Đề cương bài giảng triết học cho sinh viên cao học không chuyên
Tham khảo tài liệu 'đề cương bài giảng triết học cho sinh viên cao học không chuyên', khoa học xã hội, chính trị - triết học phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả
Câu hỏi 1
Trình bày những nội dung của Triết học Nho giáo về thế giới. Phân tích những
giá trị và hạn chế của nó.
Trả lời:
Nho giáo xuất hiện vào khoảng thế kỷ VI trước công nguyên, dưới thời xuân thu, người
sáng lập là Khổng Tử (551-479 trước CN). Đến thời Chiến Quốc, Nho giáo được Mạnh Tử
và Tuân Tử hoàn thiện và phát triển theo hai xu hướng khác nhau: duy vật và duy tâm, trong
đó dòng Nho giáo Khổng - Mạnh có ảnh hưởng rộng và lâu dài nhất trong lịch sử Trung Hoa
và một số nước lân cận.
+ Trong quan niệm về thế giới, tư tưởng của Khổng Tử luôn có những mâu thuẫn. Trong
học thuyết của Nho giáo, Khổng Tử thường nói đến Trời, đạo trời, mệnh trời. Tư tưởng của
ông về các lĩnh vực này, không rõ ràng là duy vật hay duy tâm. Mục đích của ông khi bàn đến
các vấn đề trên là làm chỗ dựa cho học thuyết và đạo lý của mình, để ông đi sâu vào các vấn
đề chính trị - đạo đức xã hội.
+ Một mặt, khi chống lại chủ nghĩa thần bí, tôn giáo đương thời, ông thừa nhận sự vật,
hiện tượng trong tự nhiên luôn luôn vận động, biến hoá không phụ thuộc vào mệnh lệnh của
trời. Trời đối với Khổng Tử có chỗ như là một quy luật, là trật tự của vạn vật.
"Trời có nói gì đâu, bốn mùa vẫn thay đổi, trăm vật vẫn sinh trưởng", " cũng như dòng
nước chảy, mọi vật đều trôi đi, ngày đêm không ngừng, không nghỉ".
Đây là tư tưởng biện chứng tự phát của ông.
+ Trong học thuyết của Nho giáo kế thừa tư tưởng thời Chu, khái niệm "trời" có ý
nghĩa bậc nhất. Nhưng khi giảng giải đạo lý của mình, Khổng Tử lại không nói rõ ràng và có
hệ thống. Sau này quan niệm về trời đất đã lần lượt được các danh Nho đời Hán về sau bổ
sung.
+ Tư tưởng của Khổng Tử gộp trời đất muôn vật vào một thể Khổng Tử th ường chú ý
đến tính chất động nhiều hơn tính chất tĩnh. Quan niệm về vấn đề này biểu hiện đầy đủ, rõ
ràng và bao quát bằng từ "Dịch". Dịch là đổi, bao hàm cả ý nghĩa thay đổi, trao đổi, biến đổi.
Nguyên lý phép tắc của nó được ghi trong Kinh Dịch.
+ Khổng Tử cho rằng trời có ý chí, có thể chi phối vận mệnh của con người. Đó là
quan điểm về "Thiên mệnh". Ông tin vào vũ trụ quan "Dịch", cuộc vận hành biến hoá không
ngừng sâu kín, mầu nhiệm của vũ trụ, con người không thể cưỡng nổi. Ông nói: "Than ôi,
trời làm mất đạo ta", "mắc tội với trời không thể cầu ở đâu mà thoát được". Ông cho rằng
mỗi cá nhân, sự sống - chết, phú quý hay nghèo hèn đều là do "Thiên mệnh" quy định. Phú
quý không thể cầu mà có được, do vậy bất tất phải cầu. Tin vào "Thiên mệnh", Khổng Tử
coi sợ "mệnh trời", hiểu biết "mệnh trời" là một điều kiện tất yếu để trở thành con người
hoàn thiện là người quân tử.
Đó là yếu tố duy tâm khách quan trong quan điểm của ông.
Tuy nhiên, Khổng Tử lại cho rằng con người bằng nỗ lực chủ quan của mình cũng có
thể thay đổi được cái "Thiên tính" ban đầu. Ông nói, con người lúc sinh ra, cái "tính" trời phú
cho là giống nhau nhưng trong quá trình tiếp xúc, học tập… nó làm cho họ khác nhau, có kẻ
trí, có người ngu ("Tính tương cận, Tập tương viễn"). Đây là mặt tích cực, chỗ "thêm vào"
của Khổng Tử so với quan niệm "mệnh trời" trước đó.
+ Đối với quỷ thần, Khổng Tử tỏ ra có thái độ hoài nghi về sự tồn tại của quỷ thần
cho nên một mặt ông chủ trương tôn kính, một mặt lại xa lánh và cảnh giác. Quan niệm quỷ
thần của ông có tính chất lễ giáo hơn tôn giáo. Ông cho rằng quỷ thần là do khí thiêng trong
trời đất tạo thành. Tuy nhiên, không thể nhìn thấy cũng như không nghe thấy, thể nghiệm
mọi vật mà không bỏ sót nhưng mọi người đều cung kính trang nghiêm để tế tự thì quỷ thần
cả ở bên tả, bên hữu mình. Mặt khác, ông lại cho rằng quỷ thần không có tác dụng chi phối
cuộc sống con người, ông mê tín quỷ thần: "kính nhi viễn chi".
Như vậy mội mặt Khổng Tử tuyên truyền sức mạnh của quỷ thần, nhưng mặt khác
ông lại nhấn mạnh vai trò quan trọng của hoạt động con người trong đời sống. Đây là một
bước tiến bộ, một sự đổi mới về nội dung, quyền uy của "ý trời", quỷ thần đã bị hạn chế
một phần. Tóm lại, học thuyết Nho giáo nói về tự nhiên không nhiều. Những người sáng lập
Nho giáo thừa nhận có "thiên mệnh", nhưng đối với quỷ thần lại xa lánh, kính trọng. Lập
trường của họ về vấn đề này rất mâu thuẫn. Điều đó chứng tỏ tâm lý của họ là muốn gạt bỏ
quan niệm thần học thời Âu Chu nhưng không gạt nổi. Quan niệm "thiên mệnh" của Khổng
Tử được đời Hán Đổng Trọng Thư hệ thống hoá, xây dựng thành nội dung triết học duy tâm
trong hệ thống triết học của Hán Nho.
Câu hỏi 2:
Trình bày nội dung cơ bản và nhận định về giá trị và hạn chế của quan niệm
Nho giáo về con người.
Trả lời:
Nho giáo về con người.
Nét nổi bật của triết học Trung Quốc cổ, trung đại là vấn đề con người và xây dựng
con người. Đã có nhiều trường phái triết học Trung Quốc cổ, trung đại đưa ra các quan niệm
khác nhau về vấn đề này trong đó có trường phái Nho giáo. Nho giáo là một trong những
trường phái triết học lớn nhất và có ảnh hưởng sâu sắc nhất đến xã hội của Trung quốc thời
cổ đại do Khổng tử (551-479 TCN) sáng lập. Cũng như các trường phái triết học khác, khi tìm
hiểu về con người, Nho giáo tìm cách lý giải vấn đề bản chất con người và mối quan hệ giữa
con người đối với thế giới xung quanh. Nội dung cơ bản của quan niệm Nho giáo về con
người được cụ thể như sau:
- Nguồn gốc của con người: Không Tử cho rằng trời sinh ra con người và muôn vật.
- Vị trí và vai trò của con người trong mối quan hệ với trời, đất, con người và
vạn vật trong vũ trụ. Nho giáo đã đặt con người lên một vị trí rất cao, coi con người do trời
sinh ra nhưng sau đó con người cùng với trời, đất là ba ngôi tiêu biểu cho tất cả mọi vật trong
thế giới vật chất và tinh thần. Kinh dịch Thiên Hạ chỉ ra rằng: "Trời, Đất, người là tam tài".
Lễ Ký, Thiên Lễ Vận coi con người là "cái đức của trời đất, sự tam hợp của âm dương, sự tụ
hội của quỷ thần, cái khí tinh tú của ngũ hành".
- Quan hệ giữa trời với người. Nho giáo quan niệm con người là một bộ phận khăng
khít, hữu cơ trong hệ thống chỉnh thể thế giới và vũ trụ.
+ Khổng tử cho rằng có mệnh trời và coi mệnh trời chi phối cuộc sống xã hội, cuộc
đời của mỗi con người.
+ Mạnh Tử - một học trò nổi tiếng của ông cho rằng trời an bài địa vị xã hội của con
người .
+ Đồng Trọng Thư, đời Hán, nêu lên thuyết 'thiên nhân cảm ứng" cho rằng trời, người
thông cảm với nhau, trời là chủ thể của việc người. Trong Kinh dịch có nói "Trời, đất, muôn
vật là nhất thể", tức là con người có thể suy từ bản thân mà tìm hiểu được trời đất và muôn
vật.
+ Đối lập với quan điểm "Thiên nhân cảm ứng" là quan điểm "Thiên nhân bất tương
quan". Đại diện tiêu biểu của quan niệm này là Tuân Tử - một học trò khác của Không Tử.
Tuân Tử cho rằng đạo trời không quan hệ gì với đạo người. Trị, loạn không phải tại trời, đất
Trời không thể làm hại được người nếu ta luôn chăm lo phát triển nông nghiệp, biết chi dùng
có tiết độ. Tư tưởng triết học của Tuân Tử thuộc chủ nghiã duy vật thô sơ.
- Bản tính con người
+ Khổng tử cho rằng "tính mỗi con người đều gần nhau, do tập tành và thói quen mới
hóa ra xa nhau ("Nhân chi sơ tính bản thiện, tính tương cận, tập tương viễn" - Sách Luận
Ngữ, Dương Hóa, 2).
+ Mạnh Tử khẳng định bản tính con người vốn là thiện. Không một người nào sinh ra
mà tự nhiên bất thiện. Sự khác nhau giữa con người với con vật, theo Mạnh Tử là ở chỗ mỗi
con người đều có phần quý trọng và phần bỉ tiện, có phần cao đại và phần thấp hèn, bé nhỏ.
Chính phần quý trọng cao đại mới là tính người, mới là cái khác giữa người và cầm thú. Đã là
người ai cũng có trong người cái mầm thiện, đó là lòng trắc ẩn (thương xót), lòng tu ố (thẹn,
ghét), lòng từ nhượng (khiêm nhường), lòng thị phi (phải trái). Lòng trắc ẩn là đầu mối của
nhân, lòng tu ố là đầu mối của nghĩa, lòng thị phi là đầu mối của trí. Nếu biết phát huy các đầu
mối ấy thì con người ngày càng mạnh, có đủ sức giữ gìn bốn biển.
+ Tuân Tử cho rằng bản tính con người là ác. Con người sinh ra là hiếu lợi, thuận theo
tính đó dẫn đến tranh đoạt lẫn nhau nên không có từ nhượng; sinh ra là đố kỵ, thuận theo tính
đó, không có lòng trung tính; sinh ra là ham muốn, thuận theo tính đó thành dâm loạn, lễ nghĩa
không có. Vì vậy, ông chủ trương phải có chính sách uốn nắn sửa lại tính để không làm điều
ác. Muốn vậy phải giáo hóa, phải dùng lễ nghĩa, lễ nhạc để sửa tính ác thành tính thiện, để
cái thiện ngày càng được tích lũy tới khi hoàn hảo.
Quan niệm Nho giáo về con người ra đời trong thời đại phong kiến, mang sắc thái của
xã hội phong kiến nhưng đã góp phần củng cố trật tự xã hội trong thời đại đó. Ngày nay, chế
độ xã hội đã khác trước nhưng quan niệm Nho giáo về con người vẫn mang một giá trị lớn.
Mặt giá trị của nó là ở chỗ nó khẳng định tính hướng thiện của con người, dẫn dắt, giáo hóa
con người tìm đến phần tốt đẹp và loại bỏ những điều xấu. Theo quan niệm của Nho giáo
muốn trở thành con người lý tưởng phải bằng con đường tự rèn luyện, tự giáo dục, phải biết
tu thân dưỡng tính, khuyên con người luôn trau dồi đạo đức (Nhân, nghĩa, lễ, trí, tín). Tuy
nhiên, những lý giải về con người trong triết học Nho giáo chủ yếu mang yếu tố duy tâm pha
trộn tinh chất duy vật chất phác trong mối quan hệ với tự nhiên và xã hội. Nó là sản phẩm
của xã hội phong kiến và cũng là nguyên nhân trì trệ của xã hội đó.
Câu hỏi 3:
Trình bày và đánh giá những nội dung cơ bản của quan niệm Lão Tử về thế giới.
Trả lời
Những quan niệm về thế giới của Lão Tử.
- Cơ bản nguyên của vũ trụ là Đạo, Đạo có trước trời , đất không biết tên gọi, tạm gọi là
"Đạo", "Đạo" là quá huyền diệu, nên tạm quan niệm là "vô" và "hữu".
"Vô" là nguyên lý vô hình: là gốc của trời đất
"Hữu" là nguyên lý hữu hình: là mẹ của vạn vật.
Như vậy Đạo sáng tạo ra vạn vật, vạn vật là do Đạo sinh ra theo trình tự một sinh hai,
hai sinh ba, ba sinh ra vạn vật, Đạo là chủ thể của vạn vật, đạo là phép tắc của vạn vật.
- Đạo coi là quy luật biến hoá tự thân của vạn vật biểu hiện quy luật ấy gọi là Đức,
mỗi vật đều có đức mà đức của bất kỳ sự vật nào cũng từ Đạo sinh ra, là một phần của Đạo,
Đức nuôi lớn mỗi vật tuỳ theo Đạo.
Đạo đức của đạo gia, là một phạm trù vũ trụ quan khi giải thích về bản thể của vũ trụ,
Lão Tử sáng tạo ra phạm trù "Hữu", "Vô" nó đã trở thành phạm trù cơ bản từ Trung Quốc.
Như vậy:
- Về tư tưởng bản thể luận, học thuyết của Đạo gia coi Bản nguyên vũ trụ là Đạo,
Đạo tạo ra vạn vật vì vậy có phần nào làm lu mờ vai trò của thần thánh, của lực lượng siêu
nhiên nhưng còn mang tính trực quan, ước đoán, chưa chứng minh, chưa có luận điểm thuyết
phục.
- Tư tưởng biện chứng:
+ Trong vạn vật không vật nào là không cõng âm, bồng dương.
+ Vũ trụ vận hành theo hai quy luật:
• Quy luật bình quân luôn giữ cho vạn vật thăng bằng theo một trật tự điều hoà
tự nhiên, không có cái gì thái quá, bất cập, cái gì khuyết sẽ được tìm đầy, cái gì
cong sẽ thẳng, cái gì cũ sẽ lại mới, cái gì ít sẽ được nhiều, cái nhiều sẽ mất.
• Quy luật phán phục là sự phát triển cực điểm thì quay lại phương hướng cũ.
Quan niệm biên dịch của vũ trụ là sản phẩm của phương pháp quan sát tự nhiên, một
phương pháp chung để thu nhận trí thưc, kinh nghiệm, nhưng còn đơn giản và hạn chế.
- Tư tưởng về nhận thức: Lão Tử đề cao tư duy trừu tượng, coi kinh việc nghiên cứu
sự vật hiện tượng cụ thể. Cho rằng "Không ra cửa mà biết cả thiên hạ, không cần nhòm qua
khe mà biết đạo trời" sự thực không thể phân biệt danh giới giữa nhận thức sự vật cụ thể và
nắm vững quy luật chung.
- Tư tưởng về con người và xây dựng con người:
Đạo sinh ra vạn vật. Đạo sinh ra con người, xác định vị trí của con người trong mối
quan hệ trời, đất, con người và vạn vật trong vũ trụ. Đạo là tự nhiên, Đạo sinh ra vạn vật
trong đó có con người do đó ông khuyên con người sống và hoạt động theo lẽ tự nhiên, thuần
phác không can thiệp, không làm gì trái với bản tính tự nhiên.
Như vậy Lão Tử coi trọng sự giáo hoá, phát triển của cái thiện Đạo gia cho rằng bản
tính của nhân loại có khuynh hướng trở lại tự nhiên, Lão Tử khuyên mọi người phải trừ khử
những thái quá, nâng đỡ cái bất cập, hướng con người đến cuộc sống thanh cao, trong sạch,
gìn giữ với tự nhiên, tránh cuộc sống chạy theo nhu cầu vật chất.
Câu hỏi 4: Trình bày và đánh giá những nội dung cơ bản của quan niệm chính trị - xã
hội của Lão Tử.
Trả lời
* Giới thiệu về Lão Tử
- Lão Tử là một nhân vật chính yếu trong triết học Trung Quốc, sự tồn tại của ông
trong lịch sử hiện vẫn đang còn được tranh cãi. Lão Tử còn gọi là Lão Đạm, họ Lý tên Nhĩ,
người nước sở sống vào thời Xuân Thu - Chiến Quốc.
- Lão Tử tiếp nhận tư tưởng của Dương Chu của Âm Dương - Ngũ hành và phép biện
chứng của Kinh Dịch để sáng lập lên Đạo gia.
- Tư tưởng triết học của Lão Tử được biểu lộ qua cuốn Đạo đức kinh, vỏn vẹn chỉ có
năm ngàn chữ, thế mà đã gây ảnh hưởng sâu rộng đến xã hội Trung Hoa. Tựu chung, Đạo là ý
niệm cơ bản nhất và quan trọng nhất trong cuốn Đạo Đức Kinh. Do đó, người ta gọi học
thuyết của Lão Tử là Đạo học. Đạo Đức Kinh được coi là cuốn truyện luận đáng chú ý nhất
trong lịch sử Triết học Trung Quốc, là một kiệt tác của ông.
* Nội dung chính
- Tư tưởng triết học của Lão Tử có hệ thống rất phong phú, trong ấy vừa đi sâu tìm
hiểu bản thể vũ trụ, vừa có hệ thống, về học thuyết nhận thức luận vừa hàm chứa phong phú
tư tưởng biện chứng pháp về thực chất nó là một loại triết học chính trị có tính xã hội.
- Quan niệm về mặt chính trị của Lão Tử:
Bởi chán ghét thế cuộc nhiễu nhương, nhân sự chỉ đua đòi lợi lộc, Lão Tử chủ trương
chính trị "vô vi" mặc cho mọi việc thuận theo quy luật tự nhiên, điều này không có nghĩa là
người ta chỉ nên ngồi một chỗ và không làm gì cả mà có nghĩa là ta phải tránh các mục đích rõ
rệt, các ý chí mạnh hay thế chủ động. Người trị nước cần phải hành động theo lẽ tự nhiên thì
sẽ thành công. Nếu hiểu được quy luật thì chỉ cần theo dòng quy luật thì ắt sẽ đến nơi mình
cần đến mà không cần làm gì cả.
Lão Tử phủ định chế độ giai cấp "chia tách", phủ định quan hệ thống trị trên dưới hèn
sang. Ông chỉ trích "bọn mặc quần áo gấm vóc, mang thanh gươm sắc bén, ăn món ngon vật
lạ và tích luỹ của cải quá nhiều, đó là kẻ trộm cướp.
Ông tỏ rõ thái độ xa rời chính trị ngây thơ: "Chính phủ yên tĩnh vô vi thì nhân dân sẽ
biến ra chất phác; chính phủ tích cực làm việc thì nhân dân sẽ có tai hoạ" hoặc "Thánh nhân
vô vị, do đó họ sẽ không bị thất bại; cái gì cũng không có, đo dó họ không mất gì cả".
Thái độ trốn tránh hiện thực, phục cổ và thủ tiêu đấu tranh của Lão Tử cũng thể hiện
khá rõ. Ông chủ trương "không chống lại cái xấu" bởi vì "Pháp luật càng nghiêm minh thì
trộm cướp càng lắm đòi hỏi giai cấp thống trị cũng như nhân dân phải tuân theo quy luật tự
nhiên "vô vi mà thái bình", trở lại cái xã hội trước khi xuấ thiện Nhà nước ông mơ ước đến
một "nước nhỏ dân ít" mọi người đều vui vẻ, ăn ngon mặc đẹp, hai nước láng giềng cùng
trông thấy nhau, cùng nghe tiếng gà gáy, chó sủa của nhau mà nhân dân hai nước đến già đến
chết đều không cần qua lại với nhau.
* Quan niệm về mặt xã hội:
- Ông chủ trương con người cần phải trở lại trạng thái tự nhiên chất phác của trẻ con,
"cần phải có trái tim ngu". Ông chủ trương "học ở những người không học", và cho rằng "vứt
bỏ thánh trí, nhân dân sẽ có lợi gấp trăm lần, vứt nhân bỏ nghĩa, nhân dân sẽ trở lại hiếu từ".
- Lão Tử phủ định mọi quan niệm luân lý, quan niệm tốt xấu và mọi thứ văn hoá tinh
thần của xã hội hiện thực mà trở lại với cái chất phác "vô danh", trở lại với cái ý thức của trẻ
con không phân biệt tốt xấu, trái phải. Từ đó ông cho rằng mọi sự sản xuất tinh thần, mọi
văn hoá tinh thần đều là "ý muốn thừa và hành vi vô dụng".
- Tư tưởng phản kinh nghiệm, phản tri thức, Lão Tử viết: "Tuyệt học vô tư" (có bỏ
học mới hết ưu phiền), "Vi học nhật ích vi đạo nhật tổn" (càng có học cho lắm càng có hại
cho việc tu Đạo). "Tri giả bất ngôn, ngôn giả bất tri" (người có học vốn chẳng bao giờ nói,
kẻ hay nói mới là người không hiểu biết). Sở dĩ phải phản kinh nghiệm phải tri thức theo Lão
Tử có hai lý do:
Một là kinh nghiệm và tri thức khiến cho người ta hay lo âu, cho nên bảo "Tuyệt học
vô tư", hai là kinh nghiệm và tri thức gây trở ngại cho việc tu Đạo, bởi lẽ hiểu biết chừng nào
thì càng thúc đẩy lòng ham muốn đòi hỏi của người ta đồng thời cũng dễ làm cho người ta
nảy sinh cảm giác bất mãn với hiện tại cho nên "học nhiên hậu tri bất túc".
- Tư tưởng "công thành phất cư", Lão Tử cho rằng mọi thành quả rất có thể đưa lại tai
hoạ cho con người. Lão Tử bảo: "Sinh nhi bất hữu, vi nhi bất thị, trường nhi bất tể, thi vi
nguyên đức" (sống mà không giữ của làm mà chẳng ỷ công, dù lớn cũng không đứng làm chủ
tể, đó mới là cái đức nguyên vẹn) và rằng "công toại thân tháoi, thiên chi đạo" (khi đã đạt tới
thành quả rồi thì rút lui ngay, là đúng với lẽ trời) và "vi giả bai chi, chấp giả thất chi" (kẻ ham
làm sẽ gặp thất bại, kẻ ôm giữ sẽ bị mất mát).
* Đánh giá:
- Tóm lại quan điểm chính trị - xã hội của Lão Tử: bản tính nhân loại có hai khuynh
hướng "hữu vi" và "vô vi" là khuynh hướng trở về nguồn gốc để sống với tự nhiên, tức hợp
thể với đạo. Vì vậy, Lão Tử đưa ra giải pháp cho các bậc tri nước là "lấy vô vi mà xử sự, lấy
bất ngôn mà dạy đời. Để lập quan bình trong xã hội phải trừ khử những "thái quá" nâng đỡ
cái "bất cập", lấy "nhu nhược thắng cương thường", "lấy yếu thắng mạnh", tri túc" không
'cạnh tranh bạo động" , "công thành thân thoái", "dĩ đức báo oan". Đó là quan điểm tiêu cực,
bảo thủ. Vì vậy Lão Tử đã gạt bỏ khái niệm "hữu vi" của Nho giáo, Mặc gia theo đuổi một
thế giới vô vi, thanh tịnh vô sự, vô dục.
- Ông có tư tưởng chống xã hội đương thời. Thời Xuân Thu Chiến Quốc là lúc Trung
Quốc bước vào giai đoạn xã hội biến thiên trong đại Đạo gia, đứng đầu là Lão Tử bài bác
chống phá trật tự xã hội hiện hữu bằng hành vi tích cực, hoặc tự đặt mình ra ngoài vòng xã
hội đó bằng hành vi tiêu cực như đi ẩn náu, mai danh lánh nạn chẳng hạn ("Lão Tử là bậc
quân tử ở ẩn"). Xuyên qua lời nói và trước tức (như Đạo Đức Kinh) ta thấy Lão Tử luôn luôn
giữ thái độ đả kích tập tục và chế độ xã hội đương thời, khiến cho tư tưởng và hành vi của
người, nhất nhất đều trái ngược với tình trạng thực tế trong lúc đó.
- Tư tưởng chính trị - xã hội của Lão Tử có nhiều mặt hạn chế không tránh khỏi chủ
nghĩa duy tâm. Ông cho rằng "cái hình ảnh lớn nhất" là "hình thái không có hình thái, là hình
ảnh không có thực chất", muốn hiểu được nó phải vượt qua sự đối lập giữa chủ quan và
khách quan để nhận thức, không thể nhận thức thông qua khái niệm ("Danh") được mà phải
bằng phương pháp tưởng tượng trực giác), ông phủ nhận cực đoan chân lý tương đối trong
quá trình nhận thức; ông hiểu máy móc cực đoan về tính quy định lẫn nhau giữa các sự vật và
không nhận thấy được tính biến chứng khuynh hướng phát triển trong quá trình đấu tranh,
chuyển hoá giữa các mặt của sự vt, ông phủ định tri thức một cách cực đoan.
- Tuy nhiên tư tưởng về chính trị - xã hội của Lão Tử còn là một loại "đạo thuật của
bậc vua chúa". Tư tưởng của ông trở thành một thức sách lược quyền mưu của giai cấp
thống trị có ảnh hưởng sâu xa đến chính trị chuyên chế ở Trung Quốc. Thí dụ như Lão Tử
luân về "vô vi"(không làm), "vô vi" mới có thể "vô bất vi" (không gì không làm). Các đế
vương đầu đời Hán rút từ bài học "vô vi" của Lão Tử, dù "vô vi" làm cương lĩnh trị quốc từ
đó nắm được thế chủ động sáng tạo ra cục diện thịnh hương đầu đời Hán. Sau này còn nhiều
đế vương sau nhiều thời gian đông loạn của xã hội đều áp dụng chính sách để cho dân chúng
nghỉ ngơi. Lý luận chủ đạo của chính sách "dữ dân hữu tức" (nghỉ ngơi cùng dân) ấy đều
xuất phát từ tư tưởng "vô vị nhị tự" của Lão Tử.
- Tư tưởng của Lão Tử rất thích hợp với những ai là kẻ ưa sóng gần gũi thiên nhiên,
lại có phần tương thông với đức tính khiêm nhường, dung thứ, nhẫn lại của Nhà Nho. Do đó
họ thích sống vào nơi thâm sơn cùng cốc, tĩnh mịch, xa lánh bụi trần tựtay kiếm ăn, tự mình
chữa bệnh, người đời gọi là "tự tiên", mang sắc thái huyền bí như một tôn giáo.
Câu hỏi 5. Trình bày nội dung cơ bản và nhận định về giá trị và hạn chế của tư tưởng
triết học (T) Phật giáo?
1. Giới thịêu:
- Phật giáo ra đời vào thế kỷ VI trước CN. Đức Phật sống vào khoảng 25 thế kỷ trước
tại vùng Bắc ấn Độ. Ngài sinh ra là một vị hoàng tử của vương quốc thích ca tại chân núi Hy
mã lạp sơn, ngày nay thuộc nước Nepal. Mặc dù được sống trong nhung lụa nhưng ngài bắt
đầu nhận thức được bề mặt đen tối của cuộc đời, nỗi khổ đau của đồng loại và tính chất vô
thường của mọi sự việc.
- Trong một lần đi dạo trên phố ngài gặp 4 cảnh vật làm thay đổi tư duy của Ngài:
gặp một cụ già run rẩy, một người bệnh rên siết, một tử thi sinh thối và một vị du tăng bình
an tĩnh lặng đã thôi thúc Ngài có một mình hy vọng đó là tìm ra con đường để tìm ra chân lý,
thoát khỏi hoạn khổ.
- Trong suốt cuộc đời Ngài du hành từ nơi này đến nơi khác giảng dạy về con đường
giác ngộ và Ngài thành lập một giáo đoàn các vị tỳ kheo và tỳ kheo ni. Ngài được người đời
tôn vinh là Thích ca Mâu ni, là Buddba (Phật).
2. Nội dung chính
TQ:
- Phật là tên ghi âm Hán Việt của Buddba, có nghĩa là giác ngộ. Phật giáo là hình thức
tổ chức giáo đoàn được xây dựng trên một niềm tin từ đức Phật, tức từ biển lớn trí tuệ và từ
bi của Siddbada. Kinh điển của Phật giáo gần kinh tạng, luật tạng và luận tạng.
- Phật giáo tin vào thuyết luân hồi và nghiệp, cũng tìm ra con đường "giải thoát" ra
khỏi vòng luôn hồi. Trạng thái chấm dứt luân hồi và nghiệp được gọi là Niết bàn. Nhưng
Phật giáo khác các tôn giáo khác ở chúng sinh ở bất kỳ đẳng cấp nào cũng được "giải thoát".
- Phật giáo nhìn nhận TG tự nhiên cũng như nhân sinh bằng sự phân tích nhân quả.
Theo Phật giáo, nhân - quả là chuỗi liên tục không gián đoạn và không hỗn loạn, có nghĩa là
nhân nào quả ấy → "nhân chuyển": kết quả của nguyên nhân nào đó sẽ là nguyên nhân của
một kết quả khác.
+ Ban thể hiện: Bằng sự phân tích nhân quả, Phật giáo cho rằng không thể tìm ra
nguyên nhân đầu tiên cho vũ trụ, có nghĩa là không có một đấng Brahamas nào sáng tạo ra vũ
trụ. Phật giáo cũng như nhận phạm trù Atmas. Phật giáo nêu lên quan điểm "vô ngã" (nghĩa là
không có cái tôi) và quan điểm "vô thường" (bản chất của sự tồn tại của TG là một dòng biến
chuyển liên tục).
- Quan điểm "vô ngã" cho rằng vạn vật là vũ trụ chỉ là sự "giả hợp" do hội đủ nguyên
nhân thành ra "có" (tồn tại). Ngay bản thân sự tồn tại của thực tế con người chẳng qua là do
"ngũ uẩn" (5 yếu tố) hội tụ lại là sắc (vật chất), thụ (cảm giác), tưởng (ấn tượng), hành (suy
lý) và thức (ý thức).
Sắ c
Thức Thụ
Tưởng
Hành
Con người = ∑ ngũ uẩn → không có cái gọi là "tôi" (vô ngã)
- Quan điểm "vô thường": nghĩa là vạn vật biến đổi vô cùng theo chu trình bất tận:
sinh - trụ - dị - diệt. Vậy thì "có có - không không" luân hồi bất tận, "thoáng có", "thoáng
không", cái còn thì chẳng còn, cái mất thì chẳng mất.
+ Về nhân sinh quan: Phật giáo đặt vấn đề tìm kiếm mục tiêu nhân sinh ở sự "giải
thoát" khơi vòng luân hồi, "nghiệp báo" để đạt tới trạng thái tồn tại Niết bài. Nội dung triết
học nhân văn sinh tập trung trong thuyết "tứ đế" có nghĩa là 4 chân lý, cũng có thể gọi là "tứ
diệu đế' với ý nghĩa là 4 chân lý tuyệt vời.
+ Sự thật về khổ (Khổ đế): Đây là sự thật về các vấn đề của đời sống qua sinh, già,
bệnh và chết. Và những ưu sầu, thất vọng. Dĩ nhiên những điều này là bất toại ý và người ta
luôn cố gắng tránh né, không muốn dính vào chúng.
Hơn thế, tất cả những việc gì trên đời, do các điều kiện mà có, thường có mầm sống
đau khổ vì chúng không thường tồn, tạm bợ, xung khắc và giả tạo, không có một chủ thể lâu
bền.
Chúng tạo sầu khổ và thất vọng cho những ai vì vô minh, mà chấp nhặt vào chúng →
Những ai muốn tự do thoát khỏi các khổ đau cần có 1 thái độ đúng đắn, trù kiếm và trí tuệ để
nhìn mọi sự vật trên đời.
Và cần phải học tập để nhận định sự việc đúng theo bản thân của chúng. Các sự cố
bất toại ý của đời sống cần phải được quan sát, nhận định và thông hiểu.
Sự thật về Nguồn gốc của khổ (Tập đế)
Trong sự thật này, Đức Phật phán xét và giải thích sự khởi sinh của hoạn khổ từ
nhiều nguyên nhân và điều kiện. Đây là sự thật sâu xa về luật Nhân quả và Duyên nghiệp.
Tất cả các loại hoạn khổ trên đời đều bắt nguồn từ lòng tham thủ và các ham muốn ích kỉ
đều bắt nguồn từ si mê, vô minh. Vì không biết rõ bản chất thật của mọi đối tượng trên đời
con người tham muốn chiếm đoạt và làm nô lệ chấp nhặt chúng.
Và các tham muốn đó không bao được thoả mãn và qua những phản ứng không thích
nghi họ lại tạo ra sự buồn khổ và thất vọng cho chính họ.
→ Từ các tham thủ biểu hiện qua lời nói → cử chỉ trong tâm lý → tạo ra các nghiệp
hành gây đau khổ cho chính họ và cho người khác và đau khổ ngày càng chồng chất.
Sự thật về sự Diệt Khổ (Diệt đế)
Đây là sự thật về mục đích của người con Phật. Khi vô minh hoàn toàn được phá tan
qua trí tuệ chân thật và lòng tham thủ, ích kỷ bị huỷ diệt và thay thế bằng thái độ đúng đắn
của từ bi và trí tuệ.
Niết bàn - trạng thái của an bình tối hậu, hoàn toàn giải thoát khỏi mọi khổ đau. Đối
với những ai vẫn còn đang tụ tập, chưa đến giải thoát rốt ráo, họ sẽ thấy rằng khi sự vô mình
và than thủ được giảm thiểu thì các phiền não cũng theo đó mà giảm thiểu. Khi đời sống của
họ được hưởng về từ bi và trí tuệ, đời sống đó sẽ tạo ra nhiều hạnh phúc và an lành cho
chính họ và những người chung quang.
Sự thật về Con đường đưa đến tận diệt khổ đau (Đạo đế)
Đây là sự thật về con đường hành đạo của mọi Phật Tử, là đường hương sinh hoạt
của người con Phật, bao gồm các căn bản chính yếu của lời Phật dạy và đường lối thực hành
để tiến đến Niết Bàn, giải phóng khỏi mọi ràng buộc vào cuộc sống luân hồi không thể gian.
Con đường này gọi là "Con đường tán chánh"
- Theo đó, một đời sống tốt đẹp không phải chi do gắng công cải thiện các yếu tố
ngoại vi liên quan đến xã hội và thiên nhiên. Cần phải phối hợp với sự tụ tập và cải thiện
bản thân, có liên quan đến giệc giữ gìn giới hạnh, luận tập tâm ý, khai phát trí tuệ. Nói cách
khác:
+ Không làm điều gì gây đau khổ cho mình và cho người khác.
+ Nuôi dưỡng điều kiện tạo cuộc sống vui cho cá nhân và mọi người.
+ Thanh lọc tâm ý, loại trừ những bợn nhỏ của tham lam, sâu hận, si mê.
* Đánh giá và nhận định:
- Phật giáo chỉ ra 1 con đường rộng mở cho tất cả mọi người, không phật biệt màu da,
giới tính, giai cấp. Đức Phật tuyên bố rằng mọi người đều bình đẳng và chỉ được đánh giá
qua hành động và phong cách của họ, qua những gì mà họ suy nghĩ. Mỗi người phải chịu hậu
quả về hành động của mình về luật nhân quả. Con người có khả năng cải thiện cho đời sống
của chính họ và đạt đến mục đích tối hậu qua các cố gắng của họ.
Đức Phật không bao hàm là đấng cứu rỗi, Ngài chỉ là con người tìm ra con đường giải
thoát và Ngài chỉ dạy cho chúng ta con đường đó.
- Đức Phật dạy rằng tri thức và trí tuệ là chìa khoá quan yếu. Trí tuệ có thể được khai
phát qua hành từ thiền quái. Các nguyên tắc của Đạo phật là phải tự mình chứng ngộ chứ
không phải những giáo điều mù quáng tin theo.
Phương pháp Đức Phật dạy qua Tứ Diệu Đế có thể xem như lời dạy của một vị y sĩ
định bệnh (Khổ đế) → nguyên nhân của bệnh (Tập đế) → mô tả trạng thái khi lành bệnh
(Diệt đế) → cách thức trị bệnh (Đạo đế).
- Có rất nhiều người ưa thích bàn luận, bình giải về các lời dạy của Đức Phật qua
lăng kính triết lý, luận lý, tâm lý, tâm linh…
Tuy nhiên đó chỉ là những kiến thức đầu tiên, phiến diện, qua sách vở và suy luận.
Thêm vào đó, đạo Phật cần phải được thực chứng và phát triển trí tuệ thật sự, gọi là Tu huệ,
chứ không phải chỉ để lý luận, tu tập thanh lọc tâm ý, để chúng ta thấy được lợi ích qua kinh
nghiệm thực tế của chính bản thân trong đời sống hằng ngày.
Câu hỏi 6: Trình bày và đánh giá nội dung cơ bản của học thuyết Platôn về ý niệm
Trả lời
Platôn là một trong những nhà triết học, nhà tư tưởng kiệt xuất nhất thời cổ đại, người
mà theo Hêghen có ảnh hưởng to lớn đến tiến trình phát triển tư tưởng nói chung, tới văn hoá
tinht hần của nhân loại. Ông là học trò của Xôcrat. Hiện nay hầu như chúng ta còn giữ lại
được phần lớn các tác phẩm của Platôn. Chúng được viết dưới dạng hội thoại Teitet, Timei,
Parmenit… Đáng chú ý nhất trong các tác phẩm của Pratôn chính là học thuyết của ông về ý
niệm.
Quan niệm của Platôn về ý niệm xuất phát từ những lập luận chính của ông. Thứ nhất,
xét về khía cạnh nhận thức luận, ông tiếp thu các quan điểm của Xôcrat, đặc biệt đề cao vai
trò của tri thức khái niệm trong nhận thức, cho rằng tri thức chân chính không dừng lại ở các
tri thức về các sự vật cảm tính đơn lẻ, mà là các tri thức lý tính mang tính chất bao quát.
Không dừng lại ở đó, Platôn đẩy quan niệm của Xôcrat đi đến cực đoan, cho rằng mọi sự vật
trong thế giới chúng ta đều chỉ tồn tại dưới dạng đơn lẻ, nhất thời, do đó các tri thức mang
tính chất chung và bao quát là thuộc về lĩnh vực tinh thần thuần tuý, chứ không phải là tri
thức thuộc về các sự vật đó. Từ đây, nhà triết học biến các tri thức của con người thành cái
không phải là sự phản ánh các sự vật, mà trái lại, là bản chất của chúng. Đối với ông, tri
thức, ý niệm về cái bàn, chẳng hạn, được coi là bản chất của những cái bàn cụ thể mà hằng
ngày chúng ta nhìn thấy. Do đó, ngoài thế giới các sự vật chất chung quanh ta, còn tồn tại một
thế giới khác đó là thế giới của các ý niệm. Thứ hai, xét về phương diện bản thể luận, nếu
giả sử trên thế giới chỉ tồn tại duy nhất các sự vật vật chất thôi, thì theo Platôn, như thế thế
giới chúng ta là một sự hỗn đôn ô hợp. Điều này là không thể được. Trên thực tế, mọi vật
đều phát triển theo những trình tự chung nhất định. Và ông coi các ý niệm là cơ sở quy định
những trình tự đó. Sự vật chỉ là hiện thân của ý niệm.
Các ý niệm theo cách hiểu của Platôn, đó là các khái niệm, tri thức đã được khách quan
hoá. Chúng bị rút ra khỏi ý thức của con người, hoà trộn vào thế giới tư tưởng được coi là
tổng thể các ý niệm tương tự. Các ý niệm được coi là tồn tại nói chung, bất biến và mất đi,
mà tồn tại mãi mãi như thế từ xưa đến nay. Vì vậy những ý niệm chung, những tri thức mang
tính khái quát cao đó cần phải tách biệt khỏi thế giới các sự vật cảm tính đang sinh thành và
biến đổi không ngừng. Ông nói: "Cần phải ngăn ngừa toàn bộ linh hồn khỏi những cái đang
sinh thành. Khi đó khả năng nhận thức của con người sẽ có thể trực giác được tồn tại.
Như vậy, phát triển quan niệm của Xôcrat theo lập trường duy tâm khách quan, Platôn
cho rằng chỉ có các ý niệm là tồn tại thực sự. Cũng như Parmenit, ông coi tồn tại là vĩnh viễn,
bất biến, luôn đồng nhất mới chính bản thân mình. Nó là cái không phân chia được và chỉ
được nhận thức duy nhất bằng lý tính, đồng thời cách biệt khỏi thế giới các sự vật cảm tính.
Nhưng khác với Parmenit, Platôn không coi tồn tại là một cái gì đó hoàn toàn thuần nhất, mà
là tổng thể của nhiều ý niệm khác nhau như ý niệm đạo đức, thẩm mỹ khi học dù số lượng
chúng không phải là vô hạn. Không phải bất kỳ mọi hành động sự vật nào cũng đều có ý
niệm. Hơn nữa, ở Platôn thế giới ý niệm chủ yếu mang tính đạo đức. Nó đối lập giữa bản
chất và hiện tượng, giữa phúc lợi và cái ác. Cho nên trong số tất cả các ý niệm thì ý niệm
phúc lợi là tối cao nhất. Nó là ý niệm của các ý niệm là ngọn nguồn của chân lý, của cái đẹp
và sự hài hoà trong vũ trụ. Nó tựa như mặt trời soi sáng, ban sức sống cho mọi ý niệm khác
cũng như cho mọi vật trong thế giới chúng ta. ý niệm phúc lợi được coi là đấng tối cao của
hiện thực.
Coi các ý niệm là tồn tại nói chung, là tồn tại thực sự, Platôn vẫn khẳng định rằng cái
không - tồn tại cũng có thực. Cái không tồn tại chẳng phải là một cái gì đó hoàn toàn đối lập
với tồn tại, mà nó là một khía cạnh của tồn tại. Bản thân cái tồn tại cũng bao hàm cả "cái
khác" với nó, tức là cái không - tồn tại. Ví dụ, vật chất theo Platôn là cái không - tồn tại, bởi
vì trên thực tế không bao giờ chúng ta thấy vật chất tồn tại dưới dạng thuần tuý cả. Nhưng,
thứ nhất, vẫn có khái niệm vật chất nói chung, thứ hai, bản thân sự vật cảm tính vẫn là dạng
biểu hiện cụ thể của vật chất. Vì vậy, dưới con mắt Platôn, bản thân vật chất nói chung
cũng tồn tại vĩnh viễn và không phải do thế giới ý niệm sản sinh ra, mặc dù nó không là gì
cả nhưng vẫn cần thiết.
Chính các ý niệm và vật chất là hai cơ sở tạo nên mọi sự vật trong thế giới chúng ta.
Nếu như các ý niệm là bản chất chung của mọi sự vật, đem lại sinh khí cho chúng, đồng thời
là cơ sở thống nhất của toàn vũ trụ, thì vật chất là căn nguyên tạo ra hình thù, chất liệu cụ
thể của mỗi sự vật, làm cho chúng đa dạng, cá biệt, nhất thời và biến đổi không ngừng. Vì
vậy, các sự vật là một dạng trung gian giữa ý niệm và vật chất.
Platôn nhấn mạnh các ý niệm là cái có trước và là bản chất của mọi sự vật. Mọi sự
vật đều là sự mô phỏng các ý niệm, luôn hướng tới các ý niệm như là bản chất chung và nền
tảng nội tại của mình, là bản sao của các ý niệm. Mọi sự vật đều liên quan đến các ý niệm
bất kỳ sự vật nào cũng đều xuất hiện trong mối liên hệ với các ý niệm.
Tuy nhiên về cơ bản, Platôn tách rời vật chất và ý niệm và không chỗ nào làm rõ mối
liên hệ trên. Từ đây, trong vũ trụ học Platôn thừa nhận linh hồn vũ trụ đem lại sinh khí và vận
động cho toàn vũ trụ.
Mặc dù vậy, Platôn đã thực hiện một bước vô cùng quan trọng trong bước chuyển triết
học từ tư duy ẩn dụ tới tư duy khái niệm. Để giải thích một hiện tượng nào đó, theo ông cần
phải tìm ý niệm của nó. Nói cách khác, phải hiểu sự vật ở mức độ khái niệm, mức độ tư duy
lý luận. ở đây, ông đóng vai trò to lớn trong việc nghiên cứu bản chất của khái niệm cũng như
trong sự phát triển tư duy lý luận của nhân loại nói chung.
* Phân tích
Giá trị:
- Nho giáo đã đưa ra những khái niệm, những quy tắc gọi tên như "Trời", "Thiên
mệnh"… cho đó là những đấng siêu nhiên. Có thể biến hoá xoay chuyển khôn lường tác động
đến con người. Chính nhờ những quan niệm này Khổng Tử mới truyền bá được những tư
tưởng của mình một cách cụ thể. Làm người phải biết được đạo trời tương quan hoà hợp:
con người sinh ra đời là do khí hạo nhiên nghĩa là có đạo đức, không làm những việc độc ác,
không lương thiện (trái ý trời) (Thầy Mạnh Tử nói "Ai thuận theo lẽ trời thì còn (sống), ai
nghịch theo lẽ trời thì mất (chết)).
- Nho giáo cũng đưa ra những khái niệm khá hiện đại là "Dịch" Dịch là thay đổi, biến
đổi, trao đổi. Nghĩa là mọi vật luôn biến đổi không ngừng quy luật này vẫn còn đúng đến tận
ngày nay.
- Một tư tưởng tiến bộ nữa là Khổng Tử chỉ coi quỷ thần có tính chất lễ giáo. Con
người thờ cúng quỉ thần để mong sống, tồn tại hoà hợp với trời đất và coi đó là niềm tin chứ
không cho rằng quỷ thần có thể chi phối cuộc sống con người.
* Hạn chế
- Đưa ra các khái niệm "Trời", "Đạo trời" nhưng lại không lý giải rõ ràng và hệ thống.
- Đưa ra quan điểm "kính nhi viễn chi" nhưng không lý giải tại sao. Quỷ thần được
sùng bái, kính trọng như vậy sao lại phải xa lánh. Ta có thể thấy lập trường của họ về vấn
đề này rất mâu thuẫn. Điều đó chứng tỏ tâm lý của họ là muốn gạt bỏ quan niệm thần học
thần Âu - Chu nhưng không gạt được.
Trình bày nội dung của triết học nho giáo về thế giới. Phân tích những giá trị và
hạn của nó.
* Tóm lại sự ra đời của Nho giáo (Nho giáo): Tiên tần và sau tiên tần
- Nho giáo tiên tần: Xuất hiện vào thế kỷ VI trước Công nguyên dưới thời Xuân Thu
do Khổng Tử (551 - 479 trước CN) sáng lập. Sau khi Khổng Tử chết Nho giáoo chia làm 8
phái. Quan trọng nhất là hai phái.
+ Mạnh Tử [327 - 289 trước CN] đề ra thuyết "tính thiện"
+ Tuân Tử [313 - 238 trước CN] cho rằng con người có "tính ác"
- Các sách kinh điển của Nho giáo bao gồm: Tứ thủ, Ngũ kinh
+ Tứ thủ: Trung, Dung, Đại học, Luận ngữ, Mạnh Tử
+ Ngũ kinh: Thi, Thủ, Lễ, Dịch, Xuân Thu
* Nội dung cơ bản của nho giáo về thế giới
- Thứ nhất: Nho giáo kế thừa tư tưởng của thời nhà chu khái niệm "Trời" có ý nghĩa
bậc nhất, có sức mạnh lớn nhất, niềm tin tuyệt đối Khổng Tử sử dụng các khái niệm "Trời",
"Đạo trời", "mệnh trời" để làm chỗ dựa vững chắc, mạnh mẽ cho đạo lý của mình trong các
bài giảng nhưng ông không nói rõ ràng, hệ thống về chúng.
- Thứ hai: Gộp trời đất, muôn vật vào một thể, quan niệm này được biểu hiện đầy đủ
rõ ràng, bao quát bằng chữ "Dịch". Dịch là đổi bao hàm thay đổi, trao đổi, biến đổi.
- Thứ ba: Quan điểm về thiên mệnh. Khổng Tử tin vào vũ trụ quan "dịch", sự dịch
chuyển, biến hoá, mầu nhiệm mà con người không thể cưỡng nổi đó là "Thiên mệnh". Khổng
Tử cho rằng muốn trở thành người hoàn thiện phải coi sợ "mệnh trời".
- Thứ tư: Khổng Tử tin có quỷ thần, quỷ thần là do khí thiêng, trong trời đất tạo thành.
Nhưng ông quan niệm quỷ thần có tính chất lễ giáo hơn tôn giáo. Mọi người ai cũng kính
trọng trang nghiêm để tế tự quỷ thần. Khổng Tử còn cho rằng quỷ thần không có tác dụng
chi phí cuộc sống con người nên ông có tư tưởng "Kính nhi viễn chi".
Câu hỏi 7: Trình bày và đánh giá những nội dung co' bản của triết họe Arixtot
Arixtot là nhà triết học nổi tiếng của của triết học Hylap cổ đại. ông là học trò cưng
và xuất sắc nhất của Platôn. ông được coi như là người có bộ óc bách khoa toàn thư nhất của
THHLCĐ. Như Mác đã nhận xét "Aritot như là người có biệt tài đi tìm kho báu tri thức cho
nhân loại. Dù cho kho tri thức có bị chôn vùi bất cứ nơi đâu trong bụi rậm hay khe núi thì
chiếc gậy có phép của ông cũng chỉ đúng vào nơi đó". TH của ông đã được Mác và các nhà
TH hiện đại sau này kế thừa và phát triển ". Di sản TH của ông để lại cho nhân loại nói
chung và Châu âu nói riêng là hết sức quý giá. Thế giới quan triết học của ông có lập trường
dao động giữa CNDV của Đêmocrit và CNDT của Platon. ở một số nội dung TH ông thể hiện
lập trường THDV, một số nội dung khác lại thể hiện lập trường DT. Đôi khi trong cùng một
học thuyết TH cũng có sự đan xen của cả hai quan điểm DV và DT. Tuy nhiên, chúng ta
không thể phủ nhận những đóng góp to lớn của Arixtot đối với LSTH của nhân loại.
Trong hệ thống TH của mình ông chia thành hai nhánh: siêu hình học (TH thu nhất hay
TH lý luận, metllaphisic) và Vật lý (TH thứ hai hay TH ứng dụng: Nlc về vật thể, câu lạo của
vật chất, phisic)
Ông trình bày vấn. đề này không phải chỉ ở những vấn đề trực tiếp về lý luận nhận
thức mà còn cả những vấn đề khác có liên quan.
Trong lý luận nhận thức ông phê phán học thuyết ý niệm của Platon (đây là vấn đề
đầu tiên trong học thuyết thứ nhất của ông). ông là học trò cưng và xuất sắc nhất của Platon
(ông là người đầu tiên được Platon chọn đưa vào viện Hàn lâm). ông có nêu ra 3 điều phê
phán qua đó thể hiện quan niệm của mình về nhận thức đó là:
- Thuyết ý niệm của Platon là không có lợi mà trước hết là không có lợi trong việc
giải thích nguồn gốc tri thức của con người. ý niệm mà theo qui của Platon là cái gì có sẵn ở
đâu đó trên bầu trời, Arixtot cho răng điều đó không giải thích được đúng đắn nguồn gốc tri
thức của con người, không cho thấy được ý niệm là kết sự phản ánh của TGKQ.
- Từ đó ông đi đến phê phán thứ hai: Platon đã không có quan niệm đúng về mối liên
hệ giữa tri thức của con người và TC hiện thực. Từ đó đi đến một quan niệm về mối liên hệ
giữa nhận thức của con người và TG hiện thực như là một mối liên hệ tuân theo trật tự về
mặt thời gian (thể hiện ở chỗ thê giới hiện thực là cái có tính thứ nhất, là nguyên nhân còn
nhận thức của con người là cái có tính thứ hai hay là kết quả của s