Giáo trình Tăng Kali máu
Tăng Kali máu nghiêm trọng có thể gây tử vong một cách nhanh chóng. Tăng Kali máu nhẹ ở những bệnh nhân nằm trong khoa ICU có thể tiến triển đến mức đe dọa tính mạng nếu việc theo dõi nồng độ Kali máu cũng như các biện pháp điều trị sớm không được chú ý tới một cách đúng mức.
TAÊNG KALI MAÙU
BS Huyønh Thò Ngoïc Thuùy
Taêng kali maùu nghieâm troïng coù theå gaây töû vong moät caùch nhanh choùng. Taêng kali
maùu nheï ôû nhöõng beänh nhaân naèm trong khoa ICU coù theå tieán trieån ñeán möùc ñe doïa tính
maïng neáu vieäc theo doõi noàng ñoä kali maùu cuõng nhö caùc bieän phaùp ñieàu trò sôùm khoâng ñöôïc
chuù yù tôùi moät caùch ñuùng möùc. Roái loaïn chöùc naêng thaän thöôøng gaëp trong haàu heát caùc
tröôøng hôïp.
NGUYEÂN NHAÂN
A. Cung caáp quaù möùc: boå sung kali baèng döôøng uoáng hoaëc ñöôøng tónh maïch, caùc chaát thay
theá coù muoái, nuoâi döôõng baèng ñöôøng tónh maïch, caùc loaïi thuoác coù chöùa muoái kali (vd:
penicillin K), truyeàn maùu, caùc thuoác caáp cöùu ngöøng tim (cardioplegic solutions), caùc
chaát phoøng ngöøa phaân huûy maûnh gheùp thaän.
B. Caùc nguyeân nhaân taïi thaän: suy thaän (caáp hoaëc maõn), bao goàm hoaïi töû oáng thaän caáp, baát
kyø loaïi vieâm thaän moâ keõ naøo, beänh thaän hoàng caàu hình lieàm, beänh thaän do thuoác giaûm
ñau, vieâm thaän-beå thaän maõn, vieâm thaän lupus, beänh thoaùi hoùa daïng tinh boät, beänh thaän
tieåu ñöôøng, AIDS, beänh ñöôøng nieäu taéc ngheõn, thay theá thaän.
C. Taùi phaân phoái qua maøng teá baøo: thieáu insulin, tieâu cô vaân, söï tieâu huûy khoái u, taùn huyeát
löôïng lôùn, boûng roäng, vaän ñoäng quaù möùc, taùi haáp thu khoái maùu tuï, xuaát huyeát tieâu hoùa,
nhoài maùu maïc treo, taêng dò hoùa, toan chuyeån hoùa voâ cô (inorganic) do taêng chlor maùu,
toan hoâ haáp, kích thích α–adrenergic, taêng thaân nhieät aùc tính, lieät chu kyø do taêng kali
maùu.
D. Giaûm mineralocoeticoid: beänh Addison, caét tuyeán thöôïng thaän hai beân, giaûm
aldosteron do giaûm hoaëc taêng renin maùu, toan hoùa oáng thaän loaïi 4, quaù saûn thöôïng thaän
di truyeàn, haï aldosteron giaû, giaûm men 21 β-hydroxylase, giaûm hoaëc do taêng nhaïy caûm
vôùi angiotensin.
E. Caùc döôïc phaåm: amiloride, spironolactone, triamterene, öùc cheá men chuyeån
angiotensin, trimethoprim, thuoác khaùng vieâm khoâng steroid, succinylcholin, caùc chaát
ñoái vaän β-adrenergic, caùc chaát chuû vaän α–adrenergic, pentamidine, cyclosporin,
somatostatin, ngoä ñoäc digitalis, heparin, diazoxide, arginine HCL, lysin HCL.
F. Taêng kali maùu giaû: xeùt nghieäm bò hö, laáy maùu taïi tónh maïch keá caän tónh maïch ñang
truyeàn kali, garo caàm maùu eùp quaù laâu, taùn huyeát trong oáng nghieäm, taêng tieåu caàu (>
1.000.000 tieåu caàu/mm3), taêng baïch caàu (> 50.000 teá baøo/mm3).
BIEÅU HIEÄN LAÂM SAØNG
A. Caùc trieäu chöùng vaø daáu hieäu thöïc theå khoâng ñaùng tin caäy ñeå xaùc ñònh taêng kali maùu.
B. Caùc bieåu hieän thöôøng baùo tröôùc vieäc ngöøng tim.
C. Caùc daáu hieäu thaàn kinh cô: yeáu cô, khoù noùi, khoù nuoát, dò caûm, lieät, buoàn noân, noân.
D. Caùc trieäu chöùng tim maïch: roái loaïn nhòp nhanh. ngöøng tim; chuùng thöôøng xaûy ra khi
taêng kali maùu quaù nhanh hoaëc taêng kali maùu keøm vôùi haï natri maùu, haï magne maùu, hay
haï calci maùu.
ÑIEÄN TAÂM ÑOÀ
A. Sôùm: soùng T cao, nhoïn (ñaëc bieät ôû caùc chuyeån ñaïo tröôùc ngöïc)
B. Muoän
1. Keùo daøi khoaûng PR.
2. Phöùc hôïp QRS daõn roäng.
3. Xoang tónh maïch taâm thaát (sinoventricular) (khoâng coù soùng P cho duø coù nhòp xoang
cô baûn)
4. Nhòp nhanh thaát, cuoàng nhó, rung nhó.
5. Voâ taâm thu.
LÖU YÙ
Bieåu hieän taêng kali maùu treân ñieän taâm ñoà ñaàu tieân coù theå laø nhòp nhanh
á
ÑIEÀU TRÒ
A. Cho taát caû caùc möùc ñoä taêng kali maùu
1. Ngöøng cung caáp kali döôùi moïi hình thöùc (cheá ñoä aên, kali ñöôøng uoáng, dung dòch tónh
maïch, nuoâi döôõng ngoaøi ñöôøng tieâu hoùa)
2. Ngöng vaø traùnh caùc thuoác coù chöùa kali (penicillin K)
3. Ngöng vaø traùnh caùc thuoác giöõ kali (lôïi tieåu giöõ kali, öùc cheá men chuyeån
angiotensin), hoaëc thuoác gaây taùi phaân phoái kali (succinylcholine)
4. Traùnh hoaëc söûa chöõa caùc yeáu toá coù theå chuyeån kali ra ngoaøi teá baøo (toan hoùa maùu,
thieáu insulin, taêng aùp löïc thaåm thaáu).
5. Ra leänh laëp laïi vieäc ño noàng ñoä kali huyeát thanh ñeå xaùc ñònh taêng kali maùu (traùnh
chaäm treã ñieàu trò neáu kali > 6 mmol/L)
6. Theo doõi kali huyeát thanh moät caùch thöôøng quy (moãi 2 giôø trong nhöõng tröôøng hôïp
naëng)
7. Tìm nguyeân nhaân.
B. Taêng kali maùu nghieâm troïng
1. Xem nhö moät caáp cöùu
2. Thöïc hieän caùc bieän phaùp neâu treân
3. Theo doõi ECG lieân tuïc
4. Tieán haønh ñieàu trò chuyeân bieät ngay laäp töùc
a. Söû duïng thuoác baûo veä tim coù calci
(1) Cô cheá taùc duïng: oån ñònh maøng teá baøo tim, khoâng laøm giaûm thaáp kali maùu.
(2) Lieàu söû duïng: 10 ñeán 20 ml dung dòch calcium gluconate tieâm TM.
(3) Döôïc ñoäng hoïc: coù taùc duïng trong vaøi giaây, keùo daøi 30 ñeán 60 phuùt.
(4) Löu yù: calcium coù theå thuùc ñaåy hoaëc laøm xaáu hôn tình traïng ngoä ñoäc digoxin
ôû nhöõng beänh nhaân ñang söû duïng digoxin.
b. Ñöa kali vaøo trong teá baøo
(1) Insulin vaø glucose
(a) Lieàu söû duïng: 10 ñôn vò Insulin pha trong 25g glucose truyeàn TM.
(b) Döôïc ñoäng hoïc: coù taùc duïng trong voøng vaøi phuùt, keùo daøi vaøi giôø.
(c) Laëp laïi moãi 2 ñeán 5 giôø neáu caàn thieát, theo doõi tình traïng taêng hoaëc haï
ñöôøng huyeát.
(2) Albuterol
(a) Lieàu söû duïng: 10 ñeán 20 mg khí dung.
(b) Döôïc ñoäng hoïc: taùc duïng trong vaøi phuùt, keùo daøi vaøi giôø.
(3) Natri bicarbonate
(a) Cô cheá taùc duïng: ñöa kali vaøo trong teá baøo, noù coù theå hoaït ñoäng nhö moät
chaát ñoái vaän qua maøng teá baøo.
(b) Lieàu söû duïng: 50 ñeán 100 mmol truyeàn tónh maïch.
(c) Taùc duïng hoå trôï: trong tröôøng hôïp coù keøm theo toan chuyeån hoùa.
(d) Löu yù: coù theå taïo thaønh keát tuûa calcium bicarbonate neáu söû duïng natri
bicarbonate chung ñöôøng truyeàn vôùi calcium chloride hay calcium
gluconate maø ñöôøng truyeàn naøy khoâng ñöôïc taåy röûa saïch tröôùc khi duøng.
(e) Döôïc ñoäng hoïc: taùc duïng trong voøng 15 phuùt, keùo daøi vaøi giôø.
LÖU YÙ
Insulin, bicarbonate, vaø albuterol khoâng ñöa kali ra khoûi cô theå; vì vaäy
hieäu quaû cuûa chuùng giaûm ñi, kali maùu seõ laïi taêng.
c. Thaûi kali khoûi cô theå
(1) Sodium polystyrene sulfonate resin (Kayexalate)
(a) Cô cheá taùc duïng: trao ñoåi natri vaø kali trong oáng tieâu hoùa; moãi gam nhöïa
trao ñoåi ion seõ ñöa 0.5 ñeán 1 mmol kali ra khoûi cô theå.
(b) Lieàu söû duïng: 25 ñeán 50 g sodium polystyrene sulfonate, keát hôïp vôùi
dung dòch sorbitol 20% ñeå taêng taùc duïng taåy thaûi kali qua ñöôøng tieâu
hoùa; duøng ñöôøng uoáng hoaëc qua sonde daï daøy coù hieäu quaû hôn laø bôm
qua tröïc traøng.
(c) Döôïc ñoäng hoïc: baét ñaàu coù taùc duïng trong khoaûng 2 giôø, keùo daøi töø 4 ñeán
6 giôø; coù theå laëp laïi lieàu treân neáu caàn thieát (moãi 3 ñeán 6 giôø).
(2) Lôïi tieåu quai (furosemide)
(a) Cô cheá taùc duïng: taêng thaûi kali qua ñöôøng nieäu.
(b) Lieàu söû duïng cho furosemide laø 40mg tieâm tónh maïch, nhöng tuøy thuoäc
vaøo chöùc naêng thaän.
(c) Döôïc ñoäng hoïc: baét ñaàu coù taùc duïng vaø keùo daøi thôøi gian lôïi tieåu song
song nhau, hieäu quaû cuûa noù cuõng song song vôùi möùc ñoä chöùc naêng thaän.
(3) Thaåm taùch
(a) Cô cheá taùc duïng: ñöa kali ra khoûi cô theå.
(b) Döôïc ñoäng hoïc: baét ñaàu coù taùc duïng ngay laäp töùc khi tieán haønh thaåm
taùch maùu (chaäm hôn thaåm phaân phuùc maïc moät caùch coù yù nghóa)
(c) Thöôøng caàn thieát khi coù suy thaän.
5. Taêng kali maùu keát hôïp vôùi ngoä ñoäc digoxin
a. Khoâng söû duïng calcium.
b. Söû duïng magnesulfate (2g tieâm TM) neáu khoâng coù choáng chæ ñònh.
c. Xem xeùt söû duïng caùc khaùng theå keát gaén chuyeân bieät vôùi digoxin.
ÑIEÀU TRÒ CHÍNH
• Kali maùu > 6mmol/L neân xem nhö moät tình traïng caáp cöùu, caàn phaûi
ñaùnh giaù vaø ñieàu trò ngay laäp töùc.
• Ñeå baûo veä tim, noùi toùm laïi, caàn cho calcium ngay laäp töùc.
• Insulin, bicarbonate, vaø albuterol ñöa kali vaøo trong teá baøo.
• Nhöïa trao ñoåi ion vaø thaåm phaân ñöa kali ra khoûi cô theå.
• Thaåm phaân luoân phaûi ñaët ra ñoái vôùi taêng kali maùu roõ treân nhöõng beänh
nhaân suy thaän giai ñoaïn cuoái.
• Thöôøng xuyeân theo doõi noàng ñoä kali trong maùu vaø trong huyeát thanh.
