Đề tài "Không gian nghệ thuật trong thơ Lý Bạch"
Trong lịch sử xã hội phong kiến Trung Quốc, đời đường có vị trí khá đặc biệt. Nếu đời Hán là một triều đại có chế độ phong kiến trung ương tập quyền vững mạnh đầu tiên của Trung Quốc thì đời Đường là thời kỳ
cực thịnh của xã hội phong kiến đó. Ở đời Đường, Trung Quốc là một
quốc gia phát triển, phồn vinh trên tất cả các phương diện kinh tế, chính
trị, xã hội văn hoá...
Không gian nghệ thuật trong th ơ Lý Bạch
Luận văn
Đề tài: Không gian nghệ
thuật trong thơ Lý Bạch
SVTH: Trần Thị Khương K28 Văn - Sử Trang 1
Không gian nghệ thuật trong th ơ Lý Bạch
Mục lục
Mục lục ............................................................................................................................ 1
A. MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 3
I. Lý do chọn đề tài:..................................................................................................... 3
II. Lịch sử nghiên cứu vấn đề : ................................................................................ 5
III. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu của đề tài. ........................................................ 6
1. Đối tượng của đề tài :................................ ................................ .......................... 6
2. Phạm vi nghiên cứu : ............................................................................................. 7
IV. Phương pháp nghiên cứu. ................................................................................... 7
V. Đóng góp của đề tài.............................................................................................. 7
VI. Cấu trúc đề tài: ................................ ................................................................... 8
Không gian nghệ thuật trong thơ Lý Bạch ................................ ........... 21
Chương II:
1. Các yếu tố tác động đến không gian nghệ thuật trong thơ Lý Bạch .................. 34
Yếu tố khách quan ................................................................................................ 34
a.
Yếu tố khách quan ................................................................................................ 34
b.
2. Các kiểu không gian nghệ thuật trong thơ Lý Bạch............................................ 35
2.2. Không gian sinh hoạt xã hội ................................ ................................ ............... 44
SVTH: Trần Thị Khương K28 Văn - Sử Trang 2
Không gian nghệ thuật trong th ơ Lý Bạch
A. MỞ ĐẦU
Lý do chọn đề tài:
I.
Trong lịch sử x ã hội p hong kiến Trung Quốc, đời Đường có vị trí khá
đặc biệt. Nếu đời H án là m ột triều đại có chế đ ộ phong kiến trung ương tập
quyền vững mạnh đầu tiên của Trung Quốc thì đời Đ ường là thời kỳ cực thịnh
của xã hội phong kiến đó. Ở đời Đường, Trung Q uốc là một quốc gia phát
triển, phồn vinh trên tất cả các phương diện kinh tế, chính trị, x ã hội văn hoá.
Thời đó các nghành nghệ thuật đều phát triển (hội hoạ, âm nhạc, kiến
trúc, điêu khắc, văn học……) trong đó phát triển nhất là hội hoạ và văn học.
Trong văn học thì thơ là bộ phận có thành tựu cao nhất.
Trung Quốc là một nước có truyền thống về thơ, từ kinh thi đến thơ hiện
đại, thơ đều có những đặc sắc riêng. N hững người Trung Quốc cũng như thế
giới đều công nhận thơ Đường là đỉnh cao của thơ ca nhân lo ại.
Thơ Đ ường phản ánh một cách toàn diện x ã hội đời Đường, thể hiện
quan niệm, nhận thức, tâm tư...của con người đời Đường một cách sâu sắc,
nội dung phong phú được thể hiện bằng hình thức hoàn mỹ. Thành tựu trên
các phương diện của thơ Đường đều đ ạt đến đỉnh cao.
Thơ Đ ường là sự kế thừa và phát triển cao độ của thơ cổ điển Trung
Q uốc. Nó là Tập Đại Thành cho nên những phương diện của thi pháp thơ cổ
điển Trung Quốc đ ều tiêu biểu.
Thi pháp thơ Đường mà chúng ta đề cập đến ở đây thuộc về thi pháp
m iêu tả nghiên cứu thi pháp thơ của một thời đại một giai đoạn trong tiến
trình lịch sử thơ Trung Q uốc, thi pháp là hệ thống hình thức, hệ thống phương
tiện nghệ thuật của thơ. hệ thống hình thức này bản thân nó là một mắt x ích
trên tiến trình thi pháp thơ Trung Quốc. Nó chịu ảnh hưởng của thời đ ại, của
quan niệm triết học, của các loại hình nghệ thuật khác và của các giai đo ạn
thơ ca, nó là kiểu tư duy nghệ thuật ho àn chỉnh và độc đ áo. Cái m à Lỗ Tấn
SVTH: Trần Thị Khương K28 Văn - Sử Trang 3
Không gian nghệ thuật trong th ơ Lý Bạch
nói : ….thơ Trung Quốc đến Đường có một sự biến đổi lớn chính là ở việc
hình thành m ột kiểu tư duy nghệ thuật, một hệ thống thi pháp m ới.
Trong hệ thống thi pháp này có một nhân tố rất quan trọng không thể
thiếu được đó là không gian nghệ thuật. Không gian nghệ thuật trong thơ
Đ ường rất rộng lớn mà ta có thể bắt gặp với nhiều loại khô ng gian nghệ thuật
khác nhau, đó là khô ng gian đời thường, không gian vũ trụ rộng lớn được thể
hiện trong các tác phẩm của nhiều tác giả khác nhau. Song ở đề tài nghiên cứu
khoa học này tôi chỉ tập trung đi sâu vào nghiên cứu không gian nghệ thuật
trong thơ Lý Bạch.
Bởi rằng, Lý Bạch là một trong ba nhà thơ lớn nổi tiếng ở thời thịnh
Đ ường. Ô ng đã đóng vai trò rất lớn trong việc phát triển nền thơ ca Trung
Q uốc bên cạnh đó tìm hiểu về không gian nghệ thuật trong thơ ông còn giúp
chúng ta tiếp cận và cảm nhận sâu sắc, thấu đáo hơn về nội dung và nghệ
thuật trong thơ Đường, để từ đó có cái nhìn sâu sắc thấu đáo, kỹ lưỡng, to àn
diện cho việc giảng dạy các tác phẩm thơ đường trong chương trình ngữ văn
THCS. Mặt khác thơ Lý Bạch đã ảnh hưởng sâu sắc tới các nhà thơ lớn của
Trung Hoa sau này như Tô Đông Pha, Lục Du đời Tống, Cao K hải Minh đời
Minh, Củng Tự Thân đ ời Thanh đều ảnh hưởng thơ ông với m ức độ khác
nhau. Còn ở Việt N am, người ảnh hưởng nhiều nhất và rõ nhất là thi sỹ Tản
Đ à. Tản Đà cũng thích m úa kiếm, thơ cũng ngông, và cũng có nhiều b ài thơ
về núi sông đất nước, trăng rượu khá hay……
Hy vọng rằng, với đề tài nghiên cứu khoa học này chúng ta sẽ biết rõ
hơn về cuộc đời sự nghệp của nhà thơ Lý Bạch đặc b iệt là sẽ cảm nhận rõ hơn
, đầy đủ hơn về không gian nghệ thuật trong thơ ông từ giúp chúng ta khai
thác đầy đủ, toàn d iện về vẻ đ ẹp nghệ thuật cũng như nội dung trong thơ Lý
Bạch nói riêng và trong thơ đường nói chung.
SVTH: Trần Thị Khương K28 Văn - Sử Trang 4
Không gian nghệ thuật trong th ơ Lý Bạch
II. Lịch sử nghiên cứu vấn đề :
Lý Bạch là một nhà thơ có ảnh hưởng lớn đối với thi đàn đời Đ ường và
thơ ca nhiều thế hệ sau. đọc thơ Lý Bạch ai cũng thấy rõ nét ngang tàng khí
phách phóng kho áng, ý chí mạnh mẽ, lời hay…ông có một phong cách riêng
mà khô ng có một nhà thơ nào có. Lý Bạch được gọi là thi tiên bởi chất lãng
mạn trữ tình trong thơ ông phóng khoáng, hoành tráng đ a dạng ở trong các đề
tài q uen thuộc người khác đã viết. Sau Khuất Nguyên thơ Lý Bạch đã khắc
ho ạ thêm đươc những cảm hứng thi ca, những ngôn từ đ iêu luyện, tự nhiên
với sắc thái lãng mạn nên d ễ chinh phục mọi người. Đặc biệt tác phẩm của
ông có đề tài và chủ đề phong phú và có giá trị. Mọi tác phẩm của ô ng cũng
như phong cách thơ đ ều được giới nghiên cứu p hê b ình chú ý. Đặc biệt là vấn
đề không gian nghệ thuật.
Đã có rất nhiều tác giả say sưa nghiên cứu về vấn đề này nhưng mỗi
người lại tìm hiểu khai thác ở những cái nhìn, khía cạnh khác nhau về không
gian nghệ thuật trong thơ ông.
Ta đã từng biết đ ến cuốn Thi Pháp Thơ Đường của tác giả N guyễn Thị
Bích H ải (NXB Thuận Hoá_Huế 1995) đ ã nghiên cứu một cách tổng thể về
con người trong thơ đường, không gian, thời gian nghệ thuật, thể lo ại và kết
cấu, ngôn ngữ thơ Đường đ ã góp phần làm rõ không gian nghệ thuật đặc
trưng trong thơ Lý Bạch đó là kiểu không gian thiên nhiên, có một sự thống
nhất cao độ, giữa cái cao cả và cái đ ẹp
Hồ Sỹ Hiệp với cuốn Lý Bạch được dùng trong tủ sách văn học nhà
trường ( NXB Bến Tre - 2002 ) giúp bạn đọc hiểu rõ hơn về cuộc đời, thân
thế, sự nghiệp, quá trình sáng tác thơ ca đồng thời giới thiệu một số tác phẩm
tiêu biểu đưa ra ý kiến bình luận. tuy ở mức đ ộ khái quát nhưng vấn đ ề không
gian nghệ thuật cũng được thế giới nhắc đến, bút pháp khoa trương và nhân
cách hoá của Lý Bạch đã đ em lại cho th ơ ca của ông nhiều hình tượng sinh
SVTH: Trần Thị Khương K28 Văn - Sử Trang 5
Không gian nghệ thuật trong th ơ Lý Bạch
động có màu sắc tươi vui và tình cảm nồng nàn thấm thía. Bất cứ là cảnh vật
thiên nhiên hay tư thế con người đều được thể hiện bằng hình tượng đột xuất,
qua những lời thơ bóng bẩy tạo n ên một cảm giác lung linh đẹp đẽ vô cùng.
lắm khi thời gian và không gian mất cả sức hạn chế.
Trong cuốn Đ ể học tốt văn học nước ngoài trung học cơ sở do Đo àn
Thị Kim Nhung và Tạ Thị Thanh Hà viết (NX B Đại Học Quốc Gia TPHCM -
2006) cũng đ ã từng đề cập đến không gian nghệ thuật. Hình tượng thơ Lý
Bạch bay bổng kỳ vĩ nhưng vẫn còn bó hẹp ở m ột số bài nhất định. Ngoài ra,
còn có nhiều công trình nghiên cứu có giá trị mỗi cô ng trình đề cập đ ến
những khía cạnh nổi bật tiêu biểu trong thơ Lý Bạch với đề tài nghiên cứu
khoa học này chúng tôi sẽ đ i sâu vào khám phá, tìm hiểu, nghiên cứu về
không gian ngh ệ thuật trong thơ Lý Bạch để có cái nhìn tổng thể khái q uát
nhất về một trong những yếu tố thi pháp nghệ thuật trong thơ Lý Bạch đồng
thời giúp b ạn đọc hiểu hơn về các k iểu không gian nghệ thuậ t khác nhau
trong thơ ông. Mong rằng, đ ề tài ho àn thành sẽ giúp các bạn học sinh, sinh
viên dễ dàng tiếp cận được các tác phẩm của ô ng hơn đồng thời có cách nhìn
đúng đắn hơn và toàn diện hơn về thi pháp thơ ca thời Đường nói chung và Lý
Bạch nó i riêng.
III. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu của đề tài.
1. Đối tượng của đề tài :
Đối tượng của đề tài mà chúng tôi nghiên cứu ở đây là một vấn đ ề thuộc
thi pháp nghệ thuật đ ó chính là không gian nghệ thuật trong thơ Lý Bạch.
Không gian nghệ thuật trong tác phẩm của Lý Bạch xuất hiện với một
tần số lớn, đậm nét với các kiểu không gian khác nhau, có khi là không gian
bình thường nhỏ hẹp làng quê, không gian triều đình… nhưng cũng có khi là
không gian vũ trụ rộng lớn bao la những không gian ấy cứ lặp đ i lặp lại như
một nét nghệ thuật, một mô típ nghệ thuật trong thơ Lý Bạch vì vậy mà
SVTH: Trần Thị Khương K28 Văn - Sử Trang 6
Không gian nghệ thuật trong th ơ Lý Bạch
nghiên cứu về không gian nghệ thuật chính là một cách giúp chúng ta cảm
nhận về thơ Lý Bạch.
2. P hạm vi nghiên cứu :
Ở bài tập lớn này chúng tô i đã đi vào nghiên cứu các vấn đề sau : Trước
hết giúp người đọc hiểu biết về cuộc đời và sự nghiệp của nhà thơ Lý Bạch.
Sau đó là giới thiệu chung về một số khái niệm về khô ng gian và thời gian
nghệ thuật, các kiểu không gian trong thơ Đường. Đ ặc biệt là sẽ đi sâu nghiên
cứu kỹ, cụ thể về không gian ngh ệ thuật trong thơ Lý Bạch. Để bài nghiên cứu
được sâu sắc thì ngoài ra chúng tô i còn điểm qua phần so sánh không gian
nghệ thuật trong thơ Lý Bạch và thơ Đỗ Phủ để thấy được sự giống nhau và
khác nhau về cách nhìn nhận của hai nhà thơ lớn cùng thời về một vấn đề
không gian nghệ thuật.
IV. Phương pháp nghiên cứu.
1. Tìm đọc các tài liệu nói về tác giả Lý Bạch.
2. Phân tích - chứng minh.
3. Thống kê - phân loại.
4. Diễn dịch - q uy nạp.
5. So sánh - đối chiếu.
6. Trao đổi - đàm tho ại
V. Đóng góp của đề tài
Từ xưa cho tới nay đã có rất nhiều nhà nghiên cứu đi sâu vào tìm hiểu
thơ Đường nói chung và nhà thơ Lý Bạch nói riêng. Song mỗi người lại đi tìm
hiểu ở những vấn đ ề khác nhau với nhiều khía cạnh và góc độ nào đó. Trong
đó không gian nghệ thuật trong thơ Lý Bạch cũng được nhiều nhà nghiên cứu
quan tâm và đ ã khám phá về nó. Tuy vậy ở đề tài này chúng tôi cũng muốn
một lần nữa tìm hiểu về không gian nghệ thuật trong thơ Lý Bạch để có thể
hiểu rõ cảm nhận thật sâu sắc và toàn diện về không gian nghệ thuật một vấn
SVTH: Trần Thị Khương K28 Văn - Sử Trang 7
Không gian nghệ thuật trong th ơ Lý Bạch
đề thuộc thi pháp nghệ thuật trong thơ Đ ường. Đ ể từ đó giúp b ạn đọc có thể
dễ dàng tiếp nhận thơ Lý Bạch nói riêng cũng như thơ Đường nói chung.
VI. Cấu trúc đề tài:
A. Mở đầu
B. Nội dung
Chương I: Cuộc đời và sự nghiệp sáng tác của Lý Bạch
Cuộc đời
I.
Sự nghiệp thi ca của Lý Bạch
II.
Chương II: K hông gian nghệ thuật trong thơ Lý Bạch
Giới thiệu một số khái niệm
I.
N hững không gian nghệ thuật trong thơ Đường
II.
K hông gian nghệ thuật trong thơ Lý Bạch
III.
Tìm hiểu khô ng gian nghệ thuật trong một số tác p hẩm của Lý
IV.
Bạch ở chương trình N gữ Văn THCS
K ết luận
C.
Tài liệu tham khảo
D.
SVTH: Trần Thị Khương K28 Văn - Sử Trang 8
Không gian nghệ thuật trong th ơ Lý Bạch
B. NỘI DUNG
Cuộc đời và sự nghiệp của Lý Bạch
Chương I:
I. Cuộc đời
Lý Bạch (701- 762) tự Thái Bạch, hiệu Thanh Liên cư sĩ, quê quán
ở Thành K ỷ, Lũng Tây (nay thuộc tỉnh N am Túc). Song sinh ra và lớn lên ở
làng Thanh Liên, huyện Chương Minh (còn gọi là Long Xương hoặc X ưởng
Minh) thuộc Miên Châu (nay thuộc tỉnh Tứ X uyên).
Tứ X uyên là vùng đất địa linh nhân kiệt. Tứ X uyên là đ ất Thục xưa có
núi hiểm trở, là quê hương của nhiều nhân tài, nơi đây sô ng nước cheo leo
gập gềnh có eo Tam Hiệp nổi tiếng, có núi Nga Mi, không phải ai cũng dễ
qua… Núi sông hùng vĩ là một trong những nhân tố tạo ra thiên tài Lý Bạch
Thiếu thời Lý Bạch rất tài hoa. Từ nhỏ ông đã giỏi thơ phú, trọng
nghĩa khinh tài, thích múa kiếm, thích làm hiệp sách. Lúc nhỏ ông được học
nhiều, tư chất thông minh. Chính Lý Bạch cho ta biết: Ngũ tuế tụng lục giáp,
Thập tuế quan bách gia (5 tuổi đã đọc sách dạy can chi, 10 tuổi đã xem sách
bách gia chi tử), Thập ngũ quan kỳ th ư, Tác phú lăng Tương Như (15 tuổi đã
xem những sách lạ, làm phú lấn át cả Tư Mã Tương Như). Ngoài ra còn học
đấu kiếm. Kiếm là người bạn thân suốt đời,cũng là vật ký thác lý tưởng của
nhà thơ. Năm 18 tuổi ông lên Đái Thiên Sơn đọc sách và giao du với một số
đạo sĩ. Từ 20 tuổi, ông đi chơi nhiều nơi danh lam thắng cảnh ở đất Thục, 25
tuổi nhà thơ xuống núi N ga Mi, Từ giã cha mẹ, quê hương, chống kiếm viễn
du .
N ăm 26 tuổi Lý Bạch rời Ba Thục. Vốn là người say cảnh thiên nhiên
hùng vĩ, non xanh nước biếc, trước khi lên kinh thành, Lý Bạch du ngoạn hồ
Động Đ ình, đến vùng sô ng Tương, qua Giang H ạ, Kim Lăng, Dương Châu,
vào Ngô Việt lại quay về Giang Hạ, rồi đến An Lục. Ở An Lục ông lấy vợ.
V ợ ông là cháu gái quan tể tướng nhà Đường hồi hưu là H ứa N gữ Sử, ở đ ây
SVTH: Trần Thị Khương K28 Văn - Sử Trang 9
Không gian nghệ thuật trong th ơ Lý Bạch
ông quen Mạnh Hạo Nhiên hai người gắn bó mãi sau này và đã có nhiều bài
thơ viết về m ạnh Hạo N hiên.
K hát vọng tham gia chính trường của Lý Bạch lúc này thật mạnh. Theo
ông đi thưởng ngoạn phong cảnh chủ yếu là để m ở rộng giao du, tạo điều kiện
cho việc tham dự vào trường chính trị lập nên công danh sự nghiệp. Lý Bạch
cho rằng kẻ sĩ, kẻ đại trượng phu phải có chí tang bồng hồ thỉ, phải có chí bốn
phương (Thư gửi Bùi Trưởng Sử). Ô ng cho mình là kẻ hùng tài, với tài năng
kiệt xuất một ngày kia có thể từ địa vị khách áo vải nhảy lên hàng khanh
tướng, làm rõ lời bàn của Quản Trọng, Án Anh, tính m ưu chước của đế
vương, đ em tài năng, trí tuệ nguyện giúp nhà vua để cho thiên hạ yên ổn, bốn
biển thanh bình (Thư để lại thay Thọ Sơn đáp Mạnh Thiếu Phủ).
N ăm 742 Lý Bạch được một đạo sĩ cũng là một nhà thơ là N gô Quân
tiến cử lên vua Đ ường, sau đó ông về Tràng An kinh đô nhà Đường. Ở đ ây
ông được Hạ Tri Chương rất phục tài, khen ông là tiên trên trời xuống trần
(trích tiên). Lý Bạch nổi tiếng ngay, giữa kinh thành, bởi tiếng tăm của Hạ Tri
Chương rất lớn hồi này.
Lý Bạch được mời vào cung, Huyền Tông ban cho ông chức Hàn Lâm
cung phụng. Thực chất chức này chỉ là người ở b ên vua giúp vui trong các
cuộc yến tiệc,… Đường Huyền Tông lúc này đã say mê hưởng lạc, cầu tiên,
cầu thuốc trường sinh và bên mình lại có Dương Quý Phi. Lý Bạch thường chỉ
được hầu hạ bên vua, mà thơ phú giữa bữa tiệc, tô thêm chất hào hoa cho vua,
mà mình chẳng qua cũng chẳng hơn đám cô nhi, vũ nữ,… Có thể nói phần
nào Lý Bạch đã vỡ mộng, tâm tình b i phẫn bao nhiêu khát vọng, hăm hở vụt
tắt. Ba năm ở kinh thành Lý Bạch rõ hở m ặt xa hoa thối nát của đám quyền
quý và mộng trở thành người kinh bang tế thế của ông đã không còn như
xưa,…
SVTH: Trần Thị Khương K28 Văn - Sử Trang 10
Không gian nghệ thuật trong th ơ Lý Bạch
Ô ng chỉ còn thú vui, uống rượi, làm thơ vui chơi với bè bạn, sau đó
dâng sớ xin rút khỏi triều đình,… Rời Tường An sang Lạc Dương, ông gặp
Đỗ Phủ, hai người kết bạn, rồi cùng nhau cao thích sang vùng Sơn Đô ng săn
bắn ngao du sơn thuỷ. Chia tay nhau, Đ ỗ Phủ về Trường An, Lý Bạch lại tiếp
tục du lịch khắp lưu vực Hoàng H à và Trường Giang. Tin ở tài sức mình và
phần nào thấy trách nhiệm của kẻ đại trượng phu trước tình hình xã hội đã bắt
đầu rối ren, thế nước suy yếu, Lý Bạch vẫn muốn gặp lại dịp lập nên sự
nghiệp , mặt khác ông b ất đắc chí, mầm mống tư tưởng tiêu cực bắt đầu x uất
hiện . Rất nhiều lần ông muốn thổ lộ ý muốn ở ẩn. Song ông phải là nhà thơ
xuất thế nên khi sự b iến An Lộc Sơn xẩy ra ô ng hăm hở xông vào trường
chính trị.
K hi An Lộc Sơn chiếm Tường An. Huyền Tông chạy vào đất Thục ra
lệnh cho con là Vương Lĩnh, Lý Lân bảo vệ miền trung hạ du Trường Giang.
Lý Lân mời Lý Bạch ra giúp ông nhận lời, nhưng khi Lý Lân bị giết Lý Bạch
bị kết tội mưu phản, phải đi đ ày Q uý Châu, đ i được nửa đường thì được ân
xá. Năm 761, ông còn xin gia nhập ngũ để truy k ích tàn quân Sử Triều Nghĩa
nhưng giữa đường thì bị bệnh phải trở về và năm sau đ ó thì mất, để lại cho
đời gần 1000 bài thơ và một số bài văn xuôi khác.
II. Sự nghiệp thi ca của Lý Bạch
Lý Bạch là một nhà thơ nổi danh thời thịnh Đ ường. Cùng với Đỗ Phủ
và Bạch Cư Dị, ông là một trong 3 nhà thơ lớn của Đường thi Trung Quốc. Sự
nghiệp sáng tác thơ ca của ông được kéo dài mãi cho đ ến tận những năm cuối
đời. Tuyệt đại bộ phận thơ Lý Bạch là trữ tình, trong đó có bộ phận không
nhỏ mang đậm màu sắc lãng mạn. Qua thơ văn ô ng, trước hết có thể dựng lại
tâm tư, hình ảnh một kẻ sĩ hoài b ão, có tài năng có tâm hồn lạc q uan, hào
phóng.
1. Nội dung tư tưởng trong thơ Lý Bạch
SVTH: Trần Thị Khương K28 Văn - Sử Trang 11
Không gian nghệ thuật trong th ơ Lý Bạch
Lý Bạch vốn là người tự do, ông đọc sách nhiều. Tuy tam giáo bao trùm
đời sống tư tưởng, nhưng thâm tâm Lý Bạch, đã hình thành một lối sống tự do
cho riêng m ình, lấy tài mình để, ngang dọc với đ ời ,với ý nghĩ không chịu
khuất mình, không cầu cạnh ai, giao thiệp ngang hàng với cá c bậc vương
hầu,… Ý chí lớn như thế nên Khổng Tử, người được thiên hạ coi là bậc thánh
ông cũng chẳng coi ra gì. Đã có lần ông diễu Khổng Tử:
Sở Cuồng chính là ta
Hát rong cười Khổng Tử…
Y êu thiên nhiên, thích bản chất trời cho của vũ trụ tư tưởng của Lý
Bạch thiên về đạo Lão… Có lẽ ông đọc nhiều Lão -Trang nên trong sáng tác
của ô ng người ta còn thấy những dấu ấn của những tư tưởng của Trang Tử.
Lý Bạch còn mang trong mình tư tưởng kiếm khách, hiệp khách. Trong
thơ ông thường hay nhắc đến K ịch Mạnh, m ột nghĩa hiệp nổi tiếng thời Chiến
Q uốc. Ông có cả một bài thơ ca ngợi các bậc vung kiếm dẹp những chuyện
bất bằng, sẵn sàng làm những việc phi thường để trả nghĩa lớn đó là bài, H iệp
khách hành:
Khách Triệu mũ giải thô
Loáng sương tuyết gươm Ngô
Yên bạc ng ời ngựa trắng
Như sao bay vù vù…
Một mạng ng ười, m ươi bước
Ngàn dặm chẳng ai đâu…
N ghiêng về chí hướng này,cũng p hù hợp với tính tình phóng khoáng
của Lý Bạch… Hiệp khách thường ở nơi n úi non, như một loại b án tiên (một
nửa là tiên). Bởi cõi tiên toàn là người trong sạch:
Người trời hiền, chuộng yên
Trăng vốn thường đa cảm
SVTH: Trần Thị Khương K28 Văn - Sử Trang 12
Không gian nghệ thuật trong th ơ Lý Bạch
( Cổ lãng nguyệt hành)
Ô ng từng tự hào Tài tôi có thể giúp nước, cứu đời, khí tiết tôi có thể
sánh với Sào Phủ, Hứa Do, văn tôi có thể biến đổi phong tục, trí tội có thể
hiểu mọi lẽ của trời đất và con người. Trong bài p hú Đại bàng, ô ng đã đối lập
tư thế hùng dũng hiên ngang của đại bàng với vẻ dung tục tầm thường của
chim hộc. H ình ảnh chim đại bàng xuất hiện không ít lần trong thơ văn ông:
Đại bàng m ột lúc theo gió
Chín vạn dặm cao vút tận trời
Dẩu khi gió ngừng, sa xuống đất
Chân còn lê tới tận biển khơi
(Tăng Lý U ng)
H ình ảnh chim đại b àng b ay cao chín vạn dặm rõ ràng là thoát thai từ
Tiêu dao du của Trang Tử, song ở đây không hề mang ý vị tiêu cực, tho át tục.
Cho đ ến giờ phút cuối, con chim đ ại bàng ấy:
G iữa trời cánh gãy sức kiệt dần
H ơi gió còn chuyển lay vạn thế.
(Lâm chung Ca)
Cho đ ến năm cuối đời ông vẫn cất lên tiếng nói hào sảng
Ra cửa vợ con níu áo h ỏi
Chinh Tây bao độ trở về ông
Trở về nếu đeo hoàng Kim ấn
Chớ thấy Tô Tần chẳng xuống khung!
(Từ biệt vợ lên đường tòng q uân)
Tư tưởng hăm hở tiến thủ giúp nước cứu đời nói trên có bắt nguồn từ
phần tích cực nhập thế của nho gia, song trong thơ ông lại thường xuất hiện
những vần thơ phê phán nho giáo khá sắc sảo:
Ông đồ nước lỗ học ngũ kinh
SVTH: Trần Thị Khương K28 Văn - Sử Trang 13
Không gian nghệ thuật trong th ơ Lý Bạch
Bạc đầu nhai hết từng chương cú
Hỏi ông giúp đời thế nào đây
Lơ mơ như người mây khói phủ
… Việc đời đã chẳng hiểu chi chi
(Giễu ô ng đồ nước Lỗ)
Tinh thần lạc q uan phong khoáng của ông in đậm nét trong hàng loạt
bài thơ miêu tả cảnh non sông hùng vĩ của đ ất nước trung hoa, từ sông Hoàng
H à, Trường G iang cho đ ến hồ Động Đình, từ núi Thái Sơn, núi Thái Hoàng
cho đến con đường đ i lên đất Thục khó, khó hơn đường đi lên trời x anh (Thục
đạo chi nan, nan cư thướng thanh thiên).
Tinh thần lạc q uan, hào phóng, yêu đời của ông in đậm trong hình ả nh
những người p hụ nữ hái sen (Thái liên khúc) trong tiếng ca điệu múa của
người nông d ân thuần hậu (Tặng Uông Lân), trong hình bóng lộng lẫy của
người thợ rèn giữa đêm khuya thanh vắng :
Cửa lò rực trời đất
Khói tím nh ảy tia hồng
Chàng ca, trăng rực sáng
Xao động cả dòng sông
( Thu Phố ca )
Song như ta biết, Lý Bạch cũng đã từng nếm mùi thất bại trên con
đường công danh, sự nghiệp , từng chứng kiến tận mắt cuộc sống x a hoa truỵ
lạc của cung đình, tiếp xúc ít nhiều với cuộc sống dân chúng.
Mặt khác những học thyết, tư tưởng mà L ý Bạch tiếp thu lại rất đ a dạng
và phức tạp . Chẳng hạn, Lý Bạch không chỉ yêu thích tư tưởng đạo gia ( học
thuyết Lão Trang ) vốn đã phức tạp m à còn say mê cả đạo giáo ( cầu tiên,
luyện đan….).
SVTH: Trần Thị Khương K28 Văn - Sử Trang 14
Không gian nghệ thuật trong th ơ Lý Bạch
Thơ ông hướng về cái đẹp, ca ngợi cái đẹp và phản ứng với cái xấu. Là
hai mặt nhiều khi khó tách rời trong tư tưởng, tình cảm và thơ ca Lý Bạch.
dường như ở đây ta bắt gặp cái mà các nhà lý luận hay gọi là tích phân cực
trong tình cảm của tác giả lãng mạn.
Thơ Lý Bạch coi khinh bọn q uyền quý, phê phán bọn mũ cao áo dài xa
hoa thối nát. Bài cổ phong thứ 15 Lý Bạch viết:
Cớ sao bậc cao sỹ
Vứt như rác bên đường
Châu ngọc mua cười hát
Tấm cám nuôi hiền lương
Ô ng nói đến những thời đen tối do sự x a hoa của vua quan nhà Đường
gây ra ngay khi làm quan ở Tràng An trong bài hành lộ nan (đường đi khó)
bài thứ 2 ông viết
Đ ường lớn như trời xanh
Ta còn chưa đến được
Thẹn không bằng lũ nhóc Trường An
Đá gà, đấu chó chơi thoả thích …
D ẫu đả kích quyết liệt đến đ âu rốt cuộc nhà thơ cũng chỉ là một kẻ
bướng bỉnh cô độc, nên từ đó đôi khi không khỏi cảm thấy bế tắc rồi đi tìm
những lối thoát tiêu cực, coi đời như m ột giấc mộng lớn (ngày x uân say rượu
tỉnh dậy nói chí m ình) hoặc dùng rượu để giải sầu.
Sầu lai, ẩm tử nhị thiên thạch
( Sầu đến, nốc hai nghìn thạch rượu )
Song, rượu không chỉ làm cho nhà thơ say tuý luý m à quên hết sự đời .
Cất chén tiêu sầu, sầu cứ sầu
Rút dao chặt n ước, nước cứ chảy
(Cử bôi tiêu sầu, sầu cánh sầu
SVTH: Trần Thị Khương K28 Văn - Sử Trang 15
Không gian nghệ thuật trong th ơ Lý Bạch
Trừu đ ao đoạn thuỷ, thuỷ cánh lưu)
(Trên lầu Tạ Diễu….)
Bình vàng, rượu trong, cốc đáng vạn
Mâm ngọc, nhắm quý, giá mười ngàn
Dằn chén, ném đũa, nuốt không được
Vung gươm bốn mặt lòng mênh mang
Lý Bạch muốn điều hoà những mâu thuẫn trong tư tưởng tình cảm bằng
một lối sống độc đáo theo tinh thần của lão tử công thành, thân thoái:
Việc xong phủi áo cút
Chẳng cho đời biết ai
( H iệp khách hành )
Nguyện một phen tôn thờ minh chủ
Khi công thành quay trở về rừng cũ
( viết để lại khi từ b iệt Vương Tư Mã Trung )
Lối ứng xử đó trước hết p hản ánh mâu thuẫn trong quan điểm số ng của
Lý Bạch. Một bên là tinh thần hăm hở, lập cô ng, khát vọng công danh, một
bên là tinh thần bảo m ạng, ý muốn ẩn dật. Tuy nhiên đây khô ng phải là câu
chuyện cá nhân. Thỏ khôn chết, chó săn bị phanh thây; chim cao hết, cung tốt
ném vào kho; nước địch bị phá, mưu thần đi đời, (lời H àn Tín nói về cách đối
xử của Lưu Bang đ ối với các cận thần) là hiện tượng xảy ra thường xuyên
trong xã hội phong kiến Trung Q uốc. Đằng sau những suy nghĩ tâm tư đó của
Lý Bạch, chúng ta thấy bóng dáng của xã hội đương thời, mộ t xã hội xuất hiện
ngày càng rõ những d ấu hiệu suy thoái.
Thơ Lý Bạch có một phong cách phóng khoáng, hào hùng, rất đặc biệt.
phong cách gắn liền với nội dung và tư tưởng các bài thơ và cũng gắn liền
với nhân cách của nhà thơ, lời th ơ không sắp đặt, không trau chuốt, đẹp một
cách tự nhiên. ( Trường Chính – thơ Đ ường tập 2 ). Nhìn chung thơ Lý Bạch
SVTH: Trần Thị Khương K28 Văn - Sử Trang 16
Không gian nghệ thuật trong th ơ Lý Bạch
rất đa dạng, phong phú, hùng tráng và khí thế ngang tàng, nói được cái tư
tưởng của con người trước cuộc đời, vũ trụ, thiên nhiên,…đó là vẻ đẹp để
người đời mãi m ãi yêu mến cảm phục và cảm thông với ông!...
2. Giá trị nghệ thuật trong thơ Lý Bạch.
H ình tượng trong thơ Lý Bạch thường mang kích cỡ khác thường, phá
khổ. Những hình tượng gợi cái ao lớn, kỳ vĩ mạnh mẽ như d òng sông Hoàng
H à từ vạn d ặm chảy vào giữa cõi lòng. Hình ảnh cùng con người dạo chơi
trên núi Thiên Mụ, đứng trên đỉnh núi với tay đến tậ trời, hình ảnh dải ngân
hà tột khỏi mây…là những hình tượng b ắt nguồn từ trí tưởng tượng phong
phú và bút pháp khoa trương phóng đại vốn là đặc trưng trong thơ lãng mạn.
Tiếp xúc với thơ Lý Bạch chúng ta luôn bắt gặp một tâm hồn phóng
túng bay bổng. Vì thích p hóng túng nên L ý Bạch không chịu theo con đ ường
thi cử, không chịu bạc đầu nhai hết từng chương cú, thích đấu kiếm thích Lão
Trang. Vì thích p hóng túng nên d ù có vào triều cũng không chịu uốn gối làm
một kẻ nịnh thần, nên trong số gần 1000 b ài thơ, ô ng chỉ viết có 70 bài ngũ
luật và 12 b ài thất luật. Thật là một nhân cách nhất quán. Trong đ iều kiện lịch
sử đương thời, đó là một nhân cách đáng quý, tiến bộ.
V ề phương diện sáng tạo hình tượng, tính cách nói trên đ ã đem lại cho
nhà thơ m ột năng lực hư cấu mạnh mẽ. Trí tưởng tượng của ông bay vút tận
các vì sao vượt q ua biển cả, ngược dòng quá khứ lịch sử xa xăm, thâm nhập
vào thế giới thần tho ại, truyền thuyết lung linh huyền ảo , cũng như lách vào
mỗi sự vật nhỏ nhoi, bình thường để rồi dựng nên hình ảnh chân thực m à sinh
động, gần gũi mà mới m ẻ, bình thường mà kỳ lạ. Khoa trương nhân cách hoá,
những thủ p háp phổ biến để x ây dựng hình tượng của nhà thơ, đã được vận
dụng một cách sáng tạo và bạo dạn. Bạo dạn tới m ức phi lý nhưng ngẫm nghĩ
kỹ, ta lại thấy thật hợp lý. Khi phân tích câu Hoa tuyết Yên Sơn lớn như chiếu
(Bắc phong hành). Lỗ Tấn viết: H oa tuyết Yên Sơn lớn như chiếu, là khoa
SVTH: Trần Thị Khương K28 Văn - Sử Trang 17
Không gian nghệ thuật trong th ơ Lý Bạch
trương, song Yên Sơn rốt cuộc quả là có hoa tuyết, vì vậy nó vẫn b ao hàm cái
thực ở trong đó, khiến chúng ta lập tức biết đ ược ở, Yên Sơn vốn có cái lạnh
đến dường ấy. Nếu nói Hoa tuyết Quảng Châu lớn như chiếu thì chỉ b iên
thành một câu nói đùa.
Thiên nhiên trong thơ Lý Bạch không chỉ được khắc hoạ thông qua sự
lãnh hội thẩm mỹ của nhà thơ m à có khi còn là ho á thân của nhà thơ, là người
bạn thân tình của nhà thơ nữa. Bởi vậy thủ p háp nhân cách ho á được tác giả
sử dụng một cách p hổ biến trong những bài thơ viết về thiên nhiên. Trong thơ
Lý Bạch hầu như mọi sự vật trong thiên nhiên đều có thể hiểu tâm sự của nhà
thơ, của con người
G ió xuân xót ly biệt
Chẳng khiến Liễu xanh cành
(Đinh Lao Lao)
Nhìn nhau mãi không chán
Ta với núi Kinh Đ ình
(Ngồi một mình trước K inh Đình)
Thủ pháp nhân cách hoá làm cho sự vật dù yên tĩnh, vô tư cũng trở nên
đầy sức sống. Tuy vậy tác giả không tuỳ tiện gán ghép ý muốn chủ quan của
mình vào sự vật. Qua các ví dụ trên, ta thấy nhà thơ rất tôn trọng đ ặc đ iểm
vốn có của sự vật được nhân hoá
Trong thơ ca của mình, Lý Bạch từng ca ngợi hoặc dẫn dựng những câu
thơ nổi tiếng mới mẻ, tự nhiên và giàu tính sáng tạo như: Bờ ao cỏ xuân
m ượt, Non nước ngời trong sáng của Tạ Linh Vân. V à Sông lẳng phẳng như
lụa, gió bấc thổi m ưa bay của Tạ Diễu,…Chính vì lẽ đó mà ngôn ngữ của ông
đã sinh động, tự nhiên, lại còn trong sáng hoa mỹ. Thêm vào đó là sức tưởng
tượng lãng mạn và nổi nhiệt tình d ạt dào của ông cùng khiến cho ngô n ngữ
của ô ng trở thành cao hoa, hào p hóng như người xưa thường nói.
SVTH: Trần Thị Khương K28 Văn - Sử Trang 18
Không gian nghệ thuật trong th ơ Lý Bạch
N gười ta gọi Lý Bạch là thi tiên bởi thơ thiên nhiên của ông rất hay.
Sông núi, nước khe, hang trời, biển động…đều rất hùng tráng trong thơ Lý
Bạch. Những bài nổi tiếng này là Thục đạo nan, hành lộ nan, Nga Mi sơn
nguyệt ca…
Thơ trăng Lý Bạch huyền ảo vô cùng…trăng trên núi, trăng trên sông,
trăng với sử sách, trăng ở quán trọ, và trăng trong cả lúc cô đơn nhất. Với bài
Tĩnh dạ tứ ta cũng đủ x ao lòng cùng Lý Bạch trước trăng:
Đầu giường ánh trăng rọi
Ngỡ mặt đất phủ sương
Ngẩng đầu nhìn trăng sáng
Cúi đầu nhớ cố hương.
N hưng rượi trong thơ Lý Bạch mới thật vô đ ịch. Khó ai có thể làm thơ
về rượu hay hơn ông. Thơ nói đến rượu được viết khá nhiều…có những b ài ở
đề tài khác nhau, Lý Bạch vẫn thường hay nhắc đến rượu ở b ài nào cũng
mang một tâm trạng, một hoàn cảnh rất khác nhau. Nổi tiếng nhất là bài
Tương tiến tửu…một bài thơ viết đã hơn nghìn năm m à người Á Đ ông từ thế
kỷ XX trở về trước, ngồi vào tiệc không ai không nhắc đến những câu thơ:
Biết chăng ai,
Sông Hoàng Hà ngọn nước tại lưng trời
Tuôn xuống bể vời lại được
Biết chăng nữa,
Đài gương mái tóc bạc
Sớm nh ư tơ mà tối đã nh ư sương…
V à cũng chỉ Lý Bạch mới viết nổi bài thơ Nguyệt hạ độc chước (uống
rượu dưới trăng) này:
Trong hoa rượu đã sẵn bình,
Người thân cũngchẳng có, một mình uống thôi
SVTH: Trần Thị Khương K28 Văn - Sử Trang 19
Không gian nghệ thuật trong th ơ Lý Bạch
Gọi trăng nâng chén ta mời
Một trăng, một bóng với người là ba
Trăng kia uống được đâu mà
Bóng kia lẵng nhẵng theo ta chẳng rời
bạn cùng nhé! Bóng, trăng ơi
Chơi xuân cho kịp kẻo hoài mất xuân…
Một đ iểm nửa trong thơ Lý Bạch là tính chất bình dị, tự nhiên, đây cũng
là sản phẩm tát yếu của tính cách không trói buộc. Bản thân Lý Bạch đã từng
nêu chủ trương:
Nước trong sẽ nở hoa sen,
Thiên nhiên là đẹp,chớ nên vẽ vời
N hiều bài thơ Lý Bạch giản dị như một bài dân ca và giống d ân ca rất
nhiều mặt:
Trường An trăng một mảnh
Đập vải tiếng muôn nhà
G ió thu thổi về mãi
Đ ưa đến tình ải xa
Bao giờ dẹp xong giặc
Đ ể chàng thôi xông pha
Thơ Lý Bạch không b ị gò bó theo khuôn khổ, luật lệ và không b ị hạn
chế về câu chữ, cách gieo vần, có khả năng diễn đạt được nhiều sắc thái, tình
cảm cũngnhư p hản ánh được nhiều vấn đề xã hội rộng lớn. Hình thức này phù
hợp với tư tưởng bay bổng phóng khoáng của thi tiên Lý Bạch, vì thế đọc thơ
ông người ta cảm nhận được vể dịu dàng tươi m át, có lúc khẳng khái tươi vui:
Lý Bạch là một nhà thơ lãng mạn tích cực vĩ đại, trong lịch sử phát triển
thơ ca cổ điển Trung Quốc, thành tựu của ông đ ã đạt đến đ ỉnh cao của nghệ
thuật lãng m ạn. Dù đ ứng về mặt tinh thần hay mặt bút pháp đ ều có những ảnh
SVTH: Trần Thị Khương K28 Văn - Sử Trang 20
