Đề cương lịch sử nhà nước và pháp luật
Có rất nhiều quan điểm khác nhau về nguồn gốc nhà nước.
Theo thuyết Thần học, cho rằng nhà nươc là do thượng đế sinh ra để quản lý xã
hội, quyền lực nhà nước là vĩnh cửu và vô tận nên việc phục tùng quyền lực ấy là cần
thiết và tất yếu.
Câu 1 : Quá trình hình thành nhà nước-pháp lu ật. Đ ặc đi ểm con
đường hình thành nhà nước ở phương Đông.
1. Quá trình hình thành Nhà nước
Có rất nhiều quan điểm khác nhau về nguồn gốc nhà nước.
Theo thuyết Thần học, cho rằng nhà nươc là do thượng đế sinh ra đ ể qu ản lý xã
hội, quyền lực nhà nước là vĩnh cửu và vô tận nên việc phục tùng quyền lực ấy là cần
thiết và tất yếu.
Theo thuyết khế ước xã hội, nhà nước là một sản phẩm c ủa một bản h ợp
đồng(khế ước) giữa những con người sống trong trạng thái tự nhiên không có nhà
nước. Khi đó, nhà nước phải phục tùng xã hội, phục vụ m ọi thành viên c ủa xã h ội.
Khi nhà nước không thực hiện được chức năng của nó, các thành viên trong xã h ội s ẽ
huỷ bỏ khế ước cũ lập ra một khế ước mới, một nhà nước tiến bộ hơn sẽ ra đời.
Ngoài ra còn có thuyết gia trưởng, thuyết tâm lý, thuyết bạo lực...
Theo học thuyết của chủ nghĩa Mác-Lênin, nhà n ước ra đời trên c ơ sở c ủa s ự tan
rã chế độ công xã nguyên thuỷ. Có hai nguyên nhân dẫn đến sự tan rã của chế độ công
xã nguyên thuỷ, đó là sự xuất hiện chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất (nguyên nhân
kinh tế) và sự mâu thuẫn giữa hai giai cấp đối kháng trong xã hô ị, mâu thu ẫn này ngày
càng trở nên gay gắt đến mức không thể điều hoà được nữa (nguyên nhân xã hội).
Chế độ công xã nguyên thuỷ, thị tộc, bộ lạc, bào tộc là cách thức tổ chức đầu tiên
của loài người trong buổi bình minh. Trong chế độ công xã nguyên thu ỷ, m ọi ng ười
đều bình đẳng như nhau trong lao động và hưởng th ụ, trong quy ền l ợi và nghĩa v ụ.
Khi lực lượng sản xuất phát triển dẫn đến năng suất lao động ngày càng tăng lên, đặc
biệt khi có công cụ lao động bằng kim loại xuất hiện cùng với những kinh nghiệm đã
tích luỹ được đã tạo nên bước phát triển nhảy vọt trong tr ồng tr ọt và ngh ề th ủ công.
Dẫn đến sự phân công lao động lần thứ nhất, trồng tr ọt tách kh ỏi chăn nuôi. Sau đó,
các nghề thủ công cũng phát triển mạnh tạo ra sự phân công lao động l ầ th ứ hai : th ủ
công nghiệp tách khỏi nông nghiệp. Sau hai lần phân công lao động, xã h ội đã có s ự
phân tầng. Sự chuyên môn hoá của các ngành sản xuất đã làm cho nhu c ầu trao đ ổi
hàng hoá giữa các bộ phận dân cư ngày một tăng cao. Đi ều này dẫn đ ến sự phân công
lao động lần thứ ba, giao lưu hàng hoá tăng nhanh và th ương nghi ệp xu ất hi ện. Sau
lần phân công lao động thứ ba này, xã hội đã bị phân hoá một cách sâu sắc. Do sự phân
công lao động nên các ngành kinh tế phát triển mạnh, làm cho sản phẩm lao động ngày
càng nhiều lên dẫn đến dư thừa. Lúc này trong xã h ội đã xu ất hi ện m ột s ố ng ười có
quyền lực công nhiên đi chiếm đoạt phần sản phẩm dư thừa đó và biến nó thành c ủa
riêng. Chế độ tư hữu về tài sản dần dần xuất hiện. Những người này d ần d ần tr ở
thành những người chuyên đi bóc lột còn bộ phận đông dân c ư trở thành những người
bị bóc lột cả về tư liệu sản xuất và sản phẩm lao động. Ch ế đ ộ t ư h ữu ngày càng
được củng cố và phát triển tất yếu dẫn đến việc hình thành các tập đoàn người trong
xã hội có địa vị kinh tế khác hẳnh nhau đó là tập đoàn những người giàu có (ch ủ nô),
tập đoàn nông dân-thợ thủ công với chút ít tài sản (bình dân) và t ập đoàn th ứ ba là tù
binh chiến tranh và nô lệ (nô lệ).
Mâu thuẫn giữa giai cấp bóc lột và bị bóc lột ngày càng trở nên gay gắt, làm cho
chế độ công xã nguyên thuỷ trước đây với thị tộc, bộ lạc không thể kiểm soát, quản lý
xã hội được nữa, mà cần một tổ chuác mới ra đời, đó chính là nhà n ước.Nhà n ước ra
1
đời, đó là sự thay đổi hẳn về lượng. Đó là m ột bộ máy bạo l ức, g ồm có quân đ ội,
cảnh sát, nhà tù...để đàn áp những người lao động.
2. Quá trình hình thành pháp luật
Pháp luật ra đời cùng với sự xuất hiện của nhà nước, đó là một đi ều tất yếu khách
quan. Xét về phương diện chủ quan, pháp luật do nhà nước đề ra và đảm bảo th ực
hiện bằng sức mạnh của mình, trở thành m ột công cụ có hiệu qu ả nh ất đ ể b ảo v ệ l ợi
ích của giai cấp thống trị trong xã hội, nó quản lý xã hội theo m ục đích c ủa nhà n ước
cũng tức là mục đích của giai cấp thống trị.
Trước khi pháp luật xuất hiện, tổ chức thị tộc, bộ lạc quản lý xã hội bằng những
phong tục tập quán với bản chất của nó là nguyên tắc bình đ ẳng gi ữa các thành viên
trong xã hội. Khi nhà nước xuất hiện cùng với việc các quan hệ trong xã h ội phát tri ển
vượt bậc cả về bề rộng và chiều sâu, các phong tục tập quán này không còn có th ể
điều chỉnh được nữa mà cần một loại quy phạm xã hội mới đó chính là pháp luật.
Pháp luật được hình thành bằng nhiều cách với những hình thức khác nhau.
Con đường thứ nhất là “luật pháp hoá”, “nhà nước hoá”. Nhà nước thừa nhận
và nâng lên những tập quán có lợi cho mình. Đó là “ t ập quán pháp”. Có t ập quán đ ược
nhà nước chính thức thừa nhận và đưa vào nội dung bột luật, nhưng cũng cõ nh ững
tập quán được nhà nước mặc niên thừa nhận. Như vậy có tập quán pháp thành văn và
tập quán pháp không thành văn. Điển hình là ở các nước phương Đông nh ư ấn Đ ộ,
Trung Quốc, Việt Nam...
Con đường thứ hai là do nhà nước ban hành mới. Do nhu cầu điều chỉnh những
quan hệ ngày càng phức tạp, phong phú, sâu và rộng mà t ập quán pháp không th ể đi ều
chỉnh được hết. Pháp luật được tồn tại dưới dạng thành văn và bất thành văn. Pháp
luật thành văn ra đời ngay từ khi xuất hiện chữ viết.VD như luật 12 bảng c ủa La Mã
cổ đại, bột luật Hammurabi của Lưỡng Hà cổ đại....
3. Đặc điểm con đường hình thành nhà nước ở phương Đông
ở phương Đông, các nhà nước thường được hình thành ở lưu vực những con sông
lớn. Điều kiện tự nhiên đã chứa đựng trong đó c ả ưu đãi và th ử thách. B ất c ứ m ột
cộng đồng nào ở đây cũng phải tiến hành công cuộc tr ị thu ỷ và thu ỷ l ợi. M ặc dù ở
phương Đông chế độ tư hưu về ruộng đất gần như không có, xã hội bị phân hoá ch ậm
chạp đồng thời tính giai cấp rất hạn chế và mâu thuẫn gi ữa các giai c ấp đ ối kháng
phát triển chưa tới mức độ gay gắt, quyết li ệt như ở phương Tây nhưng trong môi
trường kinh tế xã hội mới như vậy nhà nước đã phải ra đời. Chính công cu ộc tr ị thu ỷ,
thuỷ lợi không chỉ là yếu tố duy trì chế độ tư hữu về ruộng đất mà còn là yếu t ố thúc
đẩy nhà nước phải ra đời sớm. Trước đó tổ chức của công xã th ị t ộc, v ới quy mô t ổ
chức và hiệu lực của nó, không còn đủ khả năng tổ chức công c ộng ch ống lũ và t ưới
tiêu. Đồng thời nhu cầu tự vệ cũng là m ột yếu tố quan tr ọng thúc đ ẩy quá trình hình
thành nhà nước. Nhà nước ra đời sớm, cả về thời gian và không gian, do đi ều ki ện t ự
nhiên, kinh tế, xã hội đặc biệt của phương Đông.
Trong tất cả phạm vi các cộng đồng, tầng lớp quý tộc lúc ban đ ầu v ốn th ực hi ện
“chức năng xã hội” đảm bảo lợi ích chung của c ả cộng đồng, r ồi chuyển sang “đ ịa v ị
độc lập đối với xã hội” và cuối cùng “vươn lên thành sự thống trị đối với xã hội”.
Câu 2 : Nhà nước Trung Quốc cổ đại
2
1. Quá trình hình thành nhà nước
Trung Quốc là một trong những nền văn minh lớn của ph ương Đông c ổ đ ại, cũng
như Ai Cạp, Lưỡng Hà, ấn Độ, ở đây cũng có hai con sông lớn chảy qua đó là sông
Hoàng Hà ở phía Bắc và sông Trường Giang ở phía Nam. Lịch sử c ủa Trung Qu ốc c ổ
đại kéo dài gần 2000 năm. từ khoảng TK 21 TCN đến năm 221 TCN. Trong th ời gian
đó, lãnh thổ của Trung Quốc từ lưu vực sông Hoàng Hà không ng ừng đ ược m ở r ộng
nhưng nhìn chung, nếu so với ngày nay thì còn rất hạn chế.
Vào khoảng TK 3 TCN, cư dân lưu vực sông Hoàng m ới chuyển sang ch ế đ ộ công
xã thị tộc phụ hệ. Theo truyền thuyết, ở đây có nhiều bộ lạc nổi tiếng như Hoàng Đế,
Đường Nghiêu, Ngu Thuấn, Hạ Vũ...Qua quá trình đấu tranh và liên hiệp gi ữa các b ộ
lạc, cuối cùng hình thành một liên minh bộ lạc lớn mạnh do Đường Ngiêu, Ngu
Thuấn, Hạ Vũ lần lượt được bầu làm thủ lĩnh.
Trong thời kỳ này, kinh tế phát triển rõ rệt, nghề nông đã phát tri ển hơn tr ước
nhiều do các công trình thuỷ lợi được xây dựng lại thêm đất đai màu m ỡ. Do v ậy,
trong xã hội đã xuất hiện sự phân hoá tài sản và sự phân hoá xã h ội di ễn ra m ạnh h ơn.
Tầng lớp quý tộc thị tộc ngày càng chiếm nhiều ruộng đất của công xã.Dần dần tầng
lớp quý tộc thị tộc hình thành một giai cấp-quý tộc chủ nô. Đến thời Hạ, số lượng nô
lệ ngày càng nhiều lên với nguồn chính là tù binh chiến tranh. Nông dân công xã v ẫn là
lực lượng xã hội đông đảo thời bấy giờ.
Khi Hạ Vũ chết, các quý tộc thân cận nhà Hạ trong liên minh bộ lạc đã ủng h ộ con
của Vũ là Khải lên thay. Việc bầu thủ lĩnh đến đây là chấm d ứt, vi ệc cha truyền con
nối được coi là đương nhiên. Khi trở thành vua, Khải trở thành ông vua có quyền hành
rất lớn. Sự kiện này đánh dấu sự hình thành nhà nước ở Trung Quốc.
2. Sơ lược lịch sử các triều đại
Nhà Hạ (TK 21-16 Nhà Thương (TK16- Nhà Tây Chu Nhà Đông Chu
TCN) TK12TCN) (TK12-771TCN) (771-221TCN)
Thời kỳ Xuân Thu-Chiến Quốc
Nhà Hạ (TK 21-16 TCN)
Nối chức thủ lĩnh của cha, Khải trở thành ông vua đầu tiên c ủa Trung Qu ốc,
phải đương đầu với nhiều cuọc chống chọi. Trải qua mấy thế k ỷ, Ki ệt n ổi lên là m ột
bạo chúa, áp bức bóc lột dân chúng thậm tệ, mâu thuẫn xã h ội đã t ới m ức gay g ắt.
Nhân đó, nhà Thương được thành lập, tấn công nhà Hạ, nhà Hạ diệt vong.
Nhà Thương (TK 16-TK12 TCN)
Sau khi nhà Hạ sụp đổ, nhà Thương chính thức được thành l ập, đóng đô ở phía
Nam sông Hoàng Hà. Đến TK 14 thì dời đô sang đất Ân ở phía B ắc sông Hoàng. Cũng
từ đó, nhà Thương phồn thịnh trong một thời gian dài, về mọi mặt đều phát tri ển h ơn
so với thời nhà Hạ, công cụ và đồ dùng bằng đồng thau tương đ ối ph ổ bi ến. Vi ệc trao
đổi, mua bán cũng khá phát triển. Quan hệ nô lệ đã phát tri ển, nhưng công vi ệc ch ủ
yếu vẫn chỉ là làm việc trong gia đình chủ mà thôi.
Trụ là ông vua cuối cùng của nhà Thương nổi ti ếng tàn b ạo trong l ịch s ử Trung
Quốc, dùng nhiều hình phạt để đàn áp nhân dân, gây chiến tranh v ới các b ộ l ạc xung
3
quanh...Nhân đó nhà Chu ở phía Tây (vốn là nước chư hầu của nhà Thương) đã đem
quân tấn công, nhà Thương diệt vong.
Triều đại Tây Chu ( TK 12-771 TCN)
Sau khi đem quân tiêu diệt nhà Thương, nhà Chu đóng đô ở Cảo Kinh (phía Tây
Tây An) nên gọi là Tây Chu.
Chính sách nổi bật trong triều đại này là chế độ phong h ầu. T ất c ả đất đai đ ều
thuộc sở hữu của vua Chu. Vua cắt đất, phân cho con cháu, thân thuộc, khi phong đất
kèm theo phong tước. Đến các chư hầu cũng phong cấp cho bề tôi c ủa mình. Ch ế đ ộ
phân phong đã tạo nên một hệ thống chính trị dựa trên đẳng c ấp quý t ộc huyết th ống,
sử dụng hệ thống các nước chư hầu để cai trị trong nước và bành trướng ra bên ngoài.
Triều đại Đông Chu (771-221 TCN)-thời kỳ Xuân Thu-Chiến Quốc
Năm 770 TCN, nhà Chu dời đô về Lạc Dương, phía Đông Trung Qu ốc nên gọi là
Đông Chu. Thời Đông Chu được chia thành hai thời kỳ là Xuân Thu (770-475 TCN) và
Chiến Quốc ( 475-221 TCN). Thời kỳ này, nhà Chu ngày càng suy yếu còn các n ước
chư hầu ngày càng lớn mạnh và diễn ra các cuộc đấu tranh giành quyền bá ch ủ. Cu ối
TK 6 TCN, có 5 nước lớn là Tề, Tấn, Sở, Ngô, Vi ệt (“Ngũ bá”). Sang th ời Chi ến
Quốc có 7 nước tranh bá là Tề, Sở, Yên, Hàn, Tri ều, Ngụy, Tần (“Th ất hùng”). Đây là
thời kỳ chiến tranh liên miên, quy mô rộng lớn và vô cùng ác liệt.
Một hiện tượng nổi bật là cải cách về mọi mặt, trong đó, nhà Tần năm 359 TCN
là cuộc cải cách nổi tiếng nhất và mang lại hi ệu quả nhất. Qua các cu ộc c ải cách ở
nước Tần và các nước khác, cơ sở kinh tế và đặc quyền c ủa tầng lớp quý t ộc b ị phá
vỡ, tầng lớp địa chủ mới ngày càng chiếm ưu thế. Đồng thời, qua cuộc c ải cách, n ước
Tần mạnh hẳn lên, đánh bại được 6 nước thống nhất Trung Quốc vào năm 221 TCN.
Từ đây, Trung Quốc bước sang thời kỳ phong kiến.
3. Tổ chức bộ máy nhà nước
Bộ máy nhà nươc Trung Quốc được xác lập và hoàn thiện từng bước. Thời Hạ-
Thương : bộ máy nhà nước còn đơn giản, mang đậm tàn dư của thị tộc. Thời Tây Chu,
bộ máy nhà nước được hoàn thiện về quy mô và cơ cấu tổ chức, tàn dư công xã thị
tộc phai nhạt dần. Sang thời Xuân Thu-Chiến Quốc, tổ chức bộ máy nhà nước c ủa các
nước đã kế thừa và phát triển tổ chức của nhà Tây Chu..
Tổ chức bộ máy nhà nước :
- Đứng đầu nhà nước là Vua (còn gọi là Đế, Vương, Thiên Tử) : có quyền
hành rất lớn về mọi mặt, có quyền lực vô tận, quyết định các công vi ệc tr ọng đ ại c ủa
đất nước. Ý chí và lời nói của Vua đều gọi là pháp luật, Vua còn tự thần thánh hoá
bản thân.
- Bộ máy quan lại ở TƯ :
Hạ-Thương : mới chỉ có một số chức vụ quản lý các công việc như quản lý
chăn nuôi, quản lý xe,..dưới Vua có chức quan Vu có quyền hành lớn nhất, giúp vua
quản lý công việc triều đình,
Tây Chu : bộ máy quan lại triều đình đi vào quy củ. vua thiết lập Tam Công
gồm ba chức quan lớn theo thứ tự cao thấp : Thái sư, Thái phó, Thái bảo. V ề sau, b ỏ
Tam công và lập ra 6 chức quan cao cấp (lục khanh) là Thái Tể, T ư Đ ồ, Tòng Bá, T ư
Mã, Tư Khấu, Tư Không. Song song có thái sử liêu gồm: Tả sử, Hữu sử
Chiến Quốc : xuất hiện chức quan cao cấp nhất trong bộ máy quan lại, tuỳ
nước có các tên gọi khác nhau như Lệnh doãn, Tướng quốc, Thừa tướng..Sau này nhà
Tần gọi Thừa tướng là Tể tướng.
4
- Bộ máy quan lại địa phương:
Cấp hành chính : thời Hạ-Thương, viên quan đứng đầu thường là tù tr ưởng b ộ
lạc trứoc đó hay con cháu của của họ. Thời Tây Chu, do chính sách phân phong nên
thêm một cấp địa phương là các nước chư hầu. Thời Xuân Thu-Chi ến Quốc, do chi ến
tranh liên miên nên các nước chư hầu trở thành quốc gia độc lập với nhà Chu vì thế bộ
máy chính quyền địa phương chủ hầu trở thành bộ máy chính quyền T Ư c ủa m ột
nước.
Cấp cơ sở : Thời Hạ-Thương, đơn vị hành chính c ấp cơ sở là công xã nông
thôn do tộc trưởng đứng đầu, do công xã bầu ra. Thời Tây Chu, thôn trưởng vẫn do
công xã bầu ra nhưng phải được chính quyền cấp trên phê duyệt. Th ời Xuân Thu-
Chiến Quốc : có những thay đổi quan trọng tuỳ từng nước.
Quân đội : rất chú trọng xây dựng. Ngoài quân đội c ủa T Ư, đ ịa ph ương, các
nước chư hầu cũng có lực lượng vũ trang riêng.
Tuy TQ cổ đại bị chia thành nhiều nước nhưng các nhà nước đó đều là nhà nước
quân chủ chuyên chế dựa trên cơ sở kinh tế, chính trị-xã hội:
Kinh tế : hầu hết ruộng đất đều thuộc sở hữu của nhà vua, công xã nông
thôn tồn tại bền vững và được quyền sở hữu thực tế ruộng đất của vua.
Chính trị-xã hội : hệ thống quan lại được hình thành, c ủng cố theo chế độ
tông pháp và chế độ cha truyền con nối. Hầu hết các chức vụ quan trọng trong bộ máy
nhà nước đều do họ hàng nhà Vua nắm giữ, phẩm tước cao hay thấp phụ thuộc quan
hệ gần hay xa. Do đó, đây là chế độ quan chue chuyên chế quý tộc (chủ nô).
Câu 3 : Pháp luật Lưỡng Hà cổ đại
Nền kinh tế hàng hoá ở Lưỡng Hà xuất hiện sớm và phát triển bậc nhất ở
phương Đông cổ đại nên pháp luật Lưỡng Hà cũng phát tri ển nổi tr ội h ơn so v ới các
nước khác. Trong đó bộ luật Hammurabi là bộ luật có giá trị lớn nhất. B ộ lu ật g ồm có
ba phần : phẩn mở đầu, phần nội dung và phần kết lu ận. Ph ần m ở đ ầu đã tuyên b ố
các vị thần đã trao đất nước cho nhà vua thống trị. Phần kết luận khẳng định lại công
đức và uy quyền của nhà vua Hammurabi. Phần nội dung là phần chủ yếu của bộ luật,
kế thừa những bộ luật trước đó, những phong tục tập quán của ng êi Xume vµ c¶
nh÷ng quy ®Þnh cña nhµ vua vµ toµ ¸n nhµ vua. Bộ luật gồm 282 đi ều kho ản c ụ th ể
điều chỉnh hầu hết những quan hệ xã hội lúc bấy gi ờ, từ các chế đ ịnh v ề h ợp đ ồng,
hôn nhân và gia đình, thừa kế đến các chế định về hình sự, tố tụng.
Chế định hợp đồng: 3 nội dung cơ bản : hợp đồng mua bán, h ợp đ ồng
vay mượn, hợp đồng cho thuê ruộng đất.
- Hợp đồng mua bán : phải có 3 điều kiện : tài sản mua bán ph ải đảm bảo
đúng giá trị sử dụng, người bán phải là ngườ chủ sở hữu thực sự của tài sản, khi ti ến
hành hợp đồng phải có người thứ ba làm chứng. Chế tài hợp đồng : tất c ả các đi ều
khoản trong hợp đồng đều áp dụng luật hình sự.Đi ều 7 quy đ ịnh : n ếu v ật bán thu ộc
sở hữu của người khác thì sẽ bị xử tử hình.
- Hợp đồng vay mượn : 89-101 quy định về quyền và nghĩa vụ của chủ nợ
và người vay. 115-119 : biện pháp đảm bảo cho hợp đồng vay m ượn nhằm đảm bảo
quyền lợi cho chủ nợ.
- Hợp đồng cho thuê ruộng đất : có 2 hình thức sở hữu là ru ộng đát nhà
nước vả ruộng đất tư nhân. Được quy định từ điều 42-48 nêu lên quyền và nghĩa v ụ
của các chủ tư nhân, từ điều 48-50 là các điều khoản quy định chế tài hợp đồng.
5
Chế định hôn nhân và gia đình : pháp luật luôn củng cố và bảo vệ chế độ
hôn nhân bất bình đẳng, bảo vệ địa vị của người đàn ông trong gia đình. Ng ười ch ồng
có quyền ly hôn, quyền của người phụ nữ không được pháp luật bảo v ệ.Hôn nhân
hợp pháp phải có giấy tờ.
Điều 128 ghi rõ : nếu người vợ bị mắc bệnh hiểm nghèo thì người chồng có
quyền lấy người phụ nữ khác nhưng phải chăm sõ chị ta suốt đời.
Điều 218 quy định : nếu dân tự do lấy vợ mà không có gi ấy t ờ thì ng ười v ợ
đó không phải là vợ của y.
Chế định thừa kế : 167-170. Quyền để lại tài sản thừa kế bị pháp luật hạn
chế ở một số trường hợp nhất định. Điều 169 quy định : t ất c ả các con đ ều đ ược chia
tài sản thừa kế như nhau.
Chế định hình sự : Hình phạt mang tính chất hà khắc, dã man đặc bi ệt áp
dụng quy tắc trả thù ngang bằng. Hầu hết các hành vi vi phạm pháp lu ật đ ều b ị xử
bằng hình phạt để đảm bảo đặc quyền của gia cấp thống tr ị, và nh ững hành vi xâm
hại đến tài sản của giai cấp thống trị đều bị xử tử hình. Hình thức chuộc lỗi bằng tiền
được áp dụng khá phổ biến nhưng mức phạt tiền lại phụ thuộc vào địa v ị c ủa người
bị hại. Hình thức xử tử có khoảng 30 hình thức khác nhau nhưng đều rất dã man. Đi ều
196 quy định : nếu dân tự do làm hỏng con mắt c ủa bất kỳ ng ười nào thì ph ải làm
hỏng con mắt của y
Chế định tố tụng : nội dung chủ yếu là bảo vệ quyền lợi của giai cấp thống
trị chủ nô. Đó là quy định những kẻ tàng trữ nô lệ hay giúp đỡ nô l ệ chạy tr ốn đ ều b ị
xử tử. Hay những quy định khắt khe của những kẻ cho vay n ặng lãi đối với con n ợ.
Bộ luật còn cho pháp chủ nợ có quyền tịch thu tài sản của con nợ thậm chí bắt các
thành viên trong gia đình con nợ làm nô lệ.
Bộ luật Hammurabi là bộ luật có giá trị vào bậc nhất ở ph ương Đông và th ế
giới cổ đại, là tấm gương phản chiếu rõ nét bản chất giai cấp của nhà nước.
Cõu 4 : Tổ chức bộ máy nhà nước phong kiến Trung Quốc triều đại
Tần, Đường, Minh.
1. Nhà Tần (221-206 TCN)
Có quyền hành rất lớn nắm cả thế quyền
HOÀNG ĐẾ và thần quyền, được thiết lập bằng con
đường thừa kế theo chế độ tông pháp
Quan lại TƯ
TAM CÔNG CỬU KHANH
Cả nước chí thành 36 quận sau đó tăng lên
- Thừa tướng:HC-CT là 40 rồi 48. Do Vua bổ nhiệm các quan
Quận Thú (quận) lại ở TƯ về cai trị. Có 3 chức quan : quận
-Thái uý : quân sự
thư (HC-TC-TP), quận uý (QS),quận giám
-Ngự sử đại phu : (giám Thế quyền (vương quyền) : quyền
- sát)
giám sát các CQ ở TƯ
Bổ nhiệm không chỉ lập pháp; quyền hành pháp, bãi
theo huyết thống mà Huyện lệnh (huyện) miễn, điều động, khen thưởng..các
quan lại từ TƯ tới địa phương;
còn theo tái năng,
quyền tư pháp. 6
công lao
- Thần quyền vua coi mình là thiên tử,
có quyền quản lý tín ngưỡng, tôn
giáo trên cả nước
Xã trưởng (xã)
Cửu Khanh gồm 9 viên quan phụ trách các công việc khác nhau : Đình uý coi vi ệc
hình, Thiếu phủ coi việc thuế khoá, Lang trung lệnh cai quản quân túc v ệ nhà vua, V ệ
uý trông coi cung điện...
Hoàng Đế có quyền lực tối cao. Mọi công việc quan trọng c ủa nhà n ước đ ề do
các đại thần thảo luận nhưng Hoàng Đế là người quyết định cuối cùng, m ệnh l ệnh
của Hoàng Đế phải được chấp hành tuyệt đối.
Dưới quận là huyện, đứng đầu là huyện lệnh. Dưới huyện là xã, đứng đầu là xã
trưởng. Các quan đứng đầu Quận, Huyện đều do TƯ bổ nhiệm.
Bộ máy nhà nước dưới triều Tần được tổ chức một cách quy c ủ, chặt ch ẽ, là
sự phát triển cả về lượng và chất. Đây là cuộc c ải cách b ộ máy nhà n ước l ần đ ầu tiên
ở Trung Quốc, đặt nền móng cho các triều đại tiếp theo.
2. Nhà Đường (618-907) - triều đại cực thịnh trong lịch sử phong
kiến Trung Quốc,lừng lẫy hơn cả thời nhà Hán, tổ chúc HC-QS rất chặt chẽ, quân đ ội
cơ động và linh hoạt, hậu cần giỏi, hoạt động bành trướng và ngoại giao rộng lớn
HOÀNG ĐẾ
Tể tướng Thượng thư Trung thư Hạ Ngự sử đài Đại lý tự
sảnh sảnh thư sảnh
Cơ quan kiểm sát Cơ quan xét xử
Giúp vua quản lý các soạn thảo văn Tuyên cáo và giám sát tối cao tối cao
công việc của nhà bản, luật lệnh việc thi hành luật
nước lệnh
Cả nước chia thành 10 đạo
Tiết độ sứ (đạo) đến TK 8 tăng lên 15 đạo
Do triều
đình bổ Để củng cố nhà nước tập quyền,
nhiệm nhà Đường cải cách chế độ “sĩ tộc”
Quận thú (quận) (không theo dòng dõi huyết tộc mà
theo phẩm trật cao thấp của quan lại)
và mở rộng khoa cử (có tới tám khoa
mục, quan trọng nhất là khoa tiến sĩ).
Huyện lệnh Quân đội : là một lực lượng hùng
(huyện) mạnh thời bấy giờ, chú trọng phát
triển kị binh.
Xã trưởng (xã)
- Bộ lại : quản lý quan lại
- Bộ lễ : lễ nghi, triều tiết
- Bộ hình : xét xử
- Bộ hộ : hộ, hôn, điền sản
- Bộ binh : quân sự 7
- Bộ công : thủ công
nghiệp, buôn bán
3. Nhà Minh (1368-1644)
Năm 1368, Chu Nguyên Chương lãnh đạo phong troà nông dân n ổi d ậy, lên ngôi
Hoàng Đế, lập ra nhà Minh.
Năm 1376, nhà Minh tiến hành một cuộc cải cách lớn về tổ chức b ộ máy nhà
nước, làm cho cơ chế thực hiện quyền lực quân chủ phát triển tới m ức chuyên ch ế
cực đoan.
HOÀNG ĐẾ
LỤC BỘ ĐÔ SÁT VIỆN
kiểm soát quan lại và xét xử
án kiện
Do triều đình trực tiếp chỉ huy và
thường xuyên chịu sự giám sát
- Thừa tuyên bố chính
Tam ty (tỉnh) sử ti : quản lý hành chính
của Đô sát viện
- Đề hình án sát sử ti :
tư pháp
Tri phủ( phủ) - Đô chỉ huy sử ti : chỉ
huy quân sự
Tri huyện (huyện)
Xã trưởng (xã)
Mọi quyền lực tập trung trong tay Hoàng Đế, chức thừa tướng b ị bãi b ỏ, t ừng b ộ
của lục bộ phải chịu trách nhiệm trực tiếp dưới nhà vua. Ngoài ra còn có các c ơ quan
khác như Hàn lâm viện, quốc tử giám, tư thiên giám...
Quân đội : đặt ra ngũ quân đô đốc phủ (trung, tả, h ữu, ti ền, h ậu). Khi có chi ến
tranh, Hoàng Đế cử tướng soái chỉ huy quân đội, khi kết thúc họ trả ấn tín cho nhi ệm
sở. Bằng cách đó, xây dựng được một hàng ngũ võ quan có tài và vua trực ti ếp n ắm
chắc được quân đội.
Nguyên tắc :
- Bỏ bớt khâu trung gian, Hoàng Đế trực tiếp chỉ huy các chức quan quan
trọng.
8
- Quyền hành không tập trung vào một quan chức mà được tản ra nhiều c ơ
quan khác nhau như Lục bộ, Tam ti.
Câu 5 : Trạng thái phân quyền cát cứ của nhà nước phong kiến Tây
Âu
Thời kỳ phát triển của chế độ phong kiến :
- Hình thành và củng cố : TK 2 đến trước năm 843
- Phát triển : sau năm 843 đến TK15
- Khủng hoảng, suy vong : TK 15 đến TK 17
Quan hệ PK được thể hiện :
- Quan hệ bóc lột bằng địa tô được thể hiện rõ nhất, đặc tr ưng c ủa ch ế đ ộ
phong kiến
- Mối quan hệ giữa hai giai cấp cơ bản : địa chủ (lãnh chua PK) và nông dân
(nông dân). Đây là mối quan hệ bất bình đẳng về m ọi mặt. Nông dân hoàn toàn ph ụ
thuộc vào địa chủ PK, không có ruộng đất.
- Chế độ sở hữu tư nhân về ruộng đất : tập trung vào tay giai c ấp PK là
nhiều nhất và gần như tuyệt đối.
- 843 : chế độ phân quyền cát cứ xuất hiện, ngày càng phát triển.
Biểu hiện của chế độ phân quyền cát cứ :
- Nguyên nhân :
Nguyên nhân sâu xa : đế quốc Frăng được dựng lên do k ết qu ả c ủa
những cuộc chiến tranh xâm lược và được duy trì bằng bạo lực, không có c ơ s ở kinh
tế, chỉ là một liên hiệp tạm thời, không vững chắc. Trong phạm vi cả Tây Âu và ph ạm
vi từng nước đều có khuynh hướng phát triển riêng, muốn tách ra kh ỏi sự ràng bu ộc
của chính quyền TƯ.
Nguyên nhân cơ bản, có tính quyết định là về kinh tế. Trong đó, tr ước
hết phải nói đến chế độ sở hữu phong kiến về ruộng đất. Đó là sở hữu tư nhân rất
lớn của PK. Được hình thành bằng hai nguồn : thứ nhất là ch ế đ ộ phân phong ru ộng
đất và chế độ thừa kế ruộng đất, thứ hai là số ruộng đất ít ỏi c ủa những nông dân t ự
do, nằm rải rác trong những khu đất dai của lãnh chúa. Ch ế đ ộ phân phong và th ừa k ế
dẫn tới hậu quả quyền sở hữu tối cao về ruộng đất không thuộc về nhà vua và d ẫn
tới trạng thái phân quyền cát cứ.
Về giao thông, do chiến tranh liên miên lại không đ ược sửa ch ữa nên
việc đi lại gặp rất nhiều khó khăn và không an toàn. Vì vậy, liên h ệ t ừng vùng không
thường xuyên chặt chẽ.
Ngoài ra, từng nước còn có những nguyên nhân khác.
VD : ở Pháp, có những thời kỳ mà ruộng đất c ủa nhà vua ít h ơn r ất nhi ều so v ới
ruộng đất của các lãnh chúa PK, thế lực của nhà vua rất hạn chế. Nh ững làn chúa l ớn
thường áp đảo nhà vua và tranh giành quyền lợi với nhau.
Nói đến trạng thái phân quyền cát cứ là nói đến lãnh địa và lãnh chúa PK. Đ ất đai
được phân phong lần lượt trở thành tư hữu và tạo nên lãnh địa. Nà vua ở T Ư th ực t ế
cũng chỉ là một lãnh chúa mà thôi. Có hai lo ại lãnh đ ịa là lãnh đ ịa PK và lãnh đ ịa c ủa
giáo hội thiên chúa.
9
- Phân quyền cát cứ là trạng thái cơ bản nổi bật nhất trong th ời kỳ phát tri ển
của chế độ phong kiến Tây Âu. Nó bao trùm, chi phối mọi lĩnh vực kinh tế, xã hội và
chính trị phong kiến.
Kinh tế : Nền kinh tế của lónh địa là nền kinh tế tự cung tự cấp. Lãnh địa
có nhiều trang viên, các trang viên lại được chia thành hai phần, một phần do lãnh chúa
trực tiếp quản lý, một phần được chia thành nhiều khoanh nhỏ để nông dân thuê lĩnh
canh.
Xã hội : Quan hệ cơ bản trong xã hội là quan hệ giữa lãnh chúa với nông
dân. Nông dân coa ba loại : nông dân tự do, lệ dân và nông nô. Lệ dân và nông dân t ự
do trước sau gì cũng bị biến thành nông nô, c ả đời phụ thuộc ch ặt chẽ vào lãnh chúa,
làm lao dịch không công, nộp địa tô cho địa chủ...So v ới nô l ệ trong xã h ội c ổ đ ại thì
thân phận của nông nô có khá hơn, họ có nhà cửa, công cụ sản xu ất, kinh t ế gia đình
riêng.
Chính trị : Những tước vị và chức vụ mà nhà vua trao cho lãnh chúa nay trở
thành cha truyền con nối, biến luôn khu vực HC đứng đầu thành lãnh đ ịa riêng, bi ến
thần thuộc, thần dân nhà vua thành thần thuộc, thần dân của lãnh chúa, có toà án xét
xử riêng. Lãnh chúa có quyền đúc tiền, thu thuế..bộ phận quân đội của lãnh chúa hoàn
toàn tách khỏi sự điều động của nhà vua. Giữa các lãnh chúa thường xảy ra chi ến
tranh nhằm mở rộng lãnh địa, quyền lực, tài sản.
Như vậy, trên thực tế, các lãnh địa đã biến thành những qu ốc gia nh ỏ. Các lãnh
chúa trở thành vua trên lãnh địa của mình, có đầy đủ các quyền lập pháp, hành pháp, tư
pháp, có quân đội, toà án, luật lệ riêng. Chính trong trạng thái phân quyền cát c ứ, quan
hệ PK được thể hiện rõ nét nhất, đây cũng là thời ký phát tri ển của chế đ ộ PK Tây
Âu.
Câu 6 : Tính không thống nhất của pháp luật phong kiến Tây Âu.
Tính không thống nhất của pháp luật phong kiến Tây Âu được bi ểu hi ện ở ngu ồn
luật và các chế định pháp luật. Nội dung của pháp luật phong ki ến Tây Âu mang tính
đặc quyêng, đặc lợi, bảo vệ địa vị của giai c ấp địa chủ PK. Các b ộ lu ật tiêu bi ểu : b ộ
luật Xa lích ( cuối TK 5, đầu TK 6), luật Vidigốt, luật Xắc xông...
- Thứ nhất là tính không thống nhất về nguồn luật : PLPK Tây Âu có ngu ồn
luật rất đa dạng và phức tạp.
Tập quán pháp : nguồn quan trọng nhất của PL, bắt nguồn từ nhiều phong
tục tập quán của bộ tộc người Giéc-manh.
Những quy định dẫn chiếu từ luật La Mã c ổ đại. Nguyên nhân : PL thành văn
của chế đọ PK ra đời chậm, tập quán pháp lại không bao trùm được các QHXH ph ổ
biến, luật La Mã điều chỉnh rất rộng và cụ thể các QHXH, kĩ thuật lập pháp rõ ràng,
chuẩn xác.
Luật pháp của triêu đinhg PK, bao gồm chiếu chỉ,mệnh lệnh của nhà vua, các
án lệ và quyết định của toà án nhà vua.
Luật lệ giáo hội thiên chúa giáo. Nó không chỉ đi ều chỉnh các quan h ệ tôn
giáo mà còn cả các quan hệ khác trong XH như QH hôn nhân, thừa kế...
Luật lệ của các lãnh chúa, chính quyền ở các thành phố tự trị.
Tuỳ từng vùng, từng thời kì, vai trò và việc sử dụng các nguồn luật là khác nhau.
VD: ở miền Bắc nước Pháp, yếu tố kinh tế hàng hoá kém phát tri ển nên sử d ụng
chủ yếu là tập quán pháp của bộ luật Xa lích; ở miền Nam n ước Pháp, yếu tố kinh t ế
10
hàng hoá phát triển hơn, luật La Mã có ảnh hưởng sâu và rộng, luật thành văn cũng
sớm phát triển hơn so với miền Bắc.
Nhưng nhìn chung, PLPK Tâu Âu thành văn ra đời mu ộn, kém phát tri ển l ại đ ược
biên soạn rất đơn giản, hầu như chỉ quy định việc nộp phạt của các loại tội. Mãi đ ến
TK 11-12, PL thành văn mới phát triển.
- Thứ hai là sự không thống nhất về các chế định pháp luật. Do chế độ phân
quyền cát cứ, ở các lãnh địa riêng đều có luật lệ riêng, toà án riêng nên có s ự không
thống nhất về các chế định pháp luật.
VD : Chế định về hôn nhân gia đình là không thông nhất. Đ ối v ới cùng m ột v ụ
việc trong các bộ luật của các vùng khác nhau, ở các thời kỳ khác nhau là khác nhau. ở
thời kỳ đầu, theo phong tục, người phụ nữ goá phải lấy anh ho ặc em trai ch ồng (ch ưa
vợ) nhưng theo bộ luật Xa lích, người phụ nữ goá có thể lấy người khác v ới 2 đi ều
kiện là phải được gia đình chồng cũ cho phép và người chông m ới phải n ộp m ột số
tiền cho gia đình người chồng cũ.
Câu 7 : Nhà nước tư sản Anh thời cận đại (th ời kỳ CNTB t ự do
cạnh tranh)
1. CMTS Anh và sự thiết lập chính thể quân chủ nghị viện :
Quan hệ sản xuất TBCN ra đời ngay trong lòng XHPK đã đáp ứng đ ược nhu c ầu
về giải phóng sức lao động, thay thế cho QHSX PK đã l ỗi th ời, l ạc h ậu. QHSX TBCN
với tính chất tiến bộ hơn đã thúc đẩy LLSX phát tri ển, điều này dẫn đ ến mâu thu ẫn
giữa QHSX PK với trình độ phát triển của LLSX, mâu thu ẫn này càng ngày càng gay
gắt. Giai cấp TS muốn tiến hành cuộc CMTS nhằm xoá bỏ QHSX PK, thíêt l ập QHSX
mới, đó là QHSX TBCN.CMTS Anh là cuộc cách mạng không triệt để.
1640 1642 1646 1648 nội 1-1649 : chém 2-1689, 1871 kết
CMTS chiến lần Saclơ I, chấm thiết thúc thời kỳ
Anh nổ 2 hết NN quân lập CNTB tự do
ra, giai nội chiến chủ chuyên chính cạnh tranh
cấp TS lần 1 chế, lập ra thể quân
tuyên NN CH nghị chủ nghị
chiến với viện, chỉ tồn viện
PK trên tại trong 40
thị trường năm(1689)
- Chính thể CH nghị viện : không còn vua, chỉ có hai viện là th ượng ngh ị vi ện (giai
cấp quý tộc và tăng lữ, vì vậy bị giải tán) và hạ nghị viện (giai c ấp TS, n ắm quyền
lập pháp và hành pháp)
- 2-1689, chính thể quân chủ nghị viện được thành lập, đạo luật quyền hành được
ban bố, ngôi vua được thiết lập nhưng chỉ trị vì chứ không cai trị.
11
2. Tổ chức bộ máy NNTS Anh theo chính thể quân chủ nghị vi ện (thành
phần,cách thức thành lập, vai trò quyền hạn).
a. Nguyên thủ quốc gia (Hoàng Đế - Nữ Hoàng)
- Cách thức thành lập : Theo nguyên tắc thừa kế
- Vai trò, quyền hạn :
Vai trò : tượng trưng cho sự thống nhất, bền vững của quốc gia và dân t ộc.
Ngày Quốc khánh của nước Anh không cố định mà lấy theo ngày sinh của nguyên th ủ
quốc gia đương nhiệm.
Quyền hạn : không có thực quyền trong bộ máy nhà n ước, chính tr ị, có
nguồn gốc sâu xa từ đạo luật quyền hành ban hành thàng 2-1689. Có quyền bổ nhiệm
người đứng đầu chính phủ nhưng không thể bổ nhiệm một người nào khác nếu người
đó không phải thủ lĩnh của Đảng cầm quyền.
b. Nghị viện:
- Thành phần :
Thượng nghị viện (1885 người)
Hạ nghị viện (635 đại biểu)
- Cách thức thành lập:
Thượng nghị viện (viện nguyên lão): đại quý tộc mới, thượng
nghị sĩ là những quý tộc có phẩm hàm từ bá tước trở lên thì được cha
truyền con nối, các thủ tướng hết nhệm kì, một số hoàng thân quốc thích
do HHĐ bổ nhiệm.
Hạ nghị viện do đại diện các tầng lớp nhân dân bầu ra.
Vai trò, quyền hạn: rất lớn để hạn chế tới mức tối đa quyền hạn nhà vua, làm cho
ngai vàng trở thành hư vị. Ban đầu, quyền hạn c ủa th ượng vi ện l ớn h ơn ngh ị vi ện
nhưng về sau, hạ viện ngày càng có quyền lực, lấn át vai trò, quy ền h ạn c ủa th ượng
nghị viện...Thượng viện hoạt động rất hình thức, mang tính chất danh nghĩa, v ừa là
thế lực kiềm chế và đối trọng của hạ viện. ở Anh có hai đảng thay nhau c ầm quyền
là đảng Tự do và đảng Bảo thủ.
+ Quyền lập pháp, ban hành Hiến pháp và luật
+ Quyền quyết định ngân sách và thuế
+ Quyền giám sát hoạt động nội các, bầu ho ặc bãi nhiệm các thành viên c ủa n ội
các.
+ Quyền thành lập chính phủ
c. Chính phủ
- Cách thức thành lập : được lập ra từ đảng chiếm đa số ghế trong nghị viện,
nếu số ghế ngang bằng nhau thì thanhg lập chính phủ liên minh các đ ảng; th ủ lĩnh c ủa
đảng chiếm đa số ghế thì được bầu làm thủ tướng (người đứng đầu chính phủ), n ếu
số ghế ngang nhau thì Nghị viện chỉ bầu ra một thủ lĩnh đảng làm thủ tướng.
- Cơ cấu : đa dạng, bao gồm cả bộ trưởng, thứ trưởng, phụ tá.... (khoảng 40-
60 người)
- Vai trò, quyền hạn : có quyền hành pháp, đưa lực lượng vũ trang ra ngoài
gây chiến, có quyền ban hành tình trạng khẩn cấp trong nước Anh hay một vùng.
* Ngoài nguyên thủ quốc gia, nghị viện, chính ph ủ còn có h ệ th ống toà án,
quân đội...
Hệ thống toà án gồm có hệ thống toà án TƯ và hệ thông toà án địa phương
Quân đội : sau CM chủ yếu đi xâm lược, mở rộng thị trường, lãnh thổ..
12
Cơ cấu lãnh thổ : đơn nhất, thông nhất một HP, m ột hệ th ống lu ật, m ột h ệ
thống cơ quan từ TƯ tới địa phương, một quốc tịch, một hệ thống toà án.
Chế độ chính trị : 2 đảng bản chất phục vụ cho giai c ấp TS sinh ra đ ể phân chia
quyền lực, ngăn căn đảng cộng sản nắm chính quyền.
Bản chất giai cấp : phục vụ cho giai cấp TS. Tuy vậy vẫn mang tính XH : đi đầu
CN hoá, cơ giới hoá phục vụ cho các giai cấp trong xã hội.
Đầu TK 19 trở thành một quốc gia cường thịnh, rộng lớn, là đ ế qu ốc chi ếm
được nhiều thuộc địa nhất, “mặt trời không bao giờ lặn trên đất nước Anh”.
Câu 8 : Nhà nước tư sản Mỹ thời cận đại
1. Cuộc chiến tranh giành độc lập ở Bắc Mỹ. Sự thành lập Hợp Ch ủng
Quốc Hoa Kỳ.
1607- 1752, Đế quốc Anh thiết lập 13 thuộc địa ở Bắc Mỹ, biến nơi đây thành thị
trường tiêu thụ cho chính quốc, sử dụng hình thức bóc lột PK và chiếm nô, tìm m ọi
cách ngăn chặn sự phát triển ở khu vực Bắc Mỹ...TS và CNTB ở Bắc M ỹ rất phát
triển, mâu thuẫn với TS ở đế quốc Anh. Mâu thuẫn giữa các giai cấp, các thuộc địa
với chính quốc ngày càng trở nên sâu sắc. Bởi vậy, nhân dân các thu ộc đ ịa d ưới s ự
lãnh đạo của giai cấp TS đã nổi dậy tiến hành cuộc chiến tranh đ ể giành đ ộc lập. Đó
là cuộc CMTS vì nó không chỉ dành độc lập cho các thu ộc đ ịa mà còn xoá b ỏ tàn tích
PK, dọn đường cho CNTB ở Bắc Mỹ phát triển mạnh mẽ.
Cuộc CMTS ở Bắc Mỹ khác với cuộc CMTS Anh năm 1640 vì nó là một cu ộc
CMTS triệt để, thể hiện ở :
- 12/1773, Sự kiện chè Boston đã châm ngòi cho cuộc chiến
- 9/3/1783, TD Anh buộc phải chính thức ký kết hiệp định Vec-xai.Cuộc CMTS ở
Bắc Mỹ chỉ diễn ra trong vòng 10 năm nhưng rất triệt để.
- 4/7/1776, bản tuyên ngôn độc lập ra đời khẳng định quyền con người, kh ảng
định chính quyền là của nhân dân, do nhân dân thi ết lập nên và có quy ền đánh đ ổ khi
chính quyền đó đi ngược lại lợi ích của nhân dân; nó cũng khẳng đính ự t ồn t ại c ủa
nền chuyên chế PK, buộc phải lật đổ để thiết lập nền dân chủ.
- 10/1776, một số bang giành được độc lập, hội nghị lục địa được triệu tập, các
điều khoản liên bang với nội dung chủ yếu là thiết lập uỷ ban lâm th ời đ ể lãnh đ ạo
cuộc CM, quyền lực của mỗi bang là rất lớn, chính quyền liên bang có quy ền l ực r ất
hạn chế.
2. Hiến pháp 1787-Tổ chức bộ máy NNTS Mỹ
a. Nguyên tắc xây dựng hiến pháp : theo nguyên t¾c tam quyền phân lập.
- Quyền lực nhà nước buộc phải chia thành các nhánh quyền lực khác nhau
- Các nhánh quyền lực này phải do các cơ quan khác nhau nắm giữ
- Mỗi nhánh quyền lực phải chịu sự kiểm tra, giám sát c ủa các nhành quyền
lực khác.
Tạo ra thế kiềm chế, đối trọng giữa các nhánh quyền lực.
b. Tổ chức bộ máy NNTS Mỹ :
o Nguyên tắc
- Nguồn gốc 3 nhánh quyền lực là khác nhau, HP quy định đối tượng cử tri
bầu ra các nhánh là khác nhau.
- Các nhánh có nhiệm kỳ khác nhau
- 3 cơ quan này luôn phải thực hiện nguyên tắc kiềm chế, đối trọng để
không cơ quan nào nắm trọn vẹn quyền lực nhà nước.
13
o Nhà nước TS Mỹ là nhà nước TS điển hình nhất của chính thể c ộng hoá
tổng thống.ở chính thể này, tổng thông vừa là nguyên thủ QG, v ừa là người đ ứng
đầu cơ quan hành pháp. Chính phủ chỉ cịu trách nhiệm trước tổng thống, không chịu
trách nhiệm trước nghị viện, không thể bị nghị viện giải tán.
o Nghị viện : Điều 1 khoản 1 HP 1787 quy định, mọi thẩm quyền lập pháp
đều thuộc về nghị viện. Nghị viện bao gồm thượng viện và hạ viện.
- Thượng viện : Là CQ đại diện của các bang. Mỗi bang đ ược b ầu ra 2 th ượng
nghị sĩ vì thẩm quyền độc lập được trao cho thượng nghị viện, trong quá trình bi ểu
quyết giữa các bang luôn bảo đảm quyền lợi bình đẳng.
Thẩm quyền độc lập : Thẩm quyền độc lập :
quyền kết tội các quan chức cao cấp của chính phủ.
kìm chế quyền hành pháp cao nhất của tổng thống :phê chuẩn các quan
chức cao cấp do tổng thống bổ nhiệm.
quyền tư pháp : bổ nhiệm các chánh án và thẩm phán của các viện tối cao
các đại sứ ngoại giao và điều ước Quốc tế do tổng thống bổ nhiệm phải
được thượng nghị viện phê chuẩn.
- Hạ nghị viện : là cơ quan dân biểu, số lượng : 435 hạ nghị sĩ, nhi ệm kỳ 2
năm. Được quyền phê chuẩn các dự án lợi tức của chính quyền liên bang.
- Thẩm quyền chung :
Thông qua các dự án luật
Thông qua các chính sách thuế và giám sát quá trình thu thuế
Tuyên bố tình trạng chiến tranh và chấm dứt chiến tranh
• Nhận xét :
NNTS Mỹ duy trì chế độ lưỡng đảng cân bằng, thẩm quyền m ỗi vi ện là rất
lớn và tương xứng, đặc biệt thẩm quyền chung của Nghị vi ện Mỹ khi luôn quy đ ịnh
biểu quyết là 2/3, làm cho các quyết định được thông qua ở nghị viện mang tính chính
xác rất cao. Chức năng quyền hạn của nghị viện Mỹ trên thực tế là kìm chế, đ ối tr ọng
với các nhánh quyền lực khác, đặc biệt là quyền hành pháp. Nghị viện của NNTS Mỹ
là nghị viện hoạt động có hiệu quả nhất và có quyền năng thực chất nhất.
o Tổng thống : Điều 2 khoản 1 HP 1787 quy định: mọi quyền hành pháp cao
nhất thuộc về Tổng thống hợp chủng quốc Hoa kì. Thế quyền c ủa Tông th ống M ỹ là
một trong những thế quyền nắm bắt quyền lực lớn nhất. N ước M ỹ không th ể m ột
ngày không có Tổng thống.
Tổng thống vừa là nguyên thủ quốc gia, vừa đứng đầu c ơ quan lập pháp, có
quyền lập ra chính phủ của mình. HP Mỹ còn trao cho Tổng thống trọng trách là đi ều
hành, quản lý làm cho HP&PL được thực thi một cách tốt nhất. Với quy định ấy, Tổng
thống là người duy nhất có quyền quản ký nhà nước.
Biểu hiện : HP&PL không trao cho phó tổng thống và các b ộ tr ưởng b ất kỳ
một thẩm quyền độc lập nào của chính quyền liên bang.
Điều kiện để được đi tranh cử tông thống :
- 35 tuổi trở lên,
- phải được sinh ra tại nước Mỹ,
- 14 năm làm việc và sinh sống tại bang ra tranh cử,
- nhiệm kỳ 4 năm, không đương chức quá 2 nhiệm kỳ
Thẩm quyền, quyền hạn :
- Nhánh quyền hành pháp : là người duy nhất có quyền bổ nhi ệm các b ộ
trưởng để thành lập chính phủ của mình. Chính phủ chỉ chịu trách nhiệm tr ước T ổng
14
thống, không chịu trách nhiệm trước nghị viện. Chính phủ chỉ là c ơ quan tư vấn, giúp
việc cho tổng thống. Ngoài ra, Tổng thống còn được quyền ban b ố tất c ả các lo ại văn
bản như chỉ thị, quyết định mà không cần phải có sự phê chuẩn của nghị viện.
- Nhánh quyền lập pháp : có quyền phê chuẩn tất cả các đạo luật quyền
phủ quyết của tổng thống đối với các đạo luật đã được nghị viện thông qua.
- Chỉ duy nhất Tổng thống được quyền triệu tập các phiên hopc đặc bi ệt
hoặc của mỗi viện, hoặc cả hai viện mà ở các phiên họp ấy, Tổng thống thông báo
những vấn đề quan trọng nhất của chính quyền liên bang.
- Quyền tư pháp : được quyền bổ nhiệm tất cả các thành viên c ủa pháp
viện tối cao toàn liên bang với nhiệm kỳ suốt đời.
- Quyền ân xá tội phạm
- Quyền quân sự và đối ngoại : Tổng thống là tổng tư lệnh các l ực l ượng
vũ trang, có quyền bổ nhiệm các tướng lĩnh cao cấp trong quân đội, là người đứng đầu
các lực lượng an ninh QG, cho phép Tổng thống được sử d ụng l ực l ượng quân đ ội đ ể
bảo vệ hoà bình và an ninh nước Mỹ.
- Được quyền tuyên bố và chấm dứt tình trạng khẩn cấp
- Được quyền bổ nhiệm các đại sứ ngoại giao, ký các điều ước quốc tế,
đông thời có trách nhiệm bảo vệ người Mỹ sinh sông và làm vi ệc ở n ước ngoài cũng
như người nước ngoài đang sinh sống và làm việc tại Mỹ thông qua con đ ường ngo ại
giao.
o Pháp viện tối cao : gồm 9 thẩm phán do Tổng thống bổ nhi ệm và được sự
chấp thuận của thượng nghị viện. Quyền hạn :
- Phán quyết các đạo luật có hợp hiến hay không
- Giải thích PL
- Quyền tối cao về xét xử
c. Thủ đoạn hai đảng tư sản thay nhau cầm quyền
Mục đích :
- Bảo đảm giai cấp tư sản độc quyền thống trị nhà nước
- Ngăn chặn đại biểu của quần chúng nhân dân trở thành quan chức trong
bộ máy NNTS
- Các đảng TS là nơi cung cấp đội ngũ quan chức cho bộ
d. Chức năng đối nội và đối ngoại của nhà nước TS Mỹ
Chức năng đối nội :
- Duy trì, củng cố, bảo vệ sự thông trị về kinh tế, chính tr ị, t ư t ưởng c ủa giai
cấp TS trong XH TBCN
- Quản lý nền kinh tế TBCN
- Giải quyết những vấn đề XH quan trọng và cấp bách
Chức năng đối ngoại
- Phòng thủ đất nước, chống xâm lược từ bên ngoài
- Mở rộng quan hệ ngoại giao với các nước trên TG
- Bành trướng, mở rộng thị trường như Mỹ Latinh, các n ước ở châu á. Đ ến
cuối TK 19, Mỹ trở thành đối thủ đáng gờm của các thực dân châu Âu
trong cuộc chiến giành thuộc địa.
Câu 9 : Nhà nước Hy Lạp - La Mã thời cổ đại
1. Địa lý - kinh tế-xã hội
15
1.1 Địa lý – kinh tế : nền kinh tế sớm có nhiều thành phần
- Nằm trên bán đảo Ban-can ở phía Nam châu Âu, thuận lợi cho vi ệc thương
mại, buôn bán, họ có thể vượt qua Địa Trung Hải tới Cận Đông là B ắc Phi, phía B ắc
là Bắc Âu, phía Tây là Tây Âu và Đại Tây Dương, có nhi ều thu ận l ợi cho giao l ưu
hàng hoá, thương nghiệp, nhiều hải cảng tốt
- Sản phẩm : lúa mì, lúa đại mạch, nho(nấu rượu), ôliu (lấy dầu); nghề th ủ
công, chế tạo vũ khí, công cụ sản xuất cũng rất phát triển
- Công thương nghiệp : chưa có máy móc nhưng nền kinh tế vận hành theo c ơ
chế hàng hoá thị trường, có chủ nô có trong tay hàng ngàn nô lệ, nền kinh tế thị tr ường
La Mã rất phát triển (tương đối giống CNTB thời kỳ cận đại) khác hoàn toàn châu á
1.2 Xã hội
- TK 8 TCN, Hy Lạp bước vào thời kỳ XH có giai c ấp tan rã m ột cách tri ệt đ ể,
tư hữu phát riển mạnh, nó quyết định cách thức phát triển của xã hội
- XH có 3 giai cấp : chủ nô, nông dân-thị dân, nô lệ
Xã hội
đồng minh
Chủ nô Nông dân Nô lệ(*)
Nô lệ
thị dân
Chủ nô công Rất đông, là lực lượng
Chủ nô nông đấu tranh
thương sản xuất chính của XH,
nghiệp gay gắt
lao đọng trong nông
nghiệp, thủ công
nghiệp, chèo thuyền
Giai cấp tiến bộ, xu hướng chính cho chủ nô đi buôn bán,
Bảo thủ, phản động, tư
trị : thiết lập nền cộng hoà bị đem ra đấu trường
tưởng chính trị : quân chủ cho chủ nô giải trí (đấu
với nhau hoặc đấu với
- khác với ở châu á, đây không hổ báo)
phải tầng lớp lao động chính
trong xã hội, là giai cấp có địa
vị chính trị, là công dân của Hy
Lạp-La Mã, họp lại những cơ (*) Nô lệ giống
quan gọi là Đại hội công dân, châu á : không
lag cơ quan quyền lực cao nhất được xem là con
của nhà nước. người, lao động
khổ sai, không
được hưởng thành
quả lao động
2. Lịch sử Hy Lạp – La Mã
2.1 Lịch sử cổ đại Hy Lạp
Vào TK 8 TCN, nhiều thành bang, có 2 hình thúc nhà nước tồn tại là nhà n ước c ộng
hoà quý tộc chủ nô Spac và cộng hoà dân chủ chủ nô Aten.
Kinh tế, văn hoá, xã hội phát triển rất rực rỡ nhất là vào khoảng TK 5 TCN.
Đến TK 2 TCN : Hy Lạp bị sụp đổ dưới sự xâm lược của đế quốc La Mã.
2.2 Lịch sử cổ đại La Mã
TK 6 TCN, trên bán đảo Italia, hình thành nhiều QG của nhiều tộc người khác nhau.
16
Người Latin (bao gồm La Mã) đã dựng nước ở miền trung nước Italia, TK 6 TCN,
người Latin xây dựng thành Rome ở bên bờ sông Typơrơ.
Sự phát triển của đế quốc La Mã gắn liền với những cuộc chi ến tranh xâm l ược,
mở rộng lãnh thổ, xây dựng một đế quốc La Mã rộng lớn nhất th ời kỳ c ổ đ ại. Đ ế
quốc La Mã chinh phục toàn bộ bán đảo Italia, Nam Âu, xâm l ược toàn b ộ B ắc Âu,
Tây Âu (tức là toàn bộ nước Anh bây giờ), qua Địa Trung Hải xâm l ược toàn b ộ
Lưỡng Hà, toàn bộ Bắc Phi, TK 2 TCN là thời kỳ h ưng th ịnh c ủa đ ế qu ốc La Mã, biên
giới phía Nam kéo dài xuống tận sa mạc Sahara.
TK 5 SCN, đế quốc La Mã sụp đổ, chế độ nô lệ La Mã k ết thúc cũng t ức là k ết thúc
thời kỳ cổ đại.
3. Nhà nước cộng hoà quý tộc chủ nô Spác
3.1 Sự ra đời của nhà nước
Quá trình ra đời NN Spac đồng hành cùng quá trình xâm l ược và thi ết lập ách thông
trị của người Đô-riêng ở Spac.
Vào TK 12-11 TCN, người Đô-riêng tràn vào xâm lược vùng đất của ngươid Akêăng.
Cả hai tộc người này đều đang ở trạng thái công xã nguyên thuỷ đang tan rã, Vào TK 9
TCN, người Đô-riêng xây dựng thành Spac. Trong quá trình xâm chi ếm, ở thành Spac
dần dần hình thành mầm mống của XH có giai c ấp và NN. Đ ến TK 8-7 TCN, ng ười
Đô-riêng tiếp tục xâm lược vùng đất bên cạnh c ủa người Ilốt bi ến c ư dân ở đây thành
nô lệ tập thể. Sau cuộc xâm chiếm đó, quan hệ nô lệ được xuất hiện trọn vẹn. Sự
phân chia giai cấp được xác lập vững chắc với việc phân chia cư dân thành ba giai c ấp
khác nhau là người Spac (thống trị), người Ilốt (nô lệ) và người Piriecơ (thợ thủ công).
Ngăn chặn không cho tầng lớp công thương nghiệp (người Pirieccơ) giàu lên, phát
triển thế lực, NN Spac đã thi hành chính sách hạn chế công thương nghi ệp. Thành
bang Spac là quốc gia nông nghiệp.
3.2 Tổ chức bộ máy nhà nước cộng hoà quý tộc chủ nô Spac
- Đứng đầu là Hai Vua (tàn dư của chế độ công xã thị tộc-đứng đ ầu là hai th ủ
lĩnh), là thành viên trong hội đồng trưởng lão, vừa là th ủ lĩnh QS, v ừa là tăng l ữ t ối
cao, vừa là người xử án. Tuy nhiêm, khác với những ông vua chuyên chính của ph ương
Đông, quyền lực Hai vua không lớn lắm.
- Hội đồng trưởng lão gồm 28 vị trưởng lão và hai vua. Trưởng lão là người có đ ọ
tuổi từ 60 tuổi trở lên được chọn từ đội ngũ những quý tộc danh v ọng, có vai trò quan
trọng trong bộ máy NN, có quyền quyết định những vấn đ ề liên quan đ ến v ận m ệnh
đất nước.
- Hội nghị công dân, về hình thúc là CQ quyền lực cao nhất, m ọi ng ười Spac trên
30 tuổi đều có thể tham gia hội nghị công dân. Mọi người thông qua hay ph ản đ ối
những vấn đề trong hội nghị bằng những tiếng thét chứ không đ ược thảo lu ạn gì. Khi
biểu quyết những vấn đề quan trọng những người dự hội ngh ị chia thành hai hàng,
qua đó biết được tỷ lệ số người đồng ý hay phản đối. Tuy nhiên, hội nghị công dân
thường chỉ mang tính hình thức vì dễ xảy ra tiêu cực l ại không đ ược h ọp th ường
xuyên mà phải tuỳ theo quyết định của Hai Vua.
- Về sau, do mâu thuẫn giữa hội đồng trưởng lão và hội nghị công dân ngày m ột
gay gắt nên một CQ có quyền hạn rất lớn được thành lập đó là Hội đ ồng 5 quan giám
sát-là đại biểu của tập đoàn quý tộc bảo thủ nhất, có quyền hành r ất l ớn nh ư giám sát
vua, giám sát hội đòng trưởng lão...Thực chất, nó là CQ lãnh đạo tối cao xủa NN nhằm
tập trung quyền lực vào tay tầng lớp quý tộc chủ nô.
- NN Spac đặc biệt chú trọng quân đôị. Lục quân Spac là đ ội quân thi ện chi ến.
Mọi ngưòi trong toàn đất nước đều chú ý phát triển quân đội, các bé trai đ ược hu ấn
17
luyện từ năm 7 tuổi để trở thành chiến sĩ dũng c ảm, nhanh nh ẹn..đ ến năm 20 tu ổi
được mặc quân phục và đến năm 60 tuổi mới được cởi bỏ bộ quần áo lính.
Trong quá trình phát triển của lịch sử Hy Lạp cổ đại, NN Spac là dinh luỹ của th ế
lực chủ nô phản động nhất, chống lại những thành bang theo chính th ể CH dân ch ủ
chủ nô. Quyền lực NN tập trung tối đa vào tay tập đoành quý t ộc ch ủ nô và quy ền dân
chủ của những người tự do bị hạn chế tới mức tối thiểu. Bởi vậy, NN Spac là NN CH
quý tộc chủ nô điển hình nhất.
4. Nhà nước cộng hoà dân chủ chủ nô Aten
4.1 Quá trình Aten chuyển sang chính thể cộng hoà
Cũng như nhiều vùng khác ở Hy Lạp, đến khoảng TK 8 - TK 6 TCN, Aten bắt đ ầu
bước vào xã hội có giai cấp và có nhà nước.
ở Aten, công thương nghiệp phát triển rất sớm với tốc độ rất nhanh, bên cạnh
tầng lớp quý tộc chủ nô, tầng lớp chủ nô mới (chủ nô công thương) xu ất hi ện r ất
sớm, tăng nhanh về số lượng và mạnh về kinh tế, họ gi ữ vai trò quan trọng trong quá
trinhg hình thành và phát triển chính thể cộng hoà dân chủ chủ nô Aten sau này.
Quá trình chuyển biến sang chính thể cộng hoà được chuyển bi ến và đ ấu tranh
bằng nhiều hình thức như bạo lực, cải cách giữa một bên là chủ nô nông nghi ệp (ch ủ
nô cũ) và một bên là chủ nô công thương (chủ nô m ới) đ ể thi ết l ập n ền c ộng hoà, ch ủ
yếu chuyển biến bằng cải cách với những cuộc cải cách lớn như c ải cách Xôlông, c ải
cách Clixten, cải cách Pêriclet. Các cuộc cải cách đ ều theo h ướng có l ợi cho ch ủ nô
công thương, hạn chế quyền lực chính trị của chủ nô nông nghi ệp và tăng c ường th ế
lực kinh tế, chính trị của chủ nô công thương và bình dân.
Qua các cuộc cải cách đã hình thành các đặc trưng cơ bản của nhà nước :
- chia dân cư theo khu vực hành chính để cai trị.
- cơ quan quyền lực công cộng : Đại hội công dân, hội đồng 500
Chủ nô công thương và bình dân thắng triệt để hình thành chính th ể c ộng hoà dân
chủ chủ nô Aten.
4.2. Cấu trúc bộ máy nhà nước
- tất cả những
người được - bị cáo được
Quan chấp chính Có quyền lực
quyền bào
thừa nhận là lớn về HC, QS
công dân, là cơ chữa hay mời
quan quyền lực luật sư bào
cao nhất của Bầu ra chữa. Nhiều
nhà nước, luật lệ được
quyết định Toà bồi ban hành
những vấn đề Đại hội công dân thẩm tránh ăn hối
quan trọng của Bầu ra lộ, xử thiếu
đất nước. công bằng
- Bầu ra các quan Bầu ra
chức cao cấp,
bầu ra hội đồng
QS Hội Hội - nguồn : bầu từ các phân khu,
- Giám sát quan đồng 10 đồng 500 là cơ quan hành pháp thay
chức NN, bỏ tương nhau trực để giải quyết
phiếu thăm dò lĩnh những công việc của đất
- Xét duyệt nước trước hai kỳ của Đại
hội
- là CQ phụ trách - có quyền đại diện NN về
về quân sự, nắm đối ngoại
các chính sách đối - quyền đưa nghị quyết của
ngoại của nhà ĐH vào đời sống XH 18
nước, - quyền quản lý tài chính của
- Không được NN đấtnước
phát lương hay - quyền giám sát các nhân viên
- Quân đội và cảnh
sát : được trang bị
tốt, có lực lượng
hải quân mạnh.
- Là nhà nước dân
chủ nhất,hoàn
thiện nhất, tiến
bộ nhất thời kỳ Có sự tham gia của nhân dân vào việc ban hành các đạo luật. Các CQNN
cổ đại, mang tính được thành lập theo nguyên tắc bầu cử (rút thăm). Các công việc của NN
được giải quyết công khai, dân chủ, thủ tục quản lý đơn giản, không quan
Biểu hiện liêu, Đã tách toà án ra khỏi CQHC để chuyên thực hiện việc xét xử, ban
hành chế độ tiền lương cho những người phục vụ trong bộ máy NN, chỉ
phụ nữ, kiều dân và những người được giải phóng khỏi địa vị nô lệ mới
không được bầu cử.
5. Nhà nước La Mã
5.1. Quá trình hình thành và phát triển nhà nước La Mã
Bán đảo Italia vươn ra Địa Trung Hải có nhiều đồng bằng rộng và đất đai màu mỡ,
lag nơi gặp gỡ của những luông văn minh Đông và Tây Đ ịa Trung H ải. Tr ước khi La
Mã chiếm toàn bộ Italia, ở đây coa 3 tộc người sinh sông, người Hy Lạp ở phía Nam,
người Êtơrutxcơ ở phía Bắc và người Latin ở phía trung. Người Latinn cho xây d ựng
thành La Mã nên họ được gọi là người La Mã.
Quá trình hình thành NN La Mã là kết quả của cảc hai yếu tố : sự phân hoá XH,
phân hoá giai cấp ở tộc người Latin và tộc người Êtơrutxc ơ và cu ộc đ ấu tranh c ủa
người Latin chống lại sự xâm lược của người Êtơrutxc ơ. Xã h ội người La Mã th ời kỳ
này vẫn là chế độ quân sự bộ lạc, sau đó, XH dần bị phân hoá thành quý t ộc ch ủ nô,
nô lệ, bình dân.
XH từng bước chuyển sang XH có giai cấp và nhà nước xuất hiện.
5.2 Tổ chức bộ máy NN La Mã (chính thể CH quý tộc sau đó chuyển sang chính
thể quân chủ chuyên chế chủ nô)
Cơ cấu nhà nước La Mã được hình thành trong mấy thế kỷ, đến TK 3 TCN m ới
được hoàn chỉnh.
Chính thể CH quý tộc ở La Mã có những đặc điểm là ở TƯ các c ơ quan chuyên
chính gồm : Nghị viện (viện nguyên lão), Đại hội nhân dân và các cơ quan ch ấp
chính.Nó thể hiện sâu sắc tính chất quý tộc của nhà nước La Mã. Đó là chính th ể CH
quý tộc.
Nghị viện (viện nguyên lão) gồm 300 người và chỉ những người giàu có m ới đ ược
bầu vào nghị viện. Nghị viện là chính phủ, là cơ quan hành chính c ấp cao nh ất. M ặc
dù không có quyền lập pháp nhưng nghị viện có quyền soạn th ảo t ất c ả các d ự th ảo
luật và nếu như nghị viện không đông ý thì đại hội nhân dân không th ể thông qua
được luật hoặc bầu ra những quan chấp chính.
Đại hội công dân gồm có đại hội xăng-tu-ri và đại hội nhân dân.
Đại hội xăng-tu-ri là đại hội theo đơn vị quân đội của các đẳng cấp, có quyền hàn
lớn, giải quyết các vấn đề về chiến tranh, hoà bình, b ầu ra các quan ch ức cao c ấp c ủa
NN.
Đại hội nhân dân là cơ quan lập pháp, mọi công dân đều có quyền tham gia đại hội
để giải quyết các vấn đề như những vấn đề liên quan đến lãnh thổ, các v ấn đ ề liên
quan tới hôn nhân, gia đình, thừa kế và việc thực hiện các nghi lễ tôn giáo.
19
Đại hội nhân dân là đại hội chỉ mang tính hình th ức, các ch ức v ụ đ ều không có
lương và phải bỏ nhiều tiền để chiêu đãi, vì vậy, người nghèo khồn có đi ều kiện vào
những chức vụ trong bộ máy nhà nước.
Cơ quan chấp hành và điều hành những công việc hằng ngày là các c ơ quan chấp
chính do đại hội nhân dân bầu ra.
Cùng với những thay đổi trong xã hội chiếm hữu nô lệ, các nhà n ước chi ếm h ữu
nô lệ có chính thể cộng hoà từng bước chuyển dần sang chính th ể quân ch ủ. Quy ền
lực nhà nước chủ yếu tập trung vào tay các vua (hoàng đế), được truyền từ đời này
sang đời khác theo nguyên tắc cha truyền con nối để bảo vệ lợi ích cho m ột s ố nh ững
chủ nô giàu có trong xã hội.
Nền cộng hoà quý tộc chủ nô bị xoá bỏ vĩnh vi ễn khi Oc-ta-vit lên n ắm quyền, là
viên tướng nắm quyền chỉ huy tối cao quân đội với danh hiệu hoàng đế, có toàn quyền
quyết định những vấn đề trọng đại của đất n ước, hầu hết những c ơ quan nhà n ước
của chính thể cộng hoà bị giải tán. Chính thể quân chủ chuyên chế v ừa là s ản ph ẩm
của thời kỳ suy vong và sụp đổ của chế độ chiếm hữu nô lệ, vừa là công c ụ th ống tr ị
của giai cấp chủ nô của đế quốc La Mã. Đến TK 5, đế quốc La Mã bị phong kiến hoá.
La Mã xây dựng bộ máy nhà nước theo chính thể c ộng hoà quý t ộc đã b ắt đ ầu có
sựu phân chia và giám sát quyền lực. Thiết chế chính tr ị c ủa La Mã đã đ ặt n ền móng
cho chiều hướng phát triển của nền văn minh cận hiện đại của châu Âu.
Nguyên nhân của sự tan rã, suy vong của đế quốc La Mã :
- Quá rộng lớn
- QHSX PK đã được hình thành
- Người Giec-manh đã tràn vào xâm lược La Mã.
20
