Đề án “Những đổi mới trong công tác kế hoạch hóa ở Việt Nam và những phương hướng tiếp tục đổi mới công tác kế hoạch hóa ở Việt Nam”
Một thời gian khá dài trước đây, Việt Nam đã từng duy trì một nền kinh tế tập trung bao cấp với sự điều tiết trực tiếp những hoạt động kinh tế thông qua quá trình đưa ra những quyết định mang tính pháp lệnh từ trung ương. Các hoạt động kinh tế của các cấp địa phương đều tiến hành theo những chỉ tiêu cụ thể do nhà nước giao. Trong thời kỳ này có thể nói rằng KHH nền kinh tế quốc dân là đặc trưng và là tính ưu việt riêng của cơ chế tập trung, nó...
TRƯỜNG...............
KHOA……………
…………..o0o…………..
ĐỀ ÁN
Những đổi mới trong công tác
kế hoạch hóa ở Việt Nam và
những phương hướng tiếp tục
đổi mới công tác kế hoạch hóa
ở Việt Nam
NHÓM X
LỜI MỞ ĐẦU
Một thời gian khá dài trước đây, Việt Nam đã từng duy trì một nền kinh tế
tập trung bao cấp với sự điều tiết trực tiếp những hoạt động kinh tế thông qua quá
trình đưa ra những quyết định mang tính pháp lệnh từ trung ương. Các hoạt động
kinh tế của các cấp địa phương đều tiến hành theo những chỉ tiêu cụ thể do nhà
nước giao. Trong thời kỳ này có thể nói rằng KHH nền kinh tế quốc dân là đặc
trưng và là tính ưu việt riêng của cơ chế tập trung, nó đã giúp nước ta huy động
được các nguồn lực phục vụ cho công cuộc kháng chiến thành công.
Tuy nhiên, việc duy trì quá lâu cơ chế tập trung đã thủ tiêu tính năng động và
hiệu quả của các hoạt động kinh tế. Đặc biệt là trong cơ chế thị trường hiện nay thì
một nền kinh tế mang tính cấp phát với hệ thống chỉ tiêu chằng chịt không còn phù
hợp nữa. Ngày nay, trước xu thế hội nhập quốc tế diễn ra mạnh mẽ và sự biến động
khôn lường của cơ chế thị trường thì Nhà nước chỉ nên giữ vai trò điều tiết vĩ mô
và định hướng phát triển cho nền kinh tế, tạo một môi trường vĩ mô thuận lợi cho
các hoạt động kinh tế. Vì vậy, KHH với vai trò là một trong những công cụ quản lý
vĩ mô của Nhà nước cũng cần phải có sự đổi mới phù hợp với yêu cầu thực tế.
Tại Đại hội IX, Đảng ta cũng đã khẳng định “ cần tiếp tục tạo lập đồng bộ
các yếu tố thị trường, đổi mới và nâng cao hiệu lực quản lý kinh tế của nhà nước”,
đồng thời “ Tiếp tục đổi mới các công cụ quản lý vĩ mô của Nhà nước đối với nền
kinh tế. Đổi mới hơn nữa công tác kế hoạch hoá, nâng cao chất lượng xây dựng các
chiến lược, quy hoạch và kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội”.
Chính vì những lý do trên, bài nghiên cứu này không có mục đích gì khác là
nhằm giúp người đọc hiểu rõ hơn vì sao cần phải đổi mới công tác KHH ở Việt
Nam, thấy được những bước tiến trong công tác KHH ở nước ta, kinh nghiệm về
làm KHH ở một số nước, và từ đó đưa ra những ý kiến về phương hướng đổi mới
công tác KHH và từ đó đưa ra những ý kiến về phương hướng đổi mới công tác
KHH ở Việt Nam.
Bài viết kết cấu gồm ba phần:
Phần I: Lời mở đầu
Phần II: Những đổi mới trong công tác KHH ở Việt Nam và những phương
hướng tiếp tục đổi mới công tác KHH ở Việt Nam.
Phần II gồm 3 chương:
Chương 1: Cơ sở của vấn đề đổi mới công tác KHH ở Việt Nam.
Chương 2: Những đổi trong công tác KHH ở Việt Nam trong thời
gian qua.
NHÓM X
Chương 3: Phương hướng tiếp tục đổi mới công tác KHH ở nước ta
trong thời gia tới.
Phần III: Kết luận
Nhóm tác giả xin chân thành cảm ơn sự hướng dẫn của thầy giáo Ngô Thắng
Lợi, đồng cảm ơn thầy Phạm Thanh Hưng đã giúp đỡ nhóm tác giả trong quá trình
viết bài. Mặc dù đã có nhiều cố gắng xong không tránh khỏi những thiếu sót, nhóm
tác giả rất mong có được sự đóng góp ý kiến từ phía bạn đọc. Nhóm tác giả xin
chân thành cảm ơn.
NHÓM X
CHƯƠNG 1:
CƠ SỞ CỦA VẤN ĐỀ ĐỔI MỚI CÔNG TÁC KẾ HOẠCH HOÁ Ở VIỆT
NAM.
1.1. Kế hoạch hoá ở các nước trên thế giới
Kinh nghiệm của các nướcphát triển:
KHH ở Pháp : Nước Pháp là một nước có nền kinh tế thị trường phát triển,
đồng thời nước từ lâu đã có một nhà nước mạnh, giữ vai trò rất quan trọng tong đời
sống kinh tế, xã hội. Và công tác KHH ở đây cũng tiến hành theo một phươg thức
riêng với hai đặc điểm nổi bật là: thứ nhất, KHH chủ yếu mang tính hướng dẫn chứ
không bắt buộc. Thứ hai, KHH liên tục biến đổi và phát triển.
Tuy có nhiều điểm tiến bộ nhưng theo nhận xét của nhiều học giả phương
Tây, KHH của Pháp vẫn còn thuộc loại nặng nề, có phần cổ hủ, tiến triển không kịp
với thời đại.
Từ năm 1975, do sự phát triển không ngừng của nền kinh tế thế giới với nhiều biến
đổi to lớn, hơn thế ở Pháp lại diễn ra cuộc khủng hoảng KHH trầm trọng, nên quá
tình cải cách KHH ngày càng được thúc đẩy một cách khẩn trương. Và từ thập kỷ
80, nhất là đầu thập kỷ 90, sự thay đổi trong công tác KHH ở Pháp diễn ra theo các
nội dung sau:
Về nhiệm vụ và nội dung của kế hoạch tập trung chủ yếu vào công tác dự
báo và cung cấp những biện pháp điều tiết uyển chuyển nhằm vận hành tốt hơn cơ
chế thị trường, đồng thời thiết lập một khuôn khổ nhất quán các mục tiêu và chính
sách công trung hạn, cố gắn với một tầm nhìn dài hạn.
Về phương pháp lập kế hoạch: tăng cường sự tham gia đóng góp của các
viện, các tung tâm, các nhà khoa học; Nâng cao chất lượng dự báo; Vẫn đảm bảo
nguyên tắc thương thảo với mọi tác nhân kinh tế; Nâng cao trình độ và nhận thức
về việc đánh giá kết quả thực hiện kế hoạch và các chính sách kinh tế.
KHH kinh tế vĩ mô ở Nhật Bản: Nhật Bản đã sớm xây dựng nền kinh tế thị
trường ngay từ những cuộc cải cách dưới thời kỳ Minh Trị duy tân từ năm 1868,
nhưng điều đó không có nghĩa là Chính phủ Nhật đã không sử dụng công cụ KHH
trong quản lý kinh tế. Mà ngược lại, hệ thống KHH ở Nhật có những nét độc đáo và
KHH đã đóng vai trò quan trọng trong nhiều lĩnh vực.
Điểm nổi bật trong công tác KHH ở Nhật, đó là mô hình KHH “cuốn chiếu”:
mỗi kỳ kế hoạch thường được kết thúc sớm hơn dự kiến và thay thế bằng kỳ kế
hoạch mới; các kế hoạch thường gối đầu lên nhau. Mô hình KHH này thể hiện tính
NHÓM X
năng động, nhạy bén và đáp ứng được sự thay đổi nhanh chóng của nền kinh tế thị
trường.
KHH kinh tế của Nhật Bản chú trọng vạch ra các biện pháp chính sách mà
Chính phủ định sử dụng để quản lý nền kinh tế xét từ góc độ phát triển dài hạn.
Còn các kế hoạch phát triển chủ yếu là kế hoạch định hướng, tạo những tiền đề cho
sự phát triển của các loại hình kinh tế.
Với mô hình KHH kiểu “ cuốn chiếu”, Nhật Bản đã đạt được nhiều thành
công trong quá trình phát triển kinh tế, và đây cũng là bài học kinh nghiệm quý báu
cho Việt Nam trong việc đổi mới công tác KHH thời gian tới.
KHH ở các nước đang phát triển: trong những thập niên đầu tiên của quá
trình phát triển, hầu hết các nước đang phát triển đã coi kế hoạch hoá quốc gia trực
tiếp là cơ chế tổ chức duy nhất giúp họ vượt qua những trở ngại to lớn đối với sự
phát triển và duy trì tăng trưởng cao.
Nhưng đến thập niên 60, thì các nước đang phát triển lâm vào thời kỳ khủng
hoảng KHH. Sự khủng hoảng này đã dẫn đến sự thay đổi lớn, căn bản trong công
tác KHH kể từ thập niên 70: Nội dung của kế hoạch ngày càng đầy đủ hơn, bao
hàm không chỉ về kinh tế mà còn cả xã hội, môi trường; Bảo đảm tính chất thực tế
hơn của hệ thống KHH; Quy trình lập kế hoạch cũng được thay đổi theo hướng
tăng cường chất lượng của hệ thống số liệu, thông tin, tăng cường mối quan hệ giữa
các nhà kế hoạch với các nhà quản lý và các nhà chính trị. Với sự thay đổi trên thì
hệ thống KHH ngày càng giữ vai trò quan trọng trong quá trình phát triển nền kinh
tế của các nước này.
1.2.Cơ sở thực tiễn của vấn đề đổi mới công tác KHH ở Việt Nam.
Nghiên cứu lịch sử các học thuyết kinh tế, chúng ta thấy rằng: Vấn đề Nhà
nước và thị trường là mối quan tâm hàng đầu của nhiều nhà kinh tế trong nhiều
thập kỷ qua, không những ở nước ta mà còn ở nhiều nước trên thế giới, vì muốn
tìm ra mô hình quản lý kinh tế vĩ mô thích hợp và có hiệu quả hơn.
Ở Việt Nam, trong suốt một thời gian đã duy trì cơ chế tập trung với công cụ
KHH là chủ yếu, thị trường hầu như không có vai trò gì, bởi vì toàn bộ kế hoạch
sản xuất đều phụ thuộc vào các chỉ tiêu mà Nhà nước giao cho. Một nền kinh tế
hoàn toàn không có sự cạnh tranh.
Với cơ chế này, chúng ta đã thực hiện thành công các mục tiêu khôi phục,
cải tạo và phát triển kinh tế sau hoà bình 1954, góp phần vào sự thành công của
công cuộc kháng chiến chống đế quốc Mỹ xâm lược.
NHÓM X
Tuy vậy, sau năm 1975, tình kinh tế trong nước và thế giới có nhiều sự biến
đổi to lớn. Chính từ yêu cầu của vấn đề sản xuất và hiệu quả kinh tế đã nảy sinh
vấn đề cần phải đổi mới công tác KHH cho phù hợp với sự phát triển của thực tế.
Đại hội lần thứ VIII của Đảng cộng sản Việt Nam đã xác định “Cơ chế kinh
tế áp dụng ở Việt Nam là cơ chế thị trường có sự điều tiết của Chính phủ theo định
hướng xã hội chủ nghĩa”.
Khác với nhiều nước có nền kinh tế chuyển đổi, đổi mới kinh tế ở Việt Nam
không có nghĩa là từ bỏ hoặc coi nhẹ KHH kinh tế vĩ mô, mà yêu cầu đặt ra là phải
có những những thay đổi cần thiết, đáp ứng được những đòi hỏi và điều kiện mới
của nền kinh tế. Muốn đáp ứng được các yêu cầu đó, đòi hỏi phải đổi mới mạnh
hơn nữa các công cụ quản lý kinh tế vĩ mô, trong đó đặc biệt là phải đổi mới công
tác KHH. Nghị quyết Hội nghị lần thứ tư Ban chấp hành Trung ương khoá VIII đã
khẳng định chủ trương đổi mới quản lý nhà nước về kinh tế – xã hội là “ Chuyển
mạnh sang quản lý kinh tế – xã hội bằng tổ chức, luật pháp, chính sách, chế độ, quy
hoạch, giáo dục, thuyết phục, thanh tra, kiểm tra và rất quan trọng là bằng các công
cụ quản lý vĩ mô và sức mạnh kinh tế của Nhà nước(…), đẩy mạnh công tác hoạch
định và hướng dẫn thực hiện chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phảt triển…”.
Như vậy, đối với Việt Nam, KHH là một công cụ quản lý kinh tế vĩ mô hết
sức quan trọng. Vì vậy, cần phải tiến hành đổi mới công tác KHH trên tất cả các
phương diện, từ tư duy, quan điểm định hướng, nội dung, phương pháp cho đến cơ
cấu tổ chức và cách thức chỉ đạo kế hoạch nhằm đáp ứng được đầy đủ hơn các nhu
cầu của sự phát triển kinh tế.
NHÓM X
CHƯƠNG 2:
QUÁ TRÌNH ĐỔI MỚI KẾ HOẠCH HOÁ Ở VIỆT NAM
2.1. Thực trạng đổi mới công tác kế hoạch hoá ở Việt Nam.
Kế hoạch hoá trong cơ chế cũ được coi là công cụ chủ yếu nhất để quản ký
kinh tế. Thông qua hệ thống các cơ quan kế hoạch nhà nước từ trung ương đến địa
phương để xây dựng kế hoạch, giao chỉ tiêu kế hoạch cho các cơ sở kinh tế, điều
hành, theo dõi và xét duyệt việc hoàn thành kế hoạch hoá mà nhà nước có thể chỉ
huy được nền kinh tế. Việc thực hiện cơ chế đó đến đầu thập kỷ 80 đã trở thành lực
cản đối với sự phát triển kinh tế.
Công tác kế hoạch hoá trong thời kì này được cải tiến dần theo hướng
chuyển từ hoạch hoá tập trung mang tính chất pháp lệnh trực tiếp sang kế hoạch
hoá gián tiếp. Nhà nước xây dựng chiến lược phát triển với các mục tiêu lớn, các
chỉ tiêu kinh tế chủ yếu và điều tiết nền kinh tế bằng các chính sách, các công cụ
kinh tế vĩ mô để dẫn đến nền kinh tế theo định hướng đề ra cho từng giai đoạn. Các
cơ quan nhà nước chú trọng hơn vào việc nghiên cứu chiến lược, xây dựng quy
hoạch, kế hoạch dài hạn, trung hạn, bảo đảm các quan hệ cân đối tổng hợp nền kinh
tế và xây dựng chính sách, biện pháp để xây dựng kế hoạch nhà nước đề ra. Nhà
nước cũng có thể triển khai thực hiện kế hoạch thông qua các chương trình mục
tiêu, các dự án cụ thể.
2.1.1. Xây dựng chiến lược phát triển kinh tế-xã hội.
Nét nổi bật trong công tác kế hoạch hoá hơn 10 năm qua là kế hoạch hoá
đã chuyển dần từ kế hoạch hoá pháp lệnh sang kế hoạch hoá định hướng với việc
tập trung nỗ lực xây dựng chiến lựơc phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng quy
hoạch phát triển. Việc tăng cường nghiên cứu xây dựng chiến lược và quy hoạch
phát triển đã tạo ra cơ sở khoa học và thực tiễn cho công tác kế hoạch hoá trung
hạn và kế hoạch hoá hàng năm.
Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VII của đảng (1991) lần đầu tiên đã đưa
ra bản chiến lược phát triển kinh tế xã hội thời kì 1991 - 2000 với mục tiêu tổng
quát là đưa đất nước ta ra khỏi tình trạng khủng hoảng, ổn định tình hình chính trị –
xã hội phấn đấu vượt qua tình trạng nghèo và kém phát triển, cải thiện đời sống,
củng cố quốc phòng an ninh, tạo điều kiện cho đất nước phát triển nhanh hơn vào
đầu thế kỷ XXI. Quan điểm phát triển của chiến lược 1991-2000:
NHÓM X
Phát triển kinh tế xã hội theo con đường củng cố độc lập dân tộc và xây
dựng CNXH ở nước ta là quá trình thực hiện dân giàu, nước mạnh, tiến lên hiện đại
trong một xã hội mà nhân dân làm chủ, nhân ái, có văn hoá, có kỷ cương, xóa bỏ áp
bức bất công tạo điều kiện cho mọi người có cuộc sống ấm no, tự do hạnh phúc;
Mọi người được tự do kinh doanh theo pháp luật, được bảo hộ quyền sở hữu và thu
nhập hợp pháp. Nền kinh tế có nhiều thành phần với nhiều dạng sở hữu và hình
thức tổ chức kinh doanh; Nền kinh tế vận động theo cơ chế thị trường có sự quản lý
của nhà nước; Mở rộng quan hệ kinh tế; Hiệu quả kinh tế xã hội là tiêu chuẩn quan
trọng nhất; Phát triển giáo dục - đào tạo, khoa học công nghệ; Tăng trưởng kinh tế
phải gắn với tiến bộ và công bằng xã hội, phát triển văn hoá, bảo vệ môi trường;
Dân chủ hoá đời sống xã hội; Kết hợp chặt chẽ giữa phát triển kinh tế xã hội với ổn
định và đổi mới về chính trị, tăng cường củng cố quốc phòng an ninh, giữ vững an
ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội .
Kết quả đạt được là nền kinh tế có bước phát triển về lực lượng sản xuất.
Quan hệ sản xuất và hội nhập kinh tế quốc tế đời sống vật chất, tinh thần của nhân
đân ta được cải thiện rõ rệt, văn hoá xã hội không ngừng tiến bộ; Thế và lực của đất
nước hơn hẳn 10 năm trước, khả năng tự chủ được nâng lên, tạo thêm điều kiện đẩy
mạnh CNH - HĐH đất nước.
Nguyên nhân của những kết quả này là đường lối đổi mới đúng đắn của
Đảng cùng những cố gắng và tiến bộ trong công tác quản lý của nhà nước đã phát
huy được nhân tố có ý nghĩa quyết định là ý chí kiên cường, tính năng động, sáng
tạo và nỗ lực phấn đấu của nhân dân ta.
Chiến lược này được điều chỉnh thông qua đại hội Đảng lần thứ VIII
(1996) với trọng tâm đẩy mạnh CNH - HĐH đất nước. Đây là sự mở đầu giai đoạn
áp dụng phối hợp chiến lược với quy hoạch, giữa quy hoạch với kế hoạch trung hạn
và ngắn hạn trong hệ thống kế hoạch hoá. Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội đề
ra mục tiêu tăng trưởng kinh tế phù hợp có nội dung đáp ứng được yêu cầu của
công cuộc đổi mới đất nứơc, phát huy tiềm lực trong nước và thu hút nguồn lực bên
ngoài, tạo điều kiện thuận lợi cho việc xây dựng các chính sách kinh tế phù hợp với
điều kiện chuyển sang nền kinh tế thị trường.
Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX (2004) đã đề ra chiến lược phát triển
kinh tế - xã hội 10 năm 2001-2010 với mục tiêu tổng quát là: Đưa nước ta thoát
khỏi tình trạng kém phát triển; Nâng cao rõ rệt đời sống vật chất, văn hoá, tinh thần
của nhân dân; Tạo nền tảng đến năm 2020 nước ta cơ bản trở thành một nước công
nghiệp theo hướng hiện đại. Nguồn lực con người, năng lực khoa học và công
nghệ, kết cấu hạ tầng, tiềm lực kinh tế, quốc phòng, an ninh được tăng cường, thể
NHÓM X
chế kinh tế thị trường định hướng XHCN được hình thành về cơ bản; Vị thế của
nước ta trên trường quốc tế được nâng cao. Chiến lược phát triển KT-XH 2001-
2010 đã đề ra năm quan điểm phát triển: Phát triển nhanh, hiệu quả và bền vững,
tăng trưởng kinh tế đi đôi với thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội và bảo vệ môi
trường; Coi phát triển kinh tế là nhiệm vụ trung tâm, xây dựng đồng bộ nền tảng
cho một nước công nghiệp là yêu cầu cấp thiết; Đẩy mạnh công cuộc đổi mới, tạo
động lực giải phóng và phát huy mọi nguồn lực; Gắn chặt việc xây dựng nền kinh
tế độc lập tự chủ với chủ động hội nhập kinh tế quốc tế; Kết hợp chặt chẽ phát triển
kinh tế xã hội với quốc phòng an ninh.
Sự xuất hiện của bản chiến lược đầu tiên đã giúp chúng ta có được cái
nhìn rõ nét hơn về tương lai của đất nước, về cái đích mà đất nước ta sẽ hướng tới,
từ đó, sẽ xác định được hướng đi của mình một cách có cơ sở hơn và thêm tin
tưởng vào những chính sách Nhà nước đề ra.
2.1.2. Về công tác quy hoạch phát triển:
Không thể thiếu được quy hoạch trong lý thuyết và thực tiễn của KHH. Nêú
chiến lược phát triển là vạch ra các đường nét hướng đạo cho sự phát triển trong
một thời gian dài thì quy hoạch phát triển thể hiện tầm nhìn, sự bố trí chiến lựơc về
thời gian va không gian lãnh thổ, xây dựng khung vĩ mô về tổ chức không gian để
chủ động hướng tới mục tiêu, đạt hiệu quả cao, phát triển bền vững.
Trên thực tế, tập trung sức xây dựng chiến lược và quy hoạch phát triển, các
chương trình dự án lớn trong cả nước và cho từng ngành, từng vùng, từng lĩnh vực.
Thực hiện phương châm này, trong những năm qua Nhà nước đã thực hiện quy
hoạch một số ngành như: điện lực, bưu chính viễn thông, giao thông vận tải các
khu công nghiệp, khu chế xuất, tạo cơ sở cho sự phát triển chung của nền kinh tế,
đóng góp một phần không nhỏ cho công cuộc cải cách kinh tế.
Việc hình thành các vùng kinh tế trọng điểm ở miền Bắc, miền Nam và miền
Trung đã tạo ra những khu vực phát triển tập trung thu hút các nhà đầu tư, đặc biệt
là các nhà đầu tư nước ngoài, đã làm thay đổi không những bộ mặt KT - XH ở
những vùng này mà còn góp phần quan trọng cho tăng trưởng của toàn nền kinh tế,
tạo điều kiện thúc đẩy các vùng lân cận phát triển thành vệ tinh của những cực phát
triển trên.
Nhìn chung công tác quy hoạch đã có những cố gắng và chuyển biến bước
đầu, đã gắn được mục tiêu chiến lược vào nội dung quy hoạch, xác định được tiềm
năng, định hướng phát triển cho từng vùng, từng địa phương. Tài liệu quy hoạch đã
bước đầu giúp cho các cấp lãnh đạo ở trung ương và địa phương xác định mục tiêu,
NHÓM X
nhiệm vụ và tăng cường sự chỉ đạo phát triển KT-XH ở từng địa phương cũng như
cả nước.
Công tác phân vùng quy hoạch đã có sự đổi mới và phát triển từ thấp đến
cao. Lúc đầu, chúng ta chia cả nước thành bốn vùng và sau đó đã được thay đổi và
chia cả nước thành bẩy vùng.
Sự đổi mới trong công tác quy hoạch là một trong những điểm đổi mới
trong công tác làm kế hoạch ở nước ta. Từ đó góp phần không nhỏ vào sự phát triển
kinh tế của đất nước, cũng như sự phát triển kinh tế của chính vùng đó thông qua
thu hút vốn đầu tư nước ngoài.
2.1.3. Về công tác kế hoạch phát triển.
Kế hoạch phát triển là sự cụ thể hoá của chiến lược và quy hoạch phát
triển, là một công cụ định hướng được thể hiện bằng hệ thôngs các chỉ tiêu mục
tiêu, các chỉ biện pháp và các giải pháp chính sách cơ bản áp dụng trong một
khoảng thời gian nhất định.
2.1.3.1. Chuyển dần trọng tâm sang KHH định hướng phát triển năm
năm.
Trên cơ sở chiến lược phát triển KT-XH và quy hoạch phát triển, các kế
hoạch năm:1991-1995 và 1996-2000 đã được xây dựng vơí những thay đổi lớn về
nội dung như: tăng cường KHH vĩ mô; Từng bước xoá bỏ KHH mệnh lệnh và giảm
đến mức tối thiểu các chỉ tiêu pháp lệnh, chuyển sang KHH định hướng, chú ý hơn
đến các chỉ tiêu trên các lĩnh vực xã hội, khoa học và công nghệ; Đã có nhiều cố
gắng xây dựng và điều hành đảm bảo các cân đối lớn trong KHH giá trị; Xây dựng
và thực hiện các chương trình dự án quốc gia; Chú trong xây dựng cơ sở hạ tầng
KT-XH; Mở rộng quan hệ đối ngoại và hợp tác quốc tế.
Phương pháp xây dựng và quản lý kế hoạch năm năm bước đầu có sự đổi
mới trong lĩnh vực ngân sách, chuyển từ phương pháp truyền thống hay phương
pháp xây dựng và quản lý kế hoạch năm năm thời kỳ cố định sang phương pháp đổi
mới hay phương pháp xây dựng và quản lý kế hoạch năm năm theo mô hình cuốn
chiếu. Cụ thể:
Chuyển từ việc thời kỳ của năm năm là cố định sang thời gian của kỳ kế
hoạch là năm năm nhưng thời kỳ kế hoạch có sự thay đổi tức là luân chuyển theo
kiểu cuốn chiếu.
Chuyển từ việc các chỉ tiêu đựơc xây dựng là các chỉ tiêu được tính bình
quân cho một năm của cả kỳ kế hoạch hoặc là tính cụ thể đích đạt được cho năm
cuối cùng sang xây dựng chỉ tiêu cụ thể cho năm đầu tiên, sau đó dự tính chỉ tiêu
cho năm tiếp theo và dự báo cáo chỉ tiêu cơ bản cho ba năm còn lại; Sau một năm,
NHÓM X
trên cơ sở kết quả thực hiện các chỉ tiêu kế hoạch của năm đó kết hợp với những
tình hình cụ thể của thị trường mà chúng ta dự kiến được; Từ đó các nhà kế hoạch
sẽ xây dựng kế hoạch cụ thể cho năm thứ hai và năm thứ hai sẽ là năm đầu của thời
kỳ mới và xây dựng chỉ tiêu cho năm thư ba tức là năm thứ hai của thời kỳ mới và
dự báo các chỉ tiêu cơ bản cho năm cuối mới.
2.1.3.2. Về kế hoạch hàng năm.
Kế hoạch hàng năm cũng đã chú trọng đến những cân đối lớn, đặc biệt là cân
đối tài chính- tiền tệ, cân đối cán cân thanh toán quốc tế, cân đối vốn đầu tư toàn xã
hội. Chính sách tài khoá, tiền tệ và chinh sách tỷ giá đã được nghiên cứu hoạch
định và được sử dụng tương đối hợp lý trở thành nhân tố quan trọng đối với việc
duy trì ổn định kinh tế vĩ mô. Thực tế nói trên đã chứng tỏ ý tưởng chuyển dần việc
điều hành kế hoạch từ can thiệp vi mô sang chú trọng các vấn đề vĩ mô, các cân đối
lớn hơn ngày càng thể hiện rõ và phát huy hiệu lực thực tế.
Về trình tự của việc xây dựng kế hoạch một năm cũng đã có sự đổi mới. Nếu
trước kia là quy trình ba xuống hai lên thì hiện nay quy trình này được cải tiến như
sau:
Từ tháng 4 tới tháng 6: hình thành khung định hướng.
Tháng 7: tổ chức hội nghị hướng dẫn làm kế hoạch trên cơ sở khung
định hướng xây dựng kế hoạch.
Tháng 8 tới tháng 9: các bộ ngành địa phương xây dựng kế hoạch và
Bộ KH & ĐT tiến hành tổng hợp bản kế hoạch KTQD.
Tháng 10 tới tháng 11: bản kế hoạch tổng hợp KTQD được trình,
duyệt qua chính phủ, ban chấp hành trung ương Đảng và Quốc hội duyệt.
Tháng 12: hoàn chỉnh và đưa kế hoạch xuống các cấp thực hiện.
2.1.3.2: Đổi mới hệ thống chỉ tiêu kế hoạch.
Hệ thống chỉ tiêu pháp lệnh đã được rút gọn đáng kể chỉ còn chỉ tiêu thu, chi
ngân sách nhà nước, phân bổ vốn đầu tư xây dựng cơ bản thuộc về nguồn vốn ngân
sách nhà nước. Xoá bỏ việc giao chỉ tiêu pháp lệnh về sản xuất và chỉ duy từ một
số chỉ tiêu về lưu thông vật tư, hàng hoá quan trọng nhằm ổn định cung cầu.
Phần lớn các chỉ tiêu kế hoạch hiện nay là chỉ tiêu giá trị, các chỉ tiêu kế
hoạch hiện vật nói chung đã được giảm bớt đáng kể đồng thời duy trì một số cân
đối hiện vật thiết yếu. Hệ thống cân đối hiện vật thiết yếu như xăng dầu, lương thực
đã tỏ ra là cần thiết cho ổn định kinh tế xã hội, các bảng cân đối giá trị ngày càng
được mở rộng và nâng cao.
Ngoài xu hứơng "giá trị hoá ", trọng tâm của các chỉ tiêu kế hoạch đang
chuyển dần sang điều tiết kinh tế vĩ mô và các chỉ tiêu xã hội .
NHÓM X
2.1.3.3. Đổi mới quy trình lập kế hoạch:
Trong thời gian qua, quy trình lập kế hoạch đã có nhiều thay đổi căn bản.
Hình thức giao số kiểm tra đã được thay thế bằng việc cung cấp thông tin cần thiết
nhằm hướng các ngành, địa phương và đơn vị cơ sở xây dựng, tổng hợp kế hoạch
theo hướng mục tiêu chung của nhà nước. Bên cạnh việc cung cấp những thông tin
hướng dẫn, Bộ kế hoạch và đầu tư còn cử các đoàn đến các địa phương để hỗ trợ,
giúp đỡ và giải quyết các vướng mắc mà các địa phương gặp phải trong khi xây
dựng kế hoạch. Quy trình lập kế hoạch mới đã hạn chế sự áp đặt hành chính chủ
quan của cấp trên với cấp dưới, phát huy được tính chủ động sáng tạo của các
ngành, các cấp chính quyền địa phương cũng như doanh nghiệp trong việc lập và
thực hiện kế hoạch .
Trong khi xây dựng và tổng hợp kế hoạch đã chú ý nhiều hơn đến các kế
hoạch KH-CN, GD-ĐT, văn hoá- thông tin, y tế, xã hội, thể dục thể thao, xoá đói
giảm nghèo… mà trước đây thường bị xem nhẹ và chưa gắn với các kế hoạch phát
triển kinh tế. Công tác kế hoạch hoá ở các lĩnh vực này sau một thời gian dài xuống
cấp, trì trệ thì nay đã có nhiều thay đổi, đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy
phát triển kinh tế.
Công tác dự báo, thông tin đã bước đầu được tăng cường, phương pháp tính
toán kế hoạch được sửa đổi phù hợp dần với thông lệ quốc tế.
2.1.3.4. Đổi mới phương thức điều hành kế hoạch:
Đổi mới công tác điều hành kế hoạch trong thời gian qua không chỉ được thể
hiện ở tính kịp thời, mà còn được thể hiện rõ nét ở việc sử dụng các công cụ quản
lý kinh tế vĩ mô gián tiếp như lãi suất, tỉ giá, thuế suất, định hướng đầu tư của nhà
nước … Do đó, một mặt sự có thể thiệp trực tiếp của các cơ quan nhà nước vào
công việc kinh doanh của các cơ sở kinh tế đã giảm bớt; mặt khác các cơ sở kinh tế
đã có nhiều cố gắng trong việc phát huy khả năng tự chủ, xác định những lợi thế
cạnh tranh phù hợp với điều kiện thay đổi của thị trường .
Quá trình điều hành kế hoạch hoá (KHH) cũng đã chú ý nhiều hơn đến việc
dự báo ngắn hạn, điều chỉnh kịp thời các mục tiêu cũng như các biện pháp kinh tế,
sử dụng các công cụ quản lý kinh tế vĩ mô cũng như sử dụng các cơ chế, chính sách
và lực lượng vật chất để đảm bảo các cân đối lớn trong nền kinh tế, định hướng và
thúc đẩy thực hiện kế hoạch. Nếu trước đây kế hoạch chủ yếu tập trung vào kinh tế
quốc doanh với kế hoạch hoá trực tiếp là chính, thì nay đã bước đầu mở rộng kế
hoạch định hướng phát triển toàn bộ nền kinh tế và xã hội, chủ yếu thông qua các
KHH gián tiếp.
NHÓM X
Công tác điều hành kế hoạch đã có những chuyển biến rõ rệt từng bước đáp
ứng yêu cầu đặt ra, các công cụ pháp luật và chính sách kinh tế được phối hợp để
tạo ra hành lang cho các doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế chủ động hoạt
động và hoạt động một cách có trật tự, đúng pháp luật góp phần ổn định kinh tế vĩ
mô.
Việc điều hành của chính phủ trong qúa trình thực hiện mục tiêu kế hoạch
hàng năm đã có hiệu quả và tác dụng thiết thực, kịp thời xử lý những diễn biến bất
thường ở trong nước và quốc tế, góp phần quan trọng cho sự ổn định kinh tế đất
nước .
2.2. Những vấn đề còn tồn tại trong quá trình đổi mới công tác kế hoạch
hoá ở Việt Nam:
Mặc dù việc đổi mới KHH trong thời gian qua có tiến bộ đáng kể nhưng do
nhiều lý do, kết quả của đổi mới KHH còn hạn chế, thậm chí cả ở trung ương và địa
phương xu hướng giữ lại hoặc trở lại KHH kiểu cũ vẫn còn khá mạnh, ngay trong
một bộ phận của nhà nước và một phần dư luận của công chúng không khí bao cấp
còn nặng.
Những hạn chế chủ yếu là:
2.2.1. Về những cơ sở lý luận và phương pháp luận cho việc đổi mới công
tác KHH:
Trong quá trình chuyển đổi nền kinh tế, chúng ta chưa xây dựng được một
cơ sở lý luận và phương pháp luận về KHH phù hợp với thực tế đổi mới của đất
nước, do vậy không khỏi lúng túng khi thiết kế nội dung kế hoạch cũng như
phương thức điều hành kế hoạch .
Vai trò của nhà nước với tư cách là người điều tiết vĩ mô nền kinh tế nhiều
khi bị nhầm lẫn với vai trò nhà nước là chủ đầu tư đã dẫn tới kết quả đó là nội dung
kế hoạch còn nặng về phân bổ đầu tư nhà nước mà chưa coi trọng đúng mức việc
vận dụng chính sách để huy động các nguồn lực từ các thành phần kinh tế khác
cũng như nguồn lực từ nước ngoài. Vì thế, KHH chưa bao quát, chưa phát huy hiệu
lực đầy đủ đvới tổng thể nền kinh tế .
Công tác kế hoạch chỉ được quan tâm đến nhiều ở cấp trung ương, trong khi
bộ máy kế hoạch không đủ khả năng có được hệ thống thông tin giám sát ở mọi cấp
từ cơ sở, do vậy việc thực hiện nhiều khi diễn ra sai lệch với ý đồ của kế hoạch .
Mối quan hệ giữa bộ KH&ĐT với các bộ khác chưa được tăng cường và đổi
mới kịp thời để đáp ứng yêu cầu đổi mới chung của nền kinh tế .
2.2.2. Về nội dung phương pháp KHH:
NHÓM X
Việc xây dựng chiến lược phát triển và kế hoạch 5 năm thường được thực
hiện nhằm phục vụ mỗi kỳ đại hội Đảng; Sau đó việc thực hiện triển khai các mục
tiêu chiến lược và kế hoạch 5 năm thường bị phân cấp, phân tán và chia cắt theo
từng ngành, địa phương, chưa có khâu nối đồng bộ chung. Các cấp các ngành quan
tâm nhiều nhất đến chỉ tiêu vốn, các chỉ tiêu khác thường bị coi nhẹ.
Mục tiêu kế hoạch vừa nhiều vừa cao hơn khả năng đảm đương cả về năng
lực thực hiện lẫn lực lượng vật chất. Nguồn lực hạn chế của nhà nước bị dàn mỏng
ra, quá nhiều mục tiêu mang nặng dấu ấn bao cấp và vì vậy được sử dụng kém hiệu
quả.
Nhiều nội dung của kế hoạch, đặc biệt là kế hoạch phát triển theo vùng , lãnh
thổ còn chưa tính đến đầy đủ các yếu tố hội nhập, quốc tế hoá, cũng như chưa phân
tích kỹ lưỡng đến thị trường tiêu thụ trong nước, ngòai nước và năng lực cạnh tranh
của các doanh nghiệp. Phần nghiên cứu và vận dụng cơ chế chính sách còn chưa
thật tương xứng, chưa cụ thể hoá được chiến lược, chưa bao quát được các thành
phần kinh tế, chưa chú ý đúng mức tới đặc thù của các vùng, địa phương. Nhiều
vấn đề trong chính sách vĩ mô còn chưa được xác định rõ và nhất quán, các chính
sách đòn bẩy còn nhiều lúng túng. Cách thức thực hiện chính sách vẫn mang nặng
tính can thiệp hành chính, áp đặt mà chưa chú trọng đến cơ chế thị trường để thiết
kế và thực hiện chính sách.
Và một hạn chế lớn nữa đó là sự tham gia quá ít của cộng đồng vào công tác
lập kế hoạch. Do đó chưa phát huy được hết những khả năng vốn có trong dân
chúng.
2.2.3. Về phối hợp và điều hoà kế hoạch:
Hệ thống kế hoạch theo ngành, theo địa phương và vùng lãnh thổ vẫn chưa
liên kết và phối hợp chặt chẽ với nhau được trở thành hệ thống kế hoạch tổng thể
kinh tế quốc dân. Sự phân cấp giữa trung ương và địa phương cũng như phân công
giữa các ngành với nhau là chưa rõ ràng dẫn đến hậu quả khi gặp phải diễn biến bất
thường thì hầu hết là đều đưa lên chính phủ, vì vậy chính phủ luôn phải xử lý công
việc trong thế bị động do đó là không có lợi cho nền kinh tế nói chung.
Sự can thiệp trực tiếp thường xuyên của các cơ quan nhà nước nhiều khi lại
làm giảm tính ổn định của các chính sách và gây khó khăn cho các nhà kinh doanh.
Việc xây dựng quy hoạch ở nhiều địa phương đạt chất lượng chưa cao, tính
thực tế thể hiện chưa rõ nét. Sự phối hợp giữa trung ương và địa phương trong công
tác quy hoạch còn kém đã làm cho nhiều địa phương làm lại quy hoạch mặt bằng
của mình.
NHÓM X
Nhiều chương trình quốc gia chưa được xây dựng chu đáo, không xác định
rõ mục tiêu, đối tượng cụ thể được hưởng lợi; Chưa có cơ chế phù hợp cho việc tổ
chức thực hiện, kiểm tra, giám sát và đánh giá cụ thể. Số lượng chương trình quá
nhiều, chồng chéo cả về đối tượng hưởng lợi và địa bàn thực hiện. Trong khi tính
“lồng ghép” của các chương trình chưa cao thì xu hướng “chia đều” đã làm giảm
đáng kể hiệu quả của các chương trình.
2.2.4. Về cơ chế điều hành xã hội :
Mọi việc trong công tác xây dựng, tổ chức thực hiện, kiểm tra, giám sát và
đánh giá tình hình thực hiện kế hoạch hầu như nằm trong tay chính phủ và một số
cơ quan tổng hợp, vì vậy khả năng điều hành cần được tăng cường thích đáng, nếu
không thì tính khả thi một số mục tiêu sẽ bị hạn chế.
Cơ chế điều hành cân đối một số sản phẩm chủ yếu, mà thực chất là cân đối
hiện vật đã tỏ ra có giới hạn rõ rệt nhất là trong xuất khẩu và kinh tế đối ngoại.
Tình hình thế giới và khu vực đang và sẽ diễn biến phức tạp hơn nhiều trong
thời gian tới đòi hỏi công tác KHH, đặc biệt là khâu điều hành kế hoạch phải linh
hoạt hơn, đưa ra các quyết sách kịp thời, phù hợp trên cơ sở những luận cứ khoa
học và thực tiễn xác đáng.
2.2.5. Về thông tin và dự báo:
Thực tế đã chứng minh đó là có được thông tin kịp thời và chính xác là một
yếu tố quyết định lớn đến thành công.
Tuy vậy nhưng hệ thông thông tin hiện nay của ta còn rất nhiều hạn chế . Đó
là:Thứ nhất, các thông tin là không thống nhất. Do mỗi nơi đều có một cơ quan thu
thập, xử lý và cung cấp thông tin riêng do đó dẫn tới việc tổng hợp thông tin này
gặp nhiều khó khăn.Thứ hai, các thông tin là không đầy đủ. Vì hệ thống biểu mẫu
báo cáo còn chưa thay đổi kịp thời và phù hợp với cơ chế mới dẫn tới việc thiếu
thông tin. Thứ ba, độ chính xác của các thông tin là chưa cao. Do luồng thông tin
được thu thập ở nhiều cấp và mỗi cấp có một cách xử lý riêng nên khi tổng hợp lại
đã có sự khác nhau.
Hiện nay, hệ thống thông tin được hình thành từ các thông tin cục bộ nên
chưa có sự phối hợp ăn khớp với nhau do đó chưa nắm bắt được các diễn biến trên
thị trường trong và ngoài nước. Do cơ sở thông tin còn quá yếu đồng thời cũng
chưa tìm được những mô hình phù hợp nên kết quả phân tích và dự báo chưa cao,
mức độ tin cậy thấp. Mặc dù công tác phân tích và dự báo đã và đang được nhiều tổ
chức quan tâm, song sự phối hợp giữa các tổ chức còn chưa tốt.
2.2.6. Về bộ máy tổ chức và cán bộ:
NHÓM X
Nhìn chung là trình độ cán bộ và bộ máy tổ chức vẫn chưa đáp ứng được
những đòi hỏi của công tác KHH trong tình hình mới. Các phòng kế hoạch huyện
cũng như các sở kế hoạch tỉnh ở nhiều nơi vẫn đang gặp lúng túng trong việc xác
định chức năng của mình . Kiến thức về công tác kế hoạch trong nền kinh tế thị
trường của cán bộ nói chung là chưa đáp ứng được đòi hỏi mới.
Việc chuyển đổi điều hành nền kinh tế theo khiểu mệnh lệnh sang điều hành
kiểu gián tiếp là một sự thay đổi rất lớn, đòi hỏi phải sử dụng nhiều phương tiện kỹ
thuật và kiến thức mới. Do vậy, lực lượng cán bộ cần được nâng cao hơn cả về số
lượng và chất lượng, bộ máy tổ chức cần được sắp xếp lại để có thể tạo ra sự phối
hợp hài hoà giữa các ngành các cấp. Bộ máy tổ chức trong ngành kế hoạch chưa
đưa ra được một hệ thống đánh giá kết quả công việc của mỗi bộ phận cũng như
của mỗi thành viên phù hợp với cơ chế quản lý mới. Cơ chế xử phạt còn có xu
hướng bình quân, trách nhiệm chưa rõ ràng.
2.3. Nguyên nhân của những hạn chế trong đổi mới công tác KHH trong
những năm qua ở Việt Nam:
2.3.1. Nguyên nhân:
Thứ nhất, những sai lầm của cơ chế quản lý sơ cứng cũ đã kéo dài trong
nhiều năm, làm đứt mối liên hệ khách quan giữa sản xuất kinh doanh với thị
trường.
Bộ máy quản lý vẫn rất cồng kềnh, nhiều tầng, nấc. Đây là “miếng đất ” nảy
sinh lối quản lý hành chính quan liêu tham nhũng và là gánh nặng đối với các đơn
vị kinh tế cơ sở. Trong những năm vừa qua, Việt Nam đã tích cực thực hiện tinh
giảm biên chế gián tiếp, đổi mới bộ máy tổ chức, thực hiện cải cách hành chính
nhưng kết quả chưa được là bao.
Thứ hai, Đội ngũ cán bộ lập kế hoạch có trình độ chưa cao và chưa nhạy bén
với tình hình thực tế. Đội ngũ cán bộ đông đảo hiện nay ở các cấp , các ngành có
nhiều người tới nay không đủ khả năng đổi mới tư duy và phương pháp công tác
cho dù có được đào tạo lại. Họ không nhận thấy được sự lạc hậu của mình trong
tiến trình đổi mới và xây dựng các kế hoạch mới. Còn một bộ phận khác giữ cương
vị quan trọng trong quản lý nhưng do chưa được đào tạo nên kém thích ứng với cơ
chế quản lý mới.
Thứ ba, một trong những công cụ quản lý nền kinh tế vĩ mô là xây dựng các
kế hoạch định hướng. Nhưng cho tới nay, các kế hoạch ngắn hạn , trung han và dài
hạn vạch ra vẫn còn mang nặng tính hiện vật. Một số chỉ tiêu về nguồn lực , nhất là
nguồn lực từ bên ngoài còn được xây dựng trên tư duy chủ quan. Việc phân bổ vốn
ngân sách và vốn tín dụng đầu tư xây dựng cơ bản vẫn theo bài bản chia phần,
NHÓM X
“xin” và “cho”, ham quy mô lớn, ít chú ý đến việc lựa chọn phương án đầu tư,
phương án kỹ thuật sao cho có hiệu quả nhất.
Thứ tư, trong xây dựng các chiến lược phát triển KT-XH 10 năm có nội
dung bao gồm quá nhiều các chương trình, nhiều khi các chương trình là chồng
chéo lên nhau, sự lồng ghép giữa các chương trình còn hạn chế, đối tượng thụ
hưởng chưa được xác định cụ thể đã dẫn tới việc thực hiện chiến lược phát triển đạt
hiệu quả chưa cao.
Thứ năm, Do nền kinh tế có xuất phát điểm thấp từ một nước nông nghiệp
lạc hậu, sản xuất nhỏ là phổ biến đã dẫn tới cơ chế điều tiết chưa theo kịp tiến trình
đổi mới, cùng với những năm dài áp dụng KHH tập trung cao độ, phân phối hiện
vật , quan liêu bao cấp nên đã để lại một hậu quả nặng nề đó là về đội ngũ cán bộ
quản lý, điều hành cũng như đội ngũ lao động.
Tóm lại, mặc dù vẫn tồn tại nhiều hạn chế xong những gì chúng ta đã
đạt được trong đổi mới công tác KHH về cơ bản được đánh giá là thành
công. Bởi kết quả thấy rõ sau những cải cách đó là nước ta đã thoát khỏi
cuộc khủng hoảng kinh tế và bước đầu đạt được những thành công trong
phát triển kinh tế trong thời gian qua.
CHƯƠNG 3
ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP ĐỔI MỚI KẾ HOẠCH HOÁ TRONG
NHỮNG NĂM TIẾP THEO
3.1.Định hướng đổi mới kế hoạch hoá trong những năm tiếp theo
3.1.1.Kế hoạch hoá trong cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước
theo định hướng xã hội chủ nghĩa
Trong nền kinh tế đang chuyển đổi ở Việt Nam, thị trường vừa là căn cứ,
vừa là đối tượng của kế hoạch hoá. Nhà nước một mặt phải xoá bỏ cơ chế tập trung
quan liêu bao cấp, mặt khác phải hình thành đồng bộ các yếu tố thị trường, xây
dựng và hoàn thiện các công cụ pháp luật, kế hoạch, các thiết chế tài chính, tiền tệ
và những phương tiện về vật chất và tổ chức cần thiết cho sự quản lý của mình, tạo
điều kiện cho cơ chế thị trường hoạt động hữu hiệu.
Kế hoạch hoá chủ yếu mang tính định hướng và đặc biệt quan trọng trên
bình diện vĩ mô. Thị trường có vai trò trực tiếp hướng dẫn các đơn vị kinh tế lựa
chọn lĩnh vực hoạt động và phương án tổ chức kinh doanh. Kế hoạch hoá kinh tế vĩ
mô của nhà nước cần xác định mục tiêu, giải thích rõ ý nghĩa của mục tiêu đó đối
NHÓM X
với sự phát triển trong tương lai, xác định rõ mức độ và cách thức mà khu vực kinh
tế nhà nước thực hiện mục tiêu đã định, nêu lên những lợi ích và phát triển dự định
đối với khu vực kinh tế tư nhân và các thành phần kinh tế khác để họ hành động
theo định hướng nhà nước mong muốn. Đối với các thành phần kinh tế khác, thì kế
hoạch không có tính áp đặt, mà thông qua các biện pháp chính sách thống nhất với
lợi ích để khuyến khích họ tự nguyện hành động theo hướng mục tiêu kế hoạch đã
đặt ra. Như vậy, muốn các doanh nghiệp ứng xử theo kế hoạch của nhà nước thì kế
hoạch hoá và chính sách phải phù hợp với lợi ích của doanh nghiệp.
Như vậy, đổi mới kế hoạch hoá phải ăn khớp với đổi mới cơ chế quản lý
kinh tế nói chung, phù hợp với quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường
theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Việc sử dụng công cụ kế hoạch hoá phải phù
hợp với cơ chế thị trường, phải đảm bảo phân định giữa quản lý nhà nước và quản
lý kinh doanh ở các doanh nghiệp nhà nước. Công tác điều hành kế hoạch phải
được thực hiện thông qua những công cụ quản lý kinh tế vĩ mô là chủ yếu, phối hợp
sử dụng những biện pháp gián tiếp và biên pháp trực tiếp.
3.1.2. Kế hoạch hoá trong điều kiện đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại
hoá và hội nhập quốc tế
Nhân tố quyết định thành công và hiệu quả của công nghiệp hoá, hiện đại
hoá là khoa học và công nghệ. Tốc độ phát triển công nghệ càng cao, số lượng sản
phẩm mới, công nghệ mới ngày càng nhiều đã đặt ra một nhiệm vụ quan trọng cho
công tác kế hoạch hoá la phải xây dựng những chính sách chuyển giao công nghệ
thuận lợi, tìm ra được hướng “đi tắt, đón đầu” giúp cho nền kinh tế có tốc độ tăng
trưởng cao, ổn định, rút ngắn khoảng cách với các nước tiên tiến.
Kế hoạch hoá phải đóng vai trò quan trọng trong việc điều tiết nền kinh tế
phù hợp với xu thế hội nhập, toàn cầu hoá đang ngày càng gia tăng đối với nền
kinh tế Việt Nam. Trong thời gian trước mắt, việc hình thành những chính sách
kinh tế để ứng phó với cuộc khủng hoảng trong khu vực là một nhiệm vụ cấp bách
của công tác kế hoạch hoá.
Cân bằng cán cân thanh toán là một trong bốn mục tiêu quan trọng nhất của
chinh sách kinh tế. Quá trình phát triển trong những năm qua đã để lại một số vấn
đề cần phải giải quyết ngay như: các khoản nợ nước ngoài, tỷ lệ thâm hụt cán cân
vãng lai tương đối cao… Tiến trình hội nhập khu vực và quốc tế của nền kinh tế
Việt Nam diễn ra trong bối cảnh khủng hoảng tài chính khu vực đã làm cho những
vấn đề khó khăn của kinh tế đối ngoại ngày càng thêm phức tạp. Đó là những thách
thức to lớn đối với điều tiết tổng thể nền kinh tế nói chung và đổi mới kế hoạch hoá
nói riêng. Nó đòi hỏi phải nhanh chóng hình thành những chính sách khuyến khích
NHÓM X
đầu tư trong nước và nước ngoài theo hướng phát huy nội lực, nâng cao hiệu quả
hợp tác quốc tế, hỗ trợ cho quá trình hội nhập của nền kinh tế nước ta.
3.1.3. Kế hoạch hoá phải đảm bảo mối tương quan hợp lý giữa phát triển
kinh tế với tiến bộ và công bằng xã hội
Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội phải lấy việc phát huy nguồn lực con
người làm yếu tố cơ bản cho sự phát triển nhanh và bền vững. Động viên toàn dân
cần kiệm xây dựng đất nước, không ngừng tăng tích luỹ cho đầu tư phát triển. Tăng
trưởng kinh tế gắn với cải thiện đời sống nhân dân, phát triển văn hoá, giáo dục,
thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, bảo vệ môi trường.
Công tác kế hoạch hoá phải đảm bảo sự thống nhất giữa yêu cầu phát triển
kinh tế đảm bảo chính sách xã hội theo tinh thần:
- Tăng trưởng kinh tế phải gắn liền với tiến bộ và công bằng xã hội ngay
trong từng bước và trong suốt quá trình phát triển. Công bằng xã hội phải thể hiện ở
khâu phân bổ hợp lý tư liệu sản xuất lẫn ở khâu phân phối kết quả sản xuất, ở việc
tạo điều kiện cho mọi người đều có cơ hội phát triển và sử dụng tốt năng lực của
mình.
- Thực hiện nhiều hình thức phân phối, lấy phân phối theo kết quả lao động
và hiệu quả kinh tế là chủ yếu, đồng thời phân phối dựa trên mức đóng góp các
nguồn lực khác vào kết quả kinh doanh và phân phối thông qua phúc lợi xã hội, đi
đôi với chính sách điều tiết hợp lý, bảo hộ quyền lợi của người lao động.
- Các vấn đề chính sách xã hội đều phải giải quyết theo tinh thần xã hội hoá.
Nhà nước giữ vai trò nòng cốt đồng thời động viên cho mỗi người dân, các doanh
nghiệp, các tổ chức trong xã hội, các cá nhân và tổ chức nước ngoài cùng tham gia
giải quyết những vấn đề xã hội.
Trong những năm trước mắt, công tác kế hoạch hoá phải góp phần thiết thực
giải quyết một số vấn đề xã hội cấp bách như:
- Tập trung sức tạo việc làm: Phương hướng quan trọng nhất là nhà nước
cùng toàn dân ra sức đầu tư phát triển, thực hiện tốt kế hoạch và các chương trình
kinh tế – xã hội. Khuyến khích mọi thành phần kinh tế, mọi công dân, mọi nhà đầu
tư mở mang ngành nghề, tạo nhiều việc làm cho người lao động. Mọi công dân đều
được tự do hành nghề, thuê mướn nhân công theo pháp luật. Tiếp tục phân bố lại
dân cư trên địa bàn có tính chiến lược về kinh tế , an ninh – quốc phòng. Mở rộng
kinh tế đối ngoại, đẩy mạnh xuất khẩu lao động. Giảm đáng kể tỉ lệ thất nghiệp ở
thành thị và thiếu việc làm ở nông thôn.
- Thực hiện xóa đói, giảm nghèo: Thực hiện tốt chương trình xoá đói giảm
nghèo, nhất là đối với vùng căn cứ cách mạng, vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Xây
NHÓM X
dựng và phát triển quỹ xoá đói, giảm nghèo bằng nhiều nguồn vốn trong và ngoài
nước; quản lý chặt chẽ, đầu tư đúng đối tượng và có hiệu quả. Tổ chức tốt đời sống
xã hội trên từng địa bàn để trong điều kiện thu thập bình quân đầu người còn thấp
vẫn tạo được một cuộc sống khá hơn cho nhân dân.
3.1.4. Kết hợp kế hoạch hoá theo ngành với kế hoạch hoá theo địa phương
và vùng lãnh thổ
Kế hoạch hoá định hướng phát triển kinh tế – xã hội có một nội dung rất cơ
bản là sự thay đổi và chuyển dịch cơ cấu kinh tế, kể cả cơ cấu ngành và cơ cấu
vùng lãnh thổ. Từ kinh nghiệm phát triển, có thể rút ra một số kết luận sau đây về
chuyển dịch cơ cấu kinh tế:
Một là, sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế nói chung và cơ cấu ngành công
nghiệp nói riêng, là một quá trình tiến hoá tuần tự mang tính nội tai phải trải qua
nhiều giai đoạn. Những tác động của kế hoạch hoá chỉ có thể đẩy nhanh hoặc rút
ngắn quá trình chuyển dịch cơ cấu, chứ không thể bỏ qua một giai đoạn nào.
Hai là, trong thời kỳ toàn cầu hoá, kế hoạch hoá chuyển dịch cơ cấu kinh tế
của quốc gia chủ yếu vẫn phải căn cứ vào điều kiện, tiềm năng, kỹ năng và lợi thế
hiện tại. Với cách nhìn như trên, nhà nước cần đặc biệt lưu ý và ưu tiên hỗ trợ
những ngành trọng điểm của nền kinh tế những ngành có tỷ trọng lớn và tốc độ
phát triển cao trong GDP, trong tổng số lao động sử dụng và trong tổng kim ngạch
xuất khẩu. Đồng thời cần chú trọng khuyến khích một số ngành công nghệ cao, có
sức lan toả lớn và tạo động lực phát triển bền vững trong tương lai.
Nguyên tắc phát triển kinh tế đồng đều giữa các vùng là nguyên tắc chủ đạo
trong quá trình phát triển kinh tế – xã hội. Đây là nhiệm vụ trước hết của nhà nước
trung ương. Nhà nước trung ương thực hiện nhiệm vụ này theo hai cách. Một là, ưu
tiên đầu tư của nhà nước cho các vùng kém phát triển. Hai là, dành chính sách ưu
đãi ở mức cao hơn đối với khu vực kém phát triển để thu hút đầu tư tư nhân vào đó.
Về đầu tư của nhà nước, do nguồn vốn có hạn nên kinh phí thực hiện phát triển
vùng trong một giai đoạn cần tập trung vào một hoạch một số ít mục tiêu nhất định.
Việc phân cấp kế hoạch giữa trung ương và địa phương cần được xác định
hợp lý và rõ ràng. Kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội của địa phương trước hết do
chính quyền địa phương quyết định. Nhà nước trung ương chỉ tập trung thực hiện
những mục tiêu có tính hệ thống, cân đối, mà các cấp chính quyền địa phương
không thể thực hiện được. Nguyên tắc của việc phân cấp nên là: Việc gì chính
quyền cấp dưới, do tính chất của công việc, không thể thực hiện được thì mới
chuyển lên trên, thay cho nguyên tắc phân cấp hiện nay trong kế hoạch chủ yếu dựa
vào tính chất công việc. Việc phân cấp luôn phải đi kèm với những biện pháp kiểm
