Đề án " Hệ thống chuẩn mực kiểm toán Việt Nam"
Kiểm toán là hoạt động xác minh và bày tỏ ý kiến về những thực trạng hoạt động cần được kiểm toán bằng phương pháp kỹ thuật của kiểm toán chứng từ và kiểm toán ngoài chứng từ do các kiểm toán viên có trình độ nghiệp vụ tương xứng thực hiện trên cơ sở hệ thống pháp lý có hiệu lực
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC .....
KHOA ....
ĐỀ ÁN
Hệ thống chuẩn mực
kiểm toán Việt Nam
A.Më ®Çu
Cho ®Õn nay kiÓm to¸n ViÖt Nam ®· ®i ®−îc chÆng ®−êng h¬n 10 n¨m.
Tuy kh«ng ph¶i lμ mét thêi gian dμi nh−ng ho¹t ®éng kiÓm to¸n ViÖt Nam
®· vμ ®ang cã nh÷ng ®ãng gãp quan träng trong viÖc lμnh m¹nh ho¸ nÒn
tμi chÝnh ViÖt Nam, t¹o ®μ cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ. Do sù ®ßi hái cña thùc
tiÔn, ViÖt Nam ®ang dÇn hoμn thiÖn hÖ thèng chuÈn mùc kiÓm to¸n dùa
trªn nh÷ng kinh nghiÖm cña quèc tÕ vμ hoμn c¶nh cô thÓ cña ViÖt Nam. Sù
ra ®êi cña hÖ thèng chuÈn mùc kiÓm to¸n ®· ®ãng gãp vai trß quan träng
cho sù ph¸t triÓn cña ho¹t ®éng kiÓm to¸n ViÖt Nam. C¸c chuÈn mùc kiÓm
to¸n lμ nÒn t¶ng lý luËn cã chøc n¨ng h−íng dÉn cho ho¹t ®éng kiÓm
to¸n.Trong ph¹m vi nμy chóng t«i cè g¾ng ®−a ra nh÷ng kh¸i qu¸t c¬ b¶n
vÒ c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n còng nh− sù ra ®êi vμ ph¸t triÓn cña chóng ë
ViÖt Nam, hy väng sÏ gióp cho c¸c b¹n cã ®−îc c¸i nh×n râ h¬n vÒ kiÓm
to¸n ViÖt Nam.
B. HÖ thèng chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam.
I. sù cÇn thiÕt cña chuÈn mùc kiÓm to¸n.
1.C¸c kh¸i niÖm.
KiÓm to¸n lμ ho¹t ®éng x¸c minh vμ bμy tá ý kiÕn vÒ nh÷ng thùc tr¹ng
ho¹t ®éng cÇn ®−îc kiÓm to¸n b»ng ph−¬ng ph¸p kü thuËt cña kiÓm to¸n
chøng tõ vμ kiÓm to¸n ngoμi chøng tõ do c¸c kiÓm to¸n viªn cã tr×nh ®é
nghiÖp vô t−¬ng xøng thùc hiÖn trªn c¬ së hÖ thèng ph¸p lý cã hiÖu lùc.
KiÓm to¸n còng ®−îc xem nh− mét nghÒ cïng víi c¸c nghÒ kh¸c mμ
trong tÊt c¶ mäi ngμnh ngÒ ®Òu tån t¹i c¸c quy t¾c, chuÈn mùc nh»m ®iÒu
tiÕt hμnh vi cña c¸c thμnh viªn trong nghÒ theo mét h−íng nhÊt ®Þnh b¶o
®¶m uy tÝn nghÒ nghiÖp nãi chung vμ ®Ó kiÓm so¸t chÊt l−îng c«ng viÖc cña
c¸c thμnh viªn nãi riªng.
ChuÈn mùc kiÓm to¸n lμ nh÷ng quy ph¹m ph¸p lý, lμ th−íc ®o chung
vÒ chÊt l−îng c«ng viÖc kiÓm to¸n vμ dïng ®Ó ®iÒu tiÕt nh÷ng hμnh vi cña
3
kiÓm to¸n viªn vμ c¸c bªn h÷u quan theo h−íng ®¹o vμ môc tiªu x¸c ®Þnh.
Chóng lμ ®−êng lèi chung ®Ó gióp c¸c kiÓm to¸n viªn hoμn thμnh tr¸ch
nhiÖm nghÒ nghiÖp cña hä trong cuéc kiÓm to¸n c¸c b¸o c¸o tμi chÝnh ®·
qua. Chóng bao gåm viÖc suy xÐt vÒ c¸c ®øc tÝnh nghÒ nghiÖp nh− tÝnh ®éc
lËp vμ n¨ng lùc, c¸c quy ®Þnh cña qu¸ tr×nh b¸o c¸o vμ b»ng chøng.
Do quan hÖ gi÷a chñ thÓ víi kh¸ch thÓ kiÓm to¸n vμ ®èi t−îng cô thÓ
cña kiÓm to¸n kh¸c nhau nªn chuÈn mùc cô thÓ ®Ó ®IÒu chØnh c¸c quan hÖ
®ã còng kh¸c nhau, ch¼ng h¹n chuÈn mùc cô thÓ dïng ®Ó ®IÒu tiÕt c¸c chñ
thÓ kiÓm to¸n kh¸c nhau nh− kiÓm to¸n Nhμ n−íc, kiÓm to¸n ®éc lËp vμ
kiÓm to¸n néi bé. Còng tõ ®ã chuÈn mùc kiÓm to¸n cã thÓ ®−îc biÓu hiÖn
bëi c¸c h×nh thøc kh¸c nhau song cã thÓ quy vÒ hai h×nh thøc c¬ b¶n ®ã lμ
luËt kiÓm to¸n vμ hÖ thèng chuÈn mùc kiÓm to¸n cô thÓ.
Nh− vËy, h×nh thøc ph¸p lý cao nhÊt cña chuÈn mùc kiÓm to¸n lμ luËt
kiÓm to¸n ban hμnh bëi c¬ quan lËp ph¸p (Quèc héi) sau ®ã lμ c¸c v¨n b¶n
ph¸p quy d−íi luËt do c¬ quan cña Nhμ n−íc ban hμnh. Víi c¸c chuÈn mùc
lo¹i nμy, tÝnh ph¸p lý cña quy ®Þnh ®¹t møc cao vμ cã ý nghÜa ®IÒu tiÕt c¸c
hμnh vi cña nhiÒu phÝa cã liªn quan. V× vËy, h×nh thøc nμy bao hμm nh÷ng
quy ®Þnh chung nhÊt víi tÝnh ph¸p lý cao cho kiÓm to¸n Nhμ n−íc vμ kiÓm
to¸n ®éc lËp. HiÖn nay, h×nh thøc nμy ®−îc øng dông phæ biÕn ë c¸c n−íc
T©y ¢u.
Tuy nhiªn, h×nh thøc phæ biÕn vÉn lμ c¸c chuÈn mùc chung vÒ nghÒ
nghiÖp sö dông trong kiÓm to¸n tμi chÝnh. Theo nghÜa réng th× chóng bao
gåm nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n vÒ nghiÖp vô, vμ vÒ viÖc xö lý c¸c mèi quan
hÖ ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh kiÓm to¸n. chóng cßn bao hμm c¶ nh÷ng
h−íng dÉn, nh÷ng gi¶i thÝch vÒ nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n ®Ó kiÓm to¸n viªn
cã thÓ ¸p dông trong thùc tÕ, ®Ó ®o l−êng vμ ®¸nh gi¸ chÊt l−îng c«ng viÖc
kiÓm to¸n. Th«ng th−êng, d−íi h×nh thøc hÖ thèng chuÈn mùc nghÒ nghiÖp
cô thÓ, c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n nμy ®Òu do c¸c tæ chøc hiÖp héi nghÒ
nghiÖp nghiªn cøu, so¹n th¶o vμ ban hμnh cho tõng lo¹i h×nh kiÓm to¸n
hoÆc cho kiÓm to¸n nãi chung.
C¸c lo¹i chuÈn mùc kiÓm to¸n ®−îc ban hμnh phï hîp víi tÝnh ®a
d¹ng cña b¶n chÊt kiÓm to¸n. Ch¼ng h¹n, chuÈn mùc kiÓm to¸n ®−îc thõa
nhËn réng r·i ¸p dông cho kiÓm to¸n b¸o c¸o tμi chÝnh, chuÈn mùc x¸c
4
thùc ¸p dông cho c¸c dÞch vô x¸c thùc th«ng tin, chuÈn mùc vÒ t− vÊn ¸p
dông cho lo¹i h×nh dÞch vô t− vÊn, chuÈn mùc thùc hμnh nghiÖp vô ®èi víi
kiÓm to¸n néi bé ¸p dông cho kiÓm to¸n néi bé, chuÈn mùc kiÓm to¸n Nhμ
n−íc ¸p dông cho kiÓm to¸n Nhμ n−íc HÖ thèng chuÈn mùc nμy rÊt cô
thÓ cã thÓ h−íng dÉn vμ lμ c¬ së trùc tiÕp cho viÖc thùc hμnh kiÓm to¸n.
H×nh thøc nμy ¸p dông réng r·i ë c¸c n−íc ph¸t triÓn nh− Anh, Mü,
Canada vμ mét sè n−íc §«ng Nam ¸ trong ®ã cã ViÖt Nam.
ChuÈn mùc kiÓm to¸n quèc gia lμ mét hÖ thèng chuÈn mùc cã t¸c
dông trong ph¹m vi mét quèc gia. Mçi quèc gia ®Òu ®i ®Õn viÖc h×nh thμnh
mét hÖ thèng chuÈn mùc cho m×nh.
ChuÈn mùc kiÓm to¸n quèc gia lμ mét hÖ thèng tõ chung nhÊt ®Õn chi
tiÕt. Qu¸ tr×nh chi tiÕt ho¸ còng lμ qu¸ tr×nh mÒm ho¸ ®Ó vËn dông phï
hîp víi thùc tÕ.
2. §Æc ®iÓm cña hÖ thèng chuÈn mùc kiÓm to¸n cô thÓ trong
c¸c bé m¸y kiÓm to¸n.
HÖ thèng c¸c v¨n b¶n chØ ®¹o kiÓm to¸n quèc tÕ (IaGs) do Liªn ®oμn
KÕ to¸n quèc tÕ (IFAC) ban hμnh vμ nh÷ng chuÈn mùc kiÓm to¸n ®−îc
chÊp nhËn phæ biÕn ®· ®−îc øng dông ë tÊt c¶ c¸c ph©n hÖ thuéc bé m¸y
kiÓm to¸n: KiÓm to¸n Nhμ n−íc, kiÓm to¸n ®éc lËp, vμ kiÓm to¸n néi bé.
Tuy nhiªn, ë mçi ph©n hÖ kh¸c nhau, sù thÓ hiÖn c¸c chuÈn mùc còng cã
nh÷ng mÆt kh¸c nhau.
Trong ph©n hÖ kiÓm to¸n ®éc lËp, tÝnh nguyªn vÑn cña c¸c chuÈn mùc
®−îc thÓ hiÖn râ nÐt h¬n c¶. Ng−îc l¹i, víi kiÓm to¸n Nhμ n−íc, ngoμi tÝnh
nghÒ nghiÖp cña kiÓm to¸n viªn cßn cã ®Æc tÝnh tæ chøc cña c¸c c¬ quan
kiÓm to¸n Nhμ n−íc. Do ®ã hÖ thèng chuÈn mùc cña kiÓm to¸n nhμ n−íc
ph¶i thÓ hiÖn trªn c¶ hai phÝa: c¬ quan kiÓm to¸n nhμ n−íc vμ c¸ nh©n
kiÓm to¸n viªn.
3.Sù cÇn thiÕt cña c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n.
ViÖc ban hμnh hÖ thèng c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n lμ hÕt søc cÇn thiÕt
vμ cÊp b¸ch nh»m:
5
- Gióp cho ho¹t ®éng cña c¬ quan kiÓm to¸n vμ c¸c kiÓm to¸n viªn cã
®−îc ®−êng lèi ho¹t ®éng râ rμng, thùc hiÖn c«ng viÖc kiÓm to¸n tr«i ch¶y
®¹t chÊt l−îng cao. C¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n lμ ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c kiÓm to¸n
viªn n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n nghiÖp vô, thùc hiÖn ®−îc ®¹o ®øc nghÒ
nghiÖp.
- HÖ thèng chuÈn mùc kiÓm to¸n lμ c¬ së ®Ó kiÓm tra ®¸nh gi¸ chÊt
l−îng, hiÖu qu¶ vμ ®é tu©n thñ cña c¸c kiÓm to¸n viªn còng nh− c¸c §oμn
kiÓm to¸n khi thùc hiÖn kiÓm to¸n t¹i c¸c ®¬n vÞ. Ngoμi ra hÖ thèng chuÈn
mùc kiÓm to¸n lμ c¬ së ®Ó kiÓm tra tÝnh ®óng ®¾n c¸c nhËn xÐt cña kiÓm
to¸n viªn trong b¸o c¸o kiÓm to¸n vμ lμ c¬ së ®Ó gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp
ph¸t sinh gi÷a kiÓm to¸n viªn, §oμn kiÓm to¸n víi c¸c ®¬n vÞ ®−îc kiÓm
to¸n ®ång thêi còng lμ c¬ së ph¸p lý gióp cho c¸c kiÓm to¸n viªn vμ §oμn
kiÓm to¸n gi¶i to¶ ®−îc tr¸ch nhiÖm cña m×nh vÒ c¸c vÊn ®Ò cã thÓ x¶y ra
trong t−¬ng lai.
- HÖ thèng chuÈn mùc kiÓm to¸n lμ tμi liÖu quan träng gióp cho viÖc
®μo t¹o, båi d−ìng kiÓm to¸n viªn vμ ®¸nh gi¸ chÊt l−îng kiÓm to¸n viªn.
Trong ®iÒu kiÖn cô thÓ ë ViÖt Nam nh÷ng biÕn chuyÓn trong m«i
tr−êng kinh doanh vμ ph¸p lý còng ®Æt ra nh÷ng yªu cÇu bøc thiÕt ®ßi hái
sù ra ®êi cña hÖ thèng chuÈn mùc kiÓm to¸n:
- Sù ra ®êi cña LuËt doanh nghiÖp còng nh− nh÷ng nç lùc cña chÝnh
phñ trong viÖc thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn ®· t¹o c¬ héi t¨ng thªm cña
thÞ tr−êng kiÓm to¸n bÞ tr× trÖ do ¶nh h−ëng cña ®Çu t− n−íc ngoμi gi¶m
sót sau khñng ho¶ng tμi chÝnh Ch©u ¸. §ång thêi, viÖc b·i bá giÊy phÐp
hμnh nghÒ kiÓm to¸n sÏ dÉn viÖc Bé Tμi chÝnh ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p
kiÓm so¸t kh¸c vμ chuÈn mùc kiÓm to¸n trë thμnh mét yªu cÇu cÊp thiÕt
h¬n n÷a.
- Sù ra ®êi cña thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam ®¸nh dÊu mét b−íc
ngoÆt trong lÞch sö ph¸t triÓn cña kiÓm to¸n ®éc lËp t¹i ViÖt Nam. Khi thÞ
tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam ph¸t triÓn th× vai trß cña ho¹t ®éng kiÓm
to¸n ®éc lËp sÏ trë nªn quan träng vμ yªu cÇu x©y dùng chuÈn mùc kiÓm
to¸n ViÖt Nam sÏ gia t¨ng ®Ó gi¶i quyÕt mét lo¹t c¸c vÊn ®Ò ®Æt ra tõ sù
ph¸t triÓn cña thÞ tr−êng chøng kho¸n vμ c¸c dÞch vô liªn quan.
6
- Qu¸ tr×nh hoμ nhËp vμo nÒn kinh tÕ thÕ giíi cña ViÖt Nam tiÕp tôc
®−îc ®Èy m¹nh víi sù kiÖn næi bËt lμ HiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i ViÖt Mü.
Qu¸ tr×nh nμy tiÕp tôc më ra c¬ héi cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ nh−ng còng
lμm gia t¨ng c¸c th¸ch thøc vÒ vai trß qu¶n lý kinh tÕ cña nhμ n−íc vμ sù
c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp trong n−íc, kh«ng lo¹i trõ lÜnh vùc kiÓm
to¸n ®éc lËp. Yªu cÇu vÒ mét hÖ thèng chuÈn mùc kiÓm to¸n phï hîp víi
tËp qu¸n quèc tÕ nh−ng vÉn ®¸p øng ®−îc yªu cÇu qu¶n lý vÒ mÆt nhμ
n−íc l¹i cμng gia t¨ng.
Nh÷ng biÕn chuyÓn trong t×nh h×nh nghÒ nghiÖp kiÓm to¸n trªn thÕ
giíi còng nh− nh÷ng c¬ héi ph¸t triÓn cña ho¹t ®éng kiÓm to¸n ®éc lËp t¹i
ViÖt Nam ®· ®Æt ra nh÷ng th¸ch thøc míi cho tiÕn tr×nh x©y dùng chuÈn
mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam: ph¶i ®Èy m¹nh tiÕn ®é x©y dùng hÖ thèng chuÈn
mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam ®Ó mau chãng h×nh thμnh mét hÖ thèng chuÈn
mùc t−¬ng ®èi ®Çy ®ñ cho c«ng t¸c kiÓm to¸n b¸o c¸o tμi chÝnh. §ång thêi
ph¶i ban hμnh c¸c h−íng dÉn thùc hiÖn kÌm theo.
4. Nh÷ng chuÈn mùc kiÓm to¸n ®−îc chÊp nhËn phæ biÕn.
Nh÷ng chuÈn mùc kiÓm to¸n ®−îc chÊp nhËn phæ biÕn lμ: nh÷ng
chuÈn mùc cã hiÖu lùc mμ KTV ph¶i tu©n thñ khi tiÕn hμnh kiÓm to¸n vμ
lμ c¸ch thøc b¶o ®¶m chÊt l−îng kiÓm to¸n.
ChuÈn mùc kiÓm to¸n chung ®−îc thõa nhËn réng r·i gåm 10 chuÈn
mùc vμ ®−îc chia thμnh ba nhãm:
* Nhãm chuÈn mùc chung: gåm 3 chuÈn mùc vμ ®−îc ¸p dông trong
tÊt c¶ c¸c giai ®o¹n cña mét cuéc kiÓm to¸n. Chóng bao gåm c¸c chuÈn
mùc ®μo t¹o nghiÖp vô vμ sù thμnh th¹o chuyªn m«n, tÝnh ®éc lËp, còng
nh− sù thËn träng nghÒ nghiÖp thÝch ®¸ng. Cô thÓ:
- ViÖc kiÓm to¸n ph¶i do 1 ng−êi hay 1 nhãm ng−êi ®−îc ®μo t¹o
nghiÖp vô t−¬ng xøng vμ thμnh th¹o chuyªn m«n nh− mét KTV thùc hiÖn.
Cã nghÜa ng−êi thùc hiÖn kiÓm to¸n ph¶i ®−îc ®μo t¹o 1 c¸ch ®Çy ®ñ vμ
hîp lý vÒ lÜnh vùc kiÓm to¸n, ph¶i am hiÓu s©u s¾c vÒ kÕ to¸n vμ kiÓm to¸n.
- Trong tÊt c¶ c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn cuéc kiÓm to¸n, KTV ph¶i gi÷
th¸i ®é ®éc lËp. Th¸i ®é ®éc lËp phô thuéc 2 yÕu tè lμ b¶n chÊt thùc cña
KTV vμ c¸ch nh×n nhËn cña c«ng chóng ®èi víi KTV.
7
KTV ph¶i duy tr× ®−îc sù thËn träng nghÒ nghiÖp ®óng mùc trong
suèt cuéc kiÓm to¸n (lËp kÕ ho¹ch, thùc hiÖn kiÓm to¸n vμ lËp b¸o c¸o kiÓm
to¸n).
ChuÈn mùc nμy ®ßi hái KTV ph¶i lu«n ®a nghi nghÒ nghiÖp nh− lu«n
®Æt ra c¸c c©u hái cho c¸c dÊu hiÖu nghi ngê, ph©n tÝch c¸c b»ng chøng,
®¸nh gi¸ ®Ó hoÆc kh¼ng ®Þnh hoÆc lo¹i bá nh÷ng nghi ngê ®ã.
* Nhãm chuÈn mùc thùc hμnh: gåm cã 3 chuÈn mùc ®Ò cËp tíi viÖc lËp
kÕ ho¹ch vμ gi¸m s¸t c«ng viÖc kiÓm to¸n, ®¸nh gi¸ hÖ thèng kiÓm so¸t néi
bé vμ thu thËp ®Çy ®ñ c¸c b»ng chøng cã hiÖu lùc. Cô thÓ:
- Ph¶i lËp kÕ ho¹ch chu ®¸o cho c«ng viÖc kiÓm to¸n vμ gi¸m s¸t chÆt
chÏ nh÷ng ng−êi gióp viÖc (nÕu cã) nh»m x¸c ®Þnh râ l−îng c«ng viÖc cÇn
hoμn thμnh, sè l−îng c¸c KTV cÇn thiÕt, c¸c thñ ph¸p kiÓm to¸n cÇn thùc
hiÖn vμ khi nμo cÇn ¸p dông ®èi víi tõng thñ ph¸p.
- Ph¶i hiÓu biÕt ®Çy ®ñ vÒ hÖ thèng kiÓm to¸n néi bé ®Ó lËp kÕ ho¹ch
kiÓm to¸n vμ x¸c ®Þnh néi dung, thêi gian vμ qui m« cña c¸c thö nghiÖm sÏ
thùc hiÖn.
- Ph¶i thu ®−îc ®Çy ®ñ b»ng chøng cã hiÖu lùc th«ng qua viÖc kiÓm
tra, quan s¸t, thÈm vÊn vμ x¸c nhËn ®Ó cã ®−îc nh÷ng c¬ së hîp lý cho ý
kiÕn vÒ b¸o c¸o tμi chÝnh ®−îc kiÓm to¸n.
§Çy ®ñ vμ cã hiÖu lùc lμ nãi tíi sè l−îng vμ chÊt l−îng cña b»ng chøng
kiÓm to¸n cÇn thu thËp. KTV cÇn ph¶i sö dông nh÷ng xÐt ®o¸n nghÒ
nghiÖp ®Ó ®¸nh gi¸ bao nhiªu b»ng chøng kiÓm to¸n vμ nh÷ng lo¹i b»ng
chøng nμo cÇn thu thËp.
* Nhãm chuÈn mùc b¸o c¸o: gåm 4 chuÈn mùc cung cÊp cho KTV
nh÷ng chØ dÉn ®Ó lËp b¸o c¸o kiÓm to¸n.
- B¸o c¸o kiÓm to¸n ph¶i x¸c nhËn b¶ng khai tμi chÝnh cã ®−îc tr×nh
bμy phï hîp víi nh÷ng nguyªn t¾c kÕ to¸n ®−îc chÊp nhËn réng r·i hay
kh«ng.
- B¸o c¸o kiÓm to¸n ph¶i chØ ra c¸c tr−êng hîp kh«ng nhÊt qu¸n vÒ
nguyªn t¾c gi÷a k× nμy víi c¸c k× tr−íc.
ChuÈn mùc nμy ¸m chØ r»ng c¸c ®¬n vÞ ®−îc kiÓm to¸n ph¶i sö dông 1
c¸ch thèng nhÊt c¸c ph−¬ng ph¸p vμ thñ tôc kÕ to¸n tõ n¨m nμy qua n¨m
kh¸c. §èi víi nh÷ng tr−êng hîp thay ®æi nh−ng kh«ng ®−îc chØ ra th× KTV
8
ph¶i b¶o ®¶m hîp lý r»ng chóng kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn nh÷ng th«ng tin
trªn b¸o c¸o tμi chÝnh.
- Ph¶i xem xÐt c¸c khai b¸o trªn b¶ng khai tμi chÝnh cã ®Çy ®ñ mét
c¸ch hîp lý kh«ng trõ nh÷ng tr−êng hîp kh¸c ®−îc chØ ra trong b¸o c¸o.
§Çy ®ñ ®−îc hiÓu lμ bao gåm c¶ nh÷ng thuyÕt minh tμi chÝnh, c¸c thuËt
ng÷ ®−îc sö dông trªn b¸o c¸o tμi chÝnh, nh÷ng nhËn xÐt vÒ t×nh h×nh tμi
chÝnh, c¸c mÉu, tr×nh tù s¾p xÕp vμ c¶ sù ph©n lo¹i c¸c kho¶n môc trªn b¸o
c¸o tμi chÝnh.
- B¸o c¸o kiÓm to¸n ph¶i ®−a ra ý kiÕn vÒ toμn bé b¶ng khai tμi chÝnh
hoÆc kh¼ng ®Þnh kh«ng thÓ ®−a ra ý kiÕn ®−îc kÌm theo viÖc nªu râ lý do.
Trong mäi tr−êng hîp kÝ tªn vμo b¸o c¸o kiÓm to¸n, KTV ph¶i nªu râ
trong b¸o c¸o ®Æc ®iÓm cuéc kiÓm to¸n vμ møc ®é tr¸ch nhiÖm cña KTV.
Trong c¸c chuÈn mùc ®−îc chÊp nhËn réng r·i cã thÓ ph©n thμnh 2
ph©n hÖ râ rÖt:
+ Ph©n hÖ thø nhÊt: c¸c chuÈn mùc chung còng lμ nh÷ng chuÈn mùc
vÒ KTV. C¸c chuÈn mùc nμy ®−îc tæng qu¸t trªn 3 mÆt: ®−îc ®μo t¹o
nghiÖp vô vμ cã tr×nh ®é t−¬ng xøng; ®éc lËp; vμ thËn träng thÝch ®¸ng.
+ Ph©n hÖ thø hai: c¸c chuÈn mùc thùc hμnh bao gåm 2 lo¹i:
- Lo¹i 1: c¸c chuÈn mùc nghiÖp vô hay chuÈn mùc c«ng viÖc t¹i chç ®Ò
cËp tíi 3 mÆt:
LËp kÕ ho¹ch chu ®¸o vμ gi¸m s¸t ng−êi gióp viÖc.
HiÓu biÕt hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé vμ c¸c phÐp thö nghiÖm thÝch hîp.
Ph¶i thu ®−îc b»ng chøng cã hiÖu lùc vμ ®Çy ®ñ.
- Lo¹i 2: c¸c chuÈn mùc b¸o c¸o kiÓm to¸n gåm 4 chuÈn mùc, cô thÓ:
Ph¶i x¸c nhËn b¸o c¸o tμi chÝnh trong quan hÖ phï hîp víi nh÷ng
nguyªn t¾c kÕ to¸n ®−îc chÊp nhËn réng r·i.
Ph¶i chØ râ c¸c tr−êng hîp kh«ng nhÊt qu¸n gi÷a c¸c k× kÕ to¸n.
Ph¶i xem xÐt c¸c khai b¸o kÌm theo c¸c b¶ng khai tμi chÝnh vμ ®¸nh
gi¸ ®Çy ®ñ cña khai b¸o.
Ph¶i ®−a ra ý kiÕn vÒ toμn bé b¶ng khai tμi chÝnh hoÆc kh¼ng ®Þnh
kh«ng ®−a ra ý kiÕn ®−îc ( cã lý do), ph¶i nªu râ ®Æc ®iÓm cña cuéc kiÓm
to¸n vμ tr¸ch nhiÖm cña kiÓm to¸n viªn.
9
II. Qu¸ tr×nh x©y dùng hÖ thèng chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam.
1.C¬ së x©y dùng.
§Ó x©y dùng mét hÖ thèng ph¸p lý nãi chung vμ chuÈn mùc kiÓm to¸n
nãi riªng ph¶i dùa trªn c¬ së nhÊt ®Þnh.
C¬ së chung cña quy ®Þnh ph¸p lý lμ quy ph¹m ph¸p lý bao gåm:
- Quy ph¹m ®iÒu chØnh: quy ®Þnh quyÒn vμ nghÜa vô cña c¸c bªn tham
gia quan hÖ ph¸p lý.
- Quy ph¹m b¶o vÖ: x¸c ®Þnh c¸c biÖn ph¸p c−ìng chÕ ®èi víi hμnh vi
bÊt hîp ph¸p.
- Quy ph¹m ®Þnh ra c¸c nguyªn t¾c, ®Þnh h−íng cho hμnh vi.
- Quy ph¹m thñ tôc: quy ®Þnh tr×nh tù thùc hiÖn c¸c quy ph¹m néi
dung nãi trªn.
Trong tr−êng hîp x©y dùng hÖ thèng chuÈn mùc cô thÓ, Uû ban
chuÈn mùc kiÓm to¸n ®· giíi h¹n c¸c quan hÖ ph¸p lý chØ trong ho¹t ®éng
kiÓm to¸n trªn c¬ së ®ã h×nh thμnh hai khèi quy ph¹m: quy ph¹m ®¹o ®øc
nghÒ nghiÖp vμ quy ph¹m nghiÖp vô chuyªn m«n kiÓm to¸n.
BÊt kÓ sù kh¸c nhau gi÷a c¬ cÊu vμ ph¹m vi ®iÒu chØnh cña tõng lo¹i
h×nh ph¸p lý, c¬ së cô thÓ ®Ó x©y dùng c¸c ®IÒu kho¶n ph¶i ®i tõ nhËn thøc
®óng vμ c¬ së vÒ ®èi t−îng cña tõng lo¹i qui ph¹m. Ch¼ng h¹n quy ph¹m
vÒ ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp ph¶i xuÊt ph¸t tõ nhËn thøc vÒ b¶n chÊt vμ truyÒn
thèng ®¹o ®øc vμ nh÷ng quy ph¹m ph¸p lý thÓ chÕ ho¸ nhËn thøc nãi trªn.
Tõ ®ã cÇn cô thÓ ho¸ b»ng nh÷ng gi¶i thÝch cô thÓ vÒ ®¹o ®øc.
Còng nh− c¸c lo¹i chuÈn mùc kh¸c, viÖc x©y dùng chuÈn mùc kiÓm
to¸n g¾n chÆt víi viÖc thùc hiÖn chuÈn mùc ®ã bëi ®¹o lý vμ lÏ c«ng b»ng
ph¸t sinh tõ ý chÝ vμ quyÒn lùc. MÆt kh¸c, ý chÝ vμ quyÒn lùc l¹i xuÊt ph¸t
tõ thùc t¹i. VÒ mÆt biÖn chøng ®©y lμ mèi liªn hÖ gi÷a khoa häc chuÈn mùc
víi thùc tiÔn. Trong mèi quan hÖ ®ã, thùc tiÔn ph¶i cã tr−íc song khoa häc
ph¶i cã t¸c dông h−íng dÉn. Tõ ®ã, ®iÒu kh¼ng ®Þnh ë ®©y lμ chuÈn mùc
kh«ng ph¶i lμ c¸i lý t−ëng vμ vÜnh cöu, cμng kh«ng thÓ cã tr−íc thùc tiÔn,
còng kh«ng thÓ kh«ng cã khi thùc tiÔn ®· tån t¹i. KiÓm to¸n cña chóng ta
ph¶i cã chuÈn mùc vμ hoμn thiÖn nã tõng b−íc.
10
2. Nguyªn t¾c x©y dùng.
C¸c nguyªn t¾c x©y dùng hÖ thèng chuÈn mùc kiÓm to¸n viÖt nam
trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay:
2.1. HÖ thèng chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam ®−îc x©y dùng trªn c¬ së
c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n quèc tÕ vμ cã tham kh¶o chuÈn mùc kiÓm to¸n c¸c
quèc gia kh¸c.
ChuÈn mùc kiÓm to¸n quèc tÕ ®−îc x©y dùng víi môc tiªu ®¹t ®−îc
nh÷ng chuÈn mùc tèt nhÊt cho nghÒ kiÓm to¸n trªn ph¹m vi toμn thÕ giíi.
Tuy nhiªn, do ph¶i tho¶ m·n yªu cÇu cña nhiÒu thμnh viªn lμ c¸c quèc
gia cã møc ®é ph¸t triÓn kh¸c nhau vÒ nghÒ nghiÖp nªn c¸c chuÈn mùc
quèc tÕ kh«ng tr¸nh ®−îc mét sè nh−îc ®iÓm:
- Ph¶i dung hoμ quan ®iÓm kh¸c biÖt gi÷a c¸c quèc gia b»ng c¸ch ®−a
ra hai gi¶i ph¸p kh¸c nhau cho cïng mét vÊn ®Ò.
- Kh«ng ban hμnh mét sè vÊn ®Ò mang ®Æc ®iÓm riªng cña mét nhãm
quèc gia, kh«ng mang tÝnh phæ biÕn trªn thÕ giíi.
- Ph¸t triÓn chËm h¬n chuÈn mùc kiÓm to¸n cña c¸c quèc gia v× quan
®iÓm bÊt ®ång gi÷a c¸c quèc gia thμnh viªn vÒ mét sè vÊn ®Ò cô thÓ.
Do ®ã, viÖc x©y dùng c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam ngoμi viÖc sö
dông c¸c chuÈn mùc quèc tÕ lμm c¬ së, cÇn xem xÐt thªm chuÈn mùc kiÓm
to¸n cña c¸c quèc gia kh¸c, ®Æc biÖt lμ c¸c quèc gia cã nghÒ nghÞªp kiÓm
to¸n ph¸t triÓn vμ c¸c quèc gia ®ang sö dông chuÈn mùc quèc tÕ ®Ó x©y
dùng chuÈn mùc quèc gia.
2.2. C¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam bªn c¹nh yªu cÇu phï hîp víi
th«ng lÖ quèc tÕ, cßn cÇn ph¶i phï hîp víi c¸c ®Æc ®iÓm cña ViÖt Nam ®Ó
®¶m b¶o kh¶ n¨ng ®−a chuÈn mùc vμo thùc tiÔn ho¹t ®éng kiÓm to¸n ViÖt
Nam:
- §iÒu chØnh, bæ sung nh÷ng yÕu tè riªng cña ViÖt Nam.
- Ph¶i ®−îc chuyÓn sang h×nh thøc phï hîp víi v¨n b¶n ph¸p quy thay
v× lμ c¸c h−íng dÉn nghÒ nghiÖp nh− chuÈn mùc quèc tÕ.
- Ph¶i phï hîp víi c¸ch nghÜ, c¸ch lμm cña ng−êi ViÖt Nam.
11
2.3. HÖ thèng chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam ph¶i h−íng vÒ viÖc n©ng
cao chÊt l−îng cña c¸c c«ng ty kiÓm to¸n ViÖt Nam ®ång thêi kiÓm so¸t ®−îc
chÊt l−îng cña c¸c c«ng ty kiÓm to¸n quèc tÕ ho¹t ®éng t¹i ViÖt Nam.
C¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam ®−îc x©y dùng trong ®iÒu kiÖn
c¸c c«ng ty kiÓm to¸n ViÖt Nam ®ang ®i t×m mét tiªu chuÈn chÊt l−îng cho
m×nh trong khi c¸c c«ng ty kiÓm to¸n quèc tÕ thùc hμnh kiÓm to¸n theo c¸c
chuÈn mùc quèc tÕ. §iÒu nμy ®Æt ra c©u hái lμ rèt cuéc, chóng ta x©y dùng
chuÈn mùc kiÓm to¸n cho ai? C©u tr¶ lêi thÝch hîp lμ ®Ó phôc vô cho c¸c
c«ng ty kiÓm to¸n ViÖt Nam, víi mong muèn n©ng cao chÊt l−îng kiÓm
to¸n cña hä ngang víi tÇm chung cña thÕ giíi. §èi víi c¸c c«ng ty kiÓm
to¸n quèc tÕ, c«ng viÖc kiÓm to¸n ®−îc tiÕn hμnh theo c¸c chÝnh s¸ch chung
toμn thÕ giíi cña hä. T¸c dông chñ yÕu cña chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam
lμ khÐp hä vμo c¸c yªu cÇu mμ ViÖt Nam mong muèn cho mét cuéc kiÓm
to¸n.
2.4. HÖ thèng c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam ph¶i cã kh¶ n¨ng øng
dông cao trong thùc tiÔn c«ng t¸c kiÓm to¸n ®éc lËp t¹i ViÖt Nam.
HÖ thèng chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam ph¶i b¶o ®¶m ®−îc c¸c bªn
liªn quan hiÓu ®óng vμ ¸p dông ®óng trong thùc tiÔn ho¹t ®éng kiÓm to¸n
t¹i ViÖt Nam. §iÒu nμy liªn quan ®Õn:
C¸c h−íng dÉn vμ gi¶i thÝch vÒ chuÈn mùc cho c¸c thμnh viªn nghÒ
nghiÖp còng nh− cho x· héi.
Tr×nh ®é cña ®éi ngò kiÓm to¸n viªn ph¶i ®ñ ®Ó sù dông chuÈn mùc
trong c«ng viÖc.
Ch−¬ng tr×nh ®¸nh gi¸ viÖc ¸p dông c¸c chuÈn mùc trong thùc tÕ, c¸c
®iÒu chØnh bæ sung hoÆc gi¶i thÝch kÞp thêi trong qu¸ tr×nh ¸p dông chuÈn
mùc.
2.5. C¬ chÕ ban hμnh chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam ph¶i gi¶i quyÕt
®−îc mèi quan hÖ gi÷a Nhμ n−íc vμ tæ chøc nghÒ nghiÖp trong qu¸ tr×nh lËp
quy vμ kiÓm so¸t chÊt l−îng c«ng viÖc kiÓm to¸n.
HiÖn nay Bé Tμi chÝnh lμ ng−êi chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh vÒ viÖc so¹n
th¶o vμ ban hμnh chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam víi sù tham gia cña c¸c
c«ng ty kiÓm to¸n vμ c¸c nhμ nghiªn cøu. Bé Tμi chÝnh còng lμ ng−êi kiÓm
tra vμ gi¸m s¸t chÊt l−îng kiÓm to¸n t¹i c¸c c«ng ty kiÓm to¸n. §iÒu nμy lμ
12
hîp lý vμ rÊt cÇn thiÕt trong giai ®o¹n hiÖn t¹i. Tuy nhiªn, dÔ thÊy r»ng vÒ
l©u dμi, kinh phÝ vμ nh©n lùc cña Bé Tμi chÝnh kh«ng thÓ vμ kh«ng nªn
bao cÊp toμn bé cho c«ng viÖc nμy bëi v× chóng ®ßi hái rÊt nhiÒu thêi
gian vμ kinh phÝ còng nh− sù nh¹y bÐn nghÒ nghiÖp mμ c¸c c¬ quan chøc
n¨ng nhμ n−íc khã thùc hiÖn ®−îc.
Do ®ã, vÒ l©u dμi cÇn mét c¬ chÕ kh¸c thÝch hîp h¬n, gi¶i quyÕt ®óng
®¾n mèi quan hÖ gi÷a nhμ n−íc vμ tæ chøc nghÒ nghiÖp trong viÖc x©y dùng
chuÈn mùc. Theo chóng t«i, mét m« h×nh thÝch hîp lμ:
Bé Tμi chÝnh gi÷ vai trß ban hμnh c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n.
Héi ®ång quèc gia vÒ kÕ to¸n gi÷ vai trß tæ chøc so¹n th¶o c¸c chuÈn
mùc tr×nh Bé tμi chÝnh ban hμnh.
Tæ chøc nghÒ nghiÖp cña kiÓm to¸n viªn tham gia qu¸ tr×nh so¹n th¶o
vμ chÞu tr¸ch nhiÖm ®−a ra c¸c h−íng dÉn viÖc ¸p dông chuÈn mùc trong
thùc tÕ. §Ó lμm ®−îc vai trß nμy, tæ chøc nghÒ nghiÖp cña c¸c kiÓm to¸n
viªn kh«ng nªn tæ chøc theo kiÓu tù nguyÖn nh− Héi kÕ to¸n ViÖt Nam, mμ
nªn h×nh thμnh nh− mét tæ chøc b¾t buéc ®èi víi c¸c kiÓm to¸n viªn vμ
c«ng ty kiÓm to¸n hμnh nghÒ vμ ®Æt d−íi sù b¶o trî chÝnh thøc cña Bé Tμi
chÝnh.
2.6. HÖ thèng chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam ph¶i ph¸t triÓn ®ång bé
víi hÖ thèng kÕ to¸n ViÖt Nam.
B¶n th©n mèi quan hÖ gi÷a hai lÜnh vùc kÕ to¸n vμ kiÓm to¸n ®· ®ßi
hái sù ®ång bé nμy. RÊt nhiÒu chuÈn mùc kiÓm to¸n ph¶i tham chiÕu ®Õn
chuÈn mùc kÕ to¸n liªn quan, thÝ dô chuÈn mùc vÒ C¸c bªn h÷u quan ,
chuÈn mùc vÒ TÝnh liªn tôc ho¹t ®éng kinh doanh VÊn ®Ò x©y dùng
c¸c chuÈn mùc kÕ to¸n ViÖt Nam míi ®−îc ®Æt ra tõ n¨m 1999 do ®ã ®· ®i
sau mét b−íc so víi chuÈn mùc kiÓm to¸n. §iÒu nμy cã thÓ dÉn ®Õn mét sè
v−íng m¾c trong viÖc so¹n th¶o vμ ban hμnh c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt
Nam sao cho cã thÓ ¸p dông trong thùc tÕ. Do ®ã cÇn ph¶i b¶o ®¶m sù ph¸t
triÓn ®ång bé cña c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n vμ hÖ thèng kÕ to¸n ViÖt Nam.
2.7. Quy tr×nh x©y dùng c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam ph¶i
chuyÓn sang chuyªn nghiÖp ho¸.
Trong thêi gian qua, qu¸ tr×nh x©y dùng chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt
Nam lμ mét ho¹t ®éng võa mang tÝnh chÊt hμnh chÝnh ( ho¹t ®éng cña Bé
13
Tμi chÝnh víi tμi trî cña ng©n s¸ch ) vμ tù nguyÖn ( sù tham gia cña c¸c
thμnh viªn bªn ngoμi vμ c¸c c«ng ty kiÓm to¸n). Khi qu¸ tr×nh x©y dùng c¸c
chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam chuyÓn sang giai ®o¹n ph¸t triÓn nhanh
chãng, ph−¬ng thøc nμy kh«ng ®¸p øng ®−îc c¸c yªu cÇu vÒ tiÕn ®é so¹n
th¶o vμ ban hμnh chuÈn mùc v×:
- C¸c thμnh viªn tham gia tõ nhiÒu c¬ quan ®¬n vÞ kh¸c nhau, cã møc
®é nhËn thøc, kü n¨ng kh¸c nhau. Qu¸ tr×nh th¶o luËn sÏ mÊt nhiÒu thêi
gian ®Ó thuyÕt phôc lÉn nhau gi÷a chÝnh c¸c thμnh viªn so¹n th¶o h¬n lμ
t×m c¸c gi¶i ph¸p phï hîp.
- ViÖc phèi hîp gi÷a c¸c thμnh viªn tham gia tù nguyÖn sÏ rÊt khã
kh¨n, tuú thuéc vμo nhiÖt t×nh vμ kh¶ n¨ng thu xÕp thêi gian cña hä.
- Nh÷ng trë ng¹i vÒ tμi chÝnh.
Chuyªn nghiÖp ho¸ lμ qu¸ tr×nh tÊt yÕu cña c¸c tæ chøc nghÒ nghiÖp
trªn thÕ giíi trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu vμ ban hμnh chuÈn mùc kiÓm to¸n
®Ó n©ng cao chÊt l−îng vμ hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh nμy.
Chuyªn nghiÖp ho¸ quy tr×nh x©y dùng chuÈn mùc kiÓm to¸n bao
gåm:
- H×nh thμnh mét ®éi ngò chuyªn nghiÖp trong so¹n th¶o chuÈn mùc,
bao gåm c¸c chuyªn viªn cã tr×nh ®é, kü n¨ng vμ kinh nghiÖm thÝch hîp
trong lÜnh vùc biªn so¹n chuÈn mùc.
- H×nh thμnh c¸c quy tr×nh cô thÓ cho nh÷ng c«ng ®o¹n trong toμn bé
quy tr×nh x©y dùng chuÈn mùc ®Ó ®¶m b¶o sù phèi hîp tèt nhÊt gi÷a c¸c
bªn trong qu¸ tr×nh lμm viÖc.
- H×nh thμnh mét c¬ chÕ tμi chÝnh phï hîp cho ho¹t ®éng ban hμnh
chuÈn mùc.
Trong ®iÒu kiÖn ViÖt Nam hiÖn nay, qu¸ tr×nh chuyªn nghiÖp ho¸ nμy
b¾t buéc ph¶i diÔn ra tuy nhiªn cÇn theo b−íc thÝch hîp.
Qu¸ tr×nh h×nh thμnh nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ViÖt Nam lμ mét qu¸
tr×nh vËn dông s¸ng t¹o kinh nghiÖm cña c¸c n−íc vμo thùc tiÔn ViÖt Nam
phï hîp víi ®Þnh h−íng cña §¶ng vμ Nhμ n−íc. Ho¹t ®éng kiÓm to¸n ®éc
lËp vμ c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam còng kh«ng n»m ngoμi yªu cÇu
®ã. Trong tõng thêi kú, viÖc nhËn ®óng yªu cÇu cña thùc tiÔn gióp chóng ta
14
x¸c ®Þnh nh÷ng h−íng ®i hîp lý cho m×nh vμ ®¹t ®−îc nh÷ng môc tiªu ®·
v¹ch ra.
3.Qu¸ tr×nh h×nh thμnh hÖ thèng chuÈn mùc.
3.1. Qu¸ tr×nh x©y dùng.
Qu¸ tr×nh h×nh thμnh hÖ thèng chuÈn mùc kiÓm to¸n lμ mét qu¸ tr×nh
l©u dμi trong suèt lÞch sö ph¸t triÓn cña ho¹t ®éng kiÓm to¸n. Cã thÓ h×nh
dung qu¸ tr×nh nμy diÔn ra theo hai h−íng sau:
- Thø nhÊt ®ã lμ qu¸ tr×nh chuÈn ho¸ ho¹t ®éng kiÓm to¸n tõ møc ®é
mét c«ng ty kiÓm to¸n cho møc ®é toμn thÕ giíi. Tõ thùc tiÔn c«ng t¸c kiÓm
to¸n, c¸c kiÓm to¸n viªn h×nh thμnh ph−¬ng thøc tiÕp cËn cña riªng m×nh
®Ó lμm c¬ së thiÕt kÕ c¸c thñ tôc kiÓm to¸n cho mçi hîp ®ång kiÓm to¸n cô
thÓ. C¸c c«ng ty kiÓm to¸n sÏ tËp hîp c¸c ph−¬ng thøc tiÕp cËn cña c¸c
kiÓm to¸n viªn ®Ó x©y dùng mét quy tr×nh kiÓm to¸n chuÈn cho c«ng ty,
lμm c¬ së cho viÖc n©ng cao chÊt l−îng kiÓm to¸n cña c«ng ty vμ ®μo t¹o
kiÓm to¸n viªn. c¸c hiÖp héi nghÒ nghiÖp cña kiÓm to¸n viªn ph¶i dùa trªn
quy tr×nh cña c¸c c«ng ty (lμ nh÷ng héi viªn cña HiÖp héi) ®Ó h×nh thμnh
chuÈn mùc kiÓm to¸n quèc qia trªn nguyªn t¾c n©ng cao chÊt l−îng c«ng
viÖc kiÓm to¸n vμ b¶o vÖ uy tÝn nghÒ nghiÖp tr−íc x· héi.
Cuèi cïng, liªn ®oμn kÕ to¸n quèc tÕ phèi hîp c¸c chuÈn mùc kiÓm
to¸n quèc gia ®Ó h×nh thμnh chuÈn mùc kiÓm to¸n quèc tÕ trªn c¬ së nhÊt
trÝ cña c¸c n−íc héi viªn.
Thø hai ®ã lμ qu¸ tr×nh t¸c ®éng ng−îc l¹i cña c¸c chuÈn mùc ®−îc
h×nh thμnh. Khi mét cån ty kiÓm to¸n x©y dùng ®−îc quy tr×nh kiÓm to¸n
chuÈn cña m×nh, c¸c kiÓm to¸n nªn cã tr¸ch nhiÖm ®IÒu chØnh l¹i ph−¬ng
thøc tiÕp cËn cña m×nh phï hîp víi nh÷ng quy ®Þnh chung trong quy tr×nh
kiÓm to¸n chuÈn cña c«ng ty. C¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n quèc gia khi h×nh
thμnh còng t¸c ®éng ng−îc l¹i quy tr×nh kiÓm to¸n chuÈn cña c¸c c«ng ty
kiÓm to¸n theo h−íng t−¬ng tù vμ cuèi cïng sù ra ®êi cña chuÈn mùc kiÓm
to¸n quèc tÕ còng cã nh÷ng ¶nh h−ëng nhÊt ®Þnh ®Õn chuÈn mùc kiÓm to¸n
cña c¸c quèc gia.
15
Tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn chóng ta nhËn thÊy con ®−êng h×nh thμnh
chuÈn mùc kiÓm to¸n viÖt nam lμ sù kÕt hîp gi÷a c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n
quèc tÕ vμ thùc tiÔn c«ng t¸c kiÓm to¸n ViÖt Nam.
Qu¸ tr×nh h×nh thμnh c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n
T¸c ®éng ng−îc T¸c ®éng ng−îc T¸c ®éng
ng−îc
Ph−¬n Quy
g tr×nh
Thùc kiÓm ChuÈn ChuÈn
thøc
tiÔn to¸n mùc mùc
tiÕp
c«ng chuÈn kiÓm kiÓm
cËn
viÖc cña cña 1 to¸n to¸n
kiÓm tõng c«ng quèc quèc
to¸n ty gia tÕ
kiÓm
to¸n kiÓm
viªn to¸n
Vai trß Vai trß cña Vai trß
cña hiÖp héi liªn ®oμn
c«ng ty nghÒ nghiÖp kÕ to¸n
Ó quèc tÕ
3.2. HÖ thèng chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam.
Qu¸ tr×nh x©y dùng chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam b¾t ®Çu chÝnh
thøc tõ th¸ng 9 n¨m 1997 sau héi th¶o vÒ chuÈn mùc kiÓm to¸n ®−îc Bé
Tμi chÝnh vμ dù ¸n EUROTAPVIET vÒ kÕ to¸n vμ kiÓm to¸n tæ chøc t¹i
Nha Trang. ®ược sự giúp đỡ của cộng đồng châu Âu (EU) và của Ngân hàng
Thế giới (từ 2002) chúng ta đã tập trung toàn lực cho việc nghiên cứu, tiếp cận
chuẩn mực kiểm toán quốc tế và từ đó đã và đang xúc tiến soạn thảo, công bố
Hệ thống chuẩn mực kiểm toán Việt Nam (đến nay đã ban hành, công bố được
27 chuẩn mực kiểm toán).
16
HÖ thèng chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam ®−îc ban hμnh ®ể đáp ứng
yêu cầu đổi mới cơ chế quản lý kinh tế, tài chính, nâng cao chất lượng của kiểm
toán độc lập trong nền kinh tế quốc dân; Kiểm tra, kiểm soát chất lượng hoạt
động kiểm toán độc lập, lành mạnh hoá thông tin tài chính trong nền kinh tế
quốc dân.
Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam được ban hành ®Ó áp dụng đối với kiểm
toán độc lập báo cáo tài chính. Dịch vụ kiểm toán các thông tin tài chính khác
và dịch vụ liên quan của Công ty kiểm toán được áp dụng theo quy định cụ thể
của từng chuẩn mực.
Kiểm toán viên và Công ty kiểm toán hoạt động hợp pháp tại Việt Nam có
trách nhiệm triển khai thực hiện chuẩn mực kiểm toán Việt Nam trong hoạt
động của mỗi Công ty.
Vụ trưởng Vụ Chế độ kế toán và Kiểm toán, Chánh văn phòng Bộ và Thủ
trưởng các đơn vị liên quan thuộc và trực thuộc Bộ Tài chính có trách nhiệm
hướng dẫn, kiểm tra và thi hành Quyết định này.
C¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam:
* §ît 1 : Ba n h μ n h 4 c h u È n m ù c (Ban hành theo Quyết định số
120/1999/QĐ-BTC ngày 27 tháng 9 năm 1999 của Bộ trưởng Bộ Tài chính)
- ChuÈn mùc sè 200: Mô c ti ªu vμ nguyªn t¾c c¬ b ¶ n ch i p h èi
k i Ó m t o ¸ n b ¸ o c ¸ o t μ i ch Ý n h
- ChuÈn mùc 210: Hîp ®ång kiÓm to¸n
- ChuÈn mùc 230: Hå s¬ kiÓm to¸n
- ChuÈn mùc 700: B¸o c¸o kiÓm to¸n vÒ b¸o c¸o tμi
chÝnh
* §ît 2: Ban hμnh 6 chuÈn mùc (Ban hành theo Quyết định số
219/2000/QĐ-BTC ngày 29 tháng 12 năm 2000 của Bộ trưởng Bộ Tài chính )
- C h u È n m ù c 2 5 0 : X e m x Ð t t Ý n h t u © n t h ñ p h ¸ p l u Ë t vμ
c ¸ c q u y ® Þ n h t r o n g k i Ó m t o ¸ n b ¸ o c ¸ o tμ i chÝnh”
- ChuÈn mùc 310: HiÓu biÕt vÒ t×nh h×nh kinh doanh
- ChuÈn mùc 500: B » n g c h ø n g k i Ó m t o ¸ n ”
- ChuÈn mùc 520: C¸c thñ tôc ph©n tÝch
- ChuÈn mùc 510: KiÓm to¸n n¨m ®Çu tiªn, sè d− n¨m tμi chÝnh
- ChuÈn mùc 580: Gi¶i tr×nh cña Gi¸m ®èc”
17
* §ît 3: Ban hμnh 4 chuÈn mùc (Ban hành theo Quyết định
số143/2001/QĐ-BTC ngày 21 tháng 12 năm 2001 của Bộ trưởng Bộ Tài chính)
- ChuÈn mùc 240 “Gian lËn vμ sai sãt”
- ChuÈn mùc 300 LËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n”
- ChuÈn mùc 530 LÊy mÉu kiÓm to¸n vμ c¸c thñ tôc lùa chän kh¸c”
- ChuÈn mùc 540 KiÓm to¸n c¸c −íc tÝnh kÕ to¸n”
- ChuÈn mùc 400 §¸nh gi¸ rñi ro v kiÓm so¸t néi bé”
- ChuÈn mùc 610 Sö dông tμi liÖu cña kiÓm to¸n néi bé”
* §ît 4: Ban hμnh 5 chuÈn mùc (Ban hμnh theo QuyÕt ®Þnh sè
28/2003/Q§-BTC ngμy 14 th¸ng 3 n¨m 2003 cña Bé tr−ëng Bé Tμi chÝnh)
- ChuÈn mùc sè 220 KiÓm so¸t chÊt l−îng ho¹t ®éng kiÓm to¸n
- ChuÈn mùc sè 320 TÝnh träng yÕu trong kiÓm to¸n
- ChuÈn mùc sè 501 B»ng chøng kiÓm to¸n bæ sung ®èi víi C¸c kho¶n
môc vμ sù kiÖn ®Æc biÖt
- ChuÈn mùc sè 560 C¸c sù kiÖn ph¸t sinh sau ngμy kho¸ sæ kÕ to¸n
lËp B¸o c¸o tμi chÝnh
- ChuÈn mùc sè 600 Sö dông t− liÖu cña kiÓm to¸n viªn kh¸c
* §ît 5: Ban hμnh 6 chuÈn mùc (Ban hành kèm theo Quyết định số
195/2003/QĐ BTC ngày 28 tháng 11 năm 2003 của Bộ trưởng Bộ Tài chính)
- ChuÈn mùc sè 401 Thùc hμnh kiÓm to¸n trong m«i tr−êng tin häc
- ChuÈn mùc sè 550 C¸c bªn liªn quan”
- ChuÈn mùc sè 570 Ho¹t ®éng liªn tôc
- ChuÈn mùc sè 800 “B¸o c¸o kiÓm to¸n vÒ nh÷ng c«ng viÖc kiÓm to¸n
®Æc biÖt
- ChuÈn mùc sè 910 C«ng t¸c so¸t xÐt b¸o c¸o tμi chÝnh
- ChuÈn mùc 920 KiÓm tra th«ng tin tμi chÝnh trªn c¬ së c¸c thñ tôc
tho¶ thuËn tr−íc
III) §¸nh gi¸ vμ kiÕn nghÞ.
18
1.§¸nh gi¸.
KiÓm to¸n là hoạt động mới hình thành trong nền kinh tế thị trường nhiều
thành phần. Nhà nước quản lý nền kinh tế theo pháp luật, mọi tổ chức và cá
nhân đều được tự do kinh doanh, tự do sử dụng tiền vốn, giao lưu kinh tế đối
ngoại, cơ quan Nhà nước không can thiệp sâu vào hoạt động của doanh nghiệp,
nên cần phải có hoạt động kiểm toán nhằm đảm bảo cho thông tin tài chính
công khai, minh bạch.
H¬n 10 n¨m là quãng thời gian đáng ghi nhận trong sự nghiệp phát triển
kiểm toán nước nhà. Với những kết quả bước đầu đáng ghi nhận, chúng ta có
quyền tự hào đánh giá những thành tựu đạt được là:
1- Đã tập trung quản lý thống nhất việc nghiên cứu, ban hành và đưa vào
vận hành trong nền kinh tế quốc dân một hệ thống chế độ kiÓm toán doanh
nghiệp phù hợp với yêu cầu quản lý nền kinh tế thị trường, đã và đang thực hiện
có hiệu quả trong mọi lĩnh vực hoạt động kinh tế, xã hội.
2 - Đổi mới một bước và đẩy mạnh tiến trình cải cách hệ thống kiÓm toán
Nhà nước, bao gồm cả kiÓm toán quản lý quỹ NSNN, tài sản quốc gia và kiÓm
toán các đơn vị thụ hưởng NSNN, đang hướng đến việc xây dựng mới hệ thống
kiÓm toán kế toán Nhà nước ngμy cμng hoμn chØnh.
3 - Bước đầu đã đạt được sự quản lý thống nhất chế độ kiÓm toán ở một số
lĩnh vực, như: chế độ kiÓm toán ngân sách; chế độ kiÓm toán NHNN và các
TCTD; chế độ kiÓm toán các hoạt động trên thị trường chứng khoán;...
4 - Chất lượng công tác kiÓm toán đã được nâng cao một bước thích ứng
với kinh tế thị trường và cơ chế quản lý mới, đáp ứng được sự điều hành và
quản lý vi mô và vĩ mô.
5 - Bước đầu đã tạo lập được tiền lệ, điều kiện để từng bước lập lại trật tự,
kỷ cương trong công tác kiÓm toán.
6- ViÖc ban hμnh hÖ thèng chuẩn mực kiểm toán ®· gãp phÇn n©ng cao
trình độ công tác kiÓm toán ở nước ta đã được nâng lên một bước, tiếp cận dần
với kiÓm toán các nước trên thế giới và trong khu vực.
2. KiÕn nghÞ
Từ hướng đi đúng và những thành tựu đã đạt được h¬n 10 năm qua, trên
cơ sở những yêu cầu đặt ra trong điều kiện của nền kinh tế thị trường đang
19
trong quá trình hoàn thiện và hội nhập kinh tế quốc tế, cần phải tiếp tục đổi
mới và hoàn thiện hệ thống kế toán, kiểm toán theo định hướng cơ bản sau:
1. Tiếp tục đổi mới và hoàn thiện khuôn khổ pháp lý về kiểm toán phù
hợp với định hướng phát triển nền kinh tế thị trường Việt Nam và thực hiện
chính sách kinh tế mở, hội nhập với quốc tế và khu vực. Trong thêi gian tíi
ph¶i x©y dùng thªm nhiÒu chuÈn mùc th× míi b¶o ®¶m cho viÖc kiÓm to¸n
®−îc trung thùc, chÝnh x¸c.
2. Tăng cường đổi mới tổ chức và nâng cao hiệu qủa hoạt động của các tổ
chức làm nhiệm vụ chỉ đạo thực hiện công tác kiểm toán trong nền kinh tế quốc
dân nhằm đảm bảo các luật lệ, thiết lập và giữ vững trật tự kỷ cương trong công
tác kiểm toán.
3. Tăng cường và hoàn thiện hoạt động kiểm toán trong nền kinh tế quốc
dân (kể cả Kiểm toán độc lập, Kiểm toán Nhà nước và Kiểm toán nội bộ).
Cụ thể là phải nâng cao chất lượng hoạt động kiểm toán; mở rộng thị
trường kiểm toán (kể cả mở rộng ra thị trường nước ngoài); tăng cường quy mô
và số lượng các đơn vị cung cấp dịch vụ kiểm toán nhằm đáp ứng nhu cầu kiểm
toán trong điều kiện hội nhập.
4. Xây dựng đề án chiến lược về ứng dụng kỹ thuật tin học, làm căn cứ
định hướng và bước đi cho việc thực hiện các chương trình ứng dụng tin học,
từng bước hiện đại hoá công tác kiểm toán và thông tin cho các ngành, các địa
phương cho từng thời kỳ. Tổ chức soạn thảo và ấn hành các tài liệu hướng dẫn
có liên quan đến việc tin học hoá kế toán, tạo thuận lợi cho các đơn vị cơ sở
thực hiện.
5. Nghiên cứu, ban hành đầy đủ hệ thống văn bản hướng dẫn thực hiện hệ
thống chức danh, tiêu chuẩn cán bộ chuyên môn nghiệp vụ. Vận hành cơ chế
chặt chẽ về việc tuyển chọn, thi tuyển, sát hạch để nâng cấp, nâng bậc, cấp
chứng chỉ hành nghề cho cán bộ kế toán, kiểm toán viên. Cải tiến chương trình,
nội dung đào tạo cán bộ kiÓm to¸n trong các trường đại học và trung học, thực
hiện chế độ bồi dưỡng, nâng cao trình độ định kỳ cho cán bộ.
6. Mở rộng quan hệ quốc tế tiến tới mở cửa hội nhập khu vực và thế giới
về kiểm toán.
20
C.KÕt luËn
Cho tíi nay, sè l−îng c¸c c«ng ty kiÓm to¸n ë ViÖt Nam ®· t¨ng lªn
®¸ng kÓ víi c¸c lo¹i h×nh c«ng ty ®a d¹ng. KiÓm to¸n ViÖt Nam ®· kh¼ng
®Þnh ®−îc vÞ trÝ nghÒ nghiÖp cña m×nh trong x· héi. Sù ra ®êi cña c¸c
chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam ®ang gãp phÇn tõng b−íc n©ng cao chÊt
l−îng ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty kiÓm to¸n VÞªt Nam ngang víi tr×nh ®é
kiÓm to¸n quèc tÕ. Chóng ta cã thÓ hy väng vμo mét sù ph¸t triÓn toμn diÖn
cña kiÓm to¸n ViÖt Nam.
21
