Đề xuất quy trình chụp điện toán cắt lớp mũi xoang tối thiểu trong chuẩn đoán bệnh lý viêm mũi xoang
Phim CT mũi xoang là một xét nghiệm hình ảnh hiện đại, thay thế cho các phim Xquang kinh điển
trong việc cung cấp các thông tin chi tiết về cấu trúc các xoang cạnh mũi. Nhờ phim CT, các khả năng
chọn lựa kỹ thuật và độ an toàn của các phẫu thuật mũi xoang được cải thiện rõ rệt. Dựa trên thực tiễn
lâm sàng tích lũy được, chúng tôi đề xuất một quy trình chụp CT mũi xoang tối thiểu.
Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 8 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2004 Nghieân cöùu Y hoïc
ÑEÀ XUAÁT MOÄT QUY TRÌNH CHUÏP ÑIEÄN TOAÙN CAÉT LÔÙP MUÕI XOANG
TOÁI THIEÅU TRONG CHAÅN ÑOAÙN BEÄNH LYÙ VIEÂM MUÕI XOANG
Phaïm Kieân Höõu*
TOÙM TAÉT
Phim CT muõi xoang laø moät xeùt nghieäm hình aûnh hieän ñaïi, thay theá cho caùc phim Xquang kinh ñieån
trong vieäc cung caáp caùc thoâng tin chi tieát veà caáu truùc caùc xoang caïnh muõi. Nhôø phim CT, caùc khaû naêng
choïn löïa kyõ thuaät vaø ñoä an toaøn cuûa caùc phaãu thuaät muõi xoang ñöôïc caûi thieän roõ reät. Döïa treân thöïc tieãn
laâm saøng tích luõy ñöôïc, chuùng toâi ñeà xuaát moät quy trình chuïp CT muõi xoang toái thieåu.
SUMMARY
PROPOSITON OF A LIMITED SINUS CT SCAN
Pham Kien Huu * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 8 * Supplement of No 1 * 2004: 18 - 21
Sinus computerized tomography is a modern imaging assay, an alternative to standard radiographs.
Thanks for CT imaging; the planning and safety of sinus surgery are greatly improved. Based on our
experiences, we build up a limited CT protocol.
MÔÛ ÑAÀU raát ñaùng keå. Nhôø khaû naêng theå hieän caùc hình aûnh roõ,
ñeïp, phim CT quy öôùc ñaõ giuùp caùc thaày thuoác chaån
Vieâm muõi xoang laø tình traïng vieâm ôû lôùp nieâm ñoaùn ñöôïc caû nhöõng tröôøng hôïp vieâm tieàm taøng
maïc muõi xoang. Beänh vieâm muõi xoang aûnh höôûng trong caùc xoang sau. Chính vì vaäy maø phöông phaùp
nhieàu ñeán sinh hoaït, tình traïng taâm sinh lyù vaø laøm chuïp ñieän toaùn caét lôùp ñöôïc xem laø moät trong nhöõng
giaûm ngaøy coâng lao ñoäng xaõ hoäi cuûa ngöôøi beänh, maët xeùt nghieäm tieâu chuaån trong chaån ñoaùn beänh vieâm
khaùc beänh vieâm muõi xoang cuõng laø moät trong soá caùc muõi xoang. Tuy vaäy, do chaát löôïng hình aûnh cuûa caùc
beänh lyù thöôøng gaëp nhaát taïi caùc phoøng khaùm tai muõi phim CT khoâng ñeàu: trong khi nhieàu phim CT cung
hoïng. Ñeå chaån ñoaùn beänh vieâm muõi xoang, ngöôøi caáp caùc hình aûnh raát ñeïp, moät soá khaùc laïi cung caáp
thaày thuoác caàn keát hôïp caùc thoâng tin coù töø vieäc hoåi caùc hình aûnh môø nhaït, khoâng roõ; hôn nöõa do giaù
beänh söû, khaùm laâm saøng vaø caùc trieäu chöùng X quang thaønh cuûa phim CT tieâu chuaån coøn khaù cao so vôùi thu
Do heä thoáng muõi xoang naèm saâu trong khoái nhaäp bình quaân cuûa ngöôøi daân neân cho ñeán nay, ñaïi
xöông maët. Caùc beänh lyù muõi xoang thöôøng bieåu ña soá caùc cô sôû laâm saøng vaãn phaûi söû duïng X quang
hieän baèng caùc daáu hieäu kín ñaùo, neân vieäc chaån kinh ñieån ñeå chaån ñoaùn beänh vieâm xoang. Nhaèm
ñoaùn chaån ñoaùn chính xaùc beänh vieâm muõi xoang giaûm bôùt chi phí xeùt nghieäm vaø nguy cô tieáp xuùc vôùi
nhieàu khi raát khoù khaên. Cho ñeán nay vieäc chaån tia X, chuùng toâi ñaõ tieán haønh moät coâng trình nghieân
ñoaùn ñöôïc döïa treân vieäc hoûi beänh söû, khaùm laâm cöùu nhaèm 2 muïc ñích chính:
saøng vaø trieäu chöùng X quang. Xaùc ñònh caùc thoâng soá kyõ thuaät caàn thieát ñeå co Formatted: Bullets and Numbering
Caùc kieåu chuïp kinh ñieån nhö Blondeau, Hirtz, theå coù ñöôïc caùc phim CT muõi xoang ñeïp.
Profil... tröôùc ñaây khoâng theå coù nhieàu haïn cheá trong Xaây döïng moät quy trình chuïp CT vôùi caùc laùt caét
vieäc cung caáp caùc thoâng tin roõ raøng, ñaùng tin caäy cho ñöôïc giaûm ñeán möùc toái thieåu, khoâng boû soùt beänh
vieäc chaån ñoaùn chính xaùc beänh vieâm muõi xoang. tích nhöng vaãn ñuû ñeå coù theå chaån ñoaùn beänh lyù
Töø khi kyõ thuaät CT ra ñôøi vaø phaùt trieån vieäc chaån muõi xoang.
ñoaùn beänh vieâm muõi xoang ñaõ coù moät böôùc tieán boä
* Boä moân Tai Muõi Hoïc - Ñaïi hoïc Y Döôïc, TPHCM.
18 Chuyeân ñeà Tai Muõi Hoïng - Maét
Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 8 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2004
PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU - Trung Taâm Cöûa Soå: - 200 Hounsfield (HU).
Ñoái töôïng nghieân cöùu - Ñieän theá: 120 kVp.
Ñoái töôïng nghieân cöùu laø 100 beänh nhaân ñöôïc gioái - Cöôøng ñoä tia: mAs: 50
thieäu ñeán chuïp phim CT muõi xoang taïi Beänh vieän Xaùc ñònh caùc laùt caét toái thieåu
Hoaø Haûo thoaû caùc tieâu chuaån: Trong loaït caùc laùt caét cuûa moät phim CT muõi
Formatted: Bullets and Numbering
- Treân 16 tuoåi. xoang toái thieåu, chuùng toâi choïng töø 6 ñeán 8 laùt caét
- Khoâng coù caùc dò daïng vuøng ñaàu maët. treân phim CT tö theá coronal vaø 2 laùt caét treân phim CT
tö theá axial, caùc laùt caét ñöôïc thieát keá nhö sau
- Khoâng coù caùc trieäu chöùng cuûa beänh vieâm muõi
xoang caáp trong 4 tuaàn gaàn ñaây. Phim CT
Formatted: Bullets and Numbering
- Khoâng coù tieàn caên phaãu thuaät hay chaán thöông Laùt caét qua phaàn cao nhaát cuûa xoang traùn.
vuøng muõi xoang. Laùt caét qua phaàn thaáp nhaát cuûa thaønh sau xoang
Phöông phaùp nghieân cöùu ñöôïc thöïc hieän nhaèm traùn.
xaây döïng moät quy trình chuïp CT toái thieåu Laùt caét qua phaàn phöùc hôïp loã thoâng muõi xoang
Ñeå coù theå xaùc ñònh caùc thoâng soá kyõ thuaät cuûa moät (choã noái giöõa 1/3 tröôùc vaø 2/3 sau cuûa saøn soï.
phim CT muõi xoang, chuùng toâi ñaõ tieán haønh thaûo Laùt caét tröôùc laùt thöù 3 khoaûng 0,5 cm.
luaän kyõ löôõng vaø ñi ñeán thoáng nhaát vôùi caùc baùc só Laùt caét sau laùt thöù 3 khoaûng 0,5 cm.
Xquang taïi phoøng CT, laàn löôït tieán haønh thöû nghieäm
Laùt caét qua xoang saøng sau
caùc thoâng soá veà tö theá beänh nhaân, ñoä roäng cöûa soå,
trung taâm cöûa soå, cöôøng ñoä doøng ñieän vaø thôøi gian Laùt caét qua xoang böôùm.
chuïp sao cho caùc ñieàu kieän sau ñaây ñöôïc thoaû maõn: Phim CT tö theá axial
Formatted: Bullets and Numbering
- Cho thaáy roõ raøng caùc caáu truùc xöông vuøng muõi Laùt caét treân loã thò giaùc 0,5 cm
xoang Laùt caét döôùi loã thò giaùc 0,5 cm.
- Thaáy roõ ñöôïc caùc moâ meàm.
Formatted: Bullets and Numbering
- Khoâng thaáy ñöôïc nieâm maïc bình thöôøng (nieâm
maïc neáu thaáy ñöôïc treân phim CT thì ñoù laø hình aûnh
daøy nieâm maïc).
Phöông phaùp nghieân cöùu xaùc ñònh caùc
laùt caét toái thieåu Error!
Ñeå coù theå xaùc ñònh caùc laùt caét toái thieåu, chuùng toâi
Hình 1: Sô ñoà caùt laùt caét treân phim CT tö theá coronal
taäp trung nghieân cöùu 57 phim CT muõi xoang quy öôùc
treân 2 tö theá coronal vaø axial vôùi caùc laùt caét daøy (moãi
laùt caét caùch nhau töø 2 – 3mm) qua ñoù chuùng toâi xaùc
ñònh caùc laùt caét sao cho caùc caáu truùc quan troïng nhaát
cuûa vuøng muõi xoang ñöôïc theå hieän roõ nhaát.
KEÁT QUAÛ
Xaùc ñònh caùc thoâng soá cuûa moät phim
CT tieâu chuaån Error!
- Ñoä Roäng Cöûa Soå: 2000 Hounsfield (HU). Hình 2
Chuyeân ñeà Tai Muõi Hoïng - Maét 19
Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 8 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2004 Nghieân cöùu Y hoïc
Error!
Hình 3
Hình 8
Hình 7,8: Caùc laùt caét treân tö theá axial
BAØN LUAÄN
Baøn veà söï hôïp lyù cuûa phim CT muõi
xoang toái thieåu trong chaån ñoaùn beänh
vieâm muõi xoang
Error!
Theo nhöõng hieåu bieát hieän nay veà beänh sinh cuûa
Hình 4 beänh vieâm muõi xoang cuûa Messerklinger (1982) vaø
Stammberger (1986), phöùc hôïp loã thoâng muõi xoang
laø vuøng chìa khoùa cuûa toaøn boä caùc xoang tröôùc, söï
thoâng thoaùng cuûa phöùc hôïp loã thoâng muõi xoang laø
ñieàu kieän caán thieát cho moïi hoaït ñoäng sinh lyù cuûa
caùc xoang tröôùc. Söï taéc ngheõn ôû vuøng phöùc hôïp loã
thoâng muõi xoang laø nguyeân nhaân chuû yeáu gaây neân
Error! beänh vieâm xoang maïn tính vaø taùi phaùt cuûa ngöôøi
Hình 5 beänh (Hilding, 1944, Messerklinger 1967,
Stammberger 1986). Vì theá treân phim CT muõi
xoang tö theá coronal, chuùng toâi taäp trung vaøo vuøng
phöùc hôïp loã thoâng muõi xoang qua 3 laùt caét caùch
nhau 0,5 cm. Caùc laùt caét qua xoang traùn, xoang saøng
sau vaø xoang böôùm treân phim CT tö theá coronal
nhaèm cung caáp thoâng tin veà caùc xoang lieân quan.
Caùc laùt caét treân phim CT coøn coù khaû naêng cung caáp
Hình 6 cho caùc phaãu thuaät vieân caùc thoâng tin veà söï toaøn
Hình 2 – 6 Caùc laùt caét treân tö theá coronal veïn cuûa caùc thaønh xoang saøng (xöông giaáy, traàn
xoang saøng) vaø tình traïng traàn xoang saøng cao naèm
cao hôn hoá khöùu giaùc (Keros II, Keros III). Caùc thoâng
tin naøy seõ giuùp caùc phaãu thuaät vieân traùnh ñöôïc caùc
tai bieán traàm troïng ôû maøng naõo, nhu moâ naõo vaø hoác
maét trong khi thöïc hieän caùc phaãu thuaät muõi xoang.
Cuõng töông töï nhö vaäy, caùc teá baøo saøng sau vaø
xoang böôùm cuøng daãn löu vaøo trong ngaùch saøng
böôùm, neáu coù söï taéc ngheõn ôû ñaây thì beänh vieâm
Hình 7 xoang sau maïn tính hoaëc taí phaùt deã xaûy ra. Caùc laùt
20 Chuyeân ñeà Tai Muõi Hoïng - Maét
Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 8 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2004
caét treân tö theá axial coøn cho thaáy moái lieân quan thaønh vaãn coøn khaù cao so vôùi phim Xquang quy
giöõa caùc xoang sau vôùi thaàn kinh thò vaø ñoäng maïch öôùc (vaøi chuïc nghìn ñoàng)
caûnh trong.
KEÁT LUAÄN
Giôùi haïn cuûa quy trình chuïp CT muõi
Qua quaù coâng taùc thöïc teá, döïa treân nhöõng kieán
xoang toái thieåu
thöùc môùi veà beänh hoïc vuøng muõi xoang vaø thöïc tieãn
Tuy phim trong thôøi gian qua, quy trình chuïp laâm saøng tích luõy ñöôïc, chuùng toâi ñaõ ñeà ñöôïc moät quy
CT muõi xoang toái thieåu ñaõ ñöôïc aùp duïng vaø böôùc trình chuïp CT muõi xoang toái thieåu. Quaù trình ñaõ ñöôïc
ñaàu toû ra khaù hieäu quaû taïi Beänh vieän Hoaø Haûo, quy aùp duïng treân thöïc teá taïi beänh vieän Hoaø Haûo vaø böôùc
trình naøy vaãn coøn moät soá nhöôïc ñieåm sau: ñaàu toû ra raát hieäu quaû, giaûm ñöôïc giaù thaønh, thôøi gian
1. Khoù cho thaáy ñöôïc hình aûnh roõ raøng ôû vuøng thöïc hieän vaø nguy cô tieáp xuùc vôùi tia X cho ngöôøi
ngaùch traùn. beänh, böôùc ñaàu cho thaáy quy trình CT muõi xonag toái
thieåu coù theå duøng thay theá cho phim CT muõi xoang
2. Moät soá laùt caét ôû vuøng xoang saøng sau treân
quy öôùc. Coâng trình hieän hieän vaãn ñang ñöôïc tieáp tuïc
phim CT toái thieåu tö theá coronal caùch nhau khaù xa,
nghieân cöùu tieáp tuïc nhaèm so saùnh moái töông quan
caùc toån thöông beänh lyù coù kích thöôùc nhoû coù theå bò
giöõa hình aûnh CT muõi xoang toái thieåu vaø thöïc teá
boû soùt. Treân thöïc teá khaû naêng naøy hieám khi xaûy ra
trong luùc phaãu thuaät ñeå baùo caùo trong thôøi gian tôùi.
vì phaàn lôùn caùc tröôøng hôïp vieâm xoang thöôøng
phaùt sinh vaø phaùt trieån ôû vuøng phöùc hôïp saøng TAØI LIEÄU THAM KHAÛO
tröôùc-khe muõi giöõa, nhaát laø ôû phöùc hôïp loã thoâng 1. Chow, J., B., Gankoff, M.S. (1983) Radiologic
muõi xoang. assessment preoperative for ESS. Otolaryngologic
clinic of North Americ, 22: 691 – 701.
3. Duø phim CT muõi xoang toái thieåu hay CT 2. Hilding, A. C. (1944) The physiology of drainage of
nasal mucus. Annals of Otology, Rhinology and
muõi xoang quy öôùc coù cung caáp caùc thoâng tin chi laryngology, 53: 35 -41.
tieát veà caùc caáu truùc bình thöôøng vaø beänh lyù ôû caùc 3. Messerklinger, W, (1967) On the drainage of normal
xoang caïnh muõi thì caùc thoâng tin treân chæ ñoùng frontal sinus of man. Acta, Otolaryngologica, 673: 176
-181.
vai troø thöù yeáu, boå sung theâm cho ngöôøi thaày 4. Stammberger, H (1986) Endoscopic endonasal surgery
thuoác laâm saøng. - Concept in treatment of recurring rhinosinusitis.
Otolaryngology Head nad neck surgery, 94(2): 143 –
4. Duø ñaõ giaûm ñöôïc chi phí ñaùng keå cho ngöôøi 156.
beänh, nhöng giaù thaønh cuûa phim CT muõi xoang toái 5. Zinreich, S, J., Kenned, D, W., Rosenbaum, A. E.,
(1987) Paranasal sinuses: CT imaging requirements
thieåu vaãn coøn khaù cao (300.000 ñoàng cuûa phim CT for ESS, Radiology, 163: 769 – 775.
muõi xoang toái thieåu so vôùi giaù 500.000 ñoàng ñeán
1.000.000 ñoàng cuûa phim CT quy öôùc). Nhöng giaù
Chuyeân ñeà Tai Muõi Hoïng - Maét 21
