Đề tài " Du lịch sinh thái Cần Giờ"
Từ xa xưa, con người với trí tuệ và ham muốn tìm kiếm và khám phá những chân trời mới đã không ngừng mở rộng phạm vi ảnh hưởng của mình trên toàn thế giới. Theo tạp chí người đưa tin của UNESSCO đã viết " Cuộc phiêu lưu giờ đây không còn những chân trời địa lý, không còn những lục địa trinh bạch
Đề tài:
" Du lịch sinh thái Cần Giờ"
PHẦN MỞ ĐẦU ......................................................................................................... 3
1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI .......................................................................................... 3
2. MỤC TIÊU VÀ NHIỆM VỤ CỦA ĐỀ TÀI .......................................................... 6
2.1. MỤC TIÊU CỦA ĐỀ TÀI ..................................................................................... 6
2.2. NHIỆM VỤ CỦA ĐỀ TÀI .................................................................................... 6
3. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VỊ NGHIÊN CỨU........................................................ 6
3.1. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU................................................................................ 6
3.2. PHẠM VI NGHIÊN CỨU ..................................................................................... 7
4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .......................................................................... 7
5. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ......................................................... 7
5.1. TRÊN THẾ GIỚI .................................................................................................. 7
5.2. Ở VIỆT NAM........................................................................................................ 8
PHẦN NỘI DUNG ................................................................................................... 11
1.1.1. KHÁI NIỆM DU LỊCH .................................................................................... 11
1.1.2. CÁC LOẠI HÌNH DU LỊCH ............................................................................ 15
1.1.2.1. TRÊN THẾ GIỚI........................................................................................... 15
1.1.2.2. Ở VIỆT NAM ................................................................................................ 18
*Du lịch hoa ở Đà Lạt, Hà Nội, TPHCM… ................................................................ 19
*Du lịch cuố i tuần ở TPHCM, Hà Tây, Vũng Tàu… .................................................. 19
1.2. DU LỊCH SINH THÁI ...................................................................................... 20
1.2.1. KHÁI NIỆM DU LỊCH SINH THÁI ................................................................ 20
1.2.2. CÁC TÀI NGUYÊN DU LỊCH SINH THÁI .................................................... 23
1.2.3. DU LỊCH SINH THÁI Ở CÁC NƯỚC TRÊN THẾ GIỚI ................................ 25
1.2.4. DU LỊCH SINH THÁI Ở VIỆT NAM .............................................................. 27
1.2.4.1. CÁC LOẠI HÌNH DU LỊCH SINH THÁI Ở VIỆT NAM .............................. 27
1.2.4.2. HIỆN TRẠNG DU LỊCH SINH THÁI Ở VIỆT NAM ................................... 30
2.1. KHÁI QUÁT VỀ CẦN GIỜ.............................................................................. 33
2.2. TIỀM NĂNG RỪNG NGẬP MẶN ................................................................... 34
2.3. TIỀM NĂNG BIỂN............................................................................................. 35
3.1. SƠ LƯỢC VỀ LỊCH SỬ HÌNH THÀNH ......................................................... 36
3.2. ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN ................................................................................... 37
3.2.1. VỊ TRÍ ĐỊA LÝ ................................................................................................ 37
3.2.2. ĐỊA HÌNH........................................................................................................ 38
3.2.3. THỔ NHƯỠNG ............................................................................................... 39
3.2.4. KHÍ HẬU-THỦY VĂN .................................................................................... 40
3.2.4.1. LƯỢNG MƯA .............................................................................................. 40
3.2.4.2. CHẾ ĐỘ NHIỆT-BỨC XẠ............................................................................ 40
3.2.4.3. CHẾ ĐỘ GIÓ ................................................................................................ 41
3.2.4.4. ĐỘ ẢM KHÔNG KHÍ-LƯỢNG BỐC HƠI ................................................... 41
3.2.4.5. MẠNG LƯỚI SÔNG RẠCH ......................................................................... 41
3.2.4.6. CHẾ ĐỘ THỦY TRIỀU ................................................................................ 42
3.3. TÌNH HÌNH KINH TẾ-XÃ HỘI ......................................................................... 43
1
3.4. ĐẶC ĐIỂM HỆ SINH THÁI RỪNG NGẠP MẶN CẦN GIỜ ........................ 43
3.4.1. VỀ THỰC VẬT ............................................................................................... 43
3.4.2. VỀ ĐỘNG VẬT ............................................................................................... 46
4.1. CÁC DỊCH VỤ VẬN CHUYỂN ....................................................................... 47
4.1.1. ĐƯỜNG BỘ..................................................................................................... 47
4.1.3. MỘT SỐ ĐIỂM HẠN CHẾ .............................................................................. 48
4.2. HỆ THỐNG CÁC ĐIỂM VÀ HÌNH THỨC HOẠT ĐỘNG DU LỊCH SINH
THÁI TẠI RỪNG NGẬP MẶN CẦN GIỜ ............................................................. 49
4.2.1. HỆ THỰC VẬT RỪNG TỰ NHIÊN ................................................................ 49
4.2.2. HỆ THƯC VẬT RỪNG TRỒNG ..................................................................... 49
4.2.4. CÂU CÁ SẤU .................................................................................................. 50
4.2.5. ĐẦM DƠI ........................................................................................................ 50
4.2.6. SÂN CHIM ...................................................................................................... 51
4.2.7. THÁP TANG BỒNG........................................................................................ 51
4.2.8. VƯỜN SƯU TẦM THỰC VẬT ....................................................................... 52
4.2.9. KHU BẢO TỒN ĐỘNG VẬT HOANG DÃ..................................................... 52
4.2.10. BẢO TÀNG CẦN GIỜ................................................................................... 53
4.3. CÁC DỊCH VỤ NGHỈ DƯỠNG ....................................................................... 53
4.4. GIÁ TRỊ KINH TẾ TỪ HOẠT ĐỘNG SINH THÁI ....................................... 53
5.1. VỀ BẢO VỆ YẾU TỐ SINH THÁI MÔI TRƯỜNG ĐẶC THÙ CỦA RỪNG
NGẬP MẶN.............................................................................................................. 56
5.2.3. ĐỐI VỚI NHỮNG CƯ DÂN ĐỊA PHƯƠNG................................................... 59
5.3. VỀ YẾU TỐ XÂY DỰNG CƠ SỞ HẠ TẦNG.................................................. 61
PHẦN KẾT LUẬN ................................................................................................... 64
HÌNH 1. ..................................................................................................................... 67
HÌNH 2. BẢN ĐỒ DU LỊCH CẦN GIỜ .................................................................... 68
HÌNH 3. RỪNG NGẬP MẶN CẦN GIỜ SAU CHIẾN TRANH ............................... 68
HÌNH 4...................................................................................................................... 69
HÌNH 6. MỘT GÓC RỪNG NGẬP MẶN CẦN GIỜ ................................................ 70
HÌNH 7. MỘT GÓC RỪNG NGẬP MẶN CẦN GIỜ ................................................ 70
HÌNH 8. HƯƠU SAO Ở CẦN GIỜ ............................................................................ 71
HÌNH 9. KHỈ ............................................................................................................. 71
HÌNH 10. CÒ ............................................................................................................. 72
HÌNH 11. CÁ SẤU HOA CÀ ..................................................................................... 72
HÌNH 12. ĐÀN CÁ SẤU HOA CÀ ........................................................................... 73
HÌNH 13. DƠI QUẠ Ở ĐẦM DƠI ............................................................................. 73
HÌNH 14. HỒNG HẠC CHÂN XÁM ........................................................................ 74
HÌNH 15. KHỈ............................................................................................................ 74
HÌNH 16. CÂU CÁ SẤU ........................................................................................... 75
HÌNH 17. THƯ GIÃN Ở “BIỂN CHẾT”.................................................................... 75
HÌNH 18. THÁP TANG BỒNG ................................................................................. 76
HÌNH 19. VUI CÙNG THIÊN NHIÊN ...................................................................... 76
2
HÌNH 20. ĐẶC SẢN CÁ DỨA KHO MẮM VỚI CƠM NẮM .................................. 77
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................. 78
PHẦN MỞ ĐẦU
1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Từ xa xưa, con người với trí tuệ và ham muốn tìm kiế m và khám phá
những chân trời mới đã không ngừng mở rộng phạm vi ảnh hưởng của
mình trên toàn thế giới. Theo tạp chí Người Đưa Tin của UNESSCO đã
viết: “Cuộc phiêu lưu giờ đây không còn những chân trời địa lý, không còn
những lục địa trinh bạch, không còn những đại dương chưa ai biết tới,
không còn những hòn đảo bí ẩn. Vậy mà, về nhiều mặt, các dân tộc vẫn
còn xa lạ với nhau và những phong tục, những niềm hy vọng ẩn giấu,
những xác tin sâu kín của mỗi dân tộc vẫn tiếp tục là thứ mà những dân tộc
khác chẳng mấy biết đến…”(12/1989). Các nhà du lịch thời nay vẫn mang
nguyên vẹn trong mình trái tim nóng bỏng lòng đam mê khám phá những
chân trời xa lạ, những núi cao, vực thẳm, những sông dài, biển
rộng…Tiếng gọi của thiên nhiên hùng vĩ, của rừng vàng biển bạc vẫn còn
vang vọng và lôi kéo bước chân của những “kẻ lang thang” trên bước
đường du ngoạn. Thêm vào đó, con người luôn bị quyến rũ bởi những gì
đối lập với thực tế mình đang sống, họ khao khát một cảm giác mới lạ, một
chất xúc tác mới cho cuộc sống và sự hiểu biết của mình. Khi ống khói của
các nhà máy, các xí nghiệp ngày một vươn cao chiế m lĩnh dần khoảng
xanh của bầu trời, dân số không ngừng gia tăng, đô thị hóa trở thành xu
hướng chung, các khu công nghiệp tập trung, các nhà cao tầng và khói bụi
giao thông tràn ngập khắp nơi thì nhu cầu tìm về với tự nhiên là một tất
3
yếu. Chính vì vậy, trào lưu du lịch sinh thái đã và đang phát triển mạnh ở
nhiều quốc gia dưới góc độ tiếp cận này.
Du lịch sinh thái ra đời vào cuối những năm 80 và phát triển mạnh
mẽ trong vài năm trở lại đây. Đối với một số quốc gia như Kenya, Ecuado,
Nepal, Costarica, Madagasxca,… du lịch sinh thái không phải là hoạt động
bên lề nữa, nó thực sự là một nguồn lợi quốc gia đem về một khoản ngoại
tệ lớn cho nguồn ngân sách quốc gia.
Du lịch sinh thái không chỉ đơn thuần là hoạt động tổ chức du lịch
dựa vào thiên nhiên nhằm vào các mục tiêu kinh tế. Một đặc điể m rất quan
trọng của du lịch sinh thái là nó đóng góp một phần lớn vào việc bảo tồn
môi trường tự nhiên, bảo tồn các giá trị văn hóa của các dân tộc, phát triển
kinh tế xã hội. Vì vậy, du lich sinh thái theo tổ chức du lịch sinh thái quốc
tế là: “Loại hình du lịch sinh thái là loại hình du lịch có trách nhiệm vớ i
giới tự nhiên trong việc giữ gìn môi trường và cải thiện chất lượng cuộc
sống của người dân bản địa”.
Theo đánh giá của hiệp hội Du Lịch Châu Á Thái Bình Dương
(PATA), du lịch sinh thái đang có chiều hướng phát triển và trở thành một
bộ phận có tốc độ tăng trưởng mạnh nhất về tỉ trọng trong ngành du lịch.
Nơi nào còn giữ được sự cân bằng sinh thái thì nơi đó sẽ có tiềm năng phát
triển tốt về du lich sinh thái và thu hút được nguồn du khách lớn, lâu dài và
ổn định. Việt nam cũng có tiềm năng lớn để phát triển du lịch sinh thái. Từ
Sapa – Bắc Hà của Tây Bắc qua Tam Đảo Ba Bể đến Hạ Long – Cát Bà ở
Đông Bắc Việt Nam, xuống Ba Vì, Cúc Phương, qua miền trung có Huế -
Sơn Trà, lên Tây Nguyên có Đà Lạt – Buôn Đôn (Dak Lak), vô miền nam
4
có Cần Giờ - Vũng Tàu – đồng bằng Sông Cửu Long… tất cả đều có thể
xây dựng và phát triển du lịch sinh thái với việc kết hợp các yếu tố tài
nguyên tự nhiên và nhân văn trong các hoạt động du lịch đưa con người
đến với cảnh quan, khí hậu, các giá trị văn hóa lịch sử. Các khu bảo tồn
thiên nhiên, các vườn quốc gia như Pù Mát, Phong Nha – Kẻ Bàng, Bạch
Mã, Bà Nà, Yok Don, Cát Tiên, Dakina – Suối Vàng, U Minh, Côn
Đảo…Hệ thống bãi biển, đảo kéo dài từ Trà Cổ đến Hà Tiên, từ Cô Tô đến
Phú Quốc cũng được nhìn nhận như nguồn tài nguyên có giá trị đặc trưng
cho hoạt động du lịch sinh thái.
Nằm trong hệ thống các khu rừng ngập mặn ở Việt Nam, rừng ngập
mặn Cần Giờ đã được UNESSCO công nhận là khu dự trữ sinh quyển của
thế giới. Với điều kiện môi trường đặc biệt, hệ sinh thái ở đây là hệ sinh
thái
trung gian với rất nhiều loài động thực vật khác nhau. Có một số loài có
tên trong sách đỏ Việt Nam như: Tắc kè, trăn đất, cá sấu hoa cà, rắn cạp
nong,…Từ năm 2000, khu du lịch sinh thái Vàm Sát nằ m trong vùng lõi
của khu dự trữ sinh quyển Cần Giờ được thành lập. Đến tháng 2/2003 tổ
chức du lịch thế giới công nhận khu du lịch Vàm Sát là một trong hai khu
du lịch sinh thái phát triển của thế giới.
Tuy nhiên, trong quá trình xây dựng và phát triển khu du lịch sinh
thái rừng ngập mặn Cần Giờ có nhiều vấn đề đặt ra, như: môi trường, giao
thông vận tải, nhân lực…Vì vậy, đề tài “ PHÁT TRIỂN DU LỊCH SINH
THÁI TẠI KHU DỰ TRỮ SINH QUYỂN RỪNG NGẬP MẶN CẦN
GIỜ” trên cơ sở phân tích hiên trạng du lịch sinh thái tại rừng ngập mặn
5
Cần Giờ đưa ra một số kiến nghị nhằ m giải quyết các vấn đề đặt ra trước
yêu cầu phát triển du lịch bền vững như vấn đề bảo vệ môi trường đặc thù,
xây dựng đội ngũ cán bộ quản lý và các vấn đề về cộng đồng xã hội tại nơi
xây dựng khu du lịch sinh thái….Qua đề tài lần này hy vọng sẽ mang đến
một con đường phát triển mới trên nguyên tắc bảo tồn thiên nhiên cho rừng
ngập mặn Cần Giờ. Đồng thởi góp phần quảng bá cho du lịch Cần Giờ -
Thành Phố Hồ Chí Minh nói riêng và du lịch sinh thái nước ta nói chung.
2. MỤC TIÊU VÀ NHIỆM VỤ CỦA ĐỀ TÀI
2.1. MỤC TIÊU CỦA ĐỀ TÀI
- Nghiên cứu tổng quan về du lịch sinh thái rừng ngập mặn ở huyệ n
Cần Giờ, Thành phố Hồ Chí Minh.
- Đánh giá thực trạng phát triển du lịch sinh thái rừng ngập mặn ở
Cần Giờ.
- Đề ra những giải pháp cho sự phát triển du lịch sinh thái nói
chung và du lịch sinh thái rừng ngập mặn ở Cần Giờ nói riêng.
2.2. NHIỆM VỤ CỦA ĐỀ TÀI
- Tìm kiếm và thu thập thông tin chính xác và đầy đủ để phục vụ
cho việc trình bày và làm sáng tỏ đề tài.
- Sau khi thu thập thông tin đầy đủ, sẽ tiến hành tổng hợp và phân
tích tài liệu để hoàn thành đề tài.
3. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VỊ NGHIÊN CỨU
3.1. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU
- Lịch sử hình thành khu du lịch sinh thái sinh quyển rừng ngập
mặn Cần Giờ.
6
- Điều kiện tự nhiên và điều kiên kinh tế xã hội của khu du lịch
sinh thái rừng ngập mặn Cần Giờ.
- Các tiề m năng phát triển du lịch sinh thái ở Cần Giờ, từ đó để
khai thác hợp lý và ứng dụng vào việc phát triển du lịch sinh thái ở đây.
3.2. PHẠM VI NGHIÊN CỨU
- Khu du trữ sinh quyển rừng ngập mặn huyện Cần Giờ, Thành
phố Hồ CHí Minh.
4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
- Thu thập thông tin, tài liệu thứ cấp về lịch sử hình thành, điề u
kiện tự nhiên, kinh tế -xã hội và đặc biệt là nét đặc trưng của khu du lịch
sinh thái Cần Giờ qua sách báo, internet, các luận văn tiến sĩ, thạc sĩ…
- Phương pháp phân tích, tổng hợp.
- Phương pháp thực địa.
5. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
Trong thời gian gần đây, loại hình du lịch sinh thái đang được
nhiều du khách quan tâm, đặc biệt là sự quan tâm của các nhà kinh doanh
du lịch. Các công trình nghiên cứu về du lịch sinh thái luôn thu hút các
chuyên gia về du lịch. Dưới đây là tổng quan tình hình nghiên cứu về du
lịch sinh thái trên thế giới và ở Việt Nam.
5.1. TRÊN THẾ GIỚI
Từ những năm 1990 trở lại đây, các chương trình nghiên cứu du
lịch sinh thái khá phổ biến trên thế giới, đặc biệt là ở các nước Châu Á-
Thái Bình Dương, Đông Nam Á. Ta có thể kẻ tên một số chương trình
nghiên cứu của Hội Du lịch sinh thái ( 1992-1993 ); chương trình môi
7
trường Liên hợp quốc ( 1979 ), Tổ chức du lịch thế giới ( 1994 ), đặc biệt
là các công trình nghiên cứu của Burns, Holden ( 1995 ); PATA ( 1993 );
Cater ( 1993 ); Glaser ( 1996 ); wright ( 1993 ). Đáng chú ý là công trình
nghiên cứu “ Du lịch sinh thái hướng dẫn cho các nhà lập kế hoạch và
quản lý “ của Kreg Lindberg ( 1999 ) và các chuyên gia của Hội Du lịch
sinh thái quốc tế. Những công trình nghiên cứu trên đã tạo cơ sở khoa học
và mở hướng cho việc nghiên cứu du lịch sinh thái ở Việt Nam.
5.2. Ở VIỆT NAM
Ngành du lịch ở Việt Nam chỉ thực sự phát triển trong khoảng 20
năm trở lại đây. Chính vì vậy việc nghiên cứu về các vấn đề du lịch vẫn
còn hạn chế, đặc biệt là vấn đề du lịch sinh thái.
Trong những năm qua, các công trình nghiên cứu như “ Đánh giá
tài nguyên du lịch Việt Nam “ do Viện nghiên cứu và Phát triển Du lịch;
công trình “ Đánh giá và khai thác các điều kiện tự nhiên và tài nguyên
thiên nhiên huyện Ba Vì ( Hà Tây ) phục vụ mục đích du lịch “ của Phó
tiến sĩ Đặng Duy Lợi( 1992 ); công trình “ Những định hướng lớn về phát
triển du lịch Việt Nam theo các vùng lãnh thổ “ của Tổng cục du lịch (
1993 ); và công trình “ Thiết kế các tuyến điể m du lịch trong và ngoài TP.
Hồ Chí Minh đến năm 2010 “ của công ty Du lịch Sài Gòn Tourist (1995 )
chỉ mới phác họa lên bức tranh du lịch ở Việt Nam và một phần nào đó
đánh giá chung hiện trạng phát triển du lịch ở trong nước, nhưng chưa nói
rõ về loại hình du lịch sinh thái.
Bên cạnh đó, trong những năm gần đây,ở nước ta đã xuất hiện các
công trình nghiên cứu về du lịch sinh thái.
8
Năm 1995, Viện nghiên cứu Phát triển du lịch đã thực hiện
đề tài “ Hiện trạng và những định hướng cho công tác qui
hoạch phát triển du lịch vùng ĐBSCL ( 1996-2010 ) với mục
tiêu xác lập cơ sở khoa học cho quy hoạch phát triển du lịch
và đề xuất phương hướng phát triển du lịch vùng ĐBSCL
cùng các phương án phát triển cụ thể. Nghiên cứu này căn cứ
vào tiề m năng du lịch đã đề xuất các loại hình du lịch vùng
ĐBSCL như du lịch sinh thái, du lịch sông nước, tham quan,
vui chơi giải trí và du lịch biển, nhưng chưa nghiên cứu sâu
về loại hình du lịch sinh thái cụ thể.
Cho đến năm 1998 đã có công trình nghiên cứu của Phan
Huy Xu và Trần Văn Thanh về “ Đánh giá tài nguyên du lịch
tự nhiên và định hướng khai thác du lịch sinh thái ở ĐBSCL
“. Công trình nghiên cứu này đã xây dựng cơ sở khoa học
cho việc thiết kế các điểm, tuyến, cụm du lịch sinh thái ở
vùng ĐBSCL. Các tác giả đã thiết kế các sản phẩm du lịch
sinh thái đa dạng nhằm phát triển du lịch bền vững…
Năm 2000, bài báo cáo khoa học về “ Định hướng qui hoạch
du lịch sinh thái tự nhiên vùng ĐBSCL “ của Trần Văn
Thành và Phạ m Thị Ngọc đã điều tra bổ sung các điểm du
lịch sinh thái , thiết kế các tuyến , cụm du lịch sinh thái tự
nhiên vùng ĐBSCL.
Năm 2001, công trình nghiên cứu luận văn thạc sĩ của Ngô
Văn Phong về “ Phân tích cảnh quan vùng ven biển Bà Rịa-
9
Vũng Tàu và giải pháp quản lí, phát triển cảnh quan thiên
nhiên để phục vụ cho du lịch sinh thái “. Tác giả đã ứng
dụng phương pháp luận trong phân tích cảnh quan để cung
cấp những cơ sở khoa học cho việc tổ chức không gian du
lịch sinh thái theo 3 vùng với 4 cụm du lịch sinh thái và đề
xuất các giải pháp quản lí du lịch sinh thái về cơ chế quản lí,
thị trường, quy hoạch, đào tạo, xã hội.
Gần đây, Phân viện điều tra qui hoạch rừng II đã xây dựng
nhiều dự án đầu tư phát triển Vườn Quốc Gia, các khu Bảo
tồn thiên nhiên nhằm bảo tồn giá trị đa dạng sinh học và khai
thác du lịch sinh thái ở vùng Tây Nguyên, Đông Nam Bộ và
ĐBSCL, trong đó có các Vườn Quốc Gia Tràm Chim ( 1999
), Phú Quốc ( 2001 ), U Minh Thượng ( 2001 ), khu Bảo tồ n
thiên nhiên Lung Ngọc Hoàng ( 2002 ). Các dự án này đã
phác thảo các sản phẩ m du lịch sinh thái cần được đưa vào
khai thác du lịch sinh thái.
Nhìn chung các công trình nghiên c ứu trên đã phần nào thể hiệ n
được hiện trạng du lịch sinh thái ở Việt Nam. Tuy nhiên, các công trình
nghiên cứu này chưa đi sâu vào mô hình du lịch sinh thái, bên cạnh đó
cũng chưa nghiên cứu rõ về du lịch sinh thái ,đặc biệt ở Cần Giờ.
10
PHẦN NỘI DUNG
CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN VỀ DU LỊCH VÀ DU LỊCH
SINH THÁI
1.1. DU LỊCH
1.1.1. KHÁI NIỆM DU LỊCH
Khoa học kĩ thuật ngày càng phát triển, xã hội có nhiều tiến bộ hơn
trước, chính vì vậy việc thỏa mãn nhu cầu của con người trong cuộc sống
ngày nay là rất cao và cần thiết. Sau khoảng thời gian làm viêc và học tập
căng thẳng, con người muốn tự thưởng cho mình những chuyến du lịch. Từ
xa xưa, du lịch đã được xem là một sở thích, hay niềm đam mê của con
người. Đó là sự khám phá những vùng đất mới, những nền văn hóa mớ i
hay đơn giản chỉ là sự nghỉ dưỡng. Tuy nhiên, trước đây du lịch có thể chỉ
dành cho những người trong giới quý tộc, thượng lưu. Nhưng ngày nay, du
lịch đã được phát triển rộng hơn, nó không chỉ dành cho một tầng lớp nào
cả, mà nó đã trở thành một nhu cầu không thể thiếu trong đời sống văn hóa
xã hội của tất cả mọt người trên trái đất này. Không chỉ góp mặt vào đời
sống xã hội, du lịch còn được xem là một ngành kinh tế quan trọng của
một số quốc gia phát triển hiện nay. Có thể nói rằng, du lịch là một ngành
công nghiệp-công nghiệp du lịch-và nó chỉ đứng sau ngành công nghiệp
dầu khí và công nghiệp ô tô. Nguồn lợi mà du lịch đem về có thể vực dậy
nền kinh tế đang ốm yếu của các nước đang phát triển hiện nay. Vậy du
11
lịch được định nghĩa như thế nào? Đó cũng là một câu hỏi đang được bàn
luận nhiều và đến nay vẫn chưa được thống nhất.
Trong ngôn ngữ của nhiều quốc gia, thuật ngữ “ du lịch “ bắt
nguồn từ tiếng Hy Lạp với ý nghĩa là đi một vòng. Thuật ngữ này được La
Tinh hóa thành “ tornus “ và sau đó được mỗi quốc gia chuyển đổi thành
những ngữ khác nhau. Chẳng hạn như : tourisme ( tiếng Pháp ), tourism (
tiếng Anh ), mypuzy ( tiếng Nga )…Ngày này ta thường bắt gặp thuật ngữ
“ tourist ” (trong tiếng Anh cũng có nghĩa là du lịch ). Theo Robert
Lanquar, từ “ tourist “ lần đầu tiên xuất hiện trong tiếng Anh vào khoảng
những năm 1800.
Ở mỗi quốc gia đều có những quan niệm thật lý thú về du lịch.
Không quan niệm nào giống quan niệm nào, mỗi quan niệm đều thể hiệ n
một phần nào đó về du lịch. Trong Tiếng Việt, thuật ngữ “ tourist “ được
dịch thông qua tiếng Hán có nghĩa như sau: du là đi chơi, lịch là từng trải.
Còn người Trung Quốc gọi “ tourist “ là du lãm, tức là để nâng cao nhậ n
thức. Từ góc độ là người đầu tiên kinh doanh du lịch, Thomas Cook cho
rằng du lịch giúp cho du khách thụ hưởng những hứng thú tình cảm xã hội
cao nhất, là tổ chức mà người ta phải dành cho nó những trách nhiệ m lớn
nhất. Du lịch đối với người Nhật là một “ ngành công nghiệp tin tức “, có
thể phản ánh tình thế chính trị, nếp sống xã hội và những thay đổi về mặt
tài chính. Đặt biệt để nhấn mạnh sự giao tiếp giữa người với người trong
du lịch, người Anh coi trọng sự tiếp đãi nhiệt tình, nên gọi du lịch là “
ngành lễ tân với một nhiệt tình tốt đẹp “. Xuất thân từ một quốc gia đứng
đầu về kinh tế và tài chính, người Mỹ cho rằng những cuộc khủng hoảng
12
về mặt chính trị, kinh tế, xã hội như các cuộc nội chiến, các cuộc chiến
tranh trong khu vực, nạn khủng bố, việc tăng giá xăng dầu, cùng với những
thiên tai như bão lụt, động đất, núi lửa… đều có tác động trực tiếp đến du
lịch, vì thế mà học gọi du lịch là “ ngành công nghiệp béo bệu “. Còn
người Nam Tư thì xem du lịch là “ tấm hộ chiếu đi đến một thế giới hòa
bình “. Mỗi quan niệm của mỗi quốc gia là mỗi khía cạnh của du lịch.
Nhung nếu nhìn một cách tổng quát, tập hợp những quan niệm này thi ta sẽ
thấy rõ hơn về khái niệm du lịch.
Tuy nhiên trong vòng 6 thập kỉ vừa qua, kể từ khi thành lập Hiệp
hội quốc tế các tổ chức du lịch IUOTO ( International of Union Official
Travel Organization ) năm 1925 tại Hà Lan, khái niệ m du lịch luôn luôn
được tranh luận. Trong những hoàn cảnh ( thời gian, không gian ) khác
nhau, dưới mỗi góc độ nghiên cứu khác nhau, mỗi quốc gia và mỗi nhà
nghiên cứu đều có những cách hiểu khac nhau về khái niệ m du lịch. Một
người nghiên cứu về du lịch đã từng nhận định rằng :” Đối với du lịch có
bao nhiêu tác giả nghiên cứu thì có bấy nhiêu định nghĩa”. Đầu tiên du lịch
được hiểu là việc đi lại của một cá nhân hay một nhóm người rời khỏi chỗ
ở của mình để đi đến những khu vực xung quanh để nghỉ ngơi, thư giãn,
khám phá những điều mới lạ hay để chữa bệnh. Bên cạnh đó cũng còn rất
nhiều những khái niệ m khác nhau. Nhà nghiên cứu học Ausher và Viện sĩ
Nguyễn Khắc Viện đã đưa ra những khái niệm về du lịch khá ngắn gon và
xúc tích. Ausher định nghĩa rằng “ du lịch là nghệ thuật đi chơi của các cá
nhân “, còn Viện sĩ Nguyễn Khắc Viện thì cho rằng “ du lịch là sự mở rộng
không gian văn hóa của con người “. Trong quyển sách “ Du lịch và kinh
13
doanh du lịch “, PTS Trần Nhạn đã đưa ra khái niệm về du lịch như sau “
Du lịch là quá trình hoạt động của con người rời khỏi quê hương mình đến
một nơi khác với mục đích chủ yếu là được thẩm nhận những gái trị vật
chất và tinh thần đặc sắc, độc đáo, khác lạ với quê hương, không nhằ m
mục đích sinh lời được tính bằng đồng tiền “. Dưới góc độ nghiên cứu của
những nhà kinh tế, khái niệm du lịch được hiện lên là một ngành kinh tế
hiện đại, một ngành công nghiệp không khói. Du lịch đối với họ là một
ngành kimh tế đem lại lợi nhuận rất lớn nếu biết khai thác hết tiề m năng
của nó.
Trong từ điển Bách khoa Toàn thư Việt Nam ( tập 1, Hà Nội,
1996), khái niệm du lịch được chia thành 2 nội dung. Trước hết, du lịch là
một ngành nghỉ dưỡng sức, tham quan tích cực của con người ngoài nơi cư
trú với mục đích nghỉ ngơi, giải trí, tham quan những danh lam thắng cảnh,
di tích lịch sử , công trình văn hóa nghệ thuật…Về mặt kinh tế -xã hội, du
lịch được xem là một ngành kinh doanh tổng hợp có hiệu quả cao về nhiều
mặt, nâng cao hiểu biết về thiên nhiên, truyền thống lịch sử và văn hóa dân
tộc, từ đó góp phần làm tăng thêm tình yêu quê hương đất nước, đối vớ i
người nước ngoài là tình hữu nghị với dân tộc mình. Ngoài ra du lịch còn
là một lĩnh vực kinh doanh giải trí mang lại hiệu quả cao, có thể coi là hình
thức xuất khẩu hàng hóa và dịch vụ tại chỗ.
Như vậy, khái niêm du lịch có thể được xác định như sau : “ Du
lịch là một dạng hoạt động của dân cư trong thời gian rỗi liên quan đến sự
di chuyển và lưu lại tạ m thời bên ngoài nơi cư trú thường xuyên nhằm nghỉ
ngơi, chữa bệnh, phát triển thể chất và tinh thần, nâng cao trình độ nhậ n
14
thức – văn hóa hoặc thể thao kèm theo việc tiêu thụ những giá trị về tự
nhiên, kinh tế và văn hóa ( I.I Pirogionic, 1985 ).
1.1.2. CÁC LOẠI HÌNH DU LỊCH
1.1.2.1. TRÊN THẾ GIỚI
Hoạt động du lịch có tính đa dạng và phong phú. Có nhiều cách để
phân loại loại hình du lịch, ở những góc độ khác nhau ta có những tiêu
chí khác nhau để phân biệt. Theo Đại từ điển bách khoa toàn thư-
wikipedia, các loại hình du lịch được phân loại như sau:
*Du lịch mạo hiể m ( Adventure tourism ): là loại hình du lịch liên
quan đến hoạt động khám phá những miền đất xa xôi hẻo lánh, hứa hẹn
những cuộc phiêu lưu và những điều bất ngờ. Khi giới trẻ có khuynh
hướng muốn trải qua những cảm giác mạnh, những kinh nghiệm bất
ngờ, khác với những kì nghỉ truyền thống thì du lịch mạo hiể m là lựa
chon số một cho họ. Ngày nay, loại hình du lịch nay đang được phát
triển rộng trên thế giới, đặc biệt là ở các nước Phương Tây. Tuy nhiên
du lịch mạo hiểm cũng rất kén các du khách, nó đòi hỏi ở du khách khả
năng chịu đựng và một mức độ dũng cảm nào đó vì nó rất nguy hiể m
cho tính mạng của những du khách.
*Du lịch nông trại hay làng quê ( Agritourism ): là những tour d u
lịch mà điểm đến của nó là những nông trại hay một làng quê diển hình.
Tham gia tour du lịch này sẽ giúp cho bạn hiểu rõ về cuộc sống cũng
như công việc của những bác nông dân.
15
*Du lịch ghế bành ( Amchair Tourism ) hay còn gọi là du lịch ảo
(virtual Tourism ) là hình thức mà ban không phải đi đâu khỏi chỗ ở của
bạn. Nếu bạn có một chiếc ti vi hay một chiếc may vi tính nối mạng bạ n
sẽ có thể có những chuyến du lịch đến những nơi ban muốn ngay tại nhà
của bạn.
*Du lịch văn hóa ( Cultural tourism ) là loại hình phổ biến trong du
lịch, tập trung mối quan tâm đến một quốc gia hay một vùng đất nào đó
chủ yếu dưới góc độ văn hóa. Du lịch văn hóa bao gồm các tuyến du
lịch đến một đô thị có một bề dày lịch sử hoặc những thành phố lớn
cùng các công trình văn hóa của nó như các viện bảo tàng, nhà
hát…Hình thức này cũng bao gồ m, mặc dù không phổ biến lắ m, việc
đưa các du khách đến những vùng hẻo lánh để dự các lễ hội ngoài trời,
đi thăm những nơi ở của các danh nhân văn hóa, những công trình kiế n
trúc hay những thắng cảnh thiên nhiên được biết đến và ca ngợi qua văn
chương hội họa. Thông thường, du khách có hứng thú thưởng thức các
giá trị văn hóa sẽ đi du lịch thường xuyên hơn, ổn định hơn các du
khách có những mục đích khác.
*Du lịch đến những điể m bị thảm họa ( Disaster Tourism ) lả loạ i
hình du lịch mà những du khách vì sự hiếu kì đã tìm đến những nơi đã
từng xảy ra những vụ thả m họa lịch sử.
*Du lịch sinh thái (Ecotourism) là loại hình du lịch trong đó hệ sinh
thái vừa có ý nghĩa môi trường vừa có ý nghĩa xã hội. Nó được định
nghĩa cả với tư cách là một trào lưu xã hội vừa lẫn lĩnh vực kinh doanh
du lịch.
16
*Du lịc đào tạo ( Educational tourism ) là hoạt động đưa khách đế n
một nơi nào đó để học một khóa ngắn hạn về lĩnh vực nào đó, vd như
nấu ăn,làm nghề thủ công…
*Du lịch đánh bài (Gambling Tourism ) phổ biến ở một số thành
phố như Atlantic City, Las Vegas, Macau hoặc Monte Carlo với mục
đích chơi bài trong các sòng bài nổi tiếng ở đây.
*Du lịch di sản (Heritage Tourism ) là những cuộc tham quan đến
những địa danh có tính chất lịch sử, các di sản thiên nhiên, di sản văn
hóa…
*Du lịch sức khỏe ( Health Tourism ) : mục đích chính của những
tour du lịch này và vấn đề sức khỏe. Du khách tham gia những tour này
để được đến những nơi mà học có thể được điều trị hoặc tham gia vào
những cuộc thi để giảm cân…
*Du lịch balo ( backpacking tourism ) là loại hình du lịch của
nhũng người trẻ tuổi muốn sự độc lập. Với một chiếc balo gon nhẹ, họ
đi du lịch với một kinh phí có hạn nhưng đầy thú vị.
*Du lịch y tế (Medical tourism ) là loại du lịch kết hợp với chữa
bệnh với việc tham quan, nghỉ ngơi và thưởng lãm những cảnh đẹp tại
một địa điểm du lịch nào đó.
*Du lịch khu vực (Regional tourism )
*Du lịch thể thao ( Sport tourism ) gắn liền với các sự kiên thể
thao.
*Du lịch vũ trụ (Space tourism ) là một loại hình du lịch mới nổ i
lên trong những năm gần đây do nhu cầu của một số nhà tỷ phú. Họ
17
muốn được tận hưởng những điều khác thường khi được bay lên các vì
sao và các hành tinh khác trong vũ trụ. Mỗi tour du lịch này khá là tốn
kém.
* Du lịch thời trang (Fashion tourism ) thường được tổ chức ở Pari
(Pháp) hay Bắc Kinh (Trung Quốc), những tour du lịch này thường kết
hợp với những sự kiện thời trang, và kết hợp với việc mua sắm ‘hàng
hiệu’.
* Điện ảnh đi trước du lịch theo sau: thăm trường quay, rạp chiếu
phim công nghệ cao, gặp gỡ thần tượng điện ảnh…
Ngoài các du lịch trên, ở mỗi quốc gia đều có cho mình những đặc
trưng của các loại hình du lịch.
1.1.2.2. Ở VIỆT NAM
Đối với nhiều quốc gia, nhiều địa phương, ngành du lịch đã và
đang trở thành kinh tế mũi nhọn. Hoạt động của du lịch phát triển theo
hướng bền vững mang lại những lợi ích thiết thực cho cộng đồng, chẳng
những không phá hủy hoặc làm suy thoái các nguồn tài nguyên du lịch,
mà còn đóng góp vào sự tăng trưởng về kinh tế, xã hội và môi trường.
Chính vì vậy, việc đa dạng hóa các loại hình du lịch đang là nỗ lực
của các nước trên thế giới nhằm hấp dẫn du khách, trong đó Việt Nam
cũng không ngoại lệ, nhất là khi chúng ta đang nhắm tới những mục tiêu
vào năm 2010: Thủ đô cùng cả nước long trọng kỷ niệ m 1000 năm
Thăng Long - Hà Nội
Nằm trong khu vực Đông Nam Á, Việt Nam được thiên nhiên ban
tặng nguồn tài nguyên du lịch phong phú, đa dạng với những danh lam,
18
thắng cảnh nổi tiếng. Bên cạnh đó, lịch sử hàng ngàn năm dựng nước và
giữ nước của cha ông đã để lại cho chúng ta những di tích lịch sử- văn
hóa quý giá. Bởi vậy loại hình du lịch đã và đang phát triển đầu tiên phả i
kể đến là:
* Tham quan di tích - thắng cảnh như: Vịnh Hạ Long, động Phong
Nha, đền Ngọc Sơn, và hồ Hoàn Kiế m, chùa Trấn Quốc và Hồ Tây…
* Du lịch lễ hội: Festival Huế, hội chùa Hương, hội Lim…Du lịch
phố cổ: Hội An, Hà Nội, phố Hiến - Hưng Yên…
* Du lịch sinh thái: Nhà vườn Huế, bãi biển Lăng Cô, rừng Cúc
Phương, hồ Ba Bể…
* Du lịch nghỉ dưỡng và chữa bệnh: tắm nước khoáng Kim Bôi - Hòa
Bình, nhà nghỉ ở Phan Thiết, Nha Trang, châm cứu ở Hà Nội…
* Du lịch MICE, tức là loại hình du lịch theo dạng gặp gỡ xúc tiến,
hội nghị, hội thỏa, du lịch chuyên đề ở Vũng Tàu, Đà Nắng…
* Du lịch dựa vào cộng đồng vì người nghèo nhằ m mục tiêu xóa đói
giả m nghèo như ở Hà Nội, Lào Cai, Sa Pa…
*Du lịch hoa ở Đà Lạt, Hà Nội, TPHCM…
*Tham quan các trại điêu khắc ở Huế, Đà Nẵng, Phú Thọ…
* Du lịch bụi bằng xe đạp, xe máy, ô tô buýt, xích lô ở Hà Nội, xe
trâu ở làng gốm Bát Tràng, cưỡi ngựa ở Lâm Đồng, cưỡi voi ở Tây
Nguyên, du thuyền trên sông Hồng, sông Cửu Long…
*Du lịch cuối tuần ở TPHCM, Hà Tây, Vũng Tàu…
*Du lịch tuần trăng mật ở Đà Lạt, Sa Pa, Tam Đảo…
*Du lịch tham quan các bảo tàng ở các thành phố lớn.
19
