II
Giáo trình
Quản trị doanh
nghiệp
Mục lục
Chương I..............................................................................................................................2
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN............................................................................2
VỀ QUẢN TRỊ CÔNG TY CỔ PHẦN...............................................................................2
I. Quan niệm về quản trị công ty cổ phần.........................................................2
III. Các yếu tố chủ yếu của quản trị công ty ................................................................7
4. Đảm bảo minh bạch và công khai thông tin trong CTCP ...........................25
Chương III.........................................................................................................................29
MỘT SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÁC QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ QUẢN
TRỊ CÔNG TY CỔ PHẦN................................................................................................29
.......................................................................................................................................29
1. Những yêu cầu về việc tiếp tục hoàn thiện các quy định về quản trị công
ty cổ phần......................................................................................................................29
Chương I.
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN
VỀ QUẢN TRỊ CÔNG TY CỔ PHẦN
I. Quan niệm về quản trị công ty cổ phần
Công ty cổ phần là một hình thức tổ chức kinh doanh ra đời, tồn tại
và phát triển trong những điều kiện lịch sử và xã hội nhất định. Sự hình
thành và phát triển của CTCP gắn liền với sự hình thành của th ị trường
vốn, thị trường tiền tệ. CTCP là một trong những loại hình tổ chức kinh
doanh phổ biến hiện nay, được xem là phương thức phát triển cao nhất
cho đến nay của loài người để huy động vốn cho kinh doanh và qua đó
làm cho nền kinh tế của mỗi quốc gia phát triển [4, tr.18]. Từ góc độ pháp
lý, ta có thể khái quát một số đặc trưng cơ bản của một công ty cổ ph ần
như sau:
Một là, công ty cổ phần là một tổ chức có tư cách pháp nhân độc
lập.
Hai là, công ty cổ phần chỉ chịu trách nhiệm đối với mọi khoản n ợ
bằng tài sản riêng của công ty.
Ba là, vốn điều lệ của công ty cổ phần được chia thành nhi ều ph ần
bằng nhau gọi là cổ phần.
Bốn là, quản lý ủy quyền theo cơ cấu hội đồng và tách biệt với chủ
sở hữu.
Trước một vấn đề như vậy, nhiệm vụ của pháp luật công ty là
đưa ra những hình thức tổ chức hoạt động có thể tạo điều kiện bảo vệ
các nhóm quyền lợi sau đây một cách hài hòa và ổn định:
- Nhóm quyền lợi của những người trực tiếp kinh doanh
- Quyền lợi của những nhà đầu tư vốn, những người muốn trực
tiếp tham gia vào thành quả kinh doanh, mà bản thân không tr ực ti ếp kinh
doanh.
- Quyền lợi của những người cho vay (ngân hàng, tổ ch ức tín dụng,
các quỹ đầu tư, người sở hữu các loại trái phiếu), người cung ứng hàng
hoá, người lao động.
Chính vì thế, vấn đề làm sao tạo ra sự tự do không quá lớn, sự giám
sát không quá yếu để khuyến khích người quản trị (khái niệm người quản
trị được dùng dưới đây để chỉ những người có quyền quản lý và ki ểm
soát công ty, thường là thành viên ban giám đốc, HĐQT hoặc nh ững cổ
đông đa số, chiếm cổ phần chi phối trong công ty) hành động m ột cách
năng động, sáng tạo, linh hoạt vì lợi ích của chủ sở hữu công ty là một bài
toán khó từ hàng trăm năm nay – một bài toán của nhiều th ế kỷ [21,
tr.364].
Corporate governance, tạm dịch là quản trị công ty, tiếp cận công ty
từ phương diện phân quyền và chế ước giữa các tác nhân ảnh h ưởng tới
sự điều hành của một doanh nghiệp.
Quản trị công ty trước hết không phải là khái niệm được hiểu
giống nhau. Có nhiều định nghĩa khác nhau về quản trị công ty.
- Theo Tổ chức hợp tác và phát triển (OECD), "quản trị công ty là
một hệ thống các cơ chế, các hành vi quản lý. Cơ chế này xác định việc
phân chia các quyền và nghĩa vụ giữa cổ đông, hội đồng quản trị, các
chức danh quản lý và những người có lợi ích liên quan, quy định trình tự
ban hành các quyết định kinh doanh. Bằng cách này, công ty tạo ra một cơ
chế xác lập mục tiêu hoạt động, tạo ra phương tiện thực thi và giám sát
việc thực hiện các mục tiêu đó". [47]
- Quản trị doanh nghiệp còn được hiểu theo hai nghĩa, "quản trị
doanh nghiệp theo nghĩa hẹp được hiểu là cơ chế quản lý – giám sát c ủa
chủ sở hữu với người quản lý công ty theo những mục tiêu và định h ướng
của chủ sở hữu. Theo nghĩa rộng hơn, quản trị doanh nghiệp gắn chặt với
quyền lợi của chủ sở hữu cũng như các chủ nợ, người cung cấp, người
lao động, thậm chí khách hàng của công ty. Về mặt tổ chức, quản trị công
ty là tập hợp các mối quan hệ giữa chủ sở hữu, HĐQT và các bên liên
quan nhằm: xác định mục tiêu, hình thành các công cụ để đạt đạt đ ược
mục tiêu và giám sát việc thực hiện mục tiêu của công ty" [49 ,
13/12/2004,11:15]
- Theo Ngân hàng thế giới (WB), "quản trị công ty là m ột h ệ th ống
các yếu tố pháp luật, thể chế và thông lệ quản lý của các công ty. Nó cho
phép công ty có thể thu hút được các nguồn tài chính và nhân l ực, hoạt
động có hiệu quả, và nhờ đó tạo ra các giá trị kinh tế lâu dài cho các cổ
đông, trong khi vẫn tôn trọng quyền lợi của những người có lợi ích liên
quan và của xã hội. Đặc điểm cơ bản nhất của một hệ th ống quản trị
công ty là: (i) tính minh bạch của các thông tin tài chính, kinh doanh và quá
trình giám sát nội bộ đối với hoạt động quản lý, (ii) bảo đ ảm th ực thi các
quyền của tất cả các cổ đông, (iii) các thành viên trong hội đồng qu ản tr ị
có thể hoàn toàn độc lập trong việc thông qua các quyết định, phê chuẩn
kế hoạch kinh doanh, tuyển dụng người quản lý, trong việc giám sát tính
trung thực và hiệu quả của hoạt động quản lý và trong việc miễn nhiệm
người quản lý khi cần thiết".
II. Quản trị công ty cổ phần xét theo phương di ện kết h ợp hài
hòa lợi ích của các bên
Mỗi công ty là tổng hoà các mối quan h ệ phức t ạp, vì v ậy, luôn
tiềm ẩn những xung đột về lợi ích có thể nảy sinh sau các quy ết đ ịnh c ụ
thể của công ty. Trong nội bộ doanh nghiệp, người quản lý, người lao
động và cổ đông đều mong muốn công ty kinh doanh có hi ệu qu ả và phát
triển bền vững. Tuy nhiên, do sự khác biệt về lợi ích giữa các cổ đông, sự
tách biệt giữa người quản lý và quyền sở hữu đã tạo nên nh ững xung đ ột
về lợi ích.
Một là: xung đột về lợi ích giữa cổ đông thiểu số với nhóm cổ đông
sở hữu đa số cổ phần nắm quyền kiểm soát công ty
Hai là: xung đột giữa cổ đông với những người quản lý doanh
nghiệp
Tuy nhiên, sự xung đột quyền lợi của các nhóm người này
không gay gắt đến mức chúng chỉ có thể được giải quyết bằng pháp lu ật,
mà cơ chế của thị trường luôn tác động góp phần vào sự giải quyết các
xung đột đó. Bởi vì, tất cả những người tham gia đều cần sự thành công
của doanh nghiệp và những người tham gia này cần một cách thức nào đó
để dung hòa các mối quan tâm về lợi ích, kết hợp hiệu qu ả các ngu ồn l ực
và mở rộng khả năng phát triển.
Lịch sử công ty trên thế giới được biết đến ba loại mô hình quản
lý công ty là: Mô hình Anh - Mỹ, mô hình châu Âu lục địa và mô hình Nhật
Bản. Mỗi mô hình đều có đặc điểm chung và đặc điểm riêng, nhưng đều
có mục tiêu là tạo khả năng để chủ sở hữu (cổ đông) có thể quản lý được
những người điều hành công ty một cách tốt nhất.
Như đã phân tích ở trên, CTCP là một chủ thể pháp luật, có cơ cấu
tổ chức độc lập đối với các cổ đông; là chủ sở hữu tài sản của công ty, là
nguyên đơn, bị đơn trong tố tụng. Các cổ đông không có quyền trực tiếp
đối với tài sản trong công ty. Cổ đông thực hiện quyền cổ đông bằng cách
biểu quyết trong cuộc họp ĐHĐCĐ. Việc điều hành kinh doanh giao cho
HĐQT – những người có khả năng kinh doanh và các giám đốc điều hành.
Xem xét từ các nước trên có thể thấy được một số đặc trưng sau
về cơ cấu tổ chức của một công ty ngày nay bao gồm chủ yếu là: Chủ sở
hữu (cổ đông); HĐQT hoặc Hội đồng giám sát; Giám đốc điều hành [26,
tr.187-188].
Chức năng nhiệm vụ của các bộ phận này như sau:
* Chủ sở hữu công ty (cổ đông) là người cung cấp vốn đầu tư hoặc
vốn cổ phần, có một số quyền cơ bản sau:
- Bầu và bãi nhiệm HĐQT hoặc Hội đồng giám sát.
- Thông qua hoặc không thông qua một số vấn đề cơ bản có tính
nguyên tắc của công ty như thay đổi Điều lệ; sáp nhập, tăng gi ảm vốn
công ty.
- Quyết định mức lãi cổ tức và hưởng thụ lãi.
* Hội đồng quản trị là cơ quan thay mặt chủ sở hữu (cổ đông) thực
hiện việc quản lý công ty thông qua việc thực hiện những nhi ệm v ụ ch ủ
yếu sau:
- Bổ nhiệm, miễn nhiệm giám đốc điều hành;
- Giám sát hoạt động quản lý điều hành của giám đốc điều hành;
- Xem xét và thông qua các quyết định quan trọng khác không trực
tiếp do chủ sở hữu (cổ đông) quyết định.
* Giám đốc điều hành của công ty thường không phải là một người
mà là một số người do HĐQT lựa chọn và bổ nhiệm. Thực chất được gọi
là bộ máy điều hành công ty hoặc các quản trị gia của công ty. Giám đốc
điều hành thực hiện chức năng điều hành các hoạt động hàng ngày của
công ty.
Tất cả các mô hình trên đây có thể dễ dàng nhận thấy rằng bằng cơ
chế phân quyền đã định rõ quyền hạn và nghĩa vụ giữa các thành viên, c ơ
quan trong công ty như các cổ đông, HĐQT, Giám đốc điều hành. Các cơ
quan này có sự độc lập tương đối trong hoạt động và chi phối lẫn nhau.
Đồng thời, đảm bảo cho cổ đông quản lý giám sát một cách tốt nhất với
các nhà quản trị điều hành công ty.
Mô hình quản lý, điều hành kiểu Anh, Mỹ có nền tảng là s ự tách
biệt giữa quản lý với sở hữu vốn trong CTCP. Trong mô hình quản lý,
điều hành kiểu Anh, Mỹ, dựa trên ba nguyên tắc sau:
Thứ nhất, sử dụng các thành viên HĐQT độc lập (independent
directors) để kiềm chế quyền lực của ban giám đốc, đồng thời bảo vệ
quyền lợi của các cổ đông.
Thứ hai, sử dụng và tín nhiệm giới kế toán để trình báo cáo tài
chính có tính xác thực nhằm giúp cổ đông có thông tin đầy đủ khi đ ầu t ư
vào công ty.
Thứ ba, sử dụng và tín nhiệm các nhà phân tích tài chính để xem xét
và phân tích các triển vọng kinh doanh và mức độ lành m ạnh v ề tài chính
của các công ty dự kiến phát hành cũng như đang phát hành chứng khoán
ra công chúng, nhằm cung cấp đầy đủ thông tin cho công chúng muốn đầu
tư. Khi một CTCP hoạt động kém hơn mức trong ngành hay c ủa th ị
trường, hoặc thiếu cơ chế quản trị thích đáng, các nhà đầu tư s ẽ ph ản
ứng bằng cách bán cổ phần của họ, là một hình thức áp đặt kỷ luật của
thị trường lên ban giám đốc công ty.
Ở Việt Nam, quan hệ giữa cổ đông trong nhiều công ty hiện nay
thường thu hẹp trong phạm vi quan hệ gia đình, xã h ội nh ư h ọ hàng, dòng
tộc, bạn bè, đồng hương. Theo báo cáo tổng kết của Tổ công tác thi hành
LDN, thì đại bộ phận CTCP ở nước ta có quy mô nhỏ, mang tính gia đình;
người chủ sở hữu thường đồng thời là người quản lý, giám đốc, qu ản
đốc, cán bộ kỹ thuật… của công ty. Người chủ sở hữu trong công ty (đ ặc
biệt là các CTCP thuộc sở hữu tư nhân) cùng một lúc th ực hi ện hàng lo ạt
các chức năng và vai trò khác nhau trong tổ ch ức kinh doanh c ủa doanh
nghiệp. Ngoài quan hệ góp vốn cùng kinh doanh, họ còn có quan h ệ huy ết
thống, họ hàng, bạn bè hết sức thân thiết… Vì vậy, trong quản lý nội bộ
và tổ chức kinh doanh rất khó phân biệt rõ ràng về mặt pháp lý quy ền l ợi
và nghĩa vụ của người chủ, người quản lý và người lao động; "tính phi
chính thức" trong quá trình ra quyết định… đang chi ph ối quản lý, đi ều
hành của phần lớn các CTCP.
Mô hình quản lý, điều hành kiểu châu Âu lục địa được đặc trưng
bởi sự tham gia đáng kể của các định chế tài chính trung gian: các ngân
hàng vừa là chủ nợ, vừa là cổ đông và thực hiện quyền do các cổ đông
khác ủy nhiệm, bởi vậy ảnh hưởng của họ trong quản trị các công ty là
rất đáng kể.
Mô hình quản lý, điều hành kiểu Nhật Bản có đặc đi ểm khá n ổi
bật là vai trò của các cổ đông pháp nhân (ngân hàng, các quỹ, các công
ty…) rất lớn, có thể xem là đóng vai trò trung tâm. Trên thực tế, ở Nhật,
các ngân hàng lớn thường được uỷ quyền thay mặt cổ đông giám sát,
quản lý các công ty, xem xét các kế hoạch của công ty, trong trường hợp
công ty làm ăn kém thì những ngân hàng này th ường can thi ệp và s ẽ bu ộc
công ty phải thay bộ máy điều hành quản lý công ty hoặc buộc phải đưa
ra các chiến lược kinh doanh mới.
Trong mô hình quản trị công ty của Hàn Quốc, Trung Quốc và Việt
Nam, các mối quan hệ gia đình, các cổ đông ẩn, ảnh hưởng của Nhà
nước và các thiết chế khác cũng có thể tác động đáng kể tới quản trị công
ty [25, tr.6-7].
Trong bất kỳ mô hình nào, việc minh bạch hóa thông tin liên quan
đến công ty và giám sát những người quản trị cũng là những công cụ chính
nhằm giúp cổ đông bảo vệ quyền lợi của mình.
III. Các yếu tố chủ yếu của quản trị công ty
1. Về quyền của các cổ đông
Sự tách biệt quyền sở hữu với quyền quản lý kinh doanh đã làm
nảy sinh những rủi ro được nhận thức từ lâu về sự khác nhau về lợi ích
giữa cổ đông với các nhóm người quản trị nắm bắt quy ền lực chi ph ối và
khống chế công ty.
Để củng cố lòng tin của cổ đông và theo đó tăng nguồn vốn đầu tư
tư nhân cho lĩnh vực kinh doanh cần được đảm bảo khi nhà đầu tư hiểu
rõ thông tin về công ty và hệ thống pháp luật, các cơ chế quản lý nội bộ
công ty có khả năng ngăn chặn được khả năng trục lợi của người điều
hành hoặc các cổ đông chi phối. Do đó, quy định về quản trị công ty cần
phải bảo vệ và tạo điều kiện cho việc thực hiện các quyền của cổ đông.
Những quyền lợi cơ bản của cổ đông bao gồm quy ền: (i) ch ọn
phương thức đăng ký quyền sở hữu; (ii) chuyển nhượng cổ phần; (iii)
mỗi cổ phần được một phiếu bầu; (iv) Được cung cấp những thông tin
quan trọng và cần thiết về công ty một cách thường xuyên và k ịp th ời; (v)
tham dự họp và bỏ phiếu biểu quyết tại ĐHĐCĐ; (vi) bầu chọn và bãi
nhiệm các thành viên trong HĐQT; (vii) Được chia lợi nhuận c ủa công ty;
(viii) các cổ đông cần được nhận phần thu nhập của mình từ lợi nhuận
còn lại của công ty; (ix) các cổ đông thiểu số cần phải được bảo vệ.
Các cổ đông cần có quyền tham gia và được thông tin m ột cách
đầy đủ và thích đáng về các quyết định liên quan đến các thay đổi quan
trọng của công ty như: (i) thay đổi, sửa chữa điều lệ và các tài liệu quan
trọng khác của công ty; (ii) cho phép phát hành thêm c ổ ph ần; iii) các giao
dịch đặc biệt;
Các cổ đông cần được tạo điều kiện tham gia một cách hiệu quả
và bỏ phiếu tại cuộc họp ĐHĐCĐ và cần được thông báo về quy chế họp
ĐHĐCĐ, bao gồm những thủ tục bỏ phiếu:
- Các cổ đông cần được cung cấp các thông tin cần thi ết và k ịp th ời
về thời gian, địa điểm và chương trình của cuộc họp ĐHĐCĐ, cũng như
các thông tin đầy đủ và kịp thời về các vấn đề sẽ được thảo luận và
quyết định tại cuộc họp.
- Các cổ đông có cơ hội để chất vấn HĐQT và có quy ền đ ưa ra các
vấn đề vào chương trình của cuộc họp, tùy thuộc vào những hạn chế
nhất định.
- Cổ đông cần được tham gia một cách có hiệu quả vào các quyết
định quan trọng về quản trị công ty, như đề cử và bầu ch ọn thành viên
HĐQT.
- Các cổ đông có quyền bỏ phiếu trực tiếp hoặc vắng mặt (qua ủy
quyền) và có hiệu lực như nhau.
Quy định về quản trị công ty cần được bảo đảm đối xử công
bằng với tất cả các cổ đông, kể cả cổ đông thiểu số và cổ đông người
nước ngoài. Tất cả các cổ đông đều được tạo cơ hội được h ưởng nh ững
đền bù hợp lý nếu quyền của họ bị xâm hại. Cổ đông của cùng loại cổ
phần phải có quyền biểu quyết như nhau và tất cả cổ đông sở hữu cùng
loại cổ phần phải được đối xử công bằng như nhau. Các cổ đông thiểu
số cần được bảo vệ khỏi sự lạm dụng của các cổ đông nắm quy ền ki ểm
soát một cách gián tiếp hay trực tiếp, đồng th ời, cần có c ơ ch ế đ ền bù
thiệt hại có hiệu quả. Thành viên HĐQT và các chức danh quản lý quan
trọng phải thông báo cho HĐQT về việc họ trực tiếp, gián tiếp hoặc đại
diện cho một bên thứ ba, có lợi ích liên quan đến các giao dịch hoặc các
vấn đề có ảnh hưởng trực tiếp đến công ty. [47]
2. Về Hội đồng quản trị
Để đổi lấy những lợi ích như trách nhiệm hữu hạn, thời gian hoạt
động vô thời hạn và khả năng chuyển nhượng cổ phiếu, nhà đầu tư trao
quyền quản lý công ty cổ phần cho một nhóm người được ủy thác nhi ệm
vụ ra những quyết định vì lợi ích cao nhất của công ty và mọi nhà đầu tư
vào công ty chứ không vì một bộ phận nhà đầu tư nào đó. Nhóm người
được ủy thác này, được các cổ đông bầu chọn, được gọi là HĐQT.
HĐQT hoạt động theo chế độ tập thể, tức là từng thành viên
HĐQT không có thẩm quyền của HĐQT. Các thành viên HĐQT cũng th ực
thi quyền của mình thông qua các cuộc họp, các quyết định th ường ghi
nhận trong các biên bản họp HĐQT. Mỗi thành viên HĐQT có một phi ếu
bầu, không kể số cổ phần nắm giữ, không thể ủy quyền để bỏ phiếu như
cổ đông.
Phần lớn pháp luật điều chỉnh các CTCP liên quan đến HĐQT, v ới
nhiều quy định cụ thể được xây dựng nhằm củng cố lòng tin của nhà đ ầu
tư rằng các thành viên HĐQT sẽ làm những điều đúng đắn. HĐQT chịu
trách nhiệm quản lý hoặc định hướng cho các hoạt động của công ty.
Nhưng các lợi ích của cổ đông, thành viên HĐQT và người quản lý
đôi khi có thể xung đột. Chẳng hạn, một số cổ đông có thể muốn nhận cổ
tức, trong khi các cổ đông khác và những người điều hành lại muốn tái
đầu tư lợi nhuận và thúc đẩy sự tăng trưởng của doanh nghi ệp. HĐQT
phải giải quyết những lợi ích xung đột này thông qua những quy ết định vì
lợi ích cao nhất cho công ty và mọi cổ đông của công ty.
Do đó, quy định về quản trị công ty phải đảm bảo HĐQT có vai trò
lãnh đạo chiến lược trong công ty và giám sát có hiệu quả đối với công
tác quản lý công ty cũng như trách nhiệm của HĐQT trước công ty và các
cổ đông.
Đối với các thành viên HĐQT phải có trách nhiệm, bổn ph ận chính
sau:
- Trung thành: Bổn phận chính của các thành viên HĐQT là trung
thành với lợi ích của các cổ đông. HĐQT phải thông báo cho các c ổ đông
những thông tin có thể ảnh hưởng đến lợi ích của họ một cách đầy đủ,
không được thu lợi cá nhân qua các giao dịch của công ty, phải thông báo
rõ, công khai và không được tham gia bỏ phiếu đối với các vấn đề làm ăn,
giao dịch mà cá nhân thành viên đó có lợi ích liên quan.
- Mẫn cán và thận trọng: Đây là bổn phận chung của các thành viên
HĐQT. Các thành viên HĐQT cần phải mẫn cán và th ận trọng cho l ợi ích
tối cao của công ty và cổ đông .
"HĐQT là công cụ gây sức ép cân bằng quyền chủ sở hữu của cổ
đông với sự tuỳ nghi, hay tự do của các nhà quản lý trong điều hành doanh
nghiệp. Do đó, HĐQT cần thực hiện giám sát có tầm chiến lược đối với
hoạt động kinh doanh, đồng thời, trực tiếp giám sát, đánh giá và khen
thưởng đối với hoạt động quản lý. HĐQT còn phải đảm bảo tính thống
nhất của hệ thống kế toán và báo cáo tài chính và theo dõi quá trình công
khai hoá và trao đổi thông tin.
Vai trò và nhiệm vụ của các thành viên HĐQT phụ thuộc vào luật quốc
gia cũng như vào Điều lệ công ty. Tầm quan trọng của quyền sở hữu khác
nhau giữa các nước. Ở Mỹ, nhiệm vụ của HĐQT là hành động vì lợi ích
của cổ đông, trong khi ở Hà Lan mục tiêu lại là đạt được sự cân bằng hợp
lý trong ảnh hưởng của tất cả các cổ đông; ở Đức, các thành viên HĐQT
có nhiệm vụ không chỉ đối với cổ đông của công ty, luật pháp bắt buộc
các doanh nghiệp lớn phải có đại diện người lao động trong HĐQT" [21,
tr.88].
3. Về quản trị điều hành, thù lao và hiệu quả hoạt động
Khung khổ quản trị công ty phải đảm bảo rằng các quyền của
những người có liên quan được pháp luật bảo hộ và các quyền này phải
được tôn trọng. Khung khổ quản trị doanh nghiệp phải đưa ra được các
biện pháp hữu hiệu xử lý vi phạm các quyền nói trên. Đồng th ời, nó cũng
cần khích lệ những người có liên quan thực hiện vai trò của họ trong công
ty nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của công ty và của thị trường. Để
hạn chế hành động tư lợi của người điều hành hoặc cổ đông chi phối, các
thông tin về thu nhập và các giao dịch liên quan t ới l ợi ích cá nhân c ủa h ọ
đều cần được công khai.
Theo khoản 17 Điều 4 LDN năm 2005, thì người có liên quan là t ổ
chức, cá nhân có quan hệ trực tiếp hoặc gián tiếp v ới doanh nghi ệp trong
các trường hợp sau đây:
a) Công ty mẹ, người quản lý công ty mẹ và người có th ẩm quy ền
bổ nhiệm người quản lý đó đối với công ty con;
b) Công ty con đối với công ty mẹ;
c) Người hoặc nhóm người có khả năng chi phối việc ra quy ết
định, hoạt động của doanh nghiệp đó thông qua các cơ quan quản lý doanh
nghiệp;
d) Người quản lý doanh nghiệp;
đ) Vợ, chồng, cha, cha nuôi, mẹ, mẹ nuôi, con, con nuôi, anh, chị,
em ruột của người quản lý doanh nghiệp hoặc của thành viên, cổ đông s ở
hữu phần vốn góp hay cổ phần chi phối;
e) Cá nhân được uỷ quyền đại diện cho những người quy đ ịnh tại
các điểm a, b, c, d và đ khoản này;
g) Doanh nghiệp trong đó những người quy định tại các đi ểm a, b,
c, d, đ, e và h khoản này có sở hữu đến mức chi phối việc ra quy ết định
của các cơ quan quản lý ở doanh nghiệp đó;
h) Nhóm người thoả thuận cùng phối hợp để thâu tóm phần vốn
góp, cổ phần hoặc lợi ích ở công ty hoặc để chi phối việc ra quy ết định
của công ty.
Thù lao cho cán bộ quản lý phải gắn với mức l ợi nhu ận và hi ệu
quả hoạt động chung của toàn công ty. Toàn bộ mức thù lao, thu nh ập cần
phải được công khai hóa trong báo cáo tài chính. Các trình tự xác định mức
thù lao cũng cần được công khai hóa.
4. Về công khai hóa thông tin và sự minh bạch
Để giám sát các nhà điều hành, các biện pháp minh bạch hoá tình
hình tài chính và kinh doanh của doanh nghiệp ngày càng trở nên quan
trọng. Như vậy các quy chế tiết lộ thông tin, báo cáo tài chính và s ự giám
sát bởi các cơ quan kiểm toán ngày càng trở thành một y ếu t ố đ ịnh h ướng
quản trị doanh nghiệp, vì lợi ích của cổ đông và lợi ích công cộng.
Công khai thông tin là đòi hỏi đầu tiên để nhà đầu tư có thể đánh
giá hoạt động của doanh nghiệp. Tiếp theo đó là các quyền liên quan tới
khả năng kiểm soát của nhà đầu tư đối với các hoạt động của doanh
nghiệp. Các hành vi trục lợi từ người điều hành và cổ đông chi ph ối ph ải
có cơ chế để kiểm soát bằng pháp luật và tự nguyện một cách hiệu quả
để nhà đầu tư có thể yên tâm về tài sản của mình.
Quy định về quản trị công ty phải đảm bảo việc công khai hóa một
cách kịp thời và chính xác những thông tin về tất cả các vấn đề quan
trọng của công ty.
Các thông tin cần được chuẩn bị, được kiểm toán và công b ố th ống
nhất theo các tiêu chuẩn về kế toán, tài chính. Các cuộc ki ểm toán hàng
năm cần được thực hiện bởi các kiểm toán độc lập nhằm đảm bảo tính
khách quan của quá trình xây dựng và nội dung báo cáo tài chính c ủa công
ty.
Chương II.
THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ QUẢN TRỊ CÔNG TY CỔ PHẦN
I. Thực trạng điều chỉnh pháp luật về quyền của cổ đông
1. Các quyền của cổ đông nói chung theo quy đ ịnh c ủa pháp
luật
Hoạt động cổ đông bao gồm: Giám sát về hoạt động của công ty;
thực hiện quyền cổ đông; tham dự hội nghị cổ đông; yêu cầu cơ quan có
thẩm quyền giải quyết tranh chấp.
Do đó, quy định về quản trị công ty tốt sẽ đảm bảo được lợi ích
cho các cổ đông và tất cả các bên có quyền và lợi ích liên quan, tạo ra môi
trường minh bạch và thuận lợi cho đầu tư, kinh doanh.
Xét về khía cạnh quản trị công ty, LDN năm 2005 đã phát triển
thêm những đổi mới và tiến bộ về bảo vệ quyền lợi của cổ đông so với
LDN năm 1999. Trong Luật có các quy định bảo vệ và tạo điều kiện cho
việc thực hiện các quyền hạn chính đáng của các chủ sở hữu; bảo đảm
đối xử công bằng giữa các chủ sở hữu; công khai thông tin và minh b ạch
hoá cơ chế quản trị công ty; các quyền của HĐQT và cơ ch ế giám sát
HĐQT của chủ sở hữu trong cơ chế quản trị công ty... Đó là cơ sở pháp lý
quan trọng và cụ thể nhất cho hoạt động của quản trị doanh nghiệp hi ện
nay.
Cụ thể, LDN năm 2005 đã thiết lập được những cơ chế h ợp lý để
bảo vệ cổ đông phổ thông (bao gồm cả cổ đông sáng lập), th ừa nh ận các
quyền cơ bản của cổ đông phổ thông, cụ thể:
- Được nhận cổ tức với mức theo quyết định của ĐHĐCĐ
- Được tự do chuyển nhượng cổ phần của mình cho cổ đông khác
và cho người không phải là cổ đông, trừ trường hợp cổ đông ph ổ thông
của cổ đông sáng lập chỉ có thể chuyển nhượng cổ phần phổ thông của
mình cho người không phải là cổ đông sáng lập nếu được s ự ch ấp thu ận
của ĐHĐCĐ.
- Quyền nhận và cung cấp thông tin
- Quyền của cổ đông không giới hạn tỷ lệ sở hữu cổ phần ph ổ
thông: i) quyền yêu cầu tòa án xem xét và hủy bỏ các quyết định của
ĐHĐCĐ; ii) Quyền yêu cầu công ty mua lại cổ ph ần khi bi ểu quy ết ph ản
đối quyết định về việc tổ chức lại công ty hoặc thay đổi quyền và nghĩa
vụ của cổ đông quy định tại Điều lệ; iii). Khi công ty giải th ể hoặc phá
sản, được nhận một phần tài sản còn lại tương ứng với số cổ phần góp
vốn vào công ty
- Bảo vệ cổ đông lớn, như bảo đảm cho họ quyền tham gia quản
lý, điều hành và chi phối công ty.
- Quy định về kiểm soát giao dịch tư lợi, như hợp đồng, giao dịch
phải được ĐHĐCĐ hoặc HĐQT chấp thuận (Điều 120).
- Các quyền tham gia vào hoạt động quản lý của công ty
2. Về vấn đề bảo vệ các cổ đông thiểu số
Bên cạnh việc tạo cơ sở pháp lý cho các cổ đông có điều kiện và cơ
hội thực hiện đầy đủ các quyền và nghĩa vụ của chủ sở hữu công ty, thì
LDN năm 2005 cũng bảo vệ mạnh hơn quyền và lợi ích của cổ đông
thiểu số như:
- Cổ đông có quyền xem xét, tra cứu, trích lục hoặc sao chụp Điều
lệ công ty, sổ biên bản họp ĐHĐCĐ và các ngh ị quy ết của ĐHĐCĐ
(điểm e khoản 1 Điều 79); nhóm cổ đông sở h ữu trên 10% t ổng s ố c ổ
phần phổ thông trong thời hạn liên tục ít nhất sáu tháng hoặc m ột t ỷ l ệ
khác nhỏ hơn quy định tại Điều lệ công ty có các quy ền sau đây: Xem xét
và trích lục sổ biên bản và các nghị quyết của HĐQT, báo cáo tài chính
giữa năm và hằng năm theo mẫu của hệ thống kế toán Việt Nam và các
báo cáo của Ban kiểm soát; yêu cầu triệu tập họp ĐHĐCĐ; yêu cầu Ban
kiểm soát kiểm tra từng vấn đề cụ thể liên quan đến quản lý, điều hành
hoạt động của công ty khi xét thấy cần thiết.
- Một số cơ chế khá hiệu quả nhằm bảo vệ quy ền của cổ đông đã
được áp dụng rộng rãi trên thế giới được thừa nhận trong LDN năm 2005.
- Quy định cho phép cổ đông ủy quyền bằng văn bản cho bên thứ ba
để chủ thể này biểu quyết thay mình tại các cuộc họp ĐHĐCĐ.
- Quy định cho phép nhóm cổ đông sở hữu trên 10% tổng số cổ
phần phổ thông trong thời hạn liên tục ít nhất sáu tháng hoặc m ột t ỷ l ệ
khác nhỏ hơn quy định tại Điều lệ công ty có quyền kiến nghị vấn đề đưa
vào chương trình họp ĐHĐCĐ cho người triệu tập họp ĐHĐCĐ. Người
triệu tập họp ĐHĐCĐ phải chấp nhận và đưa kiến ngh ị này vào d ự ki ến
chương trình và nội dung cuộc họp (trừ trường hợp kiến nghị được gửi
đến không đúng thời hạn hoặc không đủ, không đúng nội dung; v ấn đ ề
kiến nghị không thuộc thẩm quyền quyết định của ĐHĐCĐ; và các
trường hợp khác theo quy định của Điều lệ công ty). Kiến nghị được
chính thức bổ sung vào chương trình và nội dung cuộc họp nếu được
ĐHĐCĐ chấp thuận.
Với trường hợp cổ đông biểu quyết phản đối quyết định về việc
tổ chức lại công ty hoặc thay đổi quyền, nghĩa vụ của cổ đông quy định
tại Điều lệ công ty có quyền yêu cầu công ty mua l ại cổ ph ần c ủa mình.
Yêu cầu phải bằng văn bản, trong đó nêu rõ tên, địa chỉ của cổ đông, số
lượng cổ phần từng loại, giá dự định bán, lý do yêu cầu công ty mua lại.
Yêu cầu phải được gửi đến công ty trong thời hạn mười ngày làm việc,
kể từ ngày ĐHĐCĐ thông qua quyết định. Đây là một công cụ hữu hiệu
mà tất cả các cổ đông đều có quyền sử dụng để bảo vệ l ợi ích c ủa mình
theo các điều kiện quy định.
II. Thực trạng điều chỉnh pháp luật về Hội đồng qu ản tr ị
và Ban kiểm soát của công ty
1. Thực trạng điều chỉnh pháp luật về Hội đồng quản trị
Theo thông lệ quốc tế, HĐQT là một cơ quan có quyền lực cao
nhất của doanh nghiệp - nơi vạch ra những chiến lược và giám sát hoạt
động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp.
HĐQT được xác định là "cơ quan quản lý công ty" và "có toàn
quyền nhân danh công ty để giải quyết tất cả các vấn đ ề, trừ các v ấn đ ề
thuộc thẩm quyền của ĐHĐCĐ", khoản 2 Điều 108 LDN năm 2005 đã
quy định khá đầy đủ quyền và nhiệm vụ của HĐQT. So v ới quy ền và
nhiệm vụ được quy định trong LDN năm 1999 thì quyền và nhiệm vụ c ủa
HĐQT được quy định ở LDN năm 2005 (khoản 2 Điều 108) có quy định
thêm thẩm quyền về giám sát của HĐQT, cụ th ể: giám sát, ch ỉ đ ạo Giám
đốc hoặc Tổng giám đốc và người quản lý khác trong điều hành công
việc kinh doanh hằng ngày của công ty.
Tuy nhiên, các quy định về quyền và nhiệm vụ của HĐQT v ẫn
nghiêng về khía cạnh quản lý trực tiếp và còn mờ nhạt về vấn đề giám
sát. So với LDN năm 1999, thì LDN năm 2005 quy định về cách th ức t ổ
chức và vận hành của cơ quan này đã có một số thay đ ổi cơ b ản theo
hướng cởi mở, tạo sự yên tâm cho các nhà đầu tư trong phần v ốn c ủa
mình bỏ ra để kinh doanh và tiếp cận gần hơn với các qui tắc đ ược th ừa
nhận rộng rãi, cụ thể:
Về HĐQT, LDN năm 1999 không quy định tiêu chuẩn của thành
viên HĐQT. Trong điều kiện và thực tế ở Việt Nam, điều này là hoàn toàn
phù hợp với các công ty cổ phần khu vực tư nhân. Tuy nhiên đối với các
CTCP lớn, CTCP có sự tham gia vốn của đối tác nước ngoài hoặc CTCP
có sự tham gia vốn của Nhà nước, nhất là vốn đa số thì n ảy sinh nhi ều
vấn đề không thể kiểm soát được. Vấn đề này, LDN năm 2005 áp dụng
thống nhất cho bốn loại hình cơ bản của doanh nghiệp (đại bộ ph ận số
doanh nghiệp hiện nay), gồm công ty trách nhiệm hữu hạn, CTCP, công ty
hợp danh và doanh nghiệp tư nhân, không phân biệt tính chất sở h ữu và
thành phần kinh tế (khác với LDN năm 1999), vì thế sẽ có các CTCP có
sự tham gia vốn của đối tác nước ngoài hoặc CTCP có sự tham gia vốn
của Nhà nước, nhất là vốn đa số. Do đó, để tránh nh ững v ấn đ ề n ảy sinh
không thể kiểm soát được, LDN năm 2005 đã quy định rõ tiêu chuẩn của
thành viên HĐQT.
"1. Thành viên HĐQT phải có các tiêu chuẩn và điều kiện sau đây:
a) Có đủ năng lực hành vi dân sự, không thuộc đối tượng bị cấm qu ản lý
doanh nghiệp theo quy định của Luật này;
b) Là cổ đông cá nhân sở hữu ít nhất 5% tổng số cổ ph ần ph ổ thông ho ặc
người khác có trình độ chuyên môn, kinh nghiệm trong quản lý kinh doanh
hoặc trong ngành, nghề kinh doanh chủ yếu của công ty hoặc tiêu chuẩn,
điều kiện khác quy định tại Điều lệ công ty.
2. Đối với công ty con là công ty mà Nhà nước sở hữu số cổ ph ần trên
50% vốn điều lệ thì thành viên Hội đồng quản trị không được là ng ười
liên quan của người quản lý, người có thẩm quyền bổ nhiệm người quản
lý công ty mẹ" (Điều 110)
Về nhiệm kỳ và số lượng thành viên HĐQT, Luật quy định c ụ th ể
như sau: (i) HĐQT có không ít hơn 3 thành viên, không quá 11 thành viên,
nếu Điều lệ công ty không có quy định khác. Số thành viên HĐQT phải
thường trú ở Việt Nam do Điều lệ công ty quy định. Nhiệm kỳ của HĐQT
là 5 năm. Nhiệm kỳ của thành viên HĐQT không quá 5 năm; thành viên
HĐQT có thể được bầu lại với số nhiệm kỳ không hạn ch ế. (ii) HĐQT
của nhiệm kỳ vừa kết thúc tiếp tục hoạt động cho đến khi HĐQT m ới
được bầu và tiếp quản công việc. (iii) Trường h ợp có thành viên đ ược
bầu bổ sung hoặc thay thế thành viên bị miễn nhiệm, bãi nhiệm trong thời
hạn nhiệm kỳ thì nhiệm kỳ của thành viên đó là thời h ạn còn lại của
nhiệm kỳ HĐQT. (iv) Thành viên HĐQT không nh ất thiết phải là c ổ đông
của công ty. Quy định như trên là hợp lý và phù h ợp với đặc thù của m ỗi
doanh nghiệp, ĐHĐCĐ được tự quyền quyết định số thành viên HĐQT
phải thường trú tại Việt Nam và được thể hiện cụ thể trong Điều lệ công
ty.
Để tạo áp lực cho các thành viên HĐQT phải hoàn thành nhi ệm vụ
được giao, thực hiện đúng các nghĩa vụ và trách nhiệm theo luật định,
LDN năm 2005 đưa ra quy định "…thành viên HĐQT có th ể bị mi ễn
nhiệm bất cứ lúc nào theo quyết định của ĐHĐCĐ mà không cần nêu lý
do" (khoản 2 Điều 115). [khoản 1 Điều 84 LDN năm 1999 quy định hai
trường hợp theo đó thành viên HĐQT bị miễn nhiệm (bị mất hoặc h ạn
chế năng lực hành vi dân sự, hoặc từ chức); còn các trường hợp khác do
Điều lệ công ty quy định. Như vậy, kết quả là thành viên HĐQT chỉ có thể
bị thay thế khi hết nhiệm kỳ, không phụ thuộc vào năng lực, hiệu quả và
mức độ hoàn thành các nghĩa vụ của họ. Sự thiếu vắng quy định thay th ế
thành viên HĐQT của cổ đông, nhóm cổ đông đa số sẽ gây tổn thất cho
nhóm này, khi thành viên HĐQT có những quyết định không phù hợp trái
với ý định của "ông chủ lớn". Rõ ràng cơ cấu này chưa tạo đủ áp lực
buộc thành viên HĐQT phải hoạt động với hiệu năng cao nhất, th ực hi ện
đầy đủ nhất các nghĩa vụ và trách nhiệm của họ].
Liên quan đến thành viên HĐQT độc lập, thực tế hoạt động của
các CTCP thời gian qua cho thấy, thành viên HĐQT đều tham gia đi ều
hành; không có thành viên “độc lập” như thường thấy trong các công ty cổ
phần ở các nước theo trường phái Thông luật. Chính vì vậy, khả năng của
HĐQT giám sát ban điều hành thông qua một uỷ ban giám sát, hay thông
qua đơn vị kiểm toán nội bộ của doanh nghiệp, là vấn đề rất y ếu kém,
thậm chí, HĐQT chưa làm được việc đó.
Tránh vết xe đổ PJICO bằng quản trị tốt
Một trong những bài học mà các chủ sở hữu PJICO rút ra sau v ụ
việc Tổng giám đốc bị bắt là do HĐQT và ban ki ểm soát đ ều làm
việc kiêm nhiệm, thời gian dành cho công ty quá ít d ẫn đ ến sai ph ạm
cũng không biết. Vấn đề này đang được nhiều công ty cổ phần Việt
Nam rút kinh nghiệm. [46, 20/6/2005, 11:20 GMT+7]
Nhằm giám sát sự lạm quyền của ban giám đốc, khoản 4 Điều 109
LDN năm 2005 quy định: "Thành viên Hội đồng quản trị không nh ất thi ết
phải là cổ đông của công ty". Thành viên HĐQT độc lập là những người
không có liên quan gì đến các thành viên HĐQT giữ chức vụ điều hành, họ
không có quan hệ kinh doanh hay quan hệ gì khác với công ty, quan chức
công ty. Do không tham gia trực tiếp vào việc qu ản lý nên h ọ không có c ơ
hội như ban giám đốc để lạm dụng chức vụ vì lợi ích riêng. Tuy nhiên h ọ
phải là những người “có trình độ chuyên môn, kinh nghi ệm trong qu ản lý
kinh doanh hoặc tiêu chuẩn, điều kiện khác quy định tại điều lệ công ty”
(khoản 1 Điều 110).
Luật mới còn quy định “cuộc họp của HĐQT được tiến hành khi
có từ ba phần tư tổng số thành viên trở lên” (khoản 8 Điều 112), là cao
hơn luật cũ (chỉ cần hai phần ba). Đồng thời, một số yêu cầu liên quan
đến họp HĐQT nay đã được nâng lên thành luật, gồm các đ ề ngh ị c ủa
Ban kiểm soát, tổng giám đốc, của năm người quản lý và của hai thành
viên HĐQT. Vậy, dù HĐQT có 11 người thì cũng ch ỉ cần hai người yêu
cầu là phải họp. (Trong các quy định của LDN năm 1999, ngoài Chủ tịch
HĐQT thì không nhắc gì đến các đối tượng khác được quyền triệu t ập
cuộc họp HĐQT. Vì vậy, trong thời gian qua có nhiều vấn đề lộn xộn ở
các CTCP, hiện tượng phổ biến là Chủ tịch đã trì hoãn ho ặc t ừ ch ối tri ệu
tập họp HĐQT ngay cả khi có yêu cầu từ các thành viên khác. Hậu quả
tiềm ẩn là các thành viên không có cùng quan điểm với Ch ủ tịch HĐQT
nên không thể hoàn thành nghĩa vụ, trách nhiệm của mình theo luật định,
ảnh hưởng tiêu cực đến quản trị công ty).
Luật mới cũng quy định việc bầu HĐQT theo thể th ức bầu d ồn
phiếu (điểm c khoản 3 Điều 104).
2. Thực trạng điều chỉnh pháp luật về Ban kiểm soát
Theo thông lệ quốc tế chung, thì giám sát công tác qu ản lý đi ều
hành là chức năng của HĐQT; còn Ban kiểm soát nếu có là “tai m ắt” của
chủ sở hữu với chức năng giám sát HĐQT, Tổng Giám đốc và c ủa nh ững
người quản lý điều hành khác.
Trước khi có LDN năm 2005, thực tế cho th ấy vai trò th ực s ự c ủa
Ban kiểm soát còn yếu hơn cả trong quy định của pháp luật. Trong hoạt
động, Ban kiểm soát thường mới chỉ thực hiện những yêu cầu, đề ngh ị
của HĐQT, chưa thật sự khẳng định được tính độc lập trong quá trình
công tác thực tế. Ban kiểm soát thường bị HĐQT chi phối. Bởi vì, thành
viên HĐQT đều đồng thời là những cổ đông lớn; và cũng chính h ọ đã l ựa
chọn và bầu các thành viên Ban kiểm soát; đồng thời, quy ết định cả v ề
công ăn việc làm, về địa vị của thành viên Ban kiểm soát trong công ty, v ề
tiền lương và thu nhập khác của các thành viên Ban kiểm soát [xem phụ
lục 2].
Theo LDN năm 2005, CTCP có trên mười một cổ đông là cá nhân
hoặc có cổ đông là tổ chức sở hữu trên 50% tổng s ố c ổ ph ần c ủa công ty
phải có Ban kiểm soát. Về địa vị pháp lý, Ban ki ểm soát là "c ơ quan" c ủa
ĐHĐCĐ, được các cổ đông ủy nhiệm giám sát, đánh giá hoạt động của
HĐQT. Ban kiểm soát thực hiện giám sát HĐQT, Giám đốc hoặc T ổng
giám đốc trong việc quản lý và điều hành công ty; ch ịu trách nhi ệm tr ước
ĐHĐCĐ trong thực hiện các nhiệm vụ được giao.
Ban kiểm soát có các quyền và nhiệm vụ sau: (Điều 123)
- Kiểm tra tính hợp lý, hợp pháp, tính trung th ực và mức đ ộ c ẩn
trọng trong quản lý, điều hành hoạt động kinh doanh, trong tổ chức công
tác kế toán, thống kê và lập báo cáo tài chính.
- Thẩm định báo cáo tình hình kinh doanh, báo cáo tài chính hằng
năm và sáu tháng của công ty, báo cáo đánh giá công tác quản lý c ủa
HĐQT.
Trình báo cáo thẩm định báo cáo tài chính, báo cáo tình hình kinh
doanh hằng năm của công ty và báo cáo đánh giá công tác qu ản lý c ủa
HĐQT lên ĐHĐCĐ tại cuộc họp thường niên.
- Xem xét sổ kế toán và các tài liệu khác của công ty, các công việc
quản lý, điều hành hoạt động của công ty bất cứ khi nào nếu xét thấy cần
thiết hoặc theo quyết định của ĐHĐCĐ hoặc theo yêu cầu của cổ đông
hoặc nhóm cổ đông sở hữu trên 10% tổng số cổ phần ph ổ thông trong
Copyright by webtailieu.net