Đề cương ngoại bụng: Ung thư đại-trực tràng
Câu hỏi:
1. Biện luận chẩn đoán ung thư đại tràng
2. Chẩn đoán phân biệt K đại tràng với những bệnh nào
3. Biến chứng của ung thư đại tràng
4. Điều trị ngoại khoa K đại tràng: Nguyên tắc và các phương pháp phẫu thuật...
Đề cương y học
Ngoại bụng: Ung thư đại-
trực tràng
§C Ngo¹i bông Ung th− ®¹i trùc - trµng
Ung th− ®¹i - trùc trµng(§TT)
C©u hái
1. BiÖn luËn chÈn ®o¸n ung th− ®¹i trµng?
2. ChÈn ®o¸n ph©n biÖt K ®¹i trµng víi nh÷ng bÖnh nµo?
3. BiÕn chøng cña ung th− ®¹i trµng?
4. §iÒu trÞ ngo¹i khoa K ®¹i trµng: Nguyªn t¾c vµ c¸c ph−¬ng ph¸p phÉu thuËt?
5. C¸c tai biÕn vµ biÕn chøng trong PT K ®¹i trµng?
6. C¬ chÕ bÖnh sinh cña K ®¹i- trùc trµng?
7. ChÈn ®o¸n sím UT§TT b»ng sµng läc nh÷ng bÖnh nh©n kh«ng triÖu chøng?
8. Ph©n lo¹i gi¶i phÉu vµ giai ®o¹ncña K §T?
9. Gi¸ trÞ c¸c dÊu hiÖu sinh häc chÈn ®o¸n K §T?
10. BiÖn luËn chÈn ®o¸n K trùc trµng(TT)?
11. ChÈn ®o¸n ph©n biÖt K TT?
12. BiÕn chøng cña K TT?
13. Nguyªn t¾c vµ chØ ®Þnh ®iÒu trÞ K trùc trµng?
14. Nguyªn t¾c vµ c¸c ph−¬ng ph¸p phÉu thuËt K TT?
15. C¸c tai biÕn vµ biÕn chøng cña phÉu thuËt c¾t trùc trµng
16. HMNT: môc ®Ých, yªu cÇu vµ chØ ®Þnh?
17. Nªu c¸c lo¹i HMNT?
18. S¨n sãc sau mæ bÖnh nh©n cã HMNT?
19. C¸c biÕn chøng cña HMNT
20. §ãng HMNT: ®iÒu kiÖn, thêi gian, c¸c kü thuËt
C©u 1. BiÖn luËn chÈn ®o¸n ung th− ®¹i trµng:
1. L©m sµng:
* C¬ n¨ng:
- §au bông:
+ U§TP: ®au nhÑ m¬ hå vÒ sau ®au c¬n kÌm ch−íng bông vµ n«n, c¬n ®au gi¶m dÇn
hoÆc hÕt khi bn trung tiÖn(HC Koenig)
+ U§TT: C¬n ®au ®¹i trµng thùc sù
Ng. quang toµn_dhy34 -1-
§C Ngo¹i bông Ung th− ®¹i trùc - trµng
- Rèi lo¹n tiªu ho¸:
+ U§TP: Øa láng
+U§TT: t¸o láng xen kÏ
- §¹i tiÖn ra m¸u:
+ U§TP: Øa ph©n ®en
+ U§TT sigma: Øa m¸u t−¬i lÉn nhÇy
* Thùc thÓ:
- Cã thÓ cã t¾c ruét, b¸n t¾c
- Sê thÊy khèi u: ch¾c, ranh giíi râ, bë kh«ng ®Òu, ®au Ýt, di ®éng hoÆc Ýt di ®éng
- Th¨m trùc trµng cã thÓ sê thÊy khèi u ë cña ®¹i trµng sigma tôt xuèng tói cïng
Douglas
- C¸c triÖu chøng cña di c¨n xa: h¹ch Troisier, di c¨n buång trøng, gan...
* Toµn th©n: gÇy sót, ch¸n ¨n mÖt mái, thiÕu m¸u
2. CËn l©m sµng:
* XQ:
- Chôp ®¹i trµng c¶n quang hoÆc chôp c¶n quang kÐp(b¬m thuèc+b¬m h¬i ®¹i
trµng)
H×nh ¶nh K ®¹i trµng:
+ HÑp lßng ®¹i trµng, chÝp hÑp hoµn toµn cã h×nh ngän nÕn
+ HÑp ch−a hoµn toµn: h×nh nham nhë, h×nh khuyÕt
+ H×nh c¾t côt gÆp trong t¾c ruét do UT§T: khÈu kÝnh ®¹i trµng hÑp dÇn vµ thuèc bÞ dõng
l¹i hoµn toµn
Chôp ®èi quang kÐp cã thÓ ph¸t hiÖn ®−îc c¸c tæn th−¬ng nhá. X¸c ®Þnh tÝnh chÊt ¸c tÝnh
c¨n cø: bÒ mÆt tæn th−¬ng kh«ng ®Òu, ®¸y réng h¬n chiÒu cao, thµnh ®¹i trµng phÝa ®èi
diÖn lâm
C¸c h×nh ¶nh nµy ph¶i cã vµ kh«ng thay ®æi trªn nhiÒu phim vµ phim chôp nhiÒu lÇn
c¸ch xa nhau míi cã gi¸ trÞ
* Soi ®¹i trµng víi èng mÒm vµ sinh thiÕt:
3. TiÒn sö : bÖnh ë ®¹i trµng, yÕu tè gia ®×nh vµ bÖnh nh©n >40 tuæi
Ng. quang toµn_dhy34 -2-
§C Ngo¹i bông Ung th− ®¹i trùc - trµng
Ung th− manh trµng
Ung th− ®¹i trµng lªn cã dÊu hiÖu b¸n lång Chaou(mòi tªn)
Ng. quang toµn_dhy34 -3-
§C Ngo¹i bông Ung th− ®¹i trùc - trµng
Ung th− ®¹i trµng lªn Ung th− ®¹i trµng sigma cã dÊu
hiÖu b¸n t¾c Chaou
Ung th− ®¹i trµng sigma
Ung th− ®¹i trµng ngang gãc l¸ch
Ng. quang toµn_dhy34 -4-
§C Ngo¹i bông Ung th− ®¹i trùc - trµng
K ®¹i trµng sigma trªn phim chôp ®èi quang kÐp
Ung th− manh trµng:
Vïng æ khuyÕt thuèc nham nhë nh− hét t¸o ë manh trµng. Manh trµng hÑp(narrow)
Ng. quang toµn_dhy34 -5-
§C Ngo¹i bông Ung th− ®¹i trùc - trµng
K ®¹i trµng lªn trªn phim chôp ®èi quang kÐp: KhuyÕt thuèc nham nhë lÖch
t©m(concentric)
H×nh ¶nh soi K ®¹i trµng: khèi u sÇn sïi cã loÐt
Ng. quang toµn_dhy34 -6-
§C Ngo¹i bông Ung th− ®¹i trùc - trµng
1 2 3
H×nh ¶nh m« bÖnh häc ung th− ®¹i trµng: 1,3- tÕ bµo biÓu m« ¸c tÝnh, 2-d¶i tÕ bµo biÓu
m« ¸c tÝnh
C©u 2. ChÈn ®o¸n ph©n biÖt:
1. C¸c khèi u lµnh ë ®¹i trµng
- PolÝp ®¹i trµng:L©m sµng chñ yÕu lµ Øa ra m¸u
Chôp c¶n quang khung ®¹i trµng: h×nh ¶nh polip lµ mét vËt s¸ng, bê râ, trßn ®Òu, rÊt di
®éng
Polip ®¹i trµng xuèng trªn phim chôp c¶n quang kÐp
Ng. quang toµn_dhy34 -7-
§C Ngo¹i bông Ung th− ®¹i trùc - trµng
Polip ®¹i trµng(phim chôp c¶n quang chôp lóc ®Çy thuèc)
- Lao ®¹i trµng:
Lao ®¹i trµng ngang: hÑp, loÐt ®¹i trµng(phim chôp c¶n quang)
Ng. quang toµn_dhy34 -8-
§C Ngo¹i bông Ung th− ®¹i trùc - trµng
Lao lµm hÑp ®¹i rµng ngang vµ ®¹i trµng lªn
LoÐt trong lao ®¹i trµng
Ng. quang toµn_dhy34 -9-
§C Ngo¹i bông Ung th− ®¹i trùc - trµng
TÕ bµo khæng lå trong nang
lao ë líp h¹ niªm m¹c
C¸c nang lao
H×nh ¶nh m« bÖnh häc lao ®¹i trµng
- C¸c khèi u kh¸c ë ®¹i trµng: u mì
§Ó chÈn ®o¸n ph©n biÖt soi ®¹i trµng sinh thiÕt
lµm m« bÖnh häc
2. Viªm ®¹i trµng m¹n: dùa vµo néi soi vµ
sinh thiÕt
*Chôp XQ c¶n quang: Cã thÓ thÊy h×nh ¶nh
viªm ®¹i trµng m¹n.
+ H×nh xÕp ®Üa.
+ H×nh bê th¼ng, bê kh«ng râ.
+ H×nh hai bê
*Soi ®¹i trµng: 2 lo¹i tæn th−¬ng
Viªm ®¹i trµng tr¸i m¹n tÝnh trªn
phim chôp ®èi quang kÐp: H×nh xÕp
®Üa
Ng. quang toµn_dhy34 - 10 -
§C Ngo¹i bông Ung th− ®¹i trùc - trµng
- Tæn th−¬ng viªm: niªm m¹c xung huyÕt, c¸c m¹ch m¸u c−¬ng tô thµnh tõng ®¸m,
hoÆc niªm m¹c ®¹i trµng b¹c mµu, mÊt ®é l¸ng bãng. T¨ng tiÕt nhÇy ë vïng niªm
m¹c bÞ tæn th−¬ng viªm. cã thÓ thÊy h×nh ¶nh nh÷ng chÊm ch¶y m¸u r¶i r¸c ë niªm
m¹c ®¹i trµng.
- Tæn th−¬ng loÐt: c¸c æ loÐt cã thÓ chØ lµ vÕt x−íc hoÆc trît niªm m¹c, cã æ loÐt thùc
sù s©u, bê ®Òu mÒm m¹i, ë ®¸y cã nhÇy, mñ, m¸u...
* M« bÖnh häc:Vi thÓ:
- Cã h×nh ¶nh viªm m¹n tÝnh: lymphocyte, tæ chøc bµo, t−¬ng bµo tËp trung hoÆc r¶i
r¸c ë líp ®Öm cña niªm m¹c.
- C¸c tuyÕn t¨ng sinh hoÆc th−a thít.
Tuú theo h×nh th¸i bÖnh lý cã thÓ thÊy:
- TÕ bµo t¨ng tiÕt nhÇy hoÆc teo ®Ðt.
- Liªn bµo phñ: t¨ng sinh hoÆc t¸i t¹o kh«ng hoµn toµn.
- Cã thÓ thÊy t¨ng tÕ bµo ë líp ®Öm.
3. §èi víi c¸c u ngoµi ®¹i trµng: u sau phóc m¹c, u m¹c treo, u buång trøng
CÇn chôp XQ c¶n quang ®¹i trµng, chôp b¬m h¬i sau phóc m¹c, soi ®¹i trµng, siªu ©m,
CT ®Ó chÈn ®o¸n ph©n biÖt
C©u 3. BiÕn chøng cña ung th− ®¹i trµng:
- T¾c ruét
- Apxe c¹nh khèi u
- Viªm phóc m¹c do thñng ®¹i trµng
- Rß ®¹i trµng
- Ch¶y m¸u
- Di c¨n
1. T¾c ruét: ung th− ë bÊt kú vÞ trÝ nµo ®Òu cã thÓ g©y t¾c ruét nh−ng ung th− ë ®¹i
trµng tr¸i(nhÊt lµ ë ®t gãc l¸ch vµ ®t sigma) bÞ biÕn chøng nµy nhiÒu h¬n
* LS vµ XQ bông kh«ng chuÈn bÞ: thÓ hiÖn lµ t¾c ruét thÊp
* Chôp khung ®¹i trµng c¶n quang: h×nh ¶nh c¾t côt
2. Thñng
Ýt gÆp nh−ng lµ rÊt nÆng v× bÖnh nh©n th−êng ë trong t×nh tr¹ng viªm phóc m¹c do nhiÒu
lo¹i vi khuÈn trong ®ã chñ yÕu lµ vi khuÈn yÕm khÝ
Ng. quang toµn_dhy34 - 11 -
§C Ngo¹i bông Ung th− ®¹i trùc - trµng
C¸c tr−êng hîp thñng ®Òu mæ, ®Õn muén ph¶i håi søc tèt tr−íc mæ
3. Apxe quanh khèi u:nhiÔm trïng khèi u gÆp ë ®¹i trµng ph¶i ®Æc biÖt lµ manh trµng
TC: HCNK, ®au t¹i khèi u, thµnh bông n¬i cã chç khèi u th−êng phï nÒ vµ tÊy ®á, Ên ®au
4. Rß ®¹i trµng:
Khèi u cã thÓ x©m lÊn vµo c¸c t¹ng l©n cËn vµ cã thÓ g©y rß néi t¹ng nh− rß vµo t¸ trµng,
d¹ dµy, ruét n«n, bµng quang…
XT: phÉu thuËt lµm mÊt ®−êng rß vµ XT khèi u
5. Ch¶y m¸u: ch¶y rØ r¶, tiÒm tµng lµm bÖnh nh©n thiÕu m¸u
6. Di c¨n: Di c¨n th−êng muén, chñ yÕu theo ®−êng b¹ch huyÕt, cßn cã thÓ theo ®−êng
m¸u vµ do sù x©m lÊn trùc tiÕp cña khèi u ®Õn c¸c c¬ quan l©n cËn
C©u 4. §iÒu trÞ ngo¹i khoa:
1. UT§T ch−a cã biÕn chøng: c¾t ®o¹n ®t vµ nèi ngay
* Nguyªn t¾c:
- Th¾t t¹m thêi c¸c m¹ch m¸u cho ®Õn khi lµm xong c¸c thñ thuËt trªn khèi u ®Ó h¹n chÕ
®Ó ®Ò phßng sù x©m nhËp cña tÕ bµo ung th− lan trµn theo m¹ch m¸u vµ ®−êng b¹ch
huyÕt
- Kh«ng nªn sê n¾n m¹nh vµo khèi u, nªn th¾t 2 ®Çu ®o¹n ruét cã khèi u ®Ó h¹n chÕ sù
lan trµn cña khèi u trong lßng ruét
- C¾t réng r·i c¸ch bê khèi u Ýt nhÊt 5cm, c¾t réng v× ph¶i vÐt h¹ch vµ th¾t c¸c cuèng
m¹ch nu«i s¸t gèc
- N¹o vÐt h¹ch triÖt ®Ó
- LËp l¹i l−u th«ng tiªu ho¸ thùc hiÖn trong cïng th× mæ nÕu ®t s¹ch
- Håi søc toµn th©n tèt tr−íc khi mæ: båi phô n−íc ®iÖn gi¶i, truyÒn m¸u, vµ ®¹m khi cÇn
thiÕt, ®iÒu trÞ c¸c bÖnh kÌm theo
- ChuÈn bÞ ®¹i trµng thËt s¹ch: tr−íc mæ 1 tuÇn cho bÖnh nh©n uèng kh¸ng sinh ®−êng
ruét, ¨n láng Ýt b· vµ thôt th¸o hµng ngµy
Lµm s¹ch ®¹i trµng b»ng Fortrans: pha 1 gãi vµ 1 lÝt n−íc s«i ®Ó nguéi uèng trong vßng
1h. Dïng 2-3 gãi, gãi cuèi uèng tr−íc phÉu thuËt 4h. −u ®iÓm lµ kh«ng g©y phï nÒn
niªm m¹c ruét mïi vÞ tr¸i c©y dÔ uèng. Kh«ng nªn dïng cho ng−êi cã thÓ tr¹ng suy yÕu
nÆng, suy tim, t¾c ruét ë trÎ em
2. C¸c phÉu thuËt:
Ng. quang toµn_dhy34 - 12 -
§C Ngo¹i bông Ung th− ®¹i trùc - trµng
- C¾t nöa ®¹i trµng ph¶i: c¾t bá 20-30cm håi trµng, ®¹i trµng lªn vµ nöa ph¶i ®¹i
trµng ngang
C§: khi khèi u ë manh trµng, ®¹i trµng lªn, ®¹i trµng gãc gan vµ u ë 1/3 ph¶i ®¹i trµng
ngang
- C¾t nöa ®¹i trµng tr¸i: c¾t tõ phÇn tr¸i cña ®¹i trµng ngang ®Õn hÕt ®¹i trµng sigma
C§: khèi u ë bÊt kú vÞ trÝ nµo cña ®¹i trµng tr¸i. §©y lµ phÉu thuËt nÆng
+ C¾t bá ®¹i trµng tr¸i cao: lµ c¾t bá 1/2 hay 1/3 tr¸i cña ®¹i trµng ngang vµ phÇn ®¹i
trµng xuèng.
C§: ®èi víi ung th− ®¹i trµng gãc l¸ch hoÆc ë ®¹i trµng xuèng
+ C¾t bá ®¹i trµng thÊp: lµ c¾t bá toµn bé ®¹i trµng sigma vµ cã thÓ 1 phÇn ®¹i trµng
xuèng
C§: K ®¹i trµng sigma
- C¸c PT kh¸c:
+ C¾t ®¹i trµng ngang: lÊy bá toµn bé ®¹i trµng ngang tõ gãc gan ®Õn gãc l¸ch
C§: K ë 1/3 gi÷a ®¹i trµng ngang
- C¾t toµn bé ®¹i trµng:
C§: UT§T ë nhiÒu vÞ trÝ, K ë 1/3 gi÷a ®¹i trµng ngang cã di c¨n h¹ch réng ë m¹c treo
Cã 3 PP:
+ C¾t håi ®¹i trµng b¶o tån ®o¹n xa cña trùc trµng vµ hËu m«n
+ C¾t ®¹i – trùc trµng víi më th«ng håi trµng kiÓu Brooke
+ C¾t ®¹i trµng + c¾t niªm m¹c trùc trµng vµ nèi håi trµng- èng hËu m«n
3. K ®¹i trµng cã biÕn chøng:
* T¾c ruét do K ®¹i trµng
- §èi víi K ®¹i trµng ph¶i:
+ NÕu t×nh tr¹ng bn cho phÐp vµ khèi u cã thÓ lÊy bá ®−îc th× c¾t 1/2 ®¹i trµng ph¶i + nèi
håi trµng- ®¹i trµng ngang(PT Quenu:nèi bªn bªn vµ dÉn l−u ®¹i trµng b»ng sonde
Malecot)
+ NÕu kh«ng ®−îc th× c¾t nöa ®¹i trµng ph¶i+ ®−a 2 ®Çu ra ngoµi lµm HMNT sÏ nèi håi -
®¹i trµng sau
- §èi víi K ®¹i trµng tr¸i: C¾t ®¹i trµng tr¸i 2 th× :
+ Lµm HMNT tr−íc khèi u vµ c¾t ®¹i trµng sau 10-15 ngµy khi ®t ®· chuÈn bÞ tèt
Ng. quang toµn_dhy34 - 13 -
§C Ngo¹i bông Ung th− ®¹i trùc - trµng
+ C¾t ®t tr¸i cÊp cøu vµ ®−a 2 ®Çu ®t lµm HMNT. Nèi ®t thùc hiÖn lÇn mæ sau
+ C¾t ®t sigma, kh©u kÝn ®Çu trùc trµng vµ lµm HMNT ë ®t xuèng(PT Harmann) ®èi víi
UT§T sigma
* Apxe quanh u:
XT: Tuú theo vÞ trÝ khèi apxe:
- Apxe ë ®¹i trµng ph¶i:Tuú theo thÓ tr¹ng bÖnh nh©n, tÝnh chÊt khèi u, t×nh tr¹ng bông
mµ cã thÓ phÉu thuËt:
+ C¾t bá nöa ®¹i trµng ph¶i vµ nèi håi trµng- ®¹i trµng ngang
+ C¾t bá nöa ®¹i trµng ph¶i vµ ®−a 2 ®Çu ®¹i trµng ra ngoµi khi thÊy nèi ngay kh«ng an
toµn
+ ChÝch dÉn l−u æ mñ sau ®ã c¾t bá nöa ®¹i trµng ph¶i hoÆc nèi håi trµng- ®¹i trµng
ngang
- Apxe ë ®¹i trµng tr¸i:
+ DÉn l−u æ apxe, xö trÝ khèi u ®¹i trµng thùc hiÖn ë th× sau
+ §iÒu kiÖn cho phÐp c¾t nöa ®¹i trµng tr¸i hay c¾t ®o¹n ®¹i trµng cã khèi u nh−ng kh«ng
nèi ngay mµ ®−a 2 ®Çu ®¹i trµng ra ngoµi nèi l−u th«ng ®¹i trµng sÏ thùc hiÖn ë th× 2
+ NÕu cã t¾c ruét kÌm theo nÕu kh«ng c¾t ®¹i trµng víi khèi u ®−îc th× ngoµi viÖc dÉn
l−u æ apxe ph¶i lµm HMNT hoÆc dÉn l−u manh trµng. Xö trÝ khèi u ë th× mæ sau
* Viªm phóc m¹c do thñng ®t: c¾t ®t cÊp cøu vµ ®−a 2 ®Çu ®t ra lµm HMNT. Nèi l−u
th«ng thùc hiÖn ë lÇn mæ sau
C©u 5. C¸c tai biÕn vµ biÕn chøng trong PT c¾t ®¹i trµng:
1. C¸c tai biÕn trong mæ:
- Trong c¾t ®¹i trµng ph¶i:
+ Tæn th−¬ng niÖu qu¶n ph¶i: do niÖu qu¶n gÇn ®¹i trµng ph¶i nhÊt lµ khi K th©m nhiÔm
vµo niÖu qu¶n
BP: tr−íc khi gi¶i phãng ®¹i trµng khái thµnh bông sau th× ph¶i béc lé t×m niÖu qu¶n
tr−íc
+ Tæn th−¬ng t¸ trµng: th−êng bÞ khi bãc t¸ch gi¶i phãng ®¹i trµng gãc gan vµ m¹c treo
cña nã
- Trong c¾t nöa ®¹i trµng tr¸i:
+ Tæn th−¬ng niÖu qu¶n tr¸i
Ng. quang toµn_dhy34 - 14 -
§C Ngo¹i bông Ung th− ®¹i trùc - trµng
+ Tæn th−¬ng l¸ch
BP: tæn th−¬ng l¸ch th−êng bÞ khi viªm dÝnh quanh l¸ch. Khi gi¶i phãng ®¹i trµng gãc
l¸ch ph¶i nhÑ nhµng ®Æc biÖt khi cã hiÖn t−îng dÝnh cña l¸ch
2. C¸c tai biÕn vµ biÕn chøng sau mæ:
2.1 Viªm phóc m¹c
* NN: Do bôc miÖng nèi: miÖng nèi ®¹i trµng khã liÒn h¬n ë tiÓu trµng vµ d¹ dµy do
thµnh ®¹i trµng máng, Ýt m¹ch m¸u nu«i vµ trong lßng cã nhiÒu vi khuÈn
C¸c nguyªn nh©n x× bôc miÖng nèi:
- ThiÕu m¸u nu«i d−ìng ë miÖng nèi
+ §Æc ®iÓm ë ®¹i trµng lµ m¹ch m¸u nu«i d−ìng kh«ng tèt v× nh÷ng m¹ch m¸u nu«i
d−ìng ®¹i trµng ®Òu lµ nh÷ng nh¸nh tËn ch¹y th¼ng gãc vµo ®¹i trµng vµ tiÕp nèi rÊt Ýt víi
nhau ë trong ®¹i trµng
+ BP: tr−íc khi nèi ph¶i kiÓm tra xem ®m ë ®Çu ®¹i trµng cã bÞ bÇm dËp kh«ng, mám c¾t
cã hång hµo kh«ng vµ viÖc c¾t ®¹i trµng cã ch¶y m¸u kh«ng, chØ tiÕn hµnh nèi sau khi
kiÓm tra thÊy miÖng nèi ®ñ m¸u nu«i d−ìng
- MiÖng nèi bÞ c¨ng: MiÖng nèi c¨ng sÏ kÐo 2 ®Çu miÖng nèi ra xa vµ do ®ã lµm bôc
chØ kh©u nèi.
Bp: gi¶i phãng 2 ®Çu ®¹i trµng tèt sau khi nèi xong ph¶i cè ®Þnh 2 ®Çu ®¹i trµng vµo phóc
m¹c thµnh bông
- NhiÔm khuÈn ë miÖng nèi:
BP: cÇn lµm tèt nh÷ng c«ng viÖc ë thêi kú chuÈn bÞ mæ(lµm s¹ch ruét, chÕ ®é ¨n uèng,
kh¸ng sinh)
* §Ò phßng x× bôc cßn cÇn chó ý:
- T×nh tr¹ng toµn thÇn bÖnh nh©n tr−íc vµ sau mæ
- DÉn l−u trong lßng ®¹i trµng lµm gi¶m ¸p
2.2 Rß ph©n
* NN: do bôc miÖng nèi lµm ph©n rß ra nh−ng ®−îc m¹c nèi lín vµ c¸c quai ruét tíi bäc
l¹i vµ tho¸t ra ngoµi qua vÕt mæ hoÆc èng dÉn l−u
* XT: mæ l¹i
2.3 T¾c ruét sau mæ
- Do quai ruét non dÝnh vµo miÖng nèi
Ng. quang toµn_dhy34 - 15 -
§C Ngo¹i bông Ung th− ®¹i trùc - trµng
- Do tho¸t vÞ trong
- HÑp miÖng nèi do K t¸i ph¸t( t¾c ruét muén)
C©u 6. C¬ chÕ bÖnh sinh cña K ®¹i- trùc trµng:
UT§TT lµ hËu qu¶ cña sù t¸c ®éng qua l¹i gi÷a hai yÕu tè m«i tr−êng vµ di truyÒn -
yÕu tè m«i tr−êng ®· ®−îc x¸c ®Þnh.
- VÝ dô: BÖnh ®a polyp gia ®×nh (FAP: Familial Adenomatous Polyposis). vµ bÖnh UT§TT
kh«ng do polyp (HNPCC: Hereditary Nonpohposis Colorectal Cancer).
A. ¶nh h−ëng cña m«i tr−êng
1. §Þa d−: BÖnh cã tÇn sè kh¸c nhau tuú theo ch©u lôc vµ quèc gia.
VÝ dô: - N¬i cã tû lÖ m¾c bÖnh cao: B¾c Mü vµ c¸c n−íc ph−¬ng T©y ph¸t triÓn (Mü hµng
n¨m cã thªm 150.000 ca míi tû lÖ 45/100.000 d©n b»ng 1/2 ung th− phæi).
- N¬i cã tû lÖ m¾c bÖnh thÊp: Khu vùc ch©u ¸, Nam Mü, Nam Phi (Ên §é cã tû lÖ
UT§TT Ýt h¬n 20 lÇn so víi c¸c n−íc ph−¬ng T©y)
- Nguy c¬ bÖnh t¨ng lªn nhanh chãng ë céng ®ång ng−êi di c− tõ n¬i cã nguy c¬ thÊp
®Õn n¬i cã nguy c¬ cao.
2. ChÕ ®é ¨n uèng vµ vËn ®éng:
+ ¡n uèng:
- ë NhËt m¾c bÖnh hµng n¨m ë ng−êi cã b÷a ¨n ph−¬ng t©y ho¸.
- Cã mèi t−¬ng quan UT§TT víi chÕ ®é ¨n nhiÒu thÞt, nhiÒu mì ®éng vËt, Ýt rau.
- Canxi vµ nh÷ng s¶n phÈm t−¬ng tù vitamin D t¸c dông phßng chèng UT§TT (mét
nghiªn cøu cho thÊy nhãm nh÷ng ng−êi ®µn «ng dïng Ýt canxi vµ vitamin D tû lÖ
UT§TT gÊp ®«i nhãm dïng nhiÒu canxi).
- C¸c chÊt phßng chèng UT§TT trong hoa qu¶, rau nh− vitamin A,C,E,D... Poliphenol
Carbinol Phylat Thiol.
- Dïng nhiÒu bia r−îu, thÞt c¸ r¸n g©y t¨ng tû lÖ ung th− §TT.
+ VËn ®éng:
- T¨ng c−êng vËn ®éng gi¶m nguy c¬ UT§TT
Gi¶i thÝch c¬ chÕ
- C¸c chÊt bÐo xuèng ruét, vi khuÈn kþ khÝ biÕn ®æi thµnh c¸c axÝt mËt thø ph¸t
(Deoxycholic, lithocholic) vµ c¸c chÊt g©y ®éc kh¸c nh− Deoxycholate, lithocholate.
C¸c chÊt nµy g©y tæn th−¬ng niªm m¹c §TT qua c¬ chÕ:
Ng. quang toµn_dhy34 - 16 -
§C Ngo¹i bông Ung th− ®¹i trùc - trµng
KÝch thÝch s¶n xuÊt Diacylglycerol bëi vi khuÈn ruét vµ phospholipase cã mÆt ë líp nhµy
niªm m¹c §TT. Diacylglyceril x©m nhËp vµo tÕ bµo niªm m¹c §TT kÝch thÝch Proteinkinase
C lµm tÕ bµo t¨ng sinh. C¸c tÕ bµo t¨ng sinh vèn nh¹y c¶m víi c¸c yÕu tè g©y ung th− vµ
nh÷ng ¶nh h−ëng nhiÔm ®éc gen kh¸c n÷a.
- Dïng nhiÒu rau qu¶ nguy c¬ gi¶m UT§TT 50% so víi nhãm Ýt ¨n rau qu¶, chÊt rau
qu¶ cã 3 t¸c dông:
1. Lµm gi¶m hoÆc ®«ng vãn c¸c yÕu tè sinh ung th−: Fecapentaence, benzopyren...
2. Lµm t¨ng khèi l−îng ph©n lªn lµm lo·ng yÕu tè g©y ung th− trong ph©n.
3. Lµm t¨ng tèc ®é di chuyÓn ph©n trong ruét nªn c¸c yÕu tè g©y ung th− Ýt cã thêi
gian tiÕp xóc víi niªm m¹c ruét.
- Hµm l−îng Canxi vµ Vitamin D phßng ung th− ®¹i trùc trµng lµm gi¶m t¨ng sinh tÕ
bµo biÓu m« niªm m¹c nhÊt lµ giai ®o¹n chuyÓn d¹ng tÕ bµo thµnh u.
B. ¶nh h−ëng di truyÒn
YÕu tè m«i tr−êng nh− mét "có hÝch" dÉn tíi chuyÓn d¹ng ¸c tÝnh sù thay ®æi gen dÉn
®Õn UT§TT xÕp thµnh 3 lo¹i:
- Sù thay ®æi gen sinh ung th− nguyªn thuû
- MÊt ho¹t ®éng cña gen kh¸ng u
- Sù kh«ng b×nh th−êng trong nh÷ng gen liªn quan ®Õn söa ch÷a ADN tæn th−¬ng
Nªn xem mét gia ®×nh cã héi chøng UT§TT di truyÒn khi cã mét ng−êi ®Çu tiªn bÞ UT§TT
tr−íc tuæi 30.
Ng. quang toµn_dhy34 - 17 -
§C Ngo¹i bông Ung th− ®¹i trùc - trµng
S¬ ® å ¶n h h −ë n g c ña m « i t r− ê n g - ¨n u è n g v í i UT § TT
Tæng hîp
Ch Êt bÐo t¨ng Møc axit m Ët ë ruét t¨ng
Cholesterol t¨ng
B÷a ¨n cã trong
Cholesterol t¨ng
T ¨ng ho¹t ®éng chuyÓn hãa c ña vi khuÈn
ruét
Ho¹t hãa c¸ c gen g©y ung th−, h×nh thµnh axit m Ët thø ph¸t, nh÷ng
nh÷ ng chÊt g©y ®ét biÕn néi sinh chÊt chuyÓn hãa steroit
T æn th−¬n g niªm m¹c
T¨ng orithin dec arboxylaza ho¹t hãa
protein kinaza C gi¶i phãng
arachido nato ax it arachidonic
T¨n g c−êng sinh tÕ bµo
protagla ndin
T Ých lòy nhiÒ u axit mË t vµ nh÷ng ch Êt g©y ®ét biÕ n
Ý t x¬
ho Æc sinh ung th− ë p h©n
Nång ®é cao cña axit m Ët vµ Thóc ®Èy hiÖu qu¶ cña c¸ c qu¸ tr×nh sinh
nh÷ng chÊt chuyÓn hãa u ng th− § TT
N h ÷ n g c¬ c h Õ ® a n g n g h iªn c ø u
G ©y UT§ TT?
T høc ¨n r¸n Ch Êt g©y ®ét biÕ n
Vai trß cña vi khuÈn rué t
Vai trß cña c ¸c chÊt dinh d−ìng (vitamin, yÕu tè vi l−îng kh¸ng x idants vµ vai trß cña nã
tro ng s¶n xuÊt vµ chuyÓn hãa c¸c chÊt sin h ung th−) axit mË t vµ c¸ c yÕu tè thóc ®Èy
Va i trß ®Æc biÖt cña canxi (sù h×n h thµnh pho sphat canxi kh«ng tan vµ axit m Ët) ¶nh
h−ëng trùc tiÕp ®Õn sù t¨ng sinh tÕ bµo
C¬ chÕ cñ a sù ®Èy m ¹nh
1. Gen ung th− nguyªn thuû: Lµ nh÷ng gen cã chøa mét chuçi ADN ®ång nhÊt cã
nhiÖm vô ®iÒu chØnh sù ph¸t triÓn tÕ bµo b×nh th−êng. Khi bÞ biÕn ®æi nã ho¹t ®éng theo kiÓu
®Æc thï nhÊt ®Èy m¹nh t¨ng sinh tÕ bµo sinh ung th−. HiÖn nay ng−êi ta ®· x¸c ®Þnh ®−îc
h¬n 50 gen sinh ung th− nguyªn thuû nh−ng ë ng−êi chØ cã kh«ng qu¸ 20 gen th−êng bÞ biÕn
Ng. quang toµn_dhy34 - 18 -
§C Ngo¹i bông Ung th− ®¹i trùc - trµng
®æi trong ung th−. VÝ dô: Gen K-ras ®−îc t×m thÊy xÊp xØ 60% UT§TT t¸i ph¸t K-ras ®−îc
ho¹t ho¸ bëi sù ®ét biÕn ®iÓm t¹i Chromosom 12 gÇn 50% ng−êi UT§TT vµ u tuyÕn, ®−êng
kÝnh u trªn 1 cm. NÕu u cã ®−êng kÝnh d−íi 1cm gÆp d−íi 10%. Sù ho¹t ho¸ gen K-ras lµ
mét trong nh÷ng t¸c nh©n th−êng xuyªn nhÊt, sím nhÊt vµ cã thÓ lµ rÊt quan träng trong
UT§TT. V× vËy nhiÒu t¸c gi¶ ®Ò nghÞ dïng K-ras lµ mét trong nh÷ng dÊu hiÖu sinh häc gióp
Ých chÈn ®o¸n sím UT§TT.
2. Nh÷ng gen kh¸ng u: Lµ gen kh¸ng l¹i sù ph¸t triÓn, chèng l¹i vµ lµm mÊt ®i gen ®ét
biÕn g©y ung th−. ViÖc mÊt ®i c¸c alen ë chromosom 59, 189, 178 hay t×m thÊy ë ng−êi
UT§TT.
- Trong ung th− gia ®×nh, sù ®ét biÕn gen di truyÒn kiÓu ph«i thai:
+ NÕu mÊt alen thø nhÊt cña gen kh¸ng u (s¶n phÈm cña gen kh¸ng u vÉn cã s½n) th«ng
qua b¶n sao vµ phiªn dÞch tõ alen.
+ MÊt alen thø hai g©y ra trong tÕ bµo sù thuËn lîi cho t¨ng tr−ëng u.
+ Chromosom 5921 cã liªn quan chÆt chÏ ®Õn FAP lµ MCC (bÞ ®ét biÕn trong UT§TT
mutated in colon cancer) vµ APC (bÖnh polip tuyÕn ®¹i trµng: Adenomatius polyposis
colon).
Gen APC lµ mét protein träng l−îng ph©n tö (TLPT) 300.000 dalton, kÕt hîp víi c¸c
protein kh¸c lµ anpha vµ bªta catenin cã nhiÖm vô trong kÕt dÝnh tÕ bµo, æn ®Þnh tæ chøc
biÓu m«.
Sù thay ®æi gen APC ë chromosom 5 t×m thÊy ë 60% u tuyÕn vµ t¶n ph¸t, nh−ng l¹i
chiÕm −u thÕ trong u tuyÕn rÊt nhá. VËy sù thay ®æi gen APC cã thÓ lµ yÕu tè rÊt sím thËm
chÝ lµ yÕu tè khëi ®Çu u §TT ¸c tÝnh.
+ Gen DCC (bÞ xo¸ bá ®i trong UT§TT: deleted in colon cancer) ®−îc m« t¶ ë
chromosom 189 bÞ xo¸ ®i ë 70% UT§TT vµ 50% u tuyÕn giai ®o¹n muén.
VËy chromosom 189 cã thÓ cã nhiÖm vô quan träng trong ph¸t triÓn ung th− vµ di c¨n.
Nh÷ng bÖnh nh©n cã gen DCC (bÞ xo¸ ®i) cã tiªn l−îng xÊu h¬n nh÷ng bÖnh nh©n cßn
gen DCC nguyªn vÑn. Ng−êi ta cho r»ng gen DCC cã thÓ cã chøc n¨ng ®iÒu chØnh, ph¸t triÓn
tÕ bµo qua ho¹t ®éng trung gian ngoµi tÕ bµo-tÕ bµo
+ Gen P53 ®−îc m« t¶ ë chromosom 17P lµ mét protein cã 393 axitamin chøc n¨ng ë 3
lÜnh vùc:
• 42 a.a ®Çu tiªn ho¹t ®éng nh− yÕu tè vËn chuyÓn sao chÐp.
Ng. quang toµn_dhy34 - 19 -
