Đọc hiểu thêm về: Tam quốc chí và tuồng Tam cố mao lư
"Đọc hiểu thêm về: Tam quốc chí và tuồng Tam cố mao lư" sẽ cho chúng ta hiểu thêm về lịch sử Trung Quốc cũng như các nhân vật đời tam quốc như: Lưu Bị, Tào Tháo, Quang Trung, Trương Phi,...Cùng đọc truyện để nắm bắt nội dung chi tiết.
ĐỂ HIỂU THÊM VỀ
TAM QUỐC CHÍ và TUỒNG TAM CỐ MAO LƯ
MỞ ĐẦU
Bản Nôm Tam Cố Mao Lư rút từ ba hồi 37-39 Tam Quốc diễn Nghĩa của La Quán Trung , gồm 33
trang và trang bìa, chép tay bằng bút thép, khổ giấy 13x18 cm. Trang bìa bản Nôm chỉ có sáu chữ
三顧茅廬
回壹
(Tam Cố Mao Lư, Nhứt hồi)
không ghi tên soạn giả, niên đại ấn loát.
Chữ Nôm phần lớn là chữ GIẢ TÁ, chữ SÁNG TẠO được dùng rải rác với tỷ lệ rất thấp.
Bản Nôm thiếu tờ giáo đầu tuồng. Tuồng chỉ có một hồi, mở màn lúc Lưu, Quan, Trương sửa soạn đi
Ngọa Long Cang lần thứ nhứt, màn hạ sau trận hoả công đầu tay của Khổng Minh.
LỚP TAM CỐ MAO LƯ
Đệ nhứt kỳ thư Tam Quốc Diễn Nghĩa 三國演義 của La Quán Trung 羅貫中 (đời Minh 明)
gồm 23 lớp phân làm 120 hồi. Đầu mỗi hồi có hai câu thơ bảy hoặc tám chữ, nhưng không có tên riêng, hồi
37 được biết là Tam Cố Thảo Lư 三顧草廬. Lớp Tam Cố Mao Lư gồm 5 hồi (34-38) :
三顧茅廬
第三十四回 蔡夫人隔屏聽密語 劉皇叔躍馬過檀溪
第三十五回 玄德南漳逢隱淪 單福新野遇英主
第三十六回 玄德用計襲樊城 元直走馬荐諸葛
第三十七回 司馬徽再荐名士 劉玄德三顧草廬
第三十八回 定三分隆中決策 戰長江孫氏報仇
Hồi thứ 34: Thái Phu Nhơn cách bình thính mật ngữ, Lưu Hoàng Thúc dược mã quá Đàn Khê
Hồi thứ 35: Huyền Đức nam chương phùng ẩn luân , Đơn Phước Tân Dã ngộ anh chủ
Hồi thứ 36: Huyền Đức dụng kế đoạt Phàn Thành, Nguơn Trực tẩu mã tiến Gia Cát.
Hồi thứ 37: Tư Mã Huy tái tiến danh sĩ, Lưu Huyền Đức tam cố thảo lư.
Hồi thứ 38: Định tam phân Long Trung quyết sách Chiến Trường Giang Tôn Thị báo cừu
34: Thái Phu Nhơn lén nghe chuyện mật, Lưu Huyền Đức qua vực Đàn Khê
35: Huyền Đức vui mừng gặp ẩn sĩ, Đơn Phước có dịp đầu anh quân
36: Huyền Đức dụng kế kích Phàn Thành, Nguơn Trực tiến cử Gia Cát Lượng
37: Tư Mã hai lần cử danh sĩ, Huyền Đức ba lượt tới thảo lư
38: Thế chân vạc Ngoạ Long vạch kế, Nơi Trường Giang Tôn Thị báo cừu
Truyện kể lại diễn tiến bên Tàu qua những trận nội chiến dài đằng đẵng ngót 96 năm (184 -286 TCN)
giữa ba nước Nguỵ, Thục, Ngô. Đó là chuyện thật có sử liệu để khảo chứng. Đời Tam Quốc có rất nhiều
bực dị thường văn cũng như võ. Các mưu sĩ điều binh khiển tướng tuyệt diệu như Khổng Minh, Từ Thứ,
Bàng Thống, Châu Du, Lục Tốn, Tư Mã Ý ... Các thượng tướng võ nghệ tuyệt luân như Triệu Tử, Quan
Công, Trương Phi, Lữ Bố, Hạ Hầu Đôn, v.v. Thánh Thán Mao Tôn Cang chọn được ba vị phi thường trong
Tam Quốc, tức tam tuyệt : Khổng Minh Gia Cát Lượng, Quan Vân Trường và Tào Mạnh Đức. Món gian
trang 1
hùng của Tào Tháo đáng kể là đệ nhứt trần ai, chánh trực quang minh dũng lược chưa ai qua được Quan
Công, còn đệ nhứt kỳ nhơn quyết đoán mười lần không sai một chính là Gia Cát Lượng vậy (Lượng tự
Khổng Minh, đạo hiệu Ngọa Long Tiên sanh).
TRẬN BÁT MÔN KIM TOẢ
Do đâu Huyền Đức biết được Khổng Minh mà tam cố thảo lư? Giở lại Hồi thứ 36:
玄德用計襲樊城 元直走馬荐諸葛
Hồi thứ 36: Huyền Đức dụng kế đoạt Phàn Thành, Nguơn Trực tẩu mã tiến Gia Cát.
(Huyền Đức dụng kế kích Phàn Thành, Nguơn Trực tiến cử Gia Cát Lượng)
Tào Nhơn 曹仁và Lý Điển 李典kéo đại quân từ Phàn Thành 樊城qua đánh Tân Dã 新野. Sau một
trận thử lửa, Tào Nhơn lập trận Bát Môn Kim Tỏa 八門金鎖 陣, Đơn Phước giảng giải thế trận cho Lưu Bị
nghe. Đoạn sau đây trích trong bản chữ Hán của La Quán Trung 羅貫中:
單福便上高處觀看畢謂玄德曰此八門金鎖陣也八門者休生傷
杜景死驚開如從生門景門開門而入則吉從傷門驚門休門而入
則傷從杜門死門而人則亡今八門雖布得整齊只是中間通欠主
持如從東南角上生門擊人往正西景門而出其陣必亂
Đơn Phước lên chỗ cao quan sát xong, nói với Huyền Đức: “Đó là trận Bát Môn Kim Tỏa, có tám cửa
Hưu, Sanh, Thương, Đỗ, Cảnh, Tử, Kinh, Khai. Như theo các cửa Sanh, Cảnh, Khai mà vào trận thì tốt lành;
theo các cửa Thương, Kinh, Hưu mà vào thì thương tổn; theo các cửa Đỗ, Tử mà vào thì tử vong. Hiện thời
tuy tám cửa được xếp đặt chỉnh tề, chỉ có trung gian còn thiếu người trấn giữ. Như theo góc Đông Nam, cửa
thượng Sanh, mà kích nhập, đánh thẳng qua cửa Cảnh ở chánh Tây mà xông ra ắt trận thế phải loạn.”
Huyền Đức sai Triệu Vân 趙雲 xông phá trận thế vào cửa Đông Nam, sanh môn . Quân Tào thua nặng.
Tào Nhơn rút quân về Phàn Thành, nhưng thành đã lọt vào tay Vân Trường 雲長 theo kế sách của Đơn
Phước.
Trên đường về Hứa Đô 許都 để gặp thừa tướng, Tào Nhơn hỏi ra mới biết Lưu Bị dùng Đơn Phước
làm quân sư. Mưu sĩ Trình Dực 程昱 của Tào Tháo 曹操 cho biết Đơn Phước chính là Từ Thứ 徐庶.
Biết Từ Thứ là con chí hiếu chỉ còn mẹ già, Tào Tháo sai bắt Từ mẫu, Trình Dực viết thư giã Từ mẫu
gọi Từ Thứ về đầu Tào để cứu mẹ. Từ Thứ là bực thức giả nhưng gì quá thương mẹ nên lầm mưu Tào
Tháo và Đơn Phước trở thành Vô Phước, cái phước cuối cùng trong đời sẽ không còn.
VĨNH BIỆT CAO HIỀN
Trong lịch sử cũng như thơ văn, chưa từng thấy cảnh tống biệt nào gây nhiều xúc cảm như cảnh Lưu Bị
tiễn đưa Từ Thứ mà La Quán Trung đã khéo ghi lại như sau :
玄德與徐庶並馬出城至長亭下馬相辭玄德舉杯謂徐庶曰備
分淺緣薄不能與先生相聚望先生善事新主以成功名庶泣曰
某才微智淺深荷使君重用今不幸半途而別實為老母故也縱
使曹操相逼庶亦終身不設一謀玄德曰先生既去劉備亦將遠
遁山林矣庶曰某所以與使君共圖王霸之業者恃此方寸耳今
以 老 母 之故 方 寸 亂 矣 縱 使 在 此 無 益 於 事 使 君 宜 別 求 高 賢 輔
佐共圖大業何便灰心如此玄德曰天下高賢無有出先生右者
trang 2
庶曰某樗櫟庸材何敢當此重譽臨別又顧謂諸將曰願諸公善
事使君以圖名垂竹帛功標青史切勿效庶之無始終也諸將無
不傷感玄德不忍相送了一程又送一程庶辭曰不勞使君遠送
庶就此告別玄德就馬上執庶之手曰先生此去天各一方未知
相會卻在何日說罷淚如雨下庶亦涕泣而別玄德立馬於林畔
看徐庶乘馬與從者匆匆而去玄德哭曰元直去矣吾將奈何凝
淚 而 望 卻 被 一 樹 林 隔 斷 玄 德 以鞭 指 曰 吾 欲 盡 伐 此 處 樹 木 眾
問何故玄德曰因阻吾望徐元直之目也
Huyền Đức và Từ Thứ cỡi ngựa ra khỏi thành , đến tận Trường Đình , xuống ngựa từ biệt nhau . Huyền
Đức nâng ly nói với Từ Thứ : " Bị duyên phận mòng mành , không thể tụ họp cùng tiên sanh . Mong tiên
sanh khéo phò chủ mới , thành tựu công danh . " Thứ khóc thưa rằng : " Tôi tài hèn trí mọn , nhờ ơn Sứ
Quân trọng dụng . Nay chẳmg may nửa đường phải biệt ly , thật vì mẹ già mới ra nông nổi .
Bị buộc về với Tào Tháo , Từ Thứ hứa trọn đời sẽ không giúp Tào một kế mọn nào. Huyền Đức nói : " Tiên
sanh đi rồi , Lưu Bị cũng sắp sửa trốn trong rừng núi vậy . " Thứ rằng : " Sở dĩ tôi cùng Sứ Quân chung đồ
vương bá nghiệp, do tấc lòng nầy ; nay vì chuyện mẹ già, trong lòng rối loạn, nên sử sự vô ích như vầy . Sứ
Quân nên biệt cầu cao hiền phụ giúp , cùng lo gây dựng nghiệp lớn, sao lai não lòng như thế ? " Huyền Đức
nói : " Cao hiền trong Thiên hạ đâu có người như tiên sanh đây ." Thứ nói : " Tôi là kẻ bất tài, dám đâu nhận
lời quá khen như vậy ." Trong lúc từ biệt , nói cùng chư tướng : " Mong chư công khéo giúp Sứ Quân , làm
nên công danh được ghi vào sách sử , chớ nghĩ tới kẻ không có thủy chung nầy . " Chư tướng chẳng ai
không thương cảm . Huyền đức không nỡ chia tay , đưa một đoạn đường , lại thêm một đoạn đường . Thứ
từ biệt rằng : " Sứ Quân chẳng nên nhọc lòng đưa tiễn quá xa , Thứ xin cáo biệt ." Huyền Đức lên ngựa
nắm tay Thứ nói rằng : " Tiên sanh đi đến đó , mỗi người một nơi , chưa biết bao giờ mới gặp lại nhau ! " Nói
xong khóc như mưa . Thứ cũng rơi lụy mà từ biệt . Huyền đức dừng ngựa nơi ven rừng , nhìn Từ Thứ thúc
ngựa cùng kẻ tùy tùng thong thả mà đi . Huyền Đức khóc rằng : " Nguơn Trực đi rồi! Tướng của ta sao đây ?
" Ngừng khóc nhìn theo , lại bị một cây che khuất . Huyền Đức lấy roi chỉ mà nói rằng : " Ta muốn chặt bỏ
cây nầy . " Mọi người hỏi duyên cớ . Huyền Đức nói : " Cũng bởi nó ngăn trỡ ta, làm khuất bóng Từ Nguơn
Trực đó ."
TAM CỐ THẢO LƯ
Trong lúc lâm biệt, Từ Thứ có dặn Lưu Bị đến Ngọa Long Cang 臥龍崗cầu Khổng Minh Gia Cát
Lượng về giúp. Khi Lưu, Quan, Trương đang chuẩn bị đi Ngọa Long Cang thì có Tư Mã Huy 司馬徽đến
thăm Từ Thứ. Hay tin bạn được thư mẹ gọi về đầu Tào, Mã Huy biết ngay đó là mưu của Tào Tháo và Từ
Mẫu sẽ tự tử để khỏi mang tiếng xấu.
Được hỏi về Khổng Minh, Tư Mã Huy cũng như Từ Nguơn Trực 徐元直 đều coi Khổng Minh là bực “kỳ
tài bất khả lượng 其才不可量” chẳng khác Lữ Vọng Khương Tử Nha 姜子牙 hay Trương Tử Phòng 張子
房. Phục Long, Phụng Sồ, trong hai người này mà được một có thể bình an thiên hạ (伏龍鳳雛兩人得一
可安天下 ).
trang 3
Đoạn sau đây trích trong hồi 38, đoạn cuối trong “Tam Cố Thảo Lư”:
玄德拜請孔明曰備雖名微德薄願先生不棄鄙賤出山相助備
當拱聽明誨孔明曰亮久樂耕鋤懶於應世不能奉命玄德泣曰
先生不出如蒼生何言畢淚沾袍袖衣襟盡濕孔明見其意甚誠
乃曰將軍既不相棄願效犬馬之勞玄德大喜遂命關張入拜獻
金麻禮物孔明固辭不受玄德曰此非聘大賢之禮但表劉備寸
心耳孔明方受於是玄德等在莊中共宿一宵次日諸葛均回孔
明囑付曰吾受劉皇叔三顧之恩不容不出汝可躬耕於此勿得
荒蕪田畝待我功成之日即當歸隱玄德等三人別了諸葛均與
孔明同歸新野
Huyền Ðức ngỏ lời bái thỉnh Khổng Minh: ”Bị này tuy danh hèn đức mỏng, xin tiên sinh chớ nệ, xuất sơn
giúp cho, Bị này nguyện chắp tay nghe theo lời chỉ dạy.” Khổng Minh từ tạ: ”Lượng đã vui nghề cày cuốc,
lười biếng việc đời từ lâu. Thật không thể vâng lời được.” Huyền Ðức ngẹn ngào năn nỉ: ”Nếu tiên sinh
không ra giúp thì thiên hạ biết chừng nào mới êm ấm được và sanh linh còn trông mong ai cứu vớt nữa?”
Dứt lời, lệ tuôn ướt đầm cả tay áo. Khổng Minh thấy lòng của Huyền Ðức quả thật chân thành, bèn nhận
lời: ”Tướng quân có lòng đoái tưởng thì tôi xin nguyện đem hết sức hèn này mà báo đáp ân tình.” Huyền
Ðức vui mừng khôn xiết, liền gọi Quan, Trương vào bái kiến và dâng lễ vật, vàng lụa. Khổng Minh từ chối
không nhận. Huyền Ðức nói: “Ðây không phải là lễ ra mắt đại hiền. Chỉ gọi là một chút vật mọn để tỏ tấm
lòng của Bị này thôi.” Khổng Minh thấy không thể từ chối được, sai tiểu đồng đem lễ vật vào trong.
Thế rồi anh em Huyền Ðức ngủ lại trong thảo trang một đêm.
Sáng hôm sau, Gia Cát Quân trở về, Khổng Minh dặn: “Anh chịu ơn Lưu Hoàng Thúc ba lần hạ cố,
không thể không ra giúp. Em hãy ở nhà chăm lo cày ruộng, chớ để ruộng rẫy hoang rậm nhé. Một ngày kia
thành công rồi, anh sẽ trở về đây nương tựa.”
Sau đó, ba anh em Huyền Ðức từ biệt Gia Cát Quân, rồi cùng Khổng Minh trở về Tân Dã.
Người sau có thơ rằng:
獻帝遷都幸許昌 Hiến Đế thiên đô hạnh Hứa Xương Hiến Ðế dời đô về huyện Hứa
紛紛四海生豪傑 Phân phân tứ hải sanh hào kiệt Bốn phương hào kiệt nổi như ong
曹操專權得天時 Tào Tháo chuyên quyền đắc thiên thời Chuyên quyền Tào Tháo được thiên thời
江東孫氏開鴻業 Giang Đông Tôn thị khai hồng nghiệp Mở nghiệp, họ Tôn cũng vững nơi
孤窮玄德走天下 Cô cùng Huyền Đức tẩu thiên hạ Huyền Đức riêng mình không đất đứng
獨居新野愁民厄 Độc cư Tân Dã sầu dân ách Nương thân Tân Dã tạm thời thôi
南陽臥龍有大志 Nam Dương Ngọa Long hữu đại chí Nam Dương Gia Cát có chí lớn
腹內雄兵分正奇 Phúc nội hùng binh phân chánh kỳ Bụng chứa kinh luân với giáp binh
只因徐庶臨行語 Chỉ nhân Từ Thứ lâm hành ngữ Từ Thứ ra đi, vừa tiến cử
茅廬三顧心相知 Mao lư tam cố tâm tương tri Lưu Quân ba lượt đến lều tranh
先生爾時年三九 Tiên sanh nhĩ thời niên tam cửu Tiên sinh ba chín tuổi đương xuân
收拾琴書離隴畝 Thu thập cầm thư ly lũng mẫu Thu xếp cầm thư, giữ ruộng vườn
先取荊州後取川 Tiên thủ Kinh Châu hậu thủ Xuyên Tây Thục, Kinh châu trời sẳn để
大展經綸補天手 Đại triển kinh luân bổ thiên thủ Cho người mở rộng túi kinh luân
縱橫舌上鼓風雷 Tung hoành thiệt thượng cổ phong lôi Một lời đầu lưỡi, nổi ba đào
trang 4
LỜI KẾT
Tào Tháo dùng mưu lợi dụng đức chí hiếu của Từ Thứ chiếm được một bực kỳ tài trong thiên hạ, không
hổ danh Mạnh Đức. Rốt cuộc Từ Thứ không hiến một kế mọn nào cho Tào. Thậm chí khi Bàng Thống qua
Ngụy bày kế liên hoàn, kết chiến thuyền của Tào thành một khối để qua cơn sóng gió, Từ Thứ cũng mặc
nhiên để yên cho kế sách của Phục Long và Phụng Sồ được thành tựu trong trận hoả công Xích Bích.
Lưu Bị thành khẩn cầu hiền, kính Khổng Minh như thầy, ba lần qua lều cỏ, không ngại tuyết sương,
thỉnh được Gia Cát Lượng về Thục. Vì cảm kích thâm ân của Huyền Đức, Khổng Minh dành trọn cuộc đời
cho họ Lưu, giữ vững một chân vạc trong ba nước Ngụy 魏, Thục 蜀, Ngô 呉.
Ba lần hầu nơi lều cỏ, Huyền Đức 玄德 thỉnh được Gia Cát Lượng 諸葛亮.
Bắt Từ mẫu làm con tin, Mạnh Đức 孟德 chiếm được Từ Nguơn Trực.
Huyền Đức 玄德 với chân đức 眞德 và Mạnh Đức 孟德 với giả đức 假德 đều được hậu quả riêng.
Từ những năm bốn mươi, năm mươi, phong trào cải lương làm lu mờ hát bội vốn đã nghèo nàn. Ngoài
các tuồng hát cúng đình như San Hậu thứ ba, Huê Dung Đạo, Phụng Nghi Đình ..., ban chấn hưng hát bội
của Hội Khuyến Lệ Cổ Ca tổ chức lưa thưa các buổi hát bội, tại Đình Tân An, lăng Tả Quân Lê Văn Duyệt,
đình Cầu Quan, rạp Bầu Thắng, rạp Aristo.
Ngoài Hội Khuyến Lệ Cổ Ca còn có Hội Ái hữu Tương tế Nghệ sĩ, Hội Thượng Công Quí Tế và một số
tư nhơn có tổ chức nhiều buổi hát bội. Đa số các tuồng hát bội trích Tam Quốc Diễn Nghĩa, nhưng tuồng
Tam Cố Mao Lư chưa nghe nói tới. Tuồng hát bội nầy tìm được người đọc là may mắn lắm rồi, đâu dám
mong được trình diễn trên sân khấu.
Nhà văn Nguyễn Văn Sâm đã gia công góp của vào công việc ít ai có thể làm được: sưu tập, phiên âm
và phổ biến bất vụ lợi các tuồng, truyện, thơ chữ Nôm. Trong số các tác phẩm đã phiên âm, hiệu chính hoặc
mới khởi thảo16, xin kể một ít: Thơ Triệu Ngũ Nương, Quan Âm Diễn Ca Toàn Truyện, Nhạc Hoa Linh
Truyện (năm hồi), Lý Công Tân Thư, Võ Thành Lân Truyện, Tuồng Phong Thần Bá Ấp Khảo, Tam Nương
Thư Tập, Đinh Lưu Tú Diễn Ca, Văn Đoan Diễn Ca, Tuồng San Hậu Diễn Ca, Đức Phật Bà Truyện, Bạch
Viên Tôn Các Truyện, Chiêu Quân Cống Hồ Thư, Lâm Sanh Xuân Nương.
Seattle, VI-2002
Lê Văn Đặng
ú
trang 8
