Đề tài thi tốt nghiệp: "Chất lượng giáo dục"
Nghiên cứu đánh giá thực trạng và đề xuất một số giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục THPT ở thành phố Vinh nhằm phát triển giáo dục phù hợp với sự phát triển chung của Thành phố - là trung tâm lớn về văn hoá, khoa học, giáo dục Bắc miền Trung.
Đề tài thi tốt nghiệp
Chất lượng giáo dục
LỜI CẢM ƠN
Với tình cảm chân thành và lòng biết ơn sâu sắc, tác giả luận văn xin
cảm ơn các thầy, cô giáo Trường Đại học Vinh, Trường Cán bộ quản lý giáo
dục và đào tạo.
Đặc biệt tác giả xin bày tỏ biết ơn chân thành và sâu sắc tới thầy giáo,
tiến sỹ Phạm Viết Nhụ – người hướng dẫn khoa học, đã chu đáo tận tình
hướng dẫn, giúp đỡ tác giả thực hiện đề tài này.
Tác giả xin gửi lời cảm ơn tới Phòng Tổng hợp thi đua Sở Giáo dục và
Đào tạo Nghệ An, các thầy giáo, cô giáo trong Ban Giám hiệu của các trường
THPT Huỳnh Thúc Kháng, Hà Huy Tập, Lê Viết Thuật, Phan Bội Châu và
Dân tộc Nội trú tỉnh đã động viên, tạo điều kiện và nhiệt tình giúp đỡ tác giả
trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn.
Luận văn không thể tránh khỏi thiếu sót, kính mong được sự chỉ dẫn và
góp ý.
TP Vinh, tháng 12 năm 2004
TÁC GIẢ
NGUYỄN ĐÌNH CƯỜNG
1
BẢNG KÝ HIỆU VIẾT TẮT
BGH : Ban giám hiệu
BCH : Ban chấp hành
BGD.ĐT : Bộ Giáo dục đào tạo
CNH, HĐH : Công nghiệp hoá, hiện đại hoá
CNXH : Chủ nghĩa xã hội
CBQL : Cán bộ quản lý
CSVC : Cơ sở vật chất
CLGD : Chất lượng giáo dục
DH : Dạy học
GV : Giáo viên
GVCN : Giáo viên chủ nhiệm
GVBM : Giáo viên bộ môn
GD : Giáo dục
GDĐT : Giáo dục đào tạo
KTXH : Kinh tế - xã hội
NXB : Nhà xuất bản
PPGD : Phương pháp giảng dạy
: Quản lý
QL
QĐ : Quyết định
TP : Thành phố
TBDH : Thiết bị dạy học
THPT : Trung học phổ thông
THCS : Trung học cơ sỏ
THCN : Trung học chuyên nghiệp
TW : Trung ương
UBND : Uỷ ban nhân dân
2
MỤC LỤC
Phần 1: MỞ ĐẦU Trang
1. Lý do chọn đề tài 5
2. Mục đích nghiên cứu 6
3. Nhiệm vụ nghiên cứu 7
4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu 7
5. Phạm vi nghiên cứu 7
6. Phương pháp nghiên cứu 7
7. Giả thuyết khoa học 7
8. Cấu trúc của luận văn 8
Phần 2: NỘI DUNG
Chương 1: Một số vấn đề lý luận về chất lượng
giáo dục THPT 9
1.1. Khái niệm 9
1.1.1 Khái niệm về chất lượng 9
1.1.2 Khái niệm về chất lượng giáo dục 9
1.2 Dưới quan điểm các thành tố của quá trình dạy học là các
yếu tố cấu thành chất lượng giáo dục 10
1.3 Quan điểm của UNESCO về CLGD 16
1.4 Vị trí và vai trò của giáo dục trong sự nghiệp
CNH-HĐH đất nước. 19
1.4.1 Vị trí và mục tiêu của giáo dục THPT 19
1.4.2 Quan điểm, chủ trương của Đảng và Nhà nước
về phát triển giáo dục đào tạo. 23
3
Chương 2: Thực trạng giáo dục THPT hệ công lập
trên địa bàn Thành phố Vinh. 24
2.1 Đôi nét về Thành phố Vinh 24
2.1.1 Vị trí địa lý, kinh tế xã hội và tình hình dân cư 24
2.1.2 Tình hình phát triển kinh tế xã hội 25
2.2 Thực trạng giáo dục THPT hệ công lập trên địa bàn
Thành phố Vinh 26
2.2.1 Đôi nét về giáo dục đào tạo ở Thành phố Vinh 26
2.2.2 Thực trạng giáo dục THPT 28
2.2.3 Nguyên nhân dẫn đến những thành công và tồn tại
của giáo dục THPT công lập trên địa bàn TP Vinh 40
Chương 3: Những giải pháp chủ yếu để nâng cao
chất lượng bậc THPT hệ công lập trên địa bàn
Thành phố Vinh. 43
3.1 Phương hướng mục tiêu. 43
3.2 Những giải pháp chủ yếu 42
3.2.1 Xây dựng phát triển đội ngũ giáo viên và cán bộ
quản lý. 42
3.2.2 Thực hiện đối mới THPT 52
3.2.3 Tăng cường đầu tư cho giáo dục THPT hệ cônglập 59
3.2.4 Tăng cường xã hội hoá giáo dục 60
3.2.5 Đổi mới quản lý trung học phổ thông 61
3.3 Mối quan hệ giữa các giải pháp 64
Phần 3: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
1. Kết luận 66
2. Kiến nghị 68
Tài liệu tham khảo 69
4
Phần 1 : MỞ ĐẦU
1.1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Chuẩn bị bước vào thế kỷ XXI, UNESCO đã đưa ra 4 trụ cột của học tập
(giáo dục) : "Học để biết; Học để làm ; Học để cùng chung sống ; và Học để
tồn tại". Đồng thời, bước vào thể kỷ XXI cũng là bước vào thời kỳ phát triển
của nền kinh tế tri thức – một nền kinh tế mà "hàm lượng tri thức chiếm phần
lớn trong sảm phẩm kinh tế". Như vậy, ngày nay các dân tộc trên thế giới đều
nhận thấy rằng, để phát triển (kinh tế – xã hội) thì không thể không đầu tư để
phát triển giáo dục. Sự phồn vinh của mỗi quốc gia phụ thuộc vào trình độ
học vấn của mỗi cộng đồng. Chính vì thế giáo dục trở thành chính sách chiến
lược của mỗi quốc gia.
Đối với đất nước ta, tại Điều 35 của Hiến pháp đã quy định: "Giáo dục
đào tạo là quốc sách hàng đầu". Để giáo dục giữ được vai trò đó, Nghị quyết
Hội nghị lần thứ II khoá VIII của BCH Trung ương Đảng đã chỉ rõ "Giáo dục
- đào tạo hiện nay phải có một bước chuyển nhanh về chất lượng và hiệu quả
đào tạo, về số lượng và quy mô, nhất là chất lượng dạy học trong các trường
nhằm nhanh chóng đưa giáo dục - đào tạo đáp ứng yêu cầu mới của đất nước"
và đã khẳng định "muốn tiến hành CNH, HĐH thắng lợi, phải phát triển giáo
dục - đào tạo, phát huy nguồn lực con người - yếu tố cơ bản của phát triển
nhanh và bền vững". Nguồn lực đó là người lao động có trí tuệ cao, có tay
nghề thành thạo, có phẩm chất đạo đức tốt đẹp, được đào tạo và bồi dưỡng và
phát huy bởi một nền giáo dục tiên tiến... Giáo dục phải làm tốt nhiệm vụ đào
tạo nguồn nhân lực cho đất nước.
Giáo dục - đào tạo được coi là bộ phận cấu thành hữu cơ của nền kinh tế
hiện đại và là yếu tố hàng đầu tạo ra động lực bên trong cho phát triển kinh tế-
xã hội. Phát huy nhân tố con người vừa là mục tiêu vừa là động lực để xây
dựng một xã hội văn minh. Bởi vậy, thiết kế và xây dựng một nền giáo dục
5
thoả mãn được yêu cầu nâng cao dân trí, đào tạo nguồn nhân lực dồi dào và
bồi dưỡng nhiều nhân tài cho sự phát triển bền vững của đất nước là nhiệm vụ
hàng đầu của chúng ta hiện nay.
Trong Chiến lược phát triển giáo dục 2001-2010 đã chỉ ra : "Phát triển
giáo dục là nền tảng, nguồn nhân lực chất lượng cao là một trong những động
lực quan trọng thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá, là yếu tố cơ
bản để phát triển xã hội, tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững".
Chất lượng giáo dục hiện nay đang là vấn đề bức xúc được mọi người
quan tâm.
Để thực hiện được sứ mệnh của mình trong giai đoạn mới của cách mạng
Việt Nam, giáo dục và đào tạo phải phấn đấu để nâng cao chất lượng giáo dục
đào tạo là nhiệm vụ hàng đầu hiện nay.
Vinh là một trong những thành phố lớn và đang trên đà phát triển mạnh
của đất nước nói chung, đặc biệt là của khu vực miền Trung. Để đáp ứng
được yêu cầu, và cung cấp được nguồn nhân lực cho quá trình thực hiện công
nghiệp hoá - hiện đại hoá trên đất nước ta nói chung và trên mảnh đất thành
phố Đỏ anh hùng nói riêng thì giáo dục - đào tạo, đặc biệt là giáo dục THPT
phải có sự nâng cao về chất lượng. Đây là nhiệm vụ cấp thiết hiện nay.
Với những lý do đã phân tích ở trên, là một cán bộ quản lý giáo dục, tôi
luôn trăn trở với vấn đề tìm các biện pháp hữu hiệu và đồng bộ nhằm nâng
cao chất lượng giáo dục THPT. Vì vậy, chúng tôi chọn đề tài "Thực trạng và
một số giải pháp chủ yếu nâng cao chất lượng giáo dục ở các trường THPT
công lập trên địa bàn thành phố Vinh tỉnh Nghệ An " làm đề tài luận văn tốt
nghiệp khoá học đào tạo Thạc sĩ quản lý giáo dục, với hy vọng góp phần thiết
thực vào việc nâng cao chất lượng dạy học trong các trường THPT.
1.2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU
6
Nghiên cứu đánh giá thực trạng và đề xuất một số giải pháp nâng cao
chất lượng giáo dục THPT ở thành phố Vinh nhằm phát triển giáo dục phù
hợp với sự phát triển chung của Thành phố - là trung tâm lớn về văn hoá,
khoa học, giáo dục Bắc miền Trung.
1.3. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU:
- Nghiên cứu cơ sở lý luận quá trình dạy-học và quản lý nâng cao chất
lượng dạy học.
- Khảo sát, đánh giá thực trạng chất lượng dạy - học và việc quản lý quá
trình dạy-học ở các trường THPT hệ công lập trên địa bàn thành phố Vinh.
- Đề xuất một số giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục hệ công lập trên
địa bàn thành phố Vinh.
1.4. ĐỐI TƯỢNG VÀ KHÁCH THỂ NGHIÊN CỨU:
- Đối tượng nghiên cứu: Những giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục
trung học phổ thông hệ công lập trên địa bàn thành phố Vinh.
- Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học và chất lượng dạy học ở các
trường THPT hệ công lập trên địa bàn thành phố Vinh.
1.5. PHẠM VI NGHIÊN CỨU :
Đề tài chỉ tập trung nghiên cứu một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao
chất lượng giáo dục THPT hệ công lập trên địa bàn thành phố Vinh.
1.6. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU :
1.6.1 Nghiên cứu lý luận: Các văn kiện chính trị của Đảng; các văn bản
chỉ thị của Nhà nước về quản lý giáo dục và chất lượng giáo dục; các tài liệu,
các công trình nghiên cứu khoa học thuộc chuyên ngành giáo dục - đào tạo.
1.6.2 Nghiên cứu thực tiễn: Điều tra, khảo sát thực tiễn, lấy ý kiến
chuyên gia, tổng kết kinh nghiệm.
7
1.6.3 Nhóm phương pháp hỗ trợ: Công nghệ thông tin, so sánh, toán
thống kê...
1.7. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC:
Chất lượng giáo dục ở các trường THPT hệ công lập trên địa bàn thành
phố Vinh sẽ được nâng cao hơn nếu áp dụng một cách linh hoạt, sáng tạo và
đồng bộ, các giải pháp được hệ thống hoá và đề xuất trong đề tài nghiên cứu.
Kết quả nghiên cứu có thể áp dụng ở các trường học có đặc điểm hoàn cảnh
tương tự.
1.8. CẤU TRÚC CỦA LUẬN VĂN:
Luận văn gồm 3 phần :
Phần 1 : Mở đầu
Phần 2 : Nội dung
Chương 1: Một số vấn đề lý luận về chất lượng giáo dục
Chương 2: Thực trạng giáo dục phổ thông hệ công lập trên địa bàn thành
phố Vinh, tỉnh Nghệ An.
Chương 3: Những giải pháp chủ yếu nâng cao chất lượng giáo dục THPT
hệ công lập trên địa bàn thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An.
Phần 3 : Kết luận và kiến nghị.
Cuối Luận văn là danh mục tài liệu tham khảo và một số phụ lục.
8
Phần 2 : NỘI DUNG
Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN
VỀ GIÁO DỤC VÀ CHẤT LƯỢNG GIÁO DỤC
1.1. Khái niệm về chất lượng giáo dục
1.1.1. Khái niệm về chất lượng:
Khái niệm "chất lượng" được Từ điển Bách khoa Việt Nam định nghĩa
như sau: "Chất lượng là phạm trù triết học biểu thị những thuộc tính bản chất
của sự vật, chỉ rõ nó là cái gì, tính ổn định tương đối của sự vật, phân biệt nó
với các sự việc khác. Chất lượng là đặc tính khách quan của sự vật, chất
lượng biểu hiện ra bên ngoài qua các thuộc tính. Nó là liên kết các thuộc tính
lại làm một, gắn bó với sự vật như một tổng thể, bao quát toàn bộ sự vật và
không thể tách rời sự vật. Sự vật trong khi vẫn còn là bản thân nó thì không
thể mất chất lượng của nó. Sự thay đổi chất lượng kéo theo sự thay đổi của sự
vật về căn bản. Chất lượng của sự vật bao giờ cũng gắn liền với tính quy định
về số lượng của nó và không thể tồn tại ngoài tính quy định ấy. Mỗi một sự
vật bao giờ cũng có sự thống nhất của chất lượng và số lượng" (19 tr. 419).
Hiểu theo nghĩa thông dụng, chất lượng là cái tạo nên phẩm chất, giá trị
của một người, một sự vật, sự việc. Đó là tổng thể những thuộc tính cơ bản,
khẳng định sự tồn tại của một sự vật và phân biệt nó với những sự vật khác.
Nói đến số lượng, là nói đến số lượng của một chất lượng nhất định.
1.1.2. Khái niệm về chất lượng giáo dục:
Chất lượng giáo dục là một khái niệm động. Những thay đổi lớn đang
diễn ra trên thế giới: Sự toàn cầu hoá, hội nhập kinh tế, sự gia tăng nhanh
chóng của quy mô giáo dục, sự phân cấp trong hệ thống quản lý giáo dục, sự
phát triển nhanh chóng của khoa học công nghệ... đã tác động thường xuyên
9
đến quan niệm về chất lượng. Từ chỗ được đo bằng tri thức đến chỗ đo bằng
cả tri thức, thái độ và kỹ năng; thái độ ở đây có thể hiểu là năng lực đối phó
với tình huống, năng lực cảm thụ văn hoá và ửng xử trong cuộc sống. Từ chỗ
đánh giá cao sự tích luỹ tri thức của người học, do sự bùng nổ thông tin và tốc
độ phát triển theo số mũ của tri thức nhân loại mà người ta bắt đầu coi trọng
khả năng thu thập, phân tích và tổng hợp thông tin để chuyển hoá thành tri
thức.
Trong Chiến lược Phát triển giáo dục 2001 – 2010, đã nêu ra quan điểm
chỉ đạo đối với chất lượng giáo dục: "Giáo dục con người Việt Nam phát triển
toàn diện, có đạo đức, tri thức, sức khoẻ và thẩm mỹ, phát triển được năng lực
cá nhân, đào tạo những người lao động có kỹ năng nghề nghiệp, năng động,
sáng tạo, trung thành với lý tưởng độc lập dân tộc và CNXH, có ý thức vươn
lên lập thân, lập nghiệp, có ý thức công dân, góp phần làm cho dân giàu nước
mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh, phục vụ sự nghiệp xây dựng và
bảo vệ Tổ quốc".
1.2. Các thành tố của quá trình dạy học là các yếu tố cấu thành chất
lượng giáo dục:
1.2.1 Mục tiêu giáo dục:
Mục tiêu giáo dục là thành tố xuất phát của bất kỳ hệ giáo dục nào.
Theo Luật Giáo dục, Điều 2. Mục tiêu giáo dục : "Mục tiêu giáo dục là
đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn diện, có đạo đức, tri thức, sức
khoẻ, thẩm mỹ và nghề nghiệp, trung thành với lý tưởng độc lập dân tộc và
chủ nghĩa xã hội; hình thành và bồi dưỡng nhân cách, phẩm chất và năng lực
của công dân, đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc".
Điều 23. Mục tiêu của giáo dục phổ thông : "Mục tiêu của giáo dục phổ
thông là giúp học sinh phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm
mỹ và các kỹ năng cơ bản nhằm hình thành nhân cách con người Việt Nam
XHCN, xây dựng tư cách và trách nhiệm công dân, chuẩn bị cho học sinh tiếp
10
tục học lên hoặc đi vào cuộc sống lao động, tham gia xây dựng và bảo vệ Tổ
quốc".
"Giáo dục THPT nhằm giúp học sinh củng cố và phát triển những kết
quả của giáo dục THCS, hoàn thiện học vấn phổ thông và những hiểu biết
thông thường về kỹ thuật và hướng nghiệp để tiếp tục học đại học, cao đẳng,
THCN, học nghề hoặc đi vào cuộc sống lao động".
Mục tiêu của quá trình dạy học là làm cho học sinh nắm vững kiến thức
và hình thành kỹ năng hoạt động từ đó phát triển trí tuệ và nhân cách, nghĩa là
làm cho học sinh trở thành những người lao động thông minh, người công dân
có ý thức, tiếp thu nền văn hoá của nhân loại để chuyển hoá thành tri thức và
nhân cách bản thân, để trở thành người lao động thông minh và sáng tạo (11)
1.2.2 Nội dung:
a. Nội dung giáo dục:
Luật Giáo dục đã quy định nội dung giáo dục : "Nội dung giáo dục phải
bảo đảm tính cơ bản, toàn diện, thiết thực, hiện đại và có hệ thống ; coi trọng
giáo dục tư tưởng và ý thức công dân; bảo tồn và phát huy truyền thống tốt
đẹp, bản sắc văn hoá dân tộc, tiếp thu tinh hoa văn hoá nhân loại; phù hợp với
sự phát triển về tâm sinh lý lứa tuổi của người học". (6)
"Nội dung giáo dục phổ thông phải bảo đảm tính phổ thông, cơ bản, toàn
diện, hướng nghiệp và hệ thống ; gắn với thực tiễn cuộc sống, phù hợp với
tâm sinh lý lứa tuổi của học sinh, đáp ứng mục tiêu giáo dục ở mỗi bậc học,
cấp học".
"Giáo dục THPT phải củng cố, phát triển những nội dung đã học ở
THCS, hoàn thành nội dung giáo dục phổ thông. Ngoài nội dung chủ yếu
nhằm bảo đảm chuẩn kiến thức phổ thông, cơ bản, toàn diện và hướng nghiệp
cho học sinh còn có nội dung nâng cao ở một số môn học để phát triển năng
lực, đáp ứng nguyện vọng của học sinh" (6)
11
Nội dung giáo dục là thành tố quan trọng của quá trình giáo dục, nó quy
định toàn bộ các hoạt động trong thực tiễn. Nội dung giáo dục trong nhà
trường rất toàn diện, nó được xây dựng xuất phát từ mục đích giáo dục và từ
các yêu cầu khách quan của đất nước và thời đại.
Nội dung giáo dục trong nhà trường phổ thông XHCN bao gồm các vấn
đề cơ bản sau:
- Giáo dục thế giới quan và chính trị tư tưởng; hình thành cơ sở thế giới
quan Mác – Lê Nin, giáo dục lý tưởng Cộng sản chủ nghĩa, giáo dục đường
lối chính sách của Đảng, giáo dục lập trường giai cấp công nhân, giáo dục
tính tích cực xã hội của người công dân, giáo dục chủ nghĩa vô thần.
- Giáo dục đạo đức và pháp luật: Giáo dục chủ nghĩa yêu nước và chủ
nghĩa quốc tế vô sản, giáo dục chủ nghĩa tập thể, chủ nghĩa nhân đạo, giáo
dục truyền thống cách mạng, giáo dục ý thức pháp luật, giáo dục tinh thần
trách nhiệm của công dân, giáo dục nếp sống văn minh.
- Giáo dục lao động, kỹ thuật tổng hợp, hướng nghiệp, dạy nghề là giáo
dục cho học sinh quan điểm và thái độ XHCN đối với lao động; cung cấp cho
học sinh vốn học vấn phổ thông XHCN; tổ chức việc định hướng và hướng
dẫn học sinh lựa chọn đúng ngành nghề; trau dồi những kỹ năng và kỹ xảo lao
động có kỹ thuật theo ngành nghề; tổ chức cho học sinh tham gia lao động,
sản xuất xã hội.
- Giáo dục thể chất, vệ sinh và quốc phòng.
- Giáo dục thẩm mỹ.
- Giáo dục các vấn đề toàn cầu của thời đại, những vấn đề đụng chạm
đến lợi ích sống còn, đến tương lai của loài người: củng cố hoà bình, bảo vệ
môi trường, kế hoạch hoá phát triển dân số, vấn đề năng lượng và lương thực.
(11).
b. Nội dung dạy học:
12
Nội dung dạy học ở trường phổ thông là hệ thống kiến thức khoa học về
tự nhiên, kỹ thuật, về xã hội và nhân văn, về tư duy và nghệ thuật cùng với hệ
thống kỹ năng, kỹ xảo hoạt động vật chất và tinh thần cần trang bị cho học
sinh trong quá trình học tập.
1.2.3 Phương pháp:
a. Phương pháp giáo dục:
Phương pháp giáo dục là cách thức tác động của nhà giáo dục lên đối
tượng giáo dục để hình thành cho họ những phẩm chất cần thiết. Phương pháp
giáo dục bao gồm các cách thức tác động đến lĩnh vực nhận thức, tình cảm,
động cơ và hành động của học sinh, hướng vào việc xây dựng ý thức và tổ
chức đời sống, tổ chức hoạt động lao động xã hội của học sinh, kết hợp với
thuyết phục với rèn luyện, học với hành, nhà trường với đời sống, phát huy ưu
điểm, khắc phục khuyết điểm kết hợp tác động đến từng cá nhân với việc xây
dựng và giáo dục tập thể, đặc biệt phát huy mạnh mẽ vai trò chủ thể của học
sinh trong quá trình giáo dục. Các phương pháp đó được thực hiện trong các
hình thức tổ chức giáo dục đa dạng: ở trên lớp, ở trong trường, ở ngoài
trường… như vậy phương pháp giáo dục rất đa dạng và phong phú, nhà giáo
dục cần phải vận dụng linh hoạt chúng cho phù hợp với mục đích, với đối
tượng giáo dục và với từng tình huống cụ thể. Chính vì thế mà người ta nói
rằng phương pháp giáo dục là nghệ thuật giáo dục. (11)
Trong Luật Giáo dục đã quy định : "Phương pháp giáo dục phổ thông
phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; bồi
dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực
tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh"
(6)
b. Phương pháp dạy học:
13
Phương pháp dạy học là tổng hợp các cách thức hoạt động phối hợp của
giáo viên và học sinh, trong đó phương pháp dạy chỉ đạo phương pháp học,
nhằm giúp học sinh chiếm lĩnh hệ thống kiến thức khoa học và hình thành hệ
thống kỹ năng, kỹ xảo thực hành, sáng tạo.
1.2.4 Cơ sở vật chất sư phạm và thiết bị giáo dục:
Cơ sở vật chất sư phạm là các phương tiện vật chất cần thiết được giáo
viên và học sinh sử dụng vào hoạt động dạy – học và giáo dục nhằm đạt được
mục tiêu giáo dục đã đề ra. Ngoài khái niệm chung còn có nhiều khái niệm
riêng về cơ sở vật chất sư phạm như trường sở, thư viện trường học, sách giáo
khoa, sách hướng dẫn giảng dạy, sách tham khảo, thiết bị dạy học, dụng cụ thí
nghiệm… hệ thống vật chất sư phạm bao gồm các bộ phận như trường sở,
sách và thư viện, thiết bị dạy học. Trong đó thiết bị dạy học là bộ phận đa
dạng và phức tạp hơn cả. Cơ sở vật chất sư phạm là một bộ phận cấu thành
không thể thiếu của mọi quá trình sư phạm, có thể nêu một số vai trò và tác
dụng của CSVC- TBDH :
- Là phương tiện để làm sáng tỏ lý
M thuyết, kiểm nghiệm lại lý thuyết, HS tự
chiếm lĩnh tri thức, khám phá ra những tri
N
PP
thức mới;
- Thực hiện nguyên tắc “trực quan”,
GV HS
nguyên lý giáo dục “Học đi đôi với hành, lý
CSVCSP luận gắn liền với thực tiễn”;
- Thực hiện đổi mới giáo dục ;
Sơ đồ 1 : Các thành tố của hệ
- Đảm bảo chất lượng dạy học;
thống giáo dục quyết định chất
lượng giáo dục
- Đa dạng hoá các hình thức dạy học;
- Đổi mới phương pháp dạy học;
- Thực hiện phương pháp “học tập đa giác quan”…
- Tăng khả năng truyền tải thông tin, nâng cao hiệu quả sư phạm :
14
+ Giảm nhẹ khó khăn trong truyền tải thông tin;
+ Mở rộng các khả năng sư phạm;
+ Tiết kiệm thời gian;
+ Lao động sư phạm văn minh, hợp lý hơn;
+ Tạo ra sự trình bày sinh động ;
+ Giúp tập trung sự chú ý của người học…
1.2.5 Đội ngũ giáo viên:
"Cán bộ là nhân tố quyết định sự thành bại của cách mạng, gắn liền với
vận mệnh của Đảng, của đất nước và chế độ, là khâu then chốt trong công tác
xây dựng Đảng" (NQ Hội nghị TW 3 (khoá VIII)).
Đảng Cộng sản Việt Nam coi đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý giáo
dục là lực lượng nòng cốt trong sự nghiệp giáo dục, là những chiến sỹ cách
mạng trên mặt trận tư tưởng văn hoá, có trách nhiệm truyền bá cho thế hệ trẻ
lý tưởng và đạo đức cách mạng của giai cấp công nhân, tinh hoa văn hoá của
dân tộc và nhân loại, khơi dậy và bồi dưỡng cho học sinh những phẩm chất
cao quý và năng lực sáng tạo của con người mới XHCN. Hiện nay đang tiến
hành cải cách giáo dục, trong đó giáo dục phổ thông đang được quan tâm đặc
biệt. Nó được coi là (nền tảng văn hoá của một nước, là sức mạnh tương lai
của một dân tộc). Nó có tác dụng to lớn ở chỗ đặt nền móng vững chắc cho sự
nghiệp phát triển toàn diện con người Việt Nam XHCN; Đồng thời chuẩn bị
lực lượng lao động dự trữ và nguồn tuyển chọn để đào tạo công nhân và cán
bộ cần thiết cho sự nghiệp xây dựng kinh tế, phát triển văn hoá và tăng cường
quốc phòng cho đất nước. ở đây cần nhấn mạnh bậc trung học – bậc có nhiệm
vụ nâng cao và hoàn chỉnh trình độ văn hoá phổ thông. Chính vì vậy người
giáo viên nói chung, người giáo viên THPT nói riêng được xã hội trao cho
trọng trách xây dựng cơ sở ban đầu, nhưng rất quan trọng của nhân cách con
người mới XHCN có ý thức năng lực làm chủ thiên nhiên – xã hội và làm chủ
15
bản thân. Với trọng trách ấy trong quá trình giáo dục thế hệ trẻ, giáo viên là
một nhân vật trung tâm, đóng vai trò chủ đạo: Tổ chức, điều khiển và lãnh
đạo hình thành nhân cách con người mới ở học sinh, phù hợp với mục đích
giáo dục phổ thông nói chung, với mục tiêu từng cấp học nói riêng (11).
Cán bộ quản lý trường THPT là Hiệu trưởng, Phó Hiệu trưởng nhà
trường. Người cán bộ quản lý trường học đóng vai trò quyết định tới sự thành
công hay thất bại trong sự phát triển của nhà trường. Họ có nhiệm vụ ra quyết
định quản lý, tác động, điều khiển các thành tố trong nhà trường nâng cao
chất lượng và hiệu quả công việc, nhằm hoàn thành các chức năng của nhà
trường. Kết quả thực hiện nhiệm vụ giáo dục đào tạo của nhà trường tốt hay
xấu, nhiều hay ít một phần quyết định tuỳ thuộc vào phẩm chất và năng lực
của người Hiệu trưởng nói riêng và cán bộ quản lý giáo dục nói chung.
1.2.6 Học sinh:
Học sinh là đối tượng nhưng đồng thời cũng là chủ thể của quá trình giáo
dục, quá trình dạy học. Thành tố học sinh là một trong các thành tố của quá
trình giáo dục, quá trình dạy học, vừa là đầu vào và vừa là đầu ra của các quá
trình đó. Từ đó ta thấy vai trò tích cực, chủ động của thành tố này trong quá
trình giáo dục và dạy học, nó rất phù hợp với những điều chúng ta nói “Dạy
học lấy học sinh làm trung tâm”.
Các thành tố của hệ giáo dục (quá trình giáo dục) nêu trên (Mục tiêu ;
Nội dung ; Phương pháp ; Cơ sở vật chất – Thiết bị dạy học; Giáo viên ; Học
sinh) chúng có quan hệ mật thiết với nhau (xem sơ đồ 1) và là những thành tố
có tính quyết định chất lượng giáo dục. Chất lượng giáo dục mà thực chất và
cũng là mục tiêu cuối cùng là chất lượng học sinh. Vì vậy, để nâng cao chất
lượng giáo dục, cần thiết phải coi trọng chất lượng của từng thành tố để cuối
cùng có chất lượng học sinh cao nhất.
1.3 Các "thành phần" chất lượng giáo dục dưới quan niệm của
UNESCO :
16
Khi đề cập đến chất lượng giáo dục, thông thường người ta đề cập đến
kết quả học tập của học sinh so với mục tiêu giáo dục đào tạo của mỗi cấp
học. Tại "Diễn đàn thế giới về giáo dục cho mọi người" được tổ chức tại
Dakar, Senegal, tháng 4 năm 2002, UNESCO đã nêu các "thành phần" cấu
thành chất lượng giáo dục như sau (Nguyễn Dương Việt – Các yếu tố cấu
thành chất lượng giáo dục – Thông tin quản lý giáo dục – Trường
CBQLGD&ĐT – Số 5(27)/2003):
a. Học sinh khoẻ mạnh, được nuôi dưỡng đầy đủ, có động cơ học tập
đúng đắn.
Đối tượng tác động và cũng là đối tượng hưởng thụ giáo dục (kết quả
cuối cùng của quá trình giáo dục) là học sinh. Người học – học sinh sẽ không
học tập tốt nếu không đủ thể lực. Học sinh cũng không thể học tập tốt nếu
không có động cơ học tập phù hợp với mục tiêu giáo dục. Chính bởi nguyên
lý "lấy người học làm trung tâm", nên khi xác định các yếu tố cấu thành chất
lượng, trước hết phải xuất phát từ người học – từ học sinh.
b. Giáo viên có động cơ tốt, được động viên và có năng lực chuyên môn
cao.
Trong quá trình dạy học, giáo dục, người thầy là yếu tố quyết định của
chất lượng giáo dục. Về năng lực sư phạm, có thể nêu một số nội dung sau :
- Sự hiểu biết về nội dung môn học;
- Tri thức sư phạm;
- Tri thức về sự phát triển ;
- Hiểu biết về sự khác biệt của học sinh (về văn hoá, ngôn ngữ, gia đình,
cộng đồng, giới, quá trình đi học trước đây...);
- Hiểu biết về động cơ của học sinh;
- Có tri thức về việc học tập;
- Làm chủ được các chiến lược dạy học;
- Hiểu biết về việc đánh giá học sinh;
17
- Hiểu biết về các nguồn của chương trình (giúp học sinh có các nguồn
tài liệu học tập);
- Am hiểu và đánh giá cao sự cộng tác (với học sinh và với đồng nghiệp);
- Khả năng phân tích và phản ánh trong thực tiễn dạy học.
c. Phương pháp học tập tích cực.
Một trong những yếu tố cấu thành chất lượng là sự học tập tích cực, chủ
động và sáng tạo của học sinh.
d. Chương trình phù hợp.
Một yếu tố quan trọng của chất lượng giáo dục là tính phù hợp của chương
trình giáo dục. Một chương trình được coi là phù hợp nếu nó đáp ứng được nhu
cầu của tính phát triển của người học, đáp ứng được đòi hỏi của xã hội.
e. Cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học thích hợp, dễ tiếp cận (sử dụng)
và gần gũi môi trường.
g. Môi trường giáo dục, học tập lành mạnh, an toàn, được "bảo vệ" tốt.
Môi trường phải có các yếu tố :
- Có nước sạch dùng cho học sinh;
- Dễ tiếp cận các dịch vụ sức khoẻ và dinh dưỡng;
- Có nguyên tắc và chuẩn mực hành vi đạo đức;
- Nội dung dạy học và thực hành phải cung cấp đủ tri thức, thái độ, hệ
thống giá trị và kỹ năng sống phù hợp.
h. Có sự đánh giá thích hợp về môi trường giáo dục, về các quá trình dạy
học, giáo dục, về kết quả học tập và khả năng ứng dụng kết quả đó trong thực
tiễn.
i. Quản lý, chỉ đạo theo nguyên tắc tham gia.
k. Tôn trọng và tham gia vào các hoạt động của cộng động cũng như duy
trì và phát triển bản sắc văn hoá địa phương.
l. Các chương trình và thiết chế giáo dục phải có đủ nguồn lực thích hợp
và công bằng – bình đẳng.
18
Không một loại hình giáo dục nào có thể đạt được chất lượng nếu không
đủ nguồn lực (nhân lực, tài lực, vật lực, tin lực). Một nền giáo dục không thể
được xem là có chất lượng nếu việc đầu tư không dựa trên nguyên tắc công
bằng và bình đẳng.
Như vậy, UNESCO đã đưa ra 10 thành phần của chất lượng giáo dục.
Trong 10 thầnh phần trên, 5 thành phần đầu trùng với quan niệm đã được
trình bày theo các thành tố của hệ thống giáo dục (quá trình giáo dục) ở mục
1.2.1.
Để đánh giá chất lượng giáo dục, người ta cũng lấy 10 thành phần này
làm các tiêu chí đánh giá.
1.4. Vị trí và nhiệm vụ của giáo dục THPT trong sự nghiệp công nghiệp
hoá, hiện đại hoá đất nước
1.4.1. Vị trí và nhiệm vụ của giáo dục trung học phổ thông:
Giáo dục THPT gồm 3 năm học từ lớp 10 đến lớp 12, là cấp học cuối
cùng của giáo dục phổ thông, nối tiếp cấp THCS và có nhiệm vụ hoàn thiện
vốn học vấn phổ thông và tạo điều kiện thực hiện các nguyện vọng, phát triển
năng lực riêng cho thế hệ trẻ. Đây là cấp học vừa trực tiếp tạo nguồn cho bậc
học cao đẳng, đại học, chuẩn bị lực lượng lao động có trình độ cao; vừa góp
phần quan trọng vào việc đào tạo nguồn nhân lực trực tiếp tham gia lao động
sản xuất phục vụ sự nghiệp CNH, HĐH đất nước. Chính vì vậy các trường
THPT một mặt cần chuẩn bị cho thế hệ trẻ những tri thức và kỹ năng về các
khoa học cơ bản, cần cung cấp cho HS những hiểu biết thông thường về nghề
nghiệp cần thiết để họ có thể tiếp tục được đào tạo tiếp theo hoặc giúp họ định
hướng đúng đắn về công việc, nghề nghiệp trong tương lai.
Điều 2 Điều lệ của Trường Trung học (ban hành theo Quyết định số
23/2000/QĐ-BGDĐT ngày 11/7/2000 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào
tạo) đã quy định vị trí của trường THPT như sau: “Trường THPT là cơ sở
19
