ự, còn
VIETNAM chỉ có 7 ký tự.
Chú ý :
Khi viết chương trình, ta không được sử dụng bất kỳ ký tự nào khác ngoài các ký t ự
trên.
Ví dụ như khi lập chương trình giải phương trình bậc hai ax 2 +bx+c=0 , ta cần tính
biệt thức Delta ∆= b2 - 4ac, trong ngôn ngữ C không cho phép dùng ký tự ∆, vì vậy ta phải
dùng ký hiệu khác để thay thế.
1.2. Từ khoá :
Từ khoá là những từ được sử dụng để khai báo các kiểu dữ liệu, để viết các toán t ử
và các câu lệnh. Bảng dưới đây liệt kê các từ khoá của TURBO C :
asm break case cdecl
char const continue default
do double else enum
extern far float for
goto huge if int
interrupt long near pascal
register return short signed
sizeof static struct switch
tipedef union unsigned void
3
volatile while
Ý nghĩa và cách sử dụng của mỗi từ khoá sẽ được đề cập sau này, ở đây ta cần chú ý :
- Không được dùng các từ khoá để đặt tên cho các hằng, biến, mảng, hàm ...
- Từ khoá phải được viết bằng chữ thường, ví dụ : viết từ khoá khai báo kiểu nguyên
là int chứ không phải là INT.
1.3. Tên :
Tên là một khái niệm rất quan trọng, nó dùng để xác đ ịnh các đ ại l ượng khác nhau
trong một chương trình. Chúng ta có tên hằng, tên biến, tên m ảng, tên hàm, tên con tr ỏ, tên
tệp, tên cấu trúc, tên nhãn,...
Tên được đặt theo qui tắc sau :
Tên là một dãy các ký tự bao gồm chữ cái, s ố và g ạch n ối. Ký t ự đ ầu tiên c ủa tên
phải là chữ hoặc gạch nối. Tên không được trùng với khoá. Độ dài cực đ ại của tên theo m ặc
định là 32 và có thể được đặt lại là một trong các giá trị từ 1 t ới 32 nh ờ ch ức năng : Option-
Compiler-Source-Identifier length khi dùng TURBO C.
Ví dụ :
Các tên đúng :
a_1 delta x1 _step GAMA
Các tên sai :
3MN Ký tự đầu tiên là số
m#2 Sử dụng ký tự #
f(x) Sử dụng các dấu ( )
do Trùng với từ khoá
te ta Sử dụng dấu trắng
Y-3 Sử dụng dấu -
Chú ý :
Trong TURBO C, tên bằng chữ thường và chữ hoa là khác nhau ví d ụ tên AB khác v ới
ab. trong C, ta thường dùng chữ hoa để đặt tên cho các h ằng và dùng ch ữ th ường đ ể đ ặt tên
cho hầu hết cho các đại lượng khác như biến, biến mảng, hàm, cấu trúc. Tuy nhiên đây không
phải là điều bắt buộc.
1.4. Kiểu dữ liệu :
Trong C sử dụng các các kiểu dữ liệu sau :
1.4.1. Kiểu ký tự (char) :
4
Một giá trị kiểu char chiếm 1 byte ( 8 bit ) và biểu diễn đ ược m ột ký t ự thông qua
bảng mã ASCII. Ví dụ :
Ký tự Mã ASCII
0 048
1 049
2 050
A 065
B 066
a 097
b 098
Có hai kiểu dữ liệu char : kiểu signed char và unsigned char.
Kiểu Phạm vi biểu diễn Số ký tự Kích
thước
Char ( Signed char ) -128 đến 127 256 1 byte
Unsigned char 0 đến 255 256 1 byte
Ví dụ sau minh hoạ sự khác nhau giữa hai kiểu dữ liệu trên : Xét đo ạn chương trình sau :
char ch1;
unsigned char ch2;
......
ch1=200; ch2=200;
Khi đó thực chất :
ch1=-56;
ch2=200;
Nhưng cả ch1 và ch2 đều biểu diễn cùng một ký tự có mã 200.
Phân loại ký tự :
Có thể chia 256 ký tự làm ba nhóm :
Nhóm 1: Nhóm các ký tự điều khiển có mã từ 0 đến 31. Chẳng hạn ký tự mã 13 dùng
để chuyển con trỏ về đầu dòng, ký tự 10 chuyển con trỏ xuống dòng dưới ( trên cùng m ột cột
). Các ký tự nhóm này nói chung không hiển thị ra màn hình.
Nhóm 2 : Nhóm các ký tự văn bản có mã từ 32 đến 126. Các ký t ự này có th ể đ ược
đưa ra màn hình hoặc máy in.
Nhóm 3 : Nhóm các ký tự đồ hoạ có mã số từ 127 đến 255. Các ký t ự này có th ể đ ưa
ra màn hình nhưng không in ra được ( bằng các lệnh DOS ).
1.4.2. Kiểu nguyên :
5
Trong C cho phép sử dụng số nguyên kiểu int, số nguyên dài kiểu long và s ố nguyên
không dấu kiểu unsigned. Kích cỡ và phạm vi biểu diễn của chúng đ ược ch ỉ ra trong b ảng
dưới đây :
Kiểu Phạm vi biểu diễn Kích thước
int -32768 đến 32767 2 byte
unsigned int 0 đến 65535 2 byte
long -2147483648 đến 2147483647 4 byte
unsigned long 0 đến 4294967295 4 byte
Chú ý :
Kiểu ký tự cũng có thể xem là một dạng của kiểu nguyên.
1.4.3. Kiểu dấu phảy động :
Trong C cho phép sử dụng ba loại dữ liệu dấu phảy động, đó là float, double và long
double. Kích cỡ và phạm vi biểu diễn của chúng được chỉ ra trong bảng dưới đây :
Kiểu Phạm vi biểu diễn Số chữ số Kích thước
có nghĩa
Float 3.4E-38 đến 3.4E+38 7 đến 8 4 byte
Double 1.7E-308 đến 1.7E+308 15 đến 16 8 byte
long double 3.4E-4932 đến 1.1E4932 17 đến 18 10 byte
Giải thích :
Máy tính có thể lưu trữ được các số kiểu float có giá trị tuyệt đ ối t ừ 3.4E-38 đ ến
3.4E+38. Các số có giá trị tuyệt đối nhỏ hơn3.4E-38 được xem b ằng 0. Phạm vi bi ểu di ễn
của số double được hiểu theo nghĩa tương tự.
1.5. Định nghĩa kiểu bằng TYPEDEF :
1.5.1. Công dụng :
Từ khoá typedef dùng để đặt tên cho một kiểu dữ liệu. Tên kiểu s ẽ đ ược dùng đ ể
khai báo dữ liệu sau này. Nên chọn tên kiểu ng ắn và g ọn đ ể d ễ nh ớ. Ch ỉ c ần thêm t ừ khoá
typedef vào trước một khai báo ta sẽ nhận được một tên kiểu dữ liệu và có thể dùng tên này
để khai báo các biến, mảng, cấu trúc, vv...
1.5.2. Cách viết :
Viết từ khoá typedef, sau đó kiểu dữ liệu ( m ột trong các kiểu trên ), r ồi đ ến tên c ủa
kiểu.
Ví dụ câu lệnh :
6
typedef int nguyen;
sẽ đặt tên một kiểu int là nguyen. Sau này ta có th ể dùng ki ểu nguyen đ ể khai báo các bi ến,
các mảng int như ví dụ sau ;
nguyen x,y,a[10],b[20][30];
Tương tự cho các câu lệnh :
typedef float mt50[50];
Đặt tên một kiểu mảng thực một chiều có 50 phần tử tên là mt50.
typedef int m_20_30[20][30];
Đặt tên một kiểu mảng thực hai chiều có 20x30 phần tử tên là m_20_30.
Sau này ta sẽ dùng các kiểu trên khai báo :
mt50 a,b;
m_20_30 x,y;
1.6. Hằng :
Hằng là các đại lượng mà giá trị của nó không thay đổi trong quá trình tính toán.
1.6.1. Tên hằng :
Nguyên tắc đặt tên hằng ta đã xem xét trong mục 1.3.
Để đặt tên một hằng, ta dùng dòng lệnh sau :
#define tên hằng giá trị
Ví dụ :
#define MAX 1000
Lúc này, tất cả các tên MAX trong chương trình xuất hiện sau này đ ều đ ược thay
bằng 1000. Vì vậy, ta thường gọi MAX là tên hằng, nó biểu diễn s ố 1000.
Một ví dụ khác :
#define pi 3.141593
Đặt tên cho một hằng float là pi có giá trị là 3.141593.
1.6.2. Các loại hằng :
1.6.2.1. Hằng int :
Hằng int là số nguyên có giá trị trong khoảng từ -32768 đến 32767.
Ví dụ :
7
#define number1 -50 Định nghiã hằng int number1 có giá trị là -50
#define sodem 2732 Định nghiã hằng int sodem có giá trị là 2732
Chú ý :
Cần phân biệt hai hằng 5056 và 5056.0 : ở đây 5056 là s ố nguyên còn 5056.0 là h ằng
thực.
1.6.2.2. Hằng long :
Hằng long là số nguyên có giá trị trong khoảng từ -2147483648 đến 2147483647.
Hằng long được viết theo cách :
1234L hoặc 1234l
( thêm L hoặc l vào đuôi )
Một số nguyên vượt ra ngoài miền xác định của int cũng được xem là long.
Ví dụ :
#define sl 8865056L Định nghiã hằng long sl có giá trị là 8865056
#define sl 8865056 Định nghiã hằng long sl có giá trị là 8865056
1.6.2.3. Hằng int hệ 8 :
Hằng int hệ 8 được viết theo cách 0c1c2c3....Ở đây ci là m ột s ố nguyên d ương trong
khoảng từ 1 đến 7. Hằng int hệ 8 luôn luôn nhận giá trị dương.
Ví dụ :
#define h8 0345 Định nghiã hằng int hệ 8 có giá trị là
3*8*8+4*8+5=229
1.6.2.4. Hằng int hệ 16 :
Trong hệ này ta sử dụng 16 ký tự : 0,1..,9,A,B,C,D,E,F.
Cách viết Giá trị
a hoặc A 10
b hoặc B 11
c hoặc C 12
d hoặc D 13
e hoặc E 14
f hoặc F 15
8
Hằng số hệ 16 có dạng 0xc1c2c3... hặc 0Xc1c2c3... Ở đây ci là một số trong hệ 16.
Ví dụ :
#define h16 0xa5
#define h16 0xA5
#define h16 0Xa5
#define h16 0XA5
Cho ta các hắng số h16 trong hệ 16 có giá trị như nhau. Giá trị của chúng trong h ệ 10 là :
10*16+5=165.
1.6.2.5. Hằng ký tự :
Hằng ký tự là một ký tự riêng biệt được viết trong hai dấu nháy đơn, ví dụ 'a'.
Giá trị của 'a' chính là mã ASCII của chữ a. Như vậy giá trị của 'a' là 97. H ằng ký t ự có th ể
tham gia vào các phép toán như mọi số nguyên khác. Ví dụ :
'9'-'0'=57-48=9
Ví dụ :
#define kt 'a' Định nghiã hằng ký tự kt có giá trị là 97
Hằng ký tự còn có thể được viết theo cách sau :
' \c1c2c3'
trong đó c1c2c3 là một số hệ 8 mà giá trị của nó bằng mã ASCII của ký tự cần biểu diễn.
Ví dụ : chữ a có mã hệ 10 là 97, đổi ra h ệ 8 là 0141. V ậy h ằng ký t ự 'a' có th ể
viết dưới dạng '\141'. Đối với một vài hằng ký tự đặc biệt ta cần sử d ụng cách
viết sau ( thêm dấu \ ) :
Cách viết Ký tự
'\'' '
'\"' "
'\\' \
'\n' \n (chuyển dòng )
'\0' \0 ( null )
'\t' Tab
'\b' Backspace
'\r' CR ( về đầu dòng )
'\f' LF ( sang trang )
Chú ý :
Cần phân biệt hằng ký tự '0' và '\0'. Hằng '0' ứng với chữ s ố 0 có mã ASCII là 48,
9
còn hằng '\0' ứng với kýtự \0 ( thường gọi là ký tự null ) có mã ASCII là 0.
Hằng ký tự thực sự là một số nguyên, vì vậy có thể dùng các s ố nguyên h ệ 10 đ ể
biểu diễn các ký tự, ví dụ lệnh printf("%c%c",65,66) s ẽ in ra AB.
1.6.2.5. Hằng xâu ký tự :
Hằng xâu ký tự là một dãy ký tự bất kỳ đặt trong hai dấu nháy kép.
Ví dụ :
#define xau1 "Ha noi"
#define xau2 "My name is Giang"
Xâu ký tự được lưu trữ trong máy dưới dạng m ột bảng có các ph ần t ử là các ký t ự
riêng biệt. Trình biên dịch tự động thêm ký tự null \0 vào cu ối m ỗi xâu ( ký t ự \0 đ ược xem là
dấu hiệu kết thúc của một xâu ký tự ).
Chú ý :
Cần phân biệt hai hằng 'a' và "a". 'a' là h ằng ký t ự đ ược l ưu tr ữ trong 1 byte, còn "a"
là hằng xâu ký tự được lưu trữ trong 1 mảng hai phần tử : ph ần t ử thứ nh ất ch ứa ch ữ a còn
phần tử thứ hai chứa \0.
1.7. Biến :
Mỗi biến cần phải được khai báo trước khi đưa vào sử dụng. Vi ệc khai báo bi ến
được thực hiện theo mẫu sau :
Kiểu dữ liệu của biến tên biến ;
Ví dụ :
int a,b,c; Khai báo ba biến int là a,b,c
long dai,mn; Khai báo hai biến long là dai và mn
char kt1,kt2; Khai báo hai biến ký tự là kt1 và kt2
float x,y Khai báo hai biến float là x và y
double canh1, canh2; Khai báo hai biến double là canh1 và canh2
Biến kiểu int chỉ nhận được các giá trị kiểu int. Các biến khác cũng có ý nghĩa t ương
tự. Các biến kiểu char chỉ chứa được một ký tự. Để lưu trữ được một xâu ký tự cần s ử d ụng
một mảng kiểu char.
Vị trí của khai báo biến :
10
Các khai báo cần phải được đặt ngay sau dấu { đ ầu tiên c ủa thân hàm và c ần đ ứng
trước mọi câu lệnh khác. Sau đây là một ví dụ về khai báo biến sai :
( Khái niệm về hàm và cấu trúc chương trình sẽ nghiên cứu sau này)
main()
{
int a,b,c;
a=2;
int d; /* Vị trí của khai báo sai */
.....
}
Khởi đầu cho biến :
Nếu trong khai báo ngay sau tên biến ta đặt dấu = và một giá trị nào đó thì đây chính
là cách vừa khai báo vừa khởi đầu cho biến.
Ví dụ :
int a,b=20,c,d=40;
float e=-55.2,x=27.23,y,z,t=18.98;
Việc khởi đầu và việc khai báo biến rồi gán giá trị cho nó sau này là hoàn toàn t ương đ ương.
Lấy địa chỉ của biến :
Mỗi biến được cấp phát một vùng nhớ gồm một s ố byte liên tiếp. Số hiệu của byte
đầu chính là địa chỉ của biến. Địa chỉ của biến s ẽ được s ử d ụng trong m ột s ố hàm ta s ẽ
nghiên cứu sau này ( ví dụ như hàm scanf ).
Để lấy địa chỉ của một biến ta sử dụng phép toán :
& tên biến
1.8 Mảng :
Mỗi biến chỉ có thể biểu diễn một giá trị. Để biểu diễn một dãy s ố hay m ột b ảng s ố
ta có thể dùng nhiều biến nhưng cách này không thu ận l ợi. Trong tr ường h ợp này ta có khái
niệm về mảng. Khái niệm về mảng trong ngôn ngữ C cũng giống như khái niệm về ma tr ận
trong đại số tuyến tính.
11
Mảng có thể được hiểu là một tập hợp nhiều phần tử có cùng một kiểu giá tr ị và
chung một tên. Mỗi phần tử mảng biểu diễn được một giá trị. Có bao nhiêu kiểu bi ến thì có
bấy nhiêu kiểu mảng. Mảng cần được khai báo để định rõ :
Loại mảng : int, float, double...
Tên mảng.
Số chiều và kích thước mỗi chiều.
Khái niệm về kiểu mảng và tên mảng cũng giống như khái niệm về kiểu biến và tên biến. Ta
sẽ giải thích khái niệm về số chiều và kích thước mỗi chiều thông qua các ví d ụ cụ thể d ưới
đây.
Các khai báo :
int a[10],b[4][2];
float x[5],y[3][3];
sẽ xác định 4 mảng và ý nghĩa của chúng như sau :
Thứ tự Tên mảng Kiểu mảng Số chiều Kích thước Các phần tử
1 A Int 1 10 a[0],a[1],a[2]...a[9]
2 B Int 2 4x2 b[0][0], b[0][1]
b[1][0], b[1][1]
b[2][0], b[2][1]
b[3][0], b[3][1]
3 X Float 1 5 x[0],x[1],x[2]...x[4]
4 Y Float 2 3x3 y[0][0], y[0][1], y[0][2]
y[1][0], y[1][1], y[1][2]
y[2][0], y[2][1], y[1][2]
Chú ý :
Các phần tử của mảng được cấp phát các khoảng nhớ liên tiếp nhau trong b ộ nh ớ.
Nói cách khác, các phần tử của mảng có địa chỉ liên tiếp nhau.
Trong bộ nhớ, các phần tử của mảng hai chiều được sắp xếp theo hàng.
Chỉ số mảng :
Một phần tử cụ thể của mảng được xác định nhờ các chỉ số của nó. Chỉ số của m ảng
phải có giá trị int không vượt quá kích thước tương ứng. Số chỉ s ố ph ải b ằng s ố chi ều của
mảng.
12
Giả sử z,b,x,y đã được khai báo như trên, và giả s ử i,j là các bi ến nguyên trong đó
i=2, j=1. Khi đó :
a[j+i-1] là a[2]
b[j+i][2-i] là b[3][0]
y[i][j] là y[2][1]
Chú ý :
Mảng có bao nhiêu chiều thì ta phải viết nó có bấy nhiêu ch ỉ s ố. Vì th ế n ếu ta vi ết
như sau sẽ là sai : y[i] ( Vì y là mảng 2 chiều ) vv..
Biểu thức dùng làm chỉ số có thể thực. Khi đó phần nguyên của biểu th ức th ực s ẽ là
chỉ số mảng.
Ví dụ :
a[2.5] là a[2]
b[1.9] là a[1]
* Khi chỉ số vượt ra ngoài kích thước mảng, máy s ẽ vẫn không báo l ỗi, nh ưng nó s ẽ
truy cập đến một vùng nhớ bên ngoài mảng và có thể làm rối lo ạn chương trình.
Lấy địa chỉ một phần tử của mảng :
Có một vài hạn chế trên các mảng hai chiều. Ch ẳng h ạn có th ể l ấy đ ịa ch ỉ c ủa các
phần tử của mảng một chiều, nhưng nói chung không cho phép lấy đ ịa ch ỉ của ph ần t ử c ủa
mảng hai chiều. Như vậy máy sẽ chấp nhận phép tính : &a[i] nh ưng không ch ấp nh ận phép
tính &y[i][j].
Địa chỉ đầu của một mảng :
Tên mảng biểu thị địa chỉ đầu của mảng. Như vậy ta có thể dùng a thay cho &a[0].
Khởi đầu cho biến mảng :
Các biến mảng khai báo bên trong thân của một hàm ( k ể cả hàm main() ) g ọi là bi ến
mảng cục bộ.
Muốn khởi đầu cho một mảng cục bộ ta sử dụng toán tử gán trong thân hàm.
Các biến mảng khai báo bên ngoài thân của một hàm gọi là biến mảng ngoài.
Để khởi đầu cho biến mảng ngoài ta áp dụng các qui tắc sau :
13
Các biến mảng ngoài có thể khởi đầu ( một lần ) vào lúc dịch chương trình b ằng cách
sử dụng các biểu thức hằng. Nếu không được khởi đầu máy sẽ gán cho chúng giá trị 0.
Ví dụ :
....
float y[6]={3.2,0,5.1,23,0,42};
int z[3][2]={
{25,31},
{12,13},
{45,15}
{
....
main()
{
....
}
Khi khởi đầu mảng ngoài có thể không cần chỉ ra kích thước ( s ố ph ần t ử ) c ủa nó.
Khi đó, máy sẽ dành cho mảng một khoảng nhớ đủ để thu nhận danh sách giá trị kh ởi đ ầu.
Ví dụ :
....
float a[]={0,5.1,23,0,42};
int m[][3]={
{25,31,4},
{12,13,89},
{45,15,22}
};
Khi chỉ ra kích thước của mảng, thì kích thước này cần không nhỏ hơn kích thước của
bộ khởi đầu.
Ví dụ :
....
float m[6]={0,5.1,23,0};
int z[6][3]={
14
{25,31,3},
{12,13,22},
{45,15,11}
};
....
Đối với mảng hai chiều, có thể khởi đầu với số giá trị khởi đầu của m ỗi hàng có th ể
khác nhau :
Ví dụ :
....
float z[][3]={
{31.5},
{12,13},
{-45.76}
};
int z[13][2]={
{31.11},
{12},
{45.14,15.09}
};
Khởi đầu của một mảng char có thể là
Một danh sách các hằng ký tự.
Một hằng xâu ký tự.
Ví dụ :
char ten[]={'h','a','g'}
char ho[]='tran'
char dem[10] ="van"
15
Chương 2
CÁC LỆNH VÀO RA
Chương này giới thiệu thư viện vào/ra chuẩn là một tập các hàm được thiết k ế để
cung cấp hệ thống vào/ra chuẩn cho các chương trình C. Chúng ta s ẽ không mô t ả toàn b ộ th ư
viện vào ra ở đây mà chỉ quan tâm nhiều hơn đến việc nêu ra những điều cơ b ản nh ất để vi ết
chương trình C tương tác với môi trường và hệ điều hành.
2.1. Thâm nhập vào thư viện chuẩn :
Mỗi tệp gốc có tham trỏ tới hàm thư viện chuẩn đều phải chứa dòng :
#include cho các hàm getch(), putch(), clrscr(), gotoxy() ...
#include cho các hàm khác như gets(), fflus(), fwrite(), scanf()...
ở gần chỗ bắt đầu chương trình. Tệp stdio.h định nghĩa các macro và bi ến cùng các hàm dùng
trong thư viện vào/ra. Dùng dấu ngoặc < và > thay cho các d ấu nháy thông th ường đ ể ch ỉ th ị
cho trình biên dịch tìm kiếm tệp trong danh mục chứa thông tin tiêu đề chuẩn.
2.2. Các hàm vào ra chuẩn - getchar() và putchar() - getch() và putch() :
2.2.1. Hàm getchar () :
Cơ chế vào đơn giản nhất là đọc từng ký tự từ thiết bị vào chu ẩn, nói chung là bàn
phím và màn hình của người sử dụng, bằng hàm getchar().
Cách dùng :
Dùng câu lệnh sau :
biến = getchar();
Công dụng :
Nhận một ký tự vào từ bàn phím và không đưa ra màn hình. Hàm sẽ trả về ký tự nh ận
được và lưu vào biến.
Ví dụ :
int c;
c = getchar()
16
2.2.2. Hàm putchar () :
Để đưa một ký tự ra thiết bị ra chuẩn, nói chung là màn hình, ta s ử d ụng hàm
putchar()
Cách dùng :
Dùng câu lệnh sau :
putchar(ch);
Công dụng :
Đưa ký tự ch lên màn hình tại vị trí hiện tại của con trỏ. Ký t ự s ẽ đ ược hi ển th ị v ới
màu trắng.
Ví dụ :
int c;
c = getchar();
putchar(c);
2.2.3. Hàm getch() :
Hàm nhận một ký tự từ bộ đệm bàn phím, không cho hiện lên màn hình.
Cách dùng :
Dùng câu lệnh sau :
getch();
Công dụng :
Nếu có sẵn ký tự trong bộ đệm bàn phím thì hàm sẽ nhận một ký tự trong đó.
Nếu bộ đệm rỗng, máy sẽ tạm dừng. Khi gõ một ký tự thì hàm nh ận ngay ký t ự đó
( không cần bấm thêm phím Enter như trong các hàm nh ập khác ). Ký t ự v ừa gõ không hi ện
lên màn hình.
Nếu dùng :
biến=getch();
Thì biến sẽ chứa ký tự đọc vào.
17
Ví dụ :
c = getch();
2..2.4. Hàm putch() :
Cách dùng :
Dùng câu lệnh sau :
putch(ch);
Công dụng :
Đưa ký tự ch lên màn hình tại vị trí hiện tại của con trỏ. Ký tự s ẽ đ ược hi ển th ị theo
màu xác định trong hàm textcolor.
Hàm cũng trả về ký tự được hiển thị.
2.3. Đưa kết quả lên màn hình - hàm printf :
Cách dùng :
prinf(điều khiển, đối số 1, đối số 2, ...);
Hàm printf chuyển, tạo khuôn dạng và in các đối của nó ra thi ết b ị ra chu ẩn d ưới s ự
điều khiển của xâu điều khiển. Xâu điều khiển chứa hai kiểu đối tượng : các ký tự thông
thường, chúng sẽ được đưa ra trực tiếp thiết bị ra, và các đặc tả chuyển dạng, m ỗi đ ặc tả s ẽ
tạo ra việc đổi dạng và in đối tiếp sau của printf.
Chuỗi điều khiển có thể có các ký tự điều khiển :
\n sang dòng mới
\f sang trang mới
\b lùi lại một bước
\t dấu tab
Dạng tổng quát của đặc tả :
%[-][fw][.pp]ký tự chuyển dạng
Mỗi đặc tả chuyển dạng đều được đưa vào bằng ký tự % và k ết thúc b ởi m ột ký t ự
chuyển dạng. Giữa % và ký tự chuyển dạng có thể có :
Dấu trừ :
18
Khi không có dấu trừ thì kết quả ra được dồn về bên phải n ếu độ dài thực tế của
kết quả ra nhỏ hơn độ rộng tối thiểu fw dành cho nó. Các vị trí dư thừa s ẽ được lấp đầy
bằng các khoảng trống. Riêng đối với các trường s ố, n ếu dãy s ố fw b ắt đ ầu b ằng s ố 0 thì các
vị trí dư thừa bên trái sẽ được lấp đầy bằng các s ố 0.
Khi có dấu trừ thì kết quả được dồn về bên trái và các v ị trí d ư th ừa v ề bên ph ải
( nếu có ) luôn được lấp đầy bằng các khoảng trống.
fw :
Khi fw lớn hơn độ dài thực tế của kết quả ra thì các v ị trí d ư thừa s ẽ đ ược
lấp đầy bởi các khoảng trống hoặc số 0 và nội dung của kết quả ra s ẽ đ ược đ ẩy v ề
bên phải hoặc bên trái.
Khi không có fw hoặc fw nhỏ hơn hay bằng độ dài thực tế của k ết qu ả ra
thì độ rộng trên thiết bị ra dành cho kết quả sẽ bằng chính độ dài của nó.
Tại vị trí của fw ta có thể đặt dấu *, khi đó fw được xác đ ịnh b ởi giá tr ị
nguyên của đối tương ứng.
Ví dụ :
Kết quả ra fw Dấu - Kết quả đưa ra
-2503 8 có -2503
-2503 08 có -2503
-2503 8 không -2503
-2503 08 không 000-2503
"abcdef" 8 không abcdef
"abcdef" 08 có abcdef
"abcdef" 08 không abcdef
pp :
Tham số pp chỉ được sử dụng khi đối tương ứng là một xâu ký tự hoặc m ột
giá trị kiểu float hay double.
Trong trường hợp đối tương ứng có giá trị kiểu float hay double thì pp là
độ chính xác của trường ra. Nói một cách cụ thể hơn giá trị in ra s ẽ có pp ch ữ s ố
sau số thập phân.
Khi vắng mặt pp thì độ chính xác sẽ được xem là 6.
Khi đối là xâu ký tự :
Nếu pp nhỏ hơn độ dài của xâu thì chỉ pp ký tự đầu tiên của xâu đ ược in
ra. Nếu không có pp hoặc nếu pp lớn hơn hay bằng đ ộ dài của xâu thì c ả xâu ký t ự
sẽ được in ra.
19
Ví dụ :
Kết quả ra fw pp Dấu - Kết quả đưa Độ dài
ra trường ra
-435.645 10 2 có -435.65 7
-435.645 10 0 có -436 4
-435.645 8 vắng có -435.645000 11
"alphabeta" 8 3 vắng alp 3
"alphabeta" vắng vắng vắng alphabeta 9
"alpha" 8 6 có alpha 5
Các ký tự chuyển dạng và ý nghĩa của nó :
Ký tự chuyển dạng là một hoặc một dãy ký hiệu xác đ ịnh quy t ắc chuyển d ạng và
dạng in ra của đối tương ứng. Như vậy sẽ có tình trạng cùng m ột s ố s ẽ đ ược in ra theo các
dạng khác nhau. Cần phải sử dụng các ký tự chuyển d ạng theo đúng qui t ắc đ ịnh s ẵn. B ảng
sau cho các thông tin về các ký tự chuyển dạng.
Ký tự chuyển dạng Ý nghĩa
d Đối được chuyển sang số nguyên hệ thập phân
o Đối được chuyển sang hệ tám không dấu ( không có s ố 0 đứng
trước )
x Đối được chuyển sang hệ mưới sáu không dấu ( không có 0x đ ứng
trước )
u Đối được chuyển sang hệ thập phân không dấu
c Đối được coi là một ký tự riêng biệt
s Đối là xâu ký tự, các ký tự trong xâu được in cho t ới khi g ặp ký t ự
không hoặc cho tới khi đủ số lượng ký tự được xác định bởi các
đặc tả về độ chính xác pp.
e Đối được xem là float hoặc double và được chuyển sang dạng thập
phân có dạng [-]m.n..nE[+ hoặc -] với độ dài của xâu chứa n là pp.
f Đối được xem là float hoặc double và được chuyển sang dạng thập
phân có dạng [-]m..m.n..n với độ dài của xâu chứa n là pp. Độ chính
xác mặc định là 6. Lưu ý rằng độ chính xác không xác định ra s ố các
chữ số có nghĩa phải in theo khuôn dạng f.
g Dùng %e hoặc %f, tuỳ theo loại nào ngắn hơn, không in các s ố 0 vô
nghĩa.
Chú ý :
Mọi dãy ký tự không bắt đầu bằng % hoặc không k ết thúc b ằng ký t ự chuy ển d ạng
đều được xem là ký tự hiển thị.
Để hiển thị các ký tự đặc biệt :
Cách viết Hiển thị
20
