Giáo trình Hội chứng tắc ruột
Nguyên nhân gây tắc ruột: Tắc ruột cơ năng (do rối loạn thần kinh chi phối nhu động ruột)
- Do liệt ruột:
+ Viêm phúc mạc muộn
+ Liệt ruột sau mổ do gây mê nội khí quản
+ Chấn thương cột sống, tủy sống vùng thắt lưng
HOÄI CHÖÙNG TAÉC RUOÄT
I. Nguyeân nhaân gaây taéc ruoät
1. Taéc ruoät cô naêng (do roái loaïn thaàn kinh chi phoái nhu ñoäng ruoät)
- Do lieät ruoät :
+ Vieâm phuùc maïc muoän
+ Lieät ruoät sau moå do gaây meâ noäi khí quaûn
+ Chaán thöông coät soáng, tuyû soáng vuøng thaét löng
+ Tuï maùu sau phuùc maïc
+ Roái loaïn chuyeån hoaù
- Do co thaét
+ Toån thöông thaàn kinh trung öông
+ Ngoä ñoäc Pb, Hg, As, Alcaloid …
2. Taéc ruoät cô hoïc (do 1 taùc nhaân cô hoïc)
- Do bít
+ khoái bít ôû trong loøng ruoät : haäu moân coù naép (dò taät baåm sinh ôû treû sô sinh), phaân
su, buùi giun, baõ thöùc aên …
+ khoái bít ôû treân thaønh ruoät : u laønh, ung thö, u lao, seïo moå, heïp vaø teo ruoät baåm
sinh, beänh Crohn, heïp mieäng noái sau moå …
+ khoái bít ôû ngoaøi ruoät : u xô töû cung, u nang buoàng tröùng, u sau phuùc maïc, u maïc
treo, dính ruoät …
- Do thaét
+ Xoaén ruoät
+ Loàng ruoät caáp
+ Thoaùt vò ngheït
+ Do daây chaèng dính (sau moå)
* Chuù yù :
- Caùc thöùc aên deã gaây taéc :
+ thöùc aên coù nhieàu chaát xô : maêng
+ thöùc aên coù nhieàu gelatin : gaân boø
+ thöùc aên coù nhieàu tanin : hoa quaû xanh, hoàng xieâm, chuoái xanh, sung, sim, oåi …
- Taéc ruoät do thaét tieân löôïng naëng nhaát vì gaây ñeø eùp maïch maùu, nguy cô hoaïi töû ruoät cao.
1
II. Cô cheá beänh sinh
III. Trieäu chöùng
1. Cô naêng
- Ñau buïng sôùm vaø thaønh côn (do caùc ñôït ruoät taêng nhu ñoäng).
- Noân xuaát hieän töøng ñôït sau côn ñau, soá löôïng vaø chaát noân phuï thuoäc vaøo vò trí taéc.
- Bí trung ñaïi tieän do öù treä löu thoâng trong loøng ruoät.
2. Thöïc theå
- Buïng chöôùng do caùc quai ruoät giaõn, coù theå coù daáu hieäu quai ruoät noåi.
- Daáu hieäu raén boø döông tính. Ñaây laø trieäu chöùng coù giaù trò.
- Coù theå sôø thaáy khoái loàng, buùi giun, u cuïc … laø nguyeân nhaân gaây taéc.
- Buïng goõ vang,keøm theo ñuïc vuøng thaáp (do dòch trong oå buïng).
- Nghe thaáy nhu ñoäng ruoät taêng.
* Chuù yù :
- Seïo moå cuõ coù theå gôïi yù taéc ruoät do dính ruoät sau moå.
- Caàn khaùm vuøng beïn, ñuøi ñeå chaån ñoaùn taéc do thoaùt vò ngheït
- Caàn thaêm haäu moân tröïc traøng ñeå loaïi tröø taéc ruoät thaáp do u ôû vuøng naøy.
3. Toaøn thaân
- Coù theå coù shock.
- Hoäi chöùng maát nöôùc, ñieän giaûi.
- Hoäi chöùng nhieãm truøng nhieãm ñoäc (neáu ñeå muoän).
- Caùc trieäu chöùng cuûa vieâm phuùc maïc neáu coù bieán chöùng thuûng ruoät.
2
4. Caän laâm saøng
- X quang oå buïng khoâng chuaån bò : coù theå thaáy caùc hình aûnh
+ Möùc nöôùc möùc khí.
+ Quai ruoät giaõn.
+ Bôø quai ruoät daøy (do dòch trong oå buïng giöõa 2 quai ruoät taïo neân).
+ Phaàn coøn laïi cuûa oå buïng môø (do dòch trong oå buïng).
- Chuïp coù caûn quang ñöôøng uoáng hoaëc thuït Baryt : phaùt hieän chính xaùc vò trí gaây taéc.
3
- Sieâu aâm oå buïng coù theå thaáy caùc hình aûnh
+ Quai ruoät giaõn
+ Ruoät taêng nhu ñoäng
+ Dòch trong oå buïng
+ Dòch trong quai ruoät
+ Coù theå thaáy hình aûnh nguyeân nhaân gaây taéc (khoái u, buùi giun, khoái loàng …).
- Ñieän giaûi ñoà : Na+, K+, Cl- giaûm.
- Coâng thöùc maùu : coù theå coù tình traïng maùu coâ.
5. Tieán trieån :
- Giai ñoaïn baét ñaàu : côn ñau döõ doäi, noân nhieàu, bí trung ñaïi tieän.
- Giai ñoaïn 2 : ñau khu truù, chöôùng khu truù taïi vò trí toån thöông.
- Giai ñoaïn 3 : nhu ñoäng ruoät giaûm, chöôùng lan toaû khaép buïng, ñau khoâng thaønh côn roõ reät, xuaát
hieän hoäi chöùng nhieãm truøng nhieãm ñoäc.
- Giai ñoaïn 4 : maát caûm öùng, khoâng thaáy ñau côn, nhieãm truøng nhieãm ñoäc, maát nöôùc naëng.
4
IV. Chaån ñoaùn
1. Chaån ñoaùn xaùc ñònh
- Ñau buïng thaønh côn
- Bí trung ñaïi tieän
- Daáu hieäu raén boø (+)
- Hình aûnh X quang, sieâu aâm.
2. Chaån ñoaùn taéc ruoät cô hoïc vaø taéc ruoät cô naêng
Taéc ruoät cô hoïc Taéc ruoät cô naêng
Cô naêng Ñau buïng Khoâng thaønh côn Thaønh côn
Noân Coù theå coù Noân nhieàu
Bí trung ñaïi tieän Coù hoaëc khoâng Coù
Thöïc theå Chöôùng buïng Ñeàu, lan toaû Khoâng ñeàu
Daáu hieäu quai ruoät noåi AÂm tính Döông tính
Daáu hieäu raén boø AÂm tính Döông tính
Nhu ñoäng ruoät Giaûm hoaëc maát Taêng
X quang Möùc khí – dòch Khoâng coù Coù
TAÉC RUOÄT DO LIEÄT RUOÄT TAÉC RUOÄT DO THAÉT
5
3. Chaån ñoaùn phaân bieät taéc ruoät cao (taéc ôû ruoät non) vaø taéc ruoät thaáp (taéc ôû ruoät giaø)
Veà laâm saøng
Taéc ruoät cao Taéc ruoät thaáp
Ñau buïng Ñau döõ doäi Ñau aâm æ
Taéc caøng cao caøng ñau
Noân Sôùm vaø nhieàu Muoän, coù theå khoâng noân
Chaát noân laãn dòch maät Chaát noân baån
Chöôùng buïng Ít, coù khi khoâng chöôùng Chöôùng nhieàu, khaép buïng
Veà X quang, caàn phaân bieät hình aûnh möùc khí – dòch trong ruoät non vaø ruoät giaø baèng caùc ñaëc ñieåm
Taéc ruoät cao Taéc ruoät thaáp
Bôø ruoät Lieân tuïc Coù ngaán
Neáp nieâm maïc Nhoû vaø mau Roäng vaø thöa
Möùc khí – dòch Kích côõ Côõ nhoû hoaëc vöøa phaûi Côõ to
Thaønh ruoät Thaønh moûng Thaønh daøy
Hình daïng Beà roäng lôùn hôn beà cao Beà cao lôùn hôn beà roäng
Phaân boá Töø HST ñeán HCP Doïc khung ñaïi traøng
Chuïp nghieâng Tröôùc coät soáng Sau coät soáng
HÌNH AÛNH TAÉC RUOÄT CAO
6
HÌNH NH T C RU T TH P
4. Chaån ñoaùn nguyeân nhaân taéc ruoät theo tuoåi
- treû sô sinh : caùc beänh baåm sinh ñöôøng tieâu hoaù nhö haäu moân coù naép, teo ruoät baåm sinh, phình
ñaøi traøng hoaëc taéc do phaân su.
- treû 4 – 12 thaùng : loàng ruoät.
- treû 4 – 12 tuoåi : taéc do buùi giun, do baõ thöùc aên.
- ngöôøi lôùn 20 – 40 tuoåi : xoaén ruoät, thoaùt vò ngheït, dính ruoät sau moå.
- ngöôøi giaø : xoaén ñaïi traøng sigma, K ñaïi traøng.
5. Chaån ñoaùn phaân bieät
a. Côn ñau quaën thaän
- Ñau vuøng hoá thaét löng, lan xuoáng beïn vaø boä phaän sinh duïc ngoaøi. Sau côn coù ñaùi maùu ñaïi theå
hoaëc vi theå.
- Khoâng bí trung ñaïi tieän. Khoâng chöôùng buïng.
- Daáu hieäu raén boø (-)
- X quang, sieâu aâm coù theå thaáy hình aûnh soûi nieäu quaûn.
b. Côn ñau quaën gan
- Ñau vuøng haï söôøn phaûi, lan ra sau löng vaø leân vai phaûi.
- Khoâng bí trung ñaïi tieän. Khoâng chöôùng buïng.
- Daáu hieäu raén boø (-)
- Khaùm thaáy tuùi maät to.
- Sieâu aâm thaáy hình aûnh soûi ñöôøng maät, giun chui oáng maät.
c. Vieâm tuî caáp
- Ñau lieân tuïc, xuyeân ra sau löng.
- AÁn ñieåm Mayo – Robson ñau, daáu hieäu Mallet – Guy (+)
- Daáu hieäu raén boø (-).
- Amylase maùu vaø nöôùc tieåu taêng cao. Lipase maùu taêng.
7
d. Vieâm daï daøy caáp
- Ñau lieân tuïc vuøng thöôïng vò, caûm giaùc noùng raùt,coàn caøo.
- Khoâng bí trung ñaïi tieän. Khoâng chöôùng buïng.
- X quang khoâng thaáy hình aûnh möùc khí – dòch.
- Soi daï daøy coù hình aûnh nieâm maïc daï daøy phuø neà, xung huyeát.
e. Heïp moân vò
- Ñau buïng lieân tuïc, ñau taêng sau böõa aên.
- Noân ra thöùc aên cuõ töø ngaøy hoâm tröôùc. Dòch noân khoâng coù laãn dòch maät.
- Buïng loõm loøng thuyeàn.
- Daáu hieäu Bouveret (+), daáu hieäu oùc aùch luùc ñoùi (+).
- Soi daï daøy : daï daøy öù ñoïng nhieàu dòch laãn thöùc aên, oáng soi khoâng qua ñöôïc loã moân vò.
f. Nhieãm truøng nhieãm ñoäc thöùc aên
- Coù hoäi chöùng nhieãm truøng nhieãm ñoäc.
- Ñi ngoaøi nhieàu laàn, thöôøng laø ñi loûng.
- Tieàn söû aên thöùc aên nghi ngôø nhieãm khuaån. Dòch teã xung quanh nhieàu ngöôøi cuøng maéc.
g. Chöûa ngoaøi töû cung vôõ theå huyeát tuï töû cung
- Chaäm kinh
- Ra maùu baát thöôøng aâm ñaïo keùo daøi. Thaêm aâm ñaïo thaáy coù maùu ñen theo tay.
- Daáu hieäu raén boø (-).
- X quang khoâng coù möùc khí dòch.
(Chöûa ngoaøi töû cung vôõ theå ngaäp luït khoâng caàn chaån ñoaùn phaân bieät vì maùu chaûy raát nhieàu taïo
neân beänh caûnh shock maát maùu, hoäi chöùng maát maùu caáp tính vaø buïng ngoaïi khoa roõ reät).
h. Xoaén u nang buoàng tröùng
- Ñau thaønh côn, caøng ngaøy caøng döõ doäi, thôøi gian giöõa caùc côn caøng ngaøy caøng thu heïp.
- Sôø thaáy moät khoái to trong hoá chaäu, di ñoäng.
- Daáu hieäu raén boø (-).
- X quang khoâng coù möùc khí dòch.
- Sieâu aâm : hình aûnh khoái loaõng aâm ôû buoàng tröùng.
V. Xöû trí
Tuyø theo nguyeân nhaân taéc ruoät maø coù bieän phaùp xöû trí khaùc nhau.
- Vôùi taéc cô naêng, ñieàu trò noäi khoa laø chính. Muïc ñích laø ñieàu trò nguyeân nhaân gaây beänh vaø ñieàu
trò caùc roái loaïn toaøn thaân do taéc ruoät gaây neân. VD :
+ Ngoä ñoäc hoaù chaát : röûa daï daøy, duøng caùc thuoác haáp phuï chaát ñoäc.
+ Lieät ruoät sau moå : duøng lôïi tieåu ñaåy nhanh thuoác gaây meâ ra khoûi cô theå.
- Vôùi taéc cô hoïc, chæ ñònh phaãu thuaät laø tuyeät ñoái. Muïc ñích :
+ Phuïc hoài löu thoâng ruoät (muïc ñích chính)
+ Giaûi quyeát nguyeân nhaân gaây taéc (neáu coù theå).
1. Ñieàu trò noäi khoa
- Ñaët 1 ñöôøng truyeàn tónh maïch ñeå buø nöôùc, ñieän giaûi. Laøm ñieän giaûi ñoà, ño aùp löïc tónh maïch
trung taâm laøm caên cöù buø dòch.
- Ñaët sonde daï daøy ñeå huùt dòch daï daøy taù traøng.
- Ñaët sonde haäu moân. Giaûm aùp trong loøng ruoät
- Ñaët sonde tieåu (theo doõi löôïng nöôùc tieåu, ñaùnh giaù tình traïng maát nöôùc, tình traïng shock, laøm cô
sôû ñeå tính löôïng dòch phaûi buø).
- Khaùng sinh ñöôøng ruoät, phoå roäng.
- Trôï tim maïch. Giaûm ñau.
8
2. Ñieàu trò ngoaïi khoa :
a. Phaùt hieän vò trí taéc
- Manh traøng giaõn to → taéc ôû ñaïi traøng. Phaûi laàn theo khung ñaïi traøng tìm choã taéc.
- Manh traøng khoâng giaõn → taéc ôû tieåu traøng. Phaûi laàn theo caùc quai ruoät töø goùc hoài manh traøng
leân ñeå tìm choã taéc.
- Choã taéc laø choã noái tieáp giöõa 1 ñoaïn ruoät chöôùng caêng vaø 1 ñoaïn ruoät xeïp leùp.
b. Kieåm tra tình traïng ñoaïn ruoät, neáu coù hoaïi töû thì phaûi caét ñoaïn ruoät.
Môû buïng, tìm ñoaïn
ruoât bò thaét
Quai ruoät vaãn hoàng Quai ruoät nghi ngôø Quai ruoät chaéc chaén
haøo, soáng toát hoaïi töû ñaõ hoaïi töû
Giaûi quyeát nguyeân Giaûi quyeát nguyeân Caét ñoaïn ruoät
nhaân gaây thaét nhaân gaây thaét. Ñaép hoaïi töû
nöôùc aám, theo doõi
10 – 15 phuùt
Quai ruoät hoàng haøo Quai ruoät khoâng
trôû laïi thay ñoåi
Ñoùng buïng, keát thuùc Ñoaïn ruoät bò thaét daøi Ñoaïn ruoät bò thaét
cuoäc moå ngaén
Caét ñoaïn ruoät coù Caét ñoaïn ruoät
Ñoùng buïng, môû laïi sau giôùi haïn. Ñoùng
12 -24 giôø buïng, môû laïi sau
2 -3 ngaøy
9
c. Ñieàu trò nguyeân nhaân
- Laáy boû khoái bít nuùt gaây taéc : buùi giun, khoái baõ thöùc aên …
- Neáu nguyeân nhaân gaây taéc laø khoái u : tuyø vaøo toaøn traïng cuûa beänh nhaân, kích côõ, ñoä laønh / aùc
tính … cuûa khoái u maø caân nhaéc caét ngay hoaëc phaûi phaãu thuaät laàn 2.
- Taéc do dính ruoät : gôõ dính.
- Taéc do loàng ruoät : gôõ loàng vaø coá ñònh.
- Taéc do xoaén ruoät : gôõ xoaén vaø coá ñònh.
- Taéc do thoaùt vò ngheït : giaûi phoùng ñoaïn ruoät bò ngheït, taùi taïo thaønh buïng.
d. Döï phoøng taéc ruoät sau moå
Taéc ruoät sau moå chuû yeáu laø do dính. Coù theå coù caùc nguyeân nhaân
- Nhieãm khuaån → ñaûm baûo coâng taùc voâ khuaån.
- Xaây xaùt thanh maïc, gaây xuaát tieát fibrin → lau röûa caån thaän, traùnh gaây ñuïng giaäp, xaây xaùt.
- Coøn dò vaät trong oå buïng (boät Talt töø gaêng phaãu thuaät, chæ khaâu, baêng gaïc, oáng daãn löu … ) →
kieåm tra, ñaûm baûo khoâng ñeå laïi dò vaät tröôùc khi ñoùng buïng.
- Meùp phuùc maïc thaønh quaët vaøo trong oå buïng → khaâu meïp phuùc maïc thaønh quaët ra ngoaøi.
Toång hôïp bôûi hoangsontop2
www.dany3.com
10
