Giáo trình Loét dạ dày - hành tá tràng (Phần 2)
Nguyên tắc điều trị:
Sử dụng các loại thuốc làm giảm tính acid của dịch vị hay tăng cường bảo vệ niêm
mạc dạ dày.
Nếu H. pylori dương tính, bắc buộc phải có phác đồ điều trị H. pylori.
Ngưng sử dụng NSAID, hạn chế thuốc lá và rượu.
Loét dạ dày - hành tá tràng (Phần 2)
3. Điều trị:
3.1. Điều trị nội khoa:
3.1.1-Điều trị loét:
3.1.1.1-Nguyên tắc điều trị:
Sử dụng các loại thuốc làm giảm tính acid của dịch vị hay tăng cường bảo vệ niêm
mạc dạ dày.
Nếu H. pylori dương tính, bắc buộc phải có phác đồ điều trị H. pylori.
Ngưng sử dụng NSAID, hạn chế thuốc lá và rượu.
3.1.1.2-Các loại thuốc làm giảm tính acid dịch vị:
Thuốc kháng acid: ngày nay ít được chỉ định.
Thuốc kháng thụ thể H2 (anti-H2):
• Bao gồm: cimetidine (Tagamet), ranitidine (Zantac), famotidine (Pepcid),
nizatidine (Axid).
• Uống 2 lần/ngày
• Thời gian điều trị: 8 tuần
• Tỉ lệ lành ổ loét: 70%
Thuốc ức chế bơm proton:
• Bao gồm: omeprazole (Losec), lansoprazole (Prevacid), rabeprazole (Aciphex),
pantoprazole (Pretonix).
• Uống 2 lần/ngày
• Thời gian điều trị: 4 tuần
• Tỉ lệ lành ổ loét: 80-100%
3.1.1.3-Thuốc tăng cường bảo vệ tế bào: bao gồm bismuth và sucralfate.
3.1.1.4-Phác đồ diệt H. pylori:
Có năm phác đồ được đề xuất bởi Hiệp hội các BS tiêu hoá Hoa Kỳ (1998) (bảng 5).
Thời gian điều trị 2 tuần. Tỉ lệ diệt H. pylori 90%.
3.1.1.5-Thái độ điều trị BN loét dạ dày-tá tràng nhiễm H. pylori (hình 3):
3.1.2-Nội soi cầm máu ổ loét:
Là phương pháp cầm máu được chọn lựa trước tiên , sau khi đã chẩn đoán xác định.
Các phương pháp cầm máu được chọn lựa:
• Tiêm các chất co mạch (epinephrine 1/10000), ethanol 100%, keo fibrin,
polidocanol
• Đốt cầm máu bằng nhiệt hay laser Argon
• Cầm máu bằng clip
Sự kết hợp các phương pháp sẽ làm tăng hiệu quả cầm máu
Kết quả: dựa vào việc đánh giá các dấu hiệu nguy cơ chảy máu tái phát qua nội soi:
• Thấy máu đang phun (Forrest I): nguy cơ chảy máu tái phát là 90%
• Thấy mạch máu hay nốt sẫm màu ở đáy ổ loét (Forrest IIa): nguy cơ chảy máu
tái phát là 50%
• Thấy cục máu mới đông ở đáy ổ loét (Forrest IIb): nguy cơ chảy máu tái phát là
30%
Sau khi ổ loét đã cầm máu, BN cần tiếp tục điều trị nội khoa bằng thuốc. Thời gian
điều trị có thể lên đến 12 tháng.
Hình 3- Thái độ điều trị BN loét dạ dày tá tràng nhiễm H. pylori
3.2 Điều trị Ngoại
3.2.1-Chỉ định:
• Ổ loét không đáp ứng với điều trị nội khoa
• Ổ loét có biến chứng
3.2.2-Loét tá tràng:
3.2.2.1-Cắt thần kinh X tại thân và nối vị tràng (hay mở rộng môn vị):
• Cắt thần kinh X tại thân: cắt thân thần kinh X trước và sau ở cạnh thực quản
bụng, trước chỗ chia nhánh tạng và nhánh gan.
• Nối vị tràng: có thể trước hay sau đại tràng ngang.
• Mở rộng môn vị: phương pháp được áp dụng phổ biến nhất là Mikulicz.
Đây là phương pháp phẫu thuật đơn giản , ít biến chứng.
• Tỉ lệ tái phát: 10%
3.2.2.2-Cắt thần kinh X siêu chọn lọc:
Là phẫu thuật chương trình thường được thực hiện nhất.
Cắt các nhánh của dây thần kinh X trước và sau ở sát bờ cong nhỏ, từ vị trí cách môn
vị 7 cm lên tới đoạn thực quản trên tâm vị khoảng 5 cm, chừa lại hai hay ba nhánh chi
phối môn vị và hang vị (chùm chân ngỗng) (hình 4). Nhánh Grassi (nhánh tội phạm,
nhánh đầu tiên của thân sau) bị bỏ sót có thể là nguyên nhân của loét tái phát sau mổ.
Hình 4- Cắt thần kinh X siêu chọn lọc
Tỉ lệ tái phát: 10-15%, tuỳ vào độ khéo léo của phẫu thuật viên.
3.2.2.3-Cắt thần kinh X tại thân và cắt hang vị (hình 5):
Hình 5- Cắt thần kinh X tại thân và cắt hang vị,
Có tỉ lệ tái phát thấp nhất (0-2%), nhưng tỉ lệ biến chứng và di chứng tương đối cao.
Sau khi cắt hang vị, có hai phương pháp tái lập lưu thông ống tiêu hoá: Billroth I (nối
mỏm dạ dày với tá tràng) (hình 6) và Billroth II (đóng mỏm tá tràng, nối mỏm dạ dày
với hỗng tràng) (hình 7,8).
Hình 6- Các phương pháp nối dạ dày-tá tràng theo Billroth I
A-Billroth I, B-Horsley, C-von Haberer, D-von Haberer Finney
Hình 7- A: cắt thần kinh X tại thân và cắt hang vị, nối Billroth II. B: để làm giảm bớt
sự ứ đọng ở quai đến và nguy cơ viêm dạ dày do trào ngược dịch mật, có thể nối chân
quai đến-quai đi (phương pháp Braun) (hình a), có kết hợp hay không với khâu đóng
(bằng stapler) bít lòng quai đi đoạn phía trên miệng nối với quai đến (hình b, còn
được gọi là phương pháp Roux-en-Y không cắt ruột).
Hình 8- Các phương pháp nối dạ dày-hỗng tràng theo Billroth II
A-Billroth II, B-Polya, C-Braun, D-Finsterer-Hofmeister
3.2.2.4-Cắt dây thần kinh X sau và rạch thanh cơ mặt trước dạ dày qua nội soi:
Là phẫu thuật phương pháp điều trị loét bằng nội soi dễ thực hiện nhất.
3.2.3-Loét dạ dày:
Týp 1:
• Cắt bán phần xa dạ dày. Nối BI thường được thực hiện hơn là nối BII
• Khoét bỏ ổ loét + cắt thần kinh X siêu chọn lọc
Týp 2 và 3: cắt hang vị + cắt thần kinh X (tại thân hay siêu chọn lọc)
Týp 4:
• Khoét bỏ ổ loét
• Cắt bán phần xa dạ dày (cố gắng bao gồm luôn cả ổ loét)
• Cắt bán phần xa dạ dày và một phần thực quản, nối thực quản-dạ dày-hỗng
tràng.
3.2.4-Chảy máu ổ loét dạ dày-tá tràng:
3.2.4.1-Chỉ định can thiệp ngoại khoa:
• Không thể cầm máu qua nội soi
• Đã cầm máu qua nội soi, máu chảy tái phát trong thời gian còn nằm viện
• Phải truyền hơn 6 đơn vị máu trong 24 giờ
3.2.4.2-Phương pháp phẫu thuật:
Loét tá tràng chảy máu:
• H. pylori (+): mở mặt trước tá tràng, khâu cầm máu ổ loét, đóng lại tá tràng, sau
mổ tiếp tục điều trị nội khoa loét và diệt H. pylori.
• H. pylori (-), hoặc H. pylori (+) nhưng BN đã được điều trị nội khoa loét và diệt
H. pylori nhưng thất bại: cắt thần kinh X tại thân kèm mở rộng môn vị. Cắt thần
kinh X siêu chọn lọc hay cắt bán phần dạ dày ít khi được chỉ định đối với loét tá
tràng chảy máu.
Loét dạ dày chảy máu:
• Týp 1: cắt bán phần dạ dày
• Týp 2 và 3: cắt hang vị + cắt thần kinh X (tại thân hay siêu chọn lọc)
• Týp 4:
o Khoét bỏ ổ loét
o Cắt bán phần xa dạ dày (cố gắng bao gồm luôn cả ổ loét)
o Cắt bán phần xa dạ dày và một phần thực quản, nối thực quản-dạ dày-
hỗng tràng.
Nếu toàn trạng BN không cho phép: khâu cầm máu ổ loét.
3.2.5-Thủng ổ loét dạ dày-tá tràng:
Điều trị trước phẫu thuật:
• Đặt thông dạ dày
• Dịch truyền
• Thuốc giảm đau
• Kháng sinh
Thủng ổ loét tá tràng:
• Huyết thanh chẩn đoán H. Pylori (thực hiện trước cuộc phẫu thuật):
o Dương tính: khâu ổ loét (mổ mở hay nội soi)
o Âm tính: cắt thần kinh X tại thân, mở rộng môn vị (qua lổ thủng)
• Có thể cân nhắc điều trị bảo tồn nếu:
o Sinh hiệu ổn định
o Thân nhiệt ≤ 38°C
o Bụng xẹp
o Siêu âm: xoang bụng không có dịch
o X-quang: thuốc cản quang không dò vào xoang bụng
Thủng ổ loét dạ dày:
• Týp 1: cắt bán phần dạ dày, nối BI
• Týp 2,3:
o H. pylori (+): sinh thiết, khâu lổ thủng
o H. pylori (-): cắt bán phần dạ dày, nối BI
• Týp 4:
o Khoét bỏ ổ loét
o Cắt bán phần xa dạ dày (cố gắng bao gồm luôn cả ổ loét)
o Cắt bán phần xa dạ dày và một phần thực quản, nối thực quản-dạ dày-
hỗng tràng.
• Nếu toàn trạng BN không cho phép: khâu lổ thủng.
3.2.6-Hẹp môn vị do loét dạ dày-tá tràng:
Hẹp môn vị cấp tính do phù nề môn vị có thể được điều trị nội khoa (đặt thông dạ dày,
bồi hoàn nước và điện giải, thuốc kháng thụ thể H2) sau đó nong môn vị qua nội soi dạ
dày.
Việc hồi sức trước phẫu thuật đóng vai trò quan trọng. Cần thời gian trung bình 3-5
ngày để hồi sức BN trước mổ. Nội dung của công việc hồi sức:
• Đặt thông dạ dày và hút cách quãng. Nếu dạ dày còn đọng nhiều thức ăn, phải
rửa dạ dày trước.
• Bồi hoàn đầy đủ sự thiếu hụt nước điện giải và rối loạn kiềm toan. Dung dịch
được lựa chọn là natri chlorua 0,9%. Kết hợp bổ sung kali dưới dạng KCl.
• Dinh dưỡng qua đường tĩnh mạch. Nếu môn vị bị nghẹt hoàn toàn: dinh dưỡng
qua đường tĩnh mạch toàn phần, nếu bán nghẹt môn vị: có thể cho BN ăn chế
độ loãng kết hợp dinh dưỡng bổ sung qua đường tĩnh mạch.
Phương pháp phẫu thuật:
• Nếu cho phép về mặt kỹ thuật, cắt bán phần dạ dày là lựa chọn trước tiên
• Cắt thần kinh X (tại thân hay siêu chọn lọc) + nối vị tràng
• Cắt thần kinh X siêu chọn lọc + cắt hang vị
• Cắt thần kinh X siêu chọn lọc + nối vị-tá tràng
3.2.7-Biến chứng phẫu thuật:
3.2.7.1-Biến chứng sớm:
• Chảy máu: chảy máu miệng nối, xuất huyết nội
• Viêm tuỵ cấp
• Tổn thương đường mật
• Viêm phúc mạc/áp-xe tồn lưu
• Hội chứng ứ đọng dạ dày
3.2.7.2-Biến chứng muộn của cắt thần kinh X:
3.2.7.2.1-Tiêu chảy:
Xảy ra trong 20% các trường hợp cắt thần kinh X tại thân, 3% các trường hợp cắt thần
kinh X siêu chọn lọc.
Điều trị nội khoa: ăn chế độ giảm lượng carbonhydrate, hạn chế sữa, tránh uống nước
trong khi ăn. Nếu nặng hơn: cholestyramine 4 gm x 3 uống kèm trong bữa ăn.
Khoảng 1% các trường hợp không đáp ứng với điều trị nội khoa cần điều trị bằng phẫu
thuật: đảo chiều một đoạn hỗng tràng 10 cm ở cách góc treitz 70-80 cm.
3.2.7.2.2-Hội chứng ứ đọng dạ dày:
Xảy ra sau cắt thần kinh X tại thân. Tuy nhiên, cần chẩn đoán phân biệt với các
nguyên nhân gây ứ đọng dạ dày khác (dây dính, hội chứng quai đến hay quai đi, thuốc,
rối loạn cân bằng điện giải, tiểu đường…).
Điều trị: nếu đã loại trừ bế tắc cơ học, các loại thuốc làm tăng cường nhu động dạ dày
có thể được chỉ định. Metoclopramide và/hoặc erythromycin là hai loại thuốc thường
được chỉ định nhất.
3.2.7.3-Biến chứng muộn của cắt dạ dày:
3.2.7.3.1-Hội chứng dumping:
Xảy ra sau tất cả các phẫu thuật dạ dày, nhưng thường nhất là sau phẫu thuật nối vị
tràng hay Billroth II (50-60% BN được cắt dạ dày BII có hội chứng Dumping sau mổ).
Nguyên nhân là do miệng nối dạ dày quá rộng hay phần dạ dày còn lại quá ít.
Hội chứng dumping sớm: xuất hiện 10-30 phút sau ăn, bao gồm các triệu chứng tiêu
hoá (đầy tức thượng vị, đau quặn bụng, nôn mữa, tiêu chảy) và các triệu chứng vận
mạch (mạch nhanh, đánh trống ngực, xanh tái, đổ mồ hôi, hoa mắt, mờ mắt, đỏ bừng
mặt). Hội chứng dumping muộn (ít phổ biến hơn): xuất hiện 2-3 giờ sau ăn, bao gồm
các triệu chứng: mạch nhanh, đổ mồ hôi, run rẩy, lơ mơ.
Triệu chứng có thể xuất hiện với mức độ nhẹ hay nặng, thông thường sẽ giảm dần và
thoái lui trong hầu hết các trường hợp.
Điều trị nội khoa: tránh ăn đường, giảm khẩu phần carbonhydrate và hạn chế uống
nước trong khi ăn. Sandostatin có thể được chỉ định nếu những thay đổi trong chế độ
ăn uống không làm cải thiện triệu chứng.
Khoảng 1% các trường hợp không đáp ứng với điều trị nội khoa cần điều trị bằng phẫu
thuật. Các phương pháp phẫu thuật:
• Nối vị tràng theo phương pháp Roux-en-Y là phẫu thuật được lựa chọn trước
tiên.
• Đảo chiều một đoạn hỗng tràng 10-20 cm
3.2.7.3.2-Hội chứng quai đến:
Hầu hết xảy ra sau phẫu thuật Billroth II.
Cơ chế: ứ đọng hay tắc nghẽn ở quai đến, cấp tính hay mãn tính.
Triệu chứng đặc hiệu là đau bụng và nôn ra dịch mật, sau nôn thì đỡ đau. Chẩn đoán
xác định bằng quang vị: trên phim thấy quai đến dãn to.
Dù cấp hay mãn, điều trị hội chứng quai đến là điều trị bằng phẫu thuật: chuyển phẫu
thuật Billroth II thành phẫu thuật nối vị tràng theo phương pháp Roux-en-Y.
3.2.7.3.3-Hội chứng quai đi:
Hầu hết xảy ra sau phẫu thuật Billroth II.
Nguyên nhân: thoát vị nội qua lổ mạc treo ruột, dính ruột, lồng miệng nối vị tràng.
Điều trị ngoại khoa, tuỳ theo nguyên nhân mà xử trí.
3.2.7.3.4-Viêm dạ dày do trào ngược dịch mật:
Hầu hết xảy ra sau phẫu thuật Billroth II.
Triệu chứng: đau rát bỏng vùng thượng vị, nôn bất chợt, nôn dịch mật, sau khi nôn thì
không bớt đau.
Chẩn đoán cận lâm sàng:
• HIDA scan: dịch mật trào ngược lên dạ dày
• Xét nghiệm acid mật trong dịch vị
• Nội soi dạ dày: niêm mạc dạ dày bở, viêm đỏ và có nhiều sang thương loét
chợt.
Điều trị bắt đầu bằng nội khoa với thuốc kháng thụ thể H2, cholestyramine,
metoclopramide. Một số ít trường hợp không đáp ứng với điều trị nội khoa nên điều trị
bằng phẫu thuật. Phương pháp phẫu thuật được lựa chọn là chuyển phẫu thuật Billroth
II thành phẫu thuật nối vị tràng theo phương pháp Roux-en-Y.
3.2.7.3.5-Các rối loạn về chuyển hoá:
• Thiếu máu: do thiếu sắt, vitamine B12 hay folate.
• Giảm hấp thu mỡ, dẫn đến tiêu phân mỡ và thiếu hụt các vitamin tan trong mỡ.
• Chứng rỗng xương do giảm hấp thu can-xi.
4. Phẫu thuật cắt TK X tại thân và mở rộng môn vị
1-Gan trái được vén về phía giữa bụng. Nếp gấp phúc mạc tại cơ hoành được rạch để
bộc lộ thực quản bụng.
2-Dùng ngón tay trỏ bàn tay phải tách thực quản bụng ra khỏi trụ cơ hoành và ôm
vòng quanh phía sau thực quản. Việc đặt một thông dạ dày sẽ làm cho quá trình bóc
tách dễ dàng hơn.
3-Luồn một Penrose quanh thực quản. Ép vùng nối thực quản-dạ dày xuống hay kéo
bờ cong nhỏ xuống sẽ làm sợi thần kinh X trước nổi gồ lên trên thực quản và khi sờ
thần kinh X sẽ có cảm giác như sờ “ một sợi dây đàn”.
4-Dùng móc thần kinh móc quanh sợi thần kinh X trước. Di động móc lên xuống. Cắt
một đoạn thần kinh gởi giải phẫu bệnh để khẳng định chẩn đoán.
5-Kéo Penrose để nâng thực quản lên. Dùng ngón trỏ bàn tay phải sờ tìm sợi thần kinh
X sau.
6-Thần kinh X sau được cắt theo cách thức tương tự.
7-Kỹ thuật mở rộng môn vị theo phương pháp Mikulicz: môn vị được xẻ theo trục
ngang. Đường xẻ lấy môn vị làm trung điểm. Dùng Babcock hay hai mũi khâu đặt hai
bên đường xẻ, trên môn vị. Kéo Babcock theo trục đứng của môn vị. Khâu khép
đường xẻ theo trục đứng, một hay hai lớp, mũi rời. Nếu khâu hai lớp: lớp trong (khâu
bằng chỉ tan) lấy lớp cơ-niêm; lớp ngoài (khâu bằng chỉ không tan ) là mũi Lambert để
vùi, lấy lớp thanh-cơ.
