Đề án "Sử dụng mô hình arch và garch để phân tích và dự báo về giá cổ phiếu trên thị trường chứng khoán Việt Nam"
Qua hơn mười năm thực hiện đường lối đổi mới của Đảng, nền kinh tế nước ta đã đạt được những thành tựu và bước tiến hết sức quan trọng. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu lµ đến năm 2020 đưa nước ta về cơ bản trở thành một nước công nghiệp có cơ sở vật chất và kỹ thuật hiện đại, cơ cấu kinh tế hợp lý, đảm bảo nhịp độ tăng trưởng bình quân GDP ở mức 9-10%/năm, thực hiện công nghiệp hoá hiện đại hoá thành công thì đòi hỏi chúng ta phải có vốn rÊt...
ĐỀ ÁN
"Sử dụng mô hình Arch và
Garch để phân tích và dự báo
về giá cổ phiếu trên thị trường
chứng khoán Việt Nam"
1
LỜI NÓI ĐẦU
Qua hơn mười năm thực hiện đường lối đổi mới của Đảng, nền kinh tế nước
ta đã đạt được những thành tựu và bước tiến hết sức quan trọng. Tuy nhiên, để
đạt được mục tiêu lμ đến năm 2020 đưa nước ta về cơ bản trở thành một nước
công nghiệp có cơ sở vật chất và kỹ thuật hiện đại, cơ cấu kinh tế hợp lý, đảm
bảo nhịp độ tăng trưởng bình quân GDP ở mức 9-10%/năm, thực hiện công
nghiệp hoá hiện đại hoá thành công thì đòi hỏi chúng ta phải có vốn rÊt lớn. Vì
vậy, để đáp ứng yêu cầu đó đến tháng 7/2000 Việt Nam đã cho ra đời trung tâm
giao dịch chứng khoán tại Thành Phố Hồ Chí Minh. Tuy nhiªn trong giai ®o¹n
hiÖn nay thÞ tr−êng míi h×nh thμnh vμ cßn mang tÝnh chÊt thö nghiÖm nªn
viÖc ®−a ra nh÷ng ph©n tÝch vÒ xu h−íng biÕn ®éng gi¸ cæ phiÕu cho thÞ
tr−êng lμ rÊt cã ý nghÜa.
Qua mét thêi gian nghiªn cøu c¸c tμi liÖu vÒ chøng kho¸n, vÒ m« h×nh ®Ó
ph©n tÝch vÒ sù biÕn ®éng cña gi¸ chøng kho¸n trªn thÞ tr−êng vμ b»ng sù
hiÓu biÕt cña em trong suèt qu¸ tr×nh häc tËp em ®· m¹nh d¹n chän ®Ò tμi:
Sö dông m« h×nh arch vμ garch ®Ó ph©n tÝch vμ dù b¸o
vÒ gi¸ cæ phiÕu trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n viÖt nam
Đề tài được chia thành 2 phần chính:
Phần I: Những vấn đề cơ bản về chứng khoán và thị trường chứng khoán.
PhÇn nμy gåm c¸c vÊn ®Ò vÒ chøng kho¸n vμ thÞ tr−êng chøng kho¸n.
Phần II: Sử dụng mô hình ARCH và GARCH để phân tích và dự báo giá cổ
phiếu trên thị trường chứng khoán Việt Nam.
Trong phÇn nμy sÏ giíi thiÖu vÒ m« h×nh ARCH vμ GARCH. Sau ®ã lμ
viÖc ¸p dông m« h×nh ARCH vμ GARCH ®èi víi cæ phiÕu REE(C¬ khÝ ®iÖn
l¹nh) vμ c¸c nhËn xÐt.
MÆc dï cã nhiÒu cè g¾ng song do tÝch chÊt phøc t¹p cña vÊn ®Ò nghiªn
cøu vμ nh÷ng kiÕn thøc vÒ thÞ tr−êng chøng kho¸n cßn h¹n hÑp nªn kÕt qu¶
2
nhËn ®−îc cßn nhiÒu thiÕu sãt, viÖc ®−a ra nh÷ng ph©n tÝch vÒ sù biÕn ®éng
cña gi¸ cæ phiÕu cßn rÊt h¹n chÕ. V× vËy, em rÊt kÝnh mong sÏ nhËn ®−îc sù
gãp ý cu¶ thÇy vÒ ®Ò tμi nμy.
Trong quá trình thực hiện đề tài em đã nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình của
các thầy cô đặc biệt là sự chỉ bảo tận tình của thầy giáo PGS-TS Hoàng Đình
Tuấn. Qua đây, em xin chân thành cảm ơn thầy đã giúp đỡ em hoàn thành đề án
này.
3
PHÇN I
NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ CHỨNG KHOÁN Vμ THỊ
TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN
A. Những vấn đề cơ bản về chứng khoán
I. Khái niệm chứng khoán
Chứng khoán là các công cụ để huy động vốn trung và dài hạn, các giấy tờ có
giá, có khả năng chuyển đổi, chuyển nhượng nhằm xác nhận quyền sở hữu, quan
hệ vay nợ giữa người nắm giữ nó và chủ thể phát hành ra nó. Đối với mỗi loại
chứng khoán thường có các tính chất sau:
1. Tính thanh khoản (tính lỏng) của một chứng khoán là khả năng chuyển đổi
giữa chứng khoán đó sang tiền mặt. Tính lỏng của chứng khoán thể hiện qua việc
chứng khoán đó được mua bán, trao đổi trên thị trường.
2. Tính sinh lời: Thu nhập của nhà đầu tư được sinh ra từ việc tăng giá chứng
khoán trên thị trường, hay các khoản tiền lãi được trả hàng năm.
3. Tính rủi ro: Đây là đặc trưng cơ bản của chứng khoán.Trong quá trình trao
đổi, mua đi bán lại, giá của chứng khoán bị giảm hoặc mất hoàn toàn ta gọi là rủi
ro.
II. phân loại chứng khoán
1. Cổ phiếu
Là loại chứng khoán xác nhận quyền sở hữu và lợi ích hợp pháp đối với thu
nhập và tài sản của công ty cổ phần. Số vốn đóng góp để thành lập công ty được
chia ra thành nhiều phần nhỏ bằng nhau gọi là cổ phần. Người mua cổ phần gọi
là cổ đông. Cổ phiếu có thể được phát hành dưới dạng chứng chỉ vật chất hoặc
bút toán ghi sổ, chØ cã c«ng ty cæ phÇn míi cã cæ phiÕu. Giá trị ban đầu ghi trên
cổ phiếu là mệnh giá của cổ phiếu. Mệnh giá là giá trị danh nghĩa. Số tiền nhận
được từ khoản góp vốn gọi là cổ tức.Giá cổ phiếu giao động qua các phiên giao
4
dịch trên thị trường chứng khoán và tách rời so với mệnh giá.Cổ phiếu được chia
thành 2 loại:
a. Cổ phiếu thường: Là loại cổ phiếu không có kỳ hạn, tồn tại cùng với sự tồn
tại của công ty phát hành ra nó, nó không có lãi suất cố định, số lãi được chia
vào cuối mỗi niên độ quyết toán. Cổ đông nắm giữ cổ phiếu này có quyền bỏ
phiếu, mua cổ phiếu mới, tham gia vào đại hội cổ đông.
b. Cổ phiếu ưu đãi: Gồm 2 loại
* Cổ phiếu ưu đãi biểu quyết: Là cổ phiếu dành cho các cổ đông sáng lập.
Cổ đông nắm giữ loại cổ phiếu này phải nắm giữ trong một khoảng thời gian
nhất định, không được chuyển nhượng, trao đổi.
* Cổ phiếu ưu đãi tài chính: Tưong tự như cổ phiếu thường nhưng có một số
hạn chế: cổ đông nắm giữ cổ phiếu này không được tham gia bầu cử, ứng cử vào
hội đồng quản trị, ban kiểm soát của công ty. Nhưng họ được hưởng ưu đãi về
tài chính theo mét mức cổ tức riêng biệt, có tính cố định hàng năm, ®−îc −u tiªn
chia cæ tøc vμ ph©n chia tμi s¶n cßn l¹i cña c«ng ty sau khi thanh lý, gi¶i thÓ
tr−íc cæ phiÕu th−êng.
2. Trái phiếu
Là loại chứng khoán quy định nghĩa vụ của người phát hành phải trả cho
người nắm giữ chứng khoán đó một khoản tiền xác định vào những thời hạn cụ
thể và theo những điều kiện nhất định. Đây là những chứng khoán nợ, được phát
hành dưới dạng chứng chỉ vật chất hoặc bút toán ghi sổ.Trái phiếu bao gồm các
loại sau:
a. Trái phiếu vô danh: Loại này không ghi tên trái chủ trên cả chứng chỉ và sổ
sách của các tổ chức phát hành. Việc chuyển nhượng loại trái phiếu này rất dễ
dàng nên nó thường được giao dịch trên thị trường chứng khoán.
b. Trái phiếu ghi danh: Ghi tên, địa chỉ của trái chủ trên chứng chỉ và sổ sách
của tổ chức phát hành.Loại này ít được đem trao đổi trên thị trường.
5
c. Trái phiếu chính phủ: Là loại trái phiếu do chính phủ phát hành nhằm bù
đắp cho thâm hụt ngân sách. Đây là loại chứng khoán mà các nhà đầu tư không
ưa mạo hiểm rất ưa thích vì nó hầu như không có rủi ro thanh toán.
d. Trái phiếu công trình: Lμ lo¹i tr¸i phiÕu được phát hành để huy động vốn
xây dựng các công trình cơ sở hạ tầng hay công trình phúc lợi công cộng.
e. Trái phiếu công ty: Do công ty phát hành để vay vốn trung và dài hạn. Khi
công ty bán trái phiếu thì công ty là người đi vay còn người mua là chủ nợ. Công
ty phải cam kết trả cả lãi và gốc cho trái chủ như ®· nªu trong hợp đồng. Nã bao
gồm các loại: Trái phiếu có đảm bảo, trái phiếu không có bảo đảm, trái phiếu có
thể mua lại…
3. Chứng chỉ quỹ đầu tư
Là chứng khoán được phát hành bởi công ty quản lý quỹ để huy động vốn từ
các nhà đầu tư. Vốn được dùng để mua bán kinh doanh các loại chứng khoán
khác để kiếm lời, sau đó chia tiền lời đó cho các nhà đầu tư.
Cã thÓ ph©n lo¹i chøng chØ quü ®Çu t− thμnh:
a. Quỹ đầu tư chung: §ây là loại quỹ mà tất cả mọi người đều có thể tham
gia.
b. Quỹ đầu tư riêng: Chỉ giới hạn ở một nhóm người nhất định.
c. Quỹ đầu tư dạng mở: Là quỹ đầu tư trong đó nhà đầu tư có quyền bán lại
chứng chỉ quỹ đầu tư cho quỹ phát hành chứng khoán liªn tôc ®Ó huy ®éng vèn
và sẵn sàng mua lại số chứng khoán mà nó ®· phát hành ra.
d. Quỹ đầu tư cổ phiếu: Quỹ chuyên đầu tư vào một loại cổ phiếu nhất định.
e. Quỹ đầu tư trái phiếu: Là quỹ để đầu tư vào một loại trái phiếu nào đó.
g. Quỹ đầu tư hỗn hợp: Loại quỹ đầu tư vào bất kì loại chứng khoán nào nÕu
thÊy cã hiÖu qu¶.
Ngoài ra, còn có một số loại chứng khoán kh¸c (th−êng gäi lμ c«ng cô ph¸i
sinh) như: Giấy bảo đảm quyền mua cổ phiếu, các hợp đồng kì hạn, chứng
quyền…
6
B. Tổng quan về thị trường chứng khoán
I. Khái niệm thị trường chứng khoán
Để thực hiện quá trình sản xuất, chúng ta cần phải có các yếu tố: lao động,
vốn, đất đai, khoa học kỹ thuật. Trong đó vốn ngày càng đóng một vai trò quan
trọng, nhưng để có một lượng vốn lớn thì không một cá nhân nào có thể đảm
nhiệm được. Trong khi đó những người có cơ hội đầu tư sinh lãi thì thiếu vốn
còn những người có vốn thì lại ít có cơ hội đầu tư. Thực tế đó đòi hỏi cần phải có
những tổ chức trung gian nối liền giữa người thừa vốn và những người thiếu vốn.
Hệ thống ngân hàng ra đời đã đáp ứng được phần nào yêu cầu đó. Tuy nhiên,để
thu hút được các nguồn tiền tệ nhàn rỗi của xã hội và một số nguồn vốn đầu tư
trực tiếp vào sản xuất để kiếm lời tận gốc thì thị trường chứng khoán ra đời. Thị
trường chứng khoán là nơi giao dịch các loại chứng khoán theo các mục đích
khác nhau của các chủ thể tham gia vào thị trường chứng khoán.
II. Vai trò của thị trường chứng khoán trong phát triển kinh tế.
Xu thế hội nhập kinh tế quốc tế và khu vực với sự ra đời của tổ chức thương
mại thế giới (WTO), của liên minh Châu Âu, của khối thị trường chung đòi hỏi
các quốc gia phải thúc đẩy phát triển kinh tế với tốc độ và hiệu quả cao.Thùc tÕ
ph¸t triÓn kinh tÕ ë c¸c quèc gia trªn thÕ giíi ®· kh¼ng ®Þnh vai trß cña thị
trường chứng khoán trong phát triển kinh tế.
1. thứ nhất, thị trường chứng khoán với việc tạo ra các công cụ có tính thanh
khoản cao, có thể tích tụ, tập trung và phân phối vốn, chuyển thời hạn của vốn
phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế.
Ở Hàn Quốc, thị trường chứng khoán đã đóng vai trò không nhỏ trong sự tăng
trưởng kinh tế trong hơn ba mươi năm, cho tới thập kỷ 90 thị trường chứng
khoán nước này đã lớn mạnh và đứng hàng thứ 13 trên thế giới góp phần tạo
mức tăng trưởng kinh tế đạt bình quân 9% năm, thu nhập quốc dân bình quân
đầu người năm 1995 là trên 10.000USD.
7
Yếu tố thông tin là yếu tố cạnh tranh trên thị trường sẽ đảm bảo cho việc phân
phối vốn một cách hiệu quả. ThÞ tr−êng tμi chÝnh lμ n¬i tiªn phong ¸p dông
c«ng nghÖ míi vμ nh¹y c¶m víi m«i tr−êng th−êng xuyªn thay ®æi. Trên thị
trường chứng khoán, tất cả các thông tin được cập nhật và được chuyển t¶i tới
tất cả các nhà đầu tư để họ có thể phân tích và định giá cho các chứng khoán.
Thị trường chứng khoán đã tạo ra một sự cạnh tranh có hiệu quả trên thị trưòng
tài chính, do đó các ngân hàng thương mại và các tổ chức tài chính phải quan
tâm tới hoạt động tài chính của họ và làm giảm chi phí tài chính.
Việc huy động vốn trên thị trường chứng khoán có thể làm tăng vốn tự có của
các công ty và giúp họ tránh các khoản vay có chi phí cao cũng như sự kiểm soát
chặt chẽ của các ngân hàng thương mại. Thị trường chứng khoán khuyến khích
tính cạnh tranh của các công ty trên thị trường.Sự tồn tại của các thị trường
chứng khoán cũng là yếu tố quyÕt ®Þnh để thu hút vốn đầu tư nước ngoài. Đây là
yếu tố đảm bảo cho sự phân bổ có hiệu quả các nguồn lực trong một quốc gia
cũng như trong phạm vi quốc tế.
2. Thứ hai, thị trường chứng khoán góp phần thực hiện tái phân phối công
bằng hơn, giải toả sự tập trung quyền lực kinh tế của các tập đoàn, huy động tầng
lớp trung lưu trong xã héi, tăng cường sự giám sát của xã hội đối với quá trình
phân phối. Từ đó, tạo ra sự cạnh tranh công bằng hơn qua ®ã thúc đẩy phát triển
kinh tế, t¹o ra hiÖu qu¶, tiÕn tíi x©y dùng mét x· héi c«ng b»ng vμ d©n chñ.
3. Thứ ba, thị trường chứng khoán tạo điều kiện cho việc tách biệt giữa sở
hữu và quản lý doanh nghiệp. Khi quy mô của doanh nghiệp tăng lên thì nhu cầu
về quản lý chuyên trách cũng tăng theo. Thị trường chứng khoán tạo điều kiện
cho tiết kiệm vốn và chất xám thúc đẩy quá trình cổ phần hoá doanh nghiệp nhà
nưíc, giảm tiêu cực trong quản lý, tạo điều kiện kết hợp hài hoà lợi ích của chủ
sở hữu, nhà quản lý và những người làm công.
4. Thứ tư, hiệu quả của quốc tế hoá thị trường chứng khoán. Việc mở cửa thị
trường chứng khoán làm tăng tính lỏng và cạnh tranh trên thị trường quốc tế, cho
8
phép các công ty có thể huy động nguồn vốn rẻ hơn, tăng cường đầu tư từ bên
ngoài, ®ång thêi tăng khả năng cạnh tranh quốc tế và mở rộng cơ hội kinh doanh
cho các công ty trong nước. Hàn Quốc, Singapore, Thái Lan, Malaysia là những
minh chứng ®iÓn h×nh vÒ viÖc tËn dông c¸c c¬ héi do thÞ tr−êng chøng kho¸n
mang l¹i. Tuy nhiên, chúng ta cũng cần phải xét các tác động tiêu cực có thể xảy
ra như việc tăng cung tiền quá mức, áp lực của lạm phát, vấn đề chảy máu vốn.
5. Thứ năm, thị trường chứng khoán tạo điều kiện cho Chính phủ huy động
các nguồn tài chính tiền tệ của chính phủ. Đồng thời, thị trường chứng khoán
cũng cung cấp một dự báo tuyệt vời về các chu kỳ kinh doanh trong tương lai
giúp Chính phủ và các công ty đánh giá kế hoạch đầu tư cũng như việc phân bổ
các nguồn lực của họ. Thị trường chứng khoán cũng tạo điều kiện tái cấu trúc
nền kinh tế.
Ngoài những tác động tích cực trên, thị trường chứng khoán cũng có những
tác động tiêu cực nhất định như hiện tượng đầu cơ, hiện tượng xung đột quyền
lực, bong bóng giá,…làm giảm thiệt hại cho quyền lợi của các cổ đông thiểu số,
việc mua bán nội gián, thao túng thị trường làm nản lòng các nhà đầu tư tác động
tiêu cực tới tiết kiệm và đầu tư. Nhiệm vụ của các nhà quản lý thị trường là giảm
thiểu các tiêu cực của thị trường nhằm bảo vệ quyền lợi của các nhà đầu tư và
đảm bảo tính hiệu quả của thị trường.
Như vậy, vai trò của thị trường chứng khoán được thể hiện ở nhiều khía cạnh
khác nhau. Song để vai trò đó thật sự phát huy được hiệu quả thì phụ thuộc ®¸ng
kÓ vào các chủ thể tham gia vào thị trường và sự quản lý của nhà nước.
III. Phân loại thị trường chứng khoán
1.Thị trường sơ cấp
Là nơi phát hành lÇn ®Çu chứng khoán ra c«ng chóng, tạo vốn cho tổ chức
phát hành thông qua việc bán chứng khoán cho các nhà đầu tư. Tại đây, có sự
chu chuyển tài chính trực tiếp đưa các khoản tiền nhàn rỗi tạm thời trong dân
chúng vào quá trình đầu tư, từ nguồn vốn ngắn hạn sang nguồn vốn dài hạn. Nã
9
t¹o ®iÒu kiÖn cung cÊp cho nÒn kinh tÕ nguån vèn cã thêi gian sö dông ®¸p
øng ®−îc thêi gian cÇn thiÕt cña c¸c kho¶n ®Çu t−. Thị trường sơ cấp có chức
năng là huy động vốn cho đầu tư, làm tăng thêm vốn đầu tư cho nền kinh tế. Có
hai phương pháp phát hành chứng khoán trên thị trường này là: phát hành riêng
lẻ và phát hành công chúng.
2.Thị trường thứ cấp
Là nơi diễn ra các giao dịch chứng khoán đã được phát hành trên thị trường
s¬ cấp. Thị trường thứ cấp tạo điều kiện cho thị trường sơ cấp phát triển, tăng
tiềm năng huy động vốn của các tổ chức phát hành chứng khoán. Trên thị trường
chứng khoán vừa có giao dịch của thị trường sơ cấp, vừa có giao dịch của thị
trường thứ cấp.
3. Thị trường tập trung
Là nơi mà việc giao dịch, trao đổi, mua bán chứng khoán được thực hiện
thông qua sở giao dịch chứng khoán( hay còn gọi là sàn giao dịch).
4. Thị trường phi tập trung
Hay còn gọi là thị trường OTC, thị trường này diễn ra ở bất kỳ nơi nào miễn
là nơi đó diễn ra các hoạt động mua bán, trao đổi chứng khoán.
5. Thị trường trái phiếu( bond market)
Là thị trường phát hành trái phiếu mới và mua đi bán lại trái phiếu cũ.
6. Thị trường cổ phiếu( the stock market)
Là thị trường phát hành cổ phiếu mới và mua đi bán lại cổ phiếu cũ. Hoạt
động của thị trường này gåm cả hai lĩnh vực đầu tư chứng khoán và kinh doanh
chứng khoán.
7. Thị trường giao ngay
Là thị trường mà việc mua bán chứng khoán theo giá thoả thuận khi ký hợp
đồng nhưng thanh toán và giao chứng khoán sau ngày ký hợp đồng một khoảng
thời gian quy định. Chøc n¨ng cña thÞ tr−êng nμy lμ huy ®éng vμ lμm t¨ng
nguån vèn.
10
8. Thị trường giao dịch kỳ hạn
Thị trường mua và bán chứng khoán theo giá thoả thuận theo hợp đồng
nhưng thanh toán và giao nhận chứng khoán sau ngày ký kết hợp đồng một
khoảng thời gian nhất định thường là 30 hoặc 60 ngày.
9. Thị trường giao dịch tương lai
Gièng như là thị trường giao dịch chứng khoán kỳ hạn nhưng khác ở chỗ:
Các hợp đồng mua bán đã được tiêu chuẩn hoá nội dung và điều kiện thực hiện
hợp đồng và phải có tiền đặt cọc th«ng qua quy chÕ ký quü để đảm bảo hợp
đồng.
IV. Các chủ thể tham gia vào thị trường chứng khoán
1. Cơ quan quản lý và vận hành thị trường: Gồm cơ quan quản lý nhà nước
và sở giao dịch chứng khoán. Các cơ quan quản lý nhà nước cã nhiÖm vô tổ
chức và quản lý hoạt động của thị trường chứng khoán. Còn sở giao dịch chứng
khoán cã vai trß vận hành thị trường chứng khoán thông qua bộ máy gồm nhiều
bộ phận khác nhau, có nhiệm vụ ban hành và giám sát việc thực hiện những quy
định điều chỉnh giao dịch chứng khoán, phát hành chứng khoán…
2. Các tổ chức phát hành
Là các tổ chức thực hiện huy động thông qua thị trường chứng khoán, cung
cấp hàng hoá cho thị trường chứng khoán. Các tổ chức phát hành là: Chính phủ
và chính quyền địa phương phát hành trái phiếu chính phủ và trái phiếu công
trình, các công ty phát hành cổ phiếu và trái phiếu công ty…
3. Các nhà đầu tư
Là những người có vốn nhàn rỗi và có nhu cầu mua bán, trao đổi chứng
khoán trên thị trường chứng khoán nhằm kiếm lời. Các nhà đầu tư quyết định
tham gia đầu tư vào chứng khoán nhằm một số mục đích: Nhằm hưởng lợi tức,
hưởng lãi suất, hưởng chênh lệch giá chứng khoán trên thị trường chứng khoán
và nắm quyền quản lý kiểm soát tổ chức phát hành. C¸c nhμ ®Çu t− gåm: Nhμ
®Çu t− c¸ nh©n vμ nhμ ®Çu t− cã tæ chøc.
11
4. Các định chế trung gian
Là các công ty chứng khoán, các công ty quản lý quỹ và các ngân hàng
thương mại, các tổ chức này thực hiện các chức năng trung gian cho các giao
dịch chứng khoán trên thị trường chứng khoán.
a. Các công ty chứng khoán: Các công ty họat động trong lĩnh vực chứng
khoán víi các nghiệp vụ cơ bản: nghiÖp vô b¶o l·nh ph¸t hμnh, nghiệp vụ môi
giới tư vấn vμ lưu ký chứng khoán.
b. Các công ty quản lý quỹ: Là các công ty thay mặt cho nhà đầu tư thực hiện
quản lý một hay nhiều quỹ đầu tư.
c. Các ngân hàng thương mại: Khi được phép các ngân hàng thương mại có
thể cung cấp các dịch vụ bảo quản chứng khoán, thu hồi vốn, làm đại lý phát
hành chứng khoán.
Ngoài ra, để thị trường chứng khoán hoạt động đồng bộ còn có sự tham gia
của các tổ chức khác như: tổ chức lưu ký và thanh toán bù trừ, hiệp hội các nhà
kinh doanh chứng khoán, công ty đánh giá hệ số tín nhiệm.
12
phÇn ii
sö dông m« h×nh arch vμ garch ®Ó ph©n tÝch
vμ dù b¸o gi¸ cæ phiÕu trªn thÞ tr−êng
chøng kho¸n viÖt nam
Đã từ lâu các nhà đầu tư, phân tích tài chính đều mong muốn trả lời câu hỏi :
“Có thể dự đoán được sự biến động của giá chứng khoán?” Có rất nhiều nghiên
cứu, phân tích chuỗi giá chứng khoán đã được thực hiện nhằm tìm lời giải đáp
thoả đáng cho vấn đề trên. Theo lý thuyết định giá chứng khoán, nếu thị trường
chứng khoán hoạt động hiệu quả thì từ thông tin về giá chứng khoán trong quá
khứ không thể dự đoán được diễn biến của giá chứng khoán trong tương lai. Khi
đó, giá chứng khoán vận động một cách hoàn toàn ngẫu nhiên. Tuy nhiên trong
thực tế, kể cả ở những nước có thị trường phát triển, giả định về thị trường hiệu
quả kh«ng hẳn là phù hợp. Đặc biệt ở nước ta, thị trường chứng khoán cßn rÊt
non trÎ, mới chỉ mang tính thử nghiệm và hoạt động với khá nhiều quy định giới
hạn chặt chẽ, các nhà đầu tư bước đầu làm quen với loại hình đầu tư mới nên
trong hành vi đầu tư còn ẩn chứa những đặc điểm riêng. Điều này tạo ra những
đặc thù trong sự vận động của giá chứng khoán, do đó việc đưa ra phân tích
chuỗi thời gian về xu hướng biến động về giá cổ phiếu cho thị trường là rất có ý
nghĩa . Và đã có rất nhiều nhà kinh tế học đưa ra các mô hình khác nhau để phân
tích và dự báo về giá chứng khoán. Một trong những mô hình được coi là có hiệu
quả đó là mô hình ARCH và mô hình GARCH.
A. Lý do sö dông m« h×nh
Trong nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i, viÖc ¸p dông c«ng cô khoa häc kü thuËt lμ rÊt
cÇn thiÕt. Th«ng qua m«n khoa häc chuyªn ngμnh KINH TÕ l−îng”, lμ
mét m«n khoa häc dùa trªn nÒn t¶ng cña m«n X¸c suÊt vμ thèng kª to¸n
®· h−íng con ng−êi ®i s©u vμo lÜnh vùc l−îng ho¸ c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ. §Æc
13
biÖt c¸c c«ng cô thèng kª trong Eviews ®−îc x©y dùng ®Ó lËp m« h×nh vÒ
trung b×nh cã ®iÒu kiÖn vμ ph−¬ng sai cã ®iÒu kiÖn cña biÕn ngÉu nhiªn.
VÊn ®Ò vÒ thÞ tr−êng chøng kho¸n rÊt réng r·i, nã ®i s©u vμo nhiÒu lÜnh
vùc, ¸p dông nhiÒu ph©n tÝch vμ c¸c m« h×nh kinh tÕ kh¸c nhau. V× vËy, cã
rÊt nhiÒu lý do ®Ó lËp m« h×nh ARCH vμ GARCH:
1. Thø nhÊt, c¸i quan träng nhÊt cña mét nhμ ®Çu t− lμ khi ®Çu t− cÇn
lùa chän danh môc tμi s¶n nμo cã lîi nhÊt. Khi ®· cã sù quyÕt ®Þnh ®óng
®¾n vÒ danh môc tμi s¶n lùa mμ m×nh ®· lùa chän th× nhμ ®Çu t− còng cÇn
ph¶i hiÓu râ vÒ møc ®é rñi ro cña viÖc n¾m gi÷ tμi s¶n mμ m×nh ®ã. Môc
tiªu chÝnh cña c¸c nhμ ®Çu t− lμ gi¶m thiÓu rñi ro trªn thÞ tr−êng chøng
kho¸n b»ng c¸ch chän läc c¸c tμi s¶n tμi chÝnh kh¸c nhau vμo danh môc ®Çu
t− cña m×nh nh»m ®¹t ®−îc lîi nhuËn cao nhÊt.
2. Thø hai, kinh nghiÖm cho thÊy r»ng nh÷ng tμi s¶n cã lîi suÊt lín cã xu
h−íng tiÕn tíi nh÷ng lîi suÊt lín h¬n. Hay nãi c¸ch kh¸c, sù giao ®éng cña
lîi suÊt xuÊt hiÖn hiÖn t−îng tù t−¬ng quan chuçi hay ph−¬ng sai cña sai sè
kh«ng ®ång ®Òu do ®ã ph¶i sö dông m« h×nh kinh tÕ l−îng ARCH vμ
GARCH ®Ó kiÓm chøng cho vÊn ®Ò ®ã.
3. Thø ba, ®Ó cã thÓ thÊy ®−îc sù biÕn ®éng vÒ gi¸ vμ møc ®é giao ®éng
trong lîi suÊt c¸c phiªn giao dÞch. Ngoμi ra, c¸c nhμ ®Çu t− cÇn ph¶i dù b¸o
c¸c kho¶ng tin cËy thay ®æi theo thêi gian mét c¸ch chÝnh x¸c vμ ®Ó thu
®−îc kÕt qu¶ −íc l−îng cao h¬n th× hä ph¶i thùc hiÖn m« h×nh dù b¸o vÒ
ph−¬ng sai cã ®iÒu kiÖn.
B. Giíi thiÖu vÒ m« h×nh ARCH vμ GARCH
M« h×nh ARCH ®Æc biÖt ®−îc x©y dùng ®Ó lËp m« h×nh vμ dù b¸o vÒ
ph−¬ng sai cã ®iÒu kiÖn. Ph−¬ng sai cña biÕn phô thuéc lμ mét hμm cña biÕn
phô thuéc thêi kú tr−íc, biÕn ®éc lËp vμ c¸c biÕn ngo¹i sinh. M« h×nh
ARCH ®−îc Engle giíi thiÖu vμo n¨m 1982 vμ m« h×nh GARCH ®−îc giíi
thiÖu bëi Bollerslev vμo n¨m 1986. Nh÷ng m« h×nh nμy ®−îc sö dông réng
14
r·i trong c¸c m« h×nh to¸n kinh tÕ, ®Æc biÖt lμ trong ph©n tÝch chuçi thêi
gian tμi chÝnh gièng nh− Bollerslev, Chou, Kroner ®· thùc hiÖn vμo
n¨m1992 vμ Bolleslev, Engle, Nelson ®· tiÕn hμnh vμo n¨m 1994.
I. M« h×nh tæng qu¸t tù ®iÒu chØnh ph−¬ng sai cã ®iÒu kiÖn
kh¸c nhau ( M« h×nh GARCH)
1. M« h×nh GARCH(1,1) cã d¹ng:
(1) y t = xt γ + ε t
(2) δ t = ω + αε t −1 + βδ t −1
2 2 2
Trong ®ã:
Ph−¬ng tr×nh kú väng ®−îc t¹o ra bëi (1) lμ mét hμm cña biÕn ngÉu nhiªn
víi biÓu thøc sai sè.
Ph−¬ng tr×nh ph−¬ng sai cã ®iÒu kiÖn trong (2) lμ mét hμm gåm 3 biÕn:
Kú väng: ω
Nh÷ng th«ng tin vÒ sù giao ®éng tõ thêi k× tr−íc, ®−îc x¸c ®Þnh nhê
b×nh ph−¬ng phÇn d− tõ ph−¬ng tr×nh kú väng: ε t2−1
Ph−¬ng sai dù b¸o ë giai ®o¹n tr−íc: δ t −1
2
Sù ®Þnh d¹ng m« h×nh th−êng ®−îc gi¶i thÝch trong thÞ tr−êng tμi chÝnh khi
cã c¸c nhμ ®Çu t− chøng kho¸n dù b¸o vÒ ph−¬ng sai cña tμi s¶n thêi kú nμy
b»ng viÖc t¹o ra mét träng sè trung b×nh trong dμi h¹n (h»ng sè) vμ ph−¬ng
sai dù b¸o ë giai ®o¹n tr−íc, nh÷ng th«ng tin vÒ sù giao ®éng tõ thêi kú
tr−íc. M« h×nh nμy phï hîp víi sù thay ®æi cña doanh lîi tμi s¶n tμi chÝnh
vμ khi lîi suÊt cña tμi s¶n xuÊt hiÖn hiÖn t−îng ph−¬ng sai cña sai sè kh«ng
®ång ®Òu.
Ph−ong tr×nh ph−¬ng sai(2) cã thÓ ®−îc biÓu diÔn theo hai c¸ch sau ®©y:
a. Thø nhÊt:
15
ω ∞
δ =2
+α∑ β ε t2− j
j −1
(1 − β )
t
j =1
Sai sè cña b×nh ph−¬ng doanh lîi ®−îc x¸c ®Þnh bëi chªnh lÖch:
vt = ε t2 − δ t2
Thay vμo ph−¬ng sai trong ph−¬ng tr×nh (2) vμ xÐt ë thêi kú (t-1) víi
ph−¬ng sai ta cã ph−¬ng tr×nh sau:
ε t2 = ω + (α + β )ε t2−1 + vt − βvt −1
Trong ®ã, b×nh ph−¬ng c¸c sai sè lμ mét qu¸ tr×nh cña kiÓm ®Þnh
ARMA(1,1).
b. Thø hai:
Ph−¬ng tr×nh(2) cã thÓ bao gåm: c¸c biÕn ngo¹i sinh, biÕn xu thÕ z :
( 2' ) δ t2 = ω + αε t2−1 + βδ t2−1 + πz t .
Trong ®ã: π lμ hÖ sè cña biÕn xu thÕ z
L−u ý r»ng dù b¸o ph−¬ng sai tõ ph−¬ng tr×nh nμy kh«ng ®¶m b¶o lμ
d−¬ng, v× vËy khi håi quy ph−¬ng tr×nh b¹n cã thÓ ®Æt: z t = xt2
2. M« h×nh GARCH(p, q)
Sù më réng cña m« h×nh Garch ®−îc thÓ hiÖn lμ m« h×nh Garch(p, q) cã thÓ
®−îc −íc l−îng b»ng c¸ch chän p hoÆc q lín h¬n 1. M« h×nh Garch(p, q)
biÓu diÔn ph−¬ng sai cã ®iÒu kiÖn cã d¹ng:
q p
δ = ω + ∑ α ε + ∑ β jδ t2− j
t
2 2
i t −i
i =1 j =1
Trong ®ã:
p: lμ bËc cña m« h×nh GARCH.
16
q: lμ bËc cña m« h×nh ARCH.
II. M« h×nh tù håi quy víi ph−¬ng sai cã ®iÒu kiÖn kh¸c nhau (M« h×nh
ARCH)
M« h×nh ARCH lμ mét tr−êng hîp ®Æc biÖt cña ®Þnh d¹ng m« h×nh
GARCH khi kh«ng cã dù b¸o ph−¬ng sai ë c¸c thêi kú trÔ trong ph−¬ng
tr×nh ph−¬ng sai cã ®iÒu kiÖn.
1. M« h×nh ARCH- M
Èn x trong ph−¬ng tr×nh (1) m« t¶ c¸c biÕn ngo¹i sinh, c¸c biÕn xu thÕ trong
ph−¬ng tr×nh trung b×nh. V× vËy, nÕu chóng ta thay ph−¬ng sai cã ®iÒu kiÖn
vμo ph−¬ng tr×nh trung b×nh th× ta cã m« h×nh ARCH-in-Mean(M« h×nh
ARCH-M). M« h×nh ARCH-M ®· ®−îc Engle, Lilien, Robins tiÕn hμnh vμo
n¨m 1987. Khi ®ã ta cã ph−¬ng tr×nh cña m« h×nh ARCH-M nh− sau:
(1′) y t = xt′γ + δ t2γ + ε t
Trong m« h×nh ARCH-M cã thÓ dïng ®é lÖch tiªu chuÈn cã ®iÒu kiÖn ®Ó
thay cho ph−¬ng sai cã ®iÒu kiÖn.
M« h×nh ARCH-M th−êng ®−îc sö dông trong c¸c øng dông tμi chÝnh
mμ ë ®ã doanh lîi cña tμi s¶n k× väng cã liªn quan ®Õn rñi ro vÒ tμi s¶n k×
väng.
2. M« h×nh ARCH bÊt ®èi xøng
Trong c¸c phiªn giao dÞch, nÕu sù thay ®æi cña gi¸ cæ phiÕu trªn thÞ trªn thÞ
tr−êng lμ t¸c ®éng bÊt ®èi xøng th× sö dông m« h×nh TARCH vμ EGARCH
a. M« h×nh TARCH
M« h×nh ®−îc Zakoian giíi thiÖu vμo n¨m 1990 vμ ®−îc Glosten,
Jaganathan, Runkle thùc hiÖn vμo n¨m 1993. Trong m« h×nh nμy ph−¬ng
sai cã ®iÒu kiÖn ®−îc x¸c ®Þnh nh− sau:
δ t2 = ω + αε t2−1 + γε t2−1σ t −1 + βδ t2−1
Trong ®ã:
17
σ t = 1 nÕu ε t < 0 vμ σ t = 0 trong c¸c tr−êng hîp kh¸c.
Trong m« h×nh nμy, t¸c ®éng tèt( ε t < 0 ) vμ t¸c ®éng tiªu cùc
nÕu( ε t > 0 ), c¸c t¸c ®éng nμy cã ¶nh kh¸c nhau tíi ph−¬ng sai cã ®IÒu kiÖn,
α lμ t¸c ®éng tÝch cùc cßn( α + γ ) lμ t¸c ®éng tiªu cùc. NÕu γ ≠ 0 th× t¸c
®éng lμ bÊt ®èi xøng.
§Ó ®Þnh d¹ng cho bËc cao h¬n cña m« h×nh TARCH, Eviews −íc l−îng
ph−¬ng tr×nh:
q p
δ = ω + ∑α iε
t
2 2
t −i + γε σ t + ∑ β j δ t2− j
2
t −1
i =1 j =1
C. ý nghÜa cña m« h×nh ARCH vμ m« h×nh GARCH
1. ViÖc ph©n tÝch vÒ gi¸ vμ lîi suÊt cña chøng kho¸n cã mét vai trß rÊt
quan träng, mét ý nghÜa lín trong kinh tÕ ®Æc biÖt trong giai ®o¹n hiÖn nay
khi thÞ tr−êng chøng kho¸n n−íc ta vÉn cßn rÊt non trÎ. M« h×nh nμy ®−îc
¸p dông réng r·i trong c¸c ngμnh: to¸n kinh tÕ, tμi chÝnh, trong viÖc dù b¸o.
Tõ ®ã, gióp c¸c nhμ ph©n tÝch thÞ tr−êng cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc møc ®é rñi ro
cña viÖc n¾m gi÷ tμi s¶n, thÊy ®−îc sù biÕn ®éng cña gi¸ cæ phiÕu trªn thÞ
tr−êng chøng kho¸n ®Ó ®−a ra ®−îc nh÷ng dù b¸o còng nh− c¸c kÕt luËn
nªn ®Çu t− vμo lo¹i cæ phiÕu nμo th× ®em l¹i lîi nhuËn cao nhÊt.
2. VÒ ph−¬ng diÖn thùc hμnh, víi sù tiÕn bé cña c¸c phÇn mÒm kinh tÕ
nh− Eviews lμ mét c«ng cô phæ biÕn th× viÖc ¸p dông m« h×nh ARCH vμ
GARCH cã thÓ ph©n tÝch ®−îc sù biÕn ®éng cña gi¸ chøng kho¸n. NÕu gi¸
chøng kho¸n cμng gi¶m th× møc ®é giao ®éng trong gi¸ cμng lín, hiÖn t−îng
nμy ®−îc gäi lμ hiÖu øng ®ßn bÈy ®−îc Blank ph¸t hiÖn vμo n¨m 1976. Ngoμi
ra, khi ph©n tÝch vÒ chuçi lîi suÊt cßn chØ ra ®−îc sù thay ®æi trong lîi suÊt
trung b×nh tõ ®ã thÊy ®−îc mèi liªn hÖ gi÷a lîi suÊt trung b×nh cña cæ phiÕu
trong mét phiªn víi c¸c phiªn giao dÞch kh¸c.
18
D. Mét sè c¸c kÕt qu¶ −íc l−îng theo m« h×nh ARCH vμ GARCH
cho gi¸ vμ lîi suÊt cña cæ phiÕu REE (C¬ khÝ ®iÖn l¹nh)
b»ng phÇn mÒm EVIEWS
Gäi gi¸ cña chøng kho¸n t¹i thêi ®iÓm t lμ S t , khi ®ã lîi suÊt cña chøng
kho¸n trong kho¶ng thêi gian mét chu k× n¾m gi÷ tõ thêi ®Óm (t-1) ®Õn thêi
S t − S t −1 S
®iÓm t sÏ lμ: r t = víi t ≥ 1 . Hay rt =ln( t ) víi t ≥ 1 , v× thÕ ta cã thÓ
S t −1 S t −1
ph©n tÝch chuçi gi¸ chøng kho¸n S t th«ng qua viÖc ph©n tÝch chuçi rt .
Víi cæ phiÕu REE gäi lîi suÊt cña cæ phiÕu nμy lμ LSREE vμ ¸p dông víi
c«ng thøc ë trªn ta cã c¸c kÕt qu¶ −íc l−îng nh− sau.
1. BiÓu ®å chuçi gi¸ cæ phiÕu
19
100000
80000
60000
40000
20000
0
100 200 300 400 500 600 700 800
REE
2. BiÓu ®å chuçi lîi suÊt cæ phiÕu