ĐẠO LÀ GÌ-ĐẠO Ở ĐÂU
Như vậy Đạo là “Lương Tâm, Thiện Tánh”, nhưng
Tâm và Tánh tùy theo mỗi triết gia, mỗi tôn giáo mà có
tên gọi khác nhau, và pháp môn tu hành để gặp Đạo và
đắc Đạo cũng khác nhau, nên trước khi muốn biết Đạo
là gì và Đạo ở đâu ? Chúng ta thử tìm hiểu ý nghĩa chữ
Đạo và Tâm, Tánh như thế nào, cùng đường hướng tu
hành để ngộ Đạo của Tam giáo trước đây và của Đại
đạo Tam kỳ Phổ độ ngày nay ra sao, qua các tiết mục
sau đây....
ĐẠO LÀ GÌ? ĐẠO Ở ĐÂU? 1 2 Dã Trung Tử
ĐẠO LÀ GÌ? Lời Đức Hộ Pháp:
“Bần Đạo dám chắc người nào đi tìm Đạo mà có
ĐẠO Ở ĐÂU? tâm định tưởng là thấy ngay…”
Thuyết đạo đêm 29-9 Mậu tý (31-10-1948)
Dã Trung Tử
TIỂU DẪN
NỘI DUNG
Đạo là gì?
Đạo ở đâu?
- Lời Đức Hộ Pháp.
Một chơn sư đã dạy đệ tử rằng:
- Tiểu dẫn.
“Đạo chẳng đâu xa, ở tại người,
- Ý nghĩa Đạo theo Đạo học.
Lương tâm thiện tánh sẵn trong ngươi.
- Ý nghĩa Đạo theo quan niệm của nhân thế.
Tồn tâm dưỡng tánh đừng phai lợt,
- Tâm Tánh là gì? Đường hướng rèn luyện Tâm
Tánh của Tam giáo Phản chiếu hồi quang Đạo sáng ngời”.
* Quan niệm của Nho giáo. Lời giáo huấn nầy có nghĩa Đạo là Lương tâm,
Thiện tánh, nó có ngay trong con người, cứ nhìn thẳng
* Quan niệm của Lão giáo. trở vào Tâm Tánh của chính mình thì sẽ thấy Đạo.
* Quan niệm của Phật giáo. Câu mở đầu quyển Kinh Nhật tụng của Đại Đạo
- Quan niệm Tâm Tánh và Pháp môn Tu hành theo Tam Kỳ Phổ Độ đã nói rằng: Đạo do lòng Thành Tín
Đại Đạo Tam Kỳ Phổ Độ (ĐĐTKPĐ). hiệp lại, tức là Đạo ở trong Tâm. Tam giáo thì dạy gốc
Đạo là cái Tâm Làm Phải, Làm Lành, Tâm đó Phật dạy
- Kết luận.
là Từ bi, Lão xưng là Cảm ứng, Nho cho là Trung thứ,
còn Chúa Jésus gọi là Bác ái...chung quy thì Đạo cũng
ở trong Tâm.
ĐẠO LÀ GÌ? ĐẠO Ở ĐÂU? 3 4 Dã Trung Tử
Nên Đức Hộ Pháp đã dạy rằng: rất cao siêu, khó mà giải rõ được. Bổn tánh của Đạo là
“Bần Đạo dám chắc người nào đi tìm Đạo mà có hư không lặng lẽ, xem chẳng thấy, lóng chẳng nghe, rờ
tâm định tưởng là thấy ngay” (Thuyết đạo của Đức Hộ không đụng, không lớn, không nhỏ, không trước,
Pháp đêm 29 tháng 9 Mậu tý/ 31-10-1948). không sau, không thể dùng lời nói mà diễn tả được,
hoặc đem ra mà so sánh với bất cứ sự vật nào cụ thể
Như vậy Đạo là “Lương Tâm, Thiện Tánh”, nhưng được.
Tâm và Tánh tùy theo mỗi triết gia, mỗi tôn giáo mà có
tên gọi khác nhau, và pháp môn tu hành để gặp Đạo và Đức Lão Tử cho Đạo là tinh thần là bản nguyên của
đắc Đạo cũng khác nhau, nên trước khi muốn biết Đạo Trời, Đất, vạn vật, nên Trời Đất Vạn vật là bản thể của
là gì và Đạo ở đâu ? Chúng ta thử tìm hiểu ý nghĩa chữ Đạo, vì thế Đạo lưu hành trong vũ trụ, tàng ẩn trong
muôn vật, cho nên vật nào cũng có phần linh diệu của
Đạo và Tâm, Tánh như thế nào, cùng đường hướng tu
Đạo bên trong để điều hòa, trưởng dưỡng cho nó.
hành để ngộ Đạo của Tam giáo trước đây và của Đại
đạo Tam kỳ Phổ độ ngày nay ra sao, qua các tiết mục Đạo không có hình trạng, rất khó diễn tả, nên con
sau đây. người chỉ lấy tâm để cảm nhận và hình dung Đạo mà
thôi. Đồng với quan điểm đó chúng ta có thể suy ra
Đạo là Chơn Như, là Phật Tánh, là Bồ Đề của Phật giáo
Ý NGHĨA CHỮ ĐẠO THEO ĐẠO HỌC hoặc Đạo là là Thái Cực, là Thiên lý của Nho giáo.
Theo Đức Lão Tử thì Đạo là bản nguyên của vũ trụ, Danh từ tuy khác nhau, chớ tựu trung đều chỉ cái nguồn
nên Ngài đã nói rằng: cội của càn khôn vũ trụ và vạn vật. Cái nguồn cội ấy
khi còn bất động gọi là Đạo. Còn khi đã động mà
“Có một vật hỗn độn, sinh trước Trời Đất, yên lặng
chuyển hóa thì gọi là Đấng Tạo Hóa, là Thượng Đế, là
trống không, đứng một mình mà không thay đổi, đi
Phật vậy.
khắp nơi mà không ngừng nghỉ. Có thể làm mẹ thiên
hạ. Ta không biết tên, nên đặt tên nó là Đạo, gượng gọi
Ý NGHĨA CHỮ ĐẠO THEO
tên nó là lớn...”(Hữu vật hổn thành, tiên thiên địa sinh.
Tịch hề liêu hề. Độc lập nhi bất cải. Chu hành nhi bất QUAN NIỆM CỦA NHÂN THẾ
đãi. Khả dĩ vi thiên hạ mẫu. Ngô bất tri kỳ danh, tự chi
viết Đạo, cưỡng vi chi danh viết Đại.../ Lão Tử Đạo Theo ý nghĩa thông thường thì Đạo là những tính
Đức kinh) tốt của con người phải vẹn giữ để xử sự cho phù hợp
với thiên lý, và ăn ở cho tương hợp với tâm lý người
Theo Đức Lão Tử thì Đạo là Chơn lý tuyệt đối, là đời, nên thường hay gọi chung là đạo đức.
nguồn gốc của vũ trụ và vạn vật, nên nghĩa lý chữ Đạo
ĐẠO LÀ GÌ? ĐẠO Ở ĐÂU? 5 6 Dã Trung Tử
Đạo đức là những điều lành điều tốt, rút trong của nhân thế. Nên bổn phận của người tu là tự mình
nguồn nhân nghĩa của Nho tông, trong từ bi của Phật thực hành đạo đức, làm phải làm lành, tu nhơn tích đức
giáo và trong bác ái của Gia Tô giáo. Nên chúng ta có để đạt đến mục tiêu cao cả của Đại Đạo, hầu xây dựng
thể tóm tắt ý nghĩa của đạo đức và kết quả của hành vi một xã hội bác ái công bình, một thế giới nhơn nghĩa
đạo đức như sau: đại đồng. Nên Đức Khổng Tử đã nhận định rằng:
- Con người phải có lòng thương yêu mới có tánh “Khi một nền Đạo lớn được lưu hành khắp thế gian
lương thiện. thì thiên hạ sẽ cùng sống công cọng với nhau.” (Đại
- Con người có tánh lương thiện thì hay làm điều Đạo lưu hành dã, thiên hạ vi công / Đại đồng học
nghĩa hiệp, mà làm được nhiều việc nghĩa thì sẽ gầy thuyết / Lễ ký).
được cảm tình, và mới đủ sức cảm hóa được mọi
người. TÂM TÁNH LÀ GÌ &
- Nhờ có cảm tình, và do sự cảm hóa của người có ĐƯỜNG HƯỚNG RÈN LUYỆN TÂM TÁNH
đạo đức, mà mọi người chung quanh mới biết làm phải CỦA TAM GIÁO
làm lành và mới tự lo tu dưỡng.
- Mọi người có tu dưỡng đạo đức, thì mới trở nên Quan niệm của Nho giáo:
hìền, mà trong cộng đồng có hiền, mới có được một
khối thương yêu thống nhất trong tình huynh đệ. Đức Khổng Tử nói rằng:
- Trong cộng đồng có thực hiện được sự thương “Cái mệnh Trời phú cho gọi là Tánh, theo Tánh gọi
yêu thống nhất trong tình huynh đệ, mới lập được một là Đạo, sửa mình cho đúng theo Đạo gọi là Giáo”
xã hội nhơn nghĩa đại đồng. (Thiên mệnh vị chi Tánh, suất tánh vị chi Đạo, tu Đạo
vị chi Giáo / Trung dung).
Đó là kết quả dây chuyền của hành vi đạo đức, mà
cũng là tôn chỉ mục đích chung của các tôn giáo từ Vì Nho gia cho rằng theo Đạo là tuân thủ theo
nghìn xưa và của Đại đạo Tam kỳ Phổ độ ngày nay. Thiên lý, mà Thiên lý với bản tánh con người là một,
vậy thì theo Đạo là cốt để sửa cái tính con người cho
hợp với Thiên lý mà thôi. Nên Đạo với con ngưòi là
*** một. Nên Đức Khổng Tử mới nói thêm rằng:
Trên đây là ý nghĩa chữ Đạo theo siêu hình của “Đạo không xa rời với bản tánh con người, nếu
Đạo học, cũng như theo ý nghĩa thực thể thông thường theo Đạo mà để xa cái bản tánh con người, thì không
ĐẠO LÀ GÌ? ĐẠO Ở ĐÂU? 7 8 Dã Trung Tử
phải là Đạo” (Đạo bất viễn nhân, nhân chi vi Đạo nhi người công dân với tổ quốc), Phụ Tử (Quan hệ cha mẹ
viễn nhân, bất khả dĩ vi Đạo / Trung dung). con cái), Phu thê (Quan hệ vợ chồng)
Như vậy là Đạo luôn gắn bó với con người, đó “Ngũ thường” (Năm điều hằng giữ) là Nhân,
chính là lương tâm, thiện tánh. Từ quan niệm đó, nên Nghĩa, Lễ, Trí, Tín.
Nho gia đã cho biết thêm rằng:
“Đã là Đạo thì không giây phút nào xa lìa được, Quan niệm của Lão giáo:
nếu xa lìa được thì không phải là Đạo (Đạo bất khả tu
du ly dã, khả ly phi Đạo dã / Trung dung). Lão giáo thì gọi Tâm Tánh là Thiên lương, Huyền
tẩn, hay Huyền quan khiếu ...
Theo Nho giáo thì Tâm Tánh là thần minh, linh
giác của con người, nên còn gọi là linh tâm, giác tánh. Trần Đoàn Lão tổ đã căn cứ vào chiếc tự chữ Tâm
Nho giáo xem Tâm Tánh ban đầu vốn lành, nhưng (心) mà giải nghĩa Tâm như sau:
sở dĩ con người có tâm tánh độc ác, là do càng ngày “Ba điểm như hình ngôi sao, nét cong nằm ngang
càng tập nhiễm những điều xấu, mà xa dần cái tánh bổn như mãnh trăng xế, mang lông (làm thú vật) theo đó
thiện, nên Đạo Nho có câu: mà được, nên Phật cũng do đó mà ra” (Tam điểm như
“Tánh thuở ban đầu của con người vốn lương tinh tượng, Hoành câu tợ nguyệt tà, Phi mao tùng thử
thiện, luôn gần gũi với điều lành, nhưng vì tập nhiễm đắc, Tố Phật dã do tha).
tánh xấu, nên xa dần điều lương thiện (Nhơn chi sơ, Lão giáo cũng cho rằng Tâm Tánh có sẵn trong mỗi
tánh bổn thiện. Tánh tương cận, tập tương viễn/ Tam tự người ban đầu nó hồn nhiên, vô tư vô dục, lương thiện
kinh). như tâm hồn của đứa trẻ con mới sinh ra, nên Đức Lão
Nên trong phương tu hành của Nho giáo dạy: Tử so sánh cái Thiên lương (Tâm nguyên thủy) của con
người như là tâm của đứa con đỏ “Xích tử chi tâm”.
“Tồn Tâm dưỡng Tánh”.
Nhưng sở dĩ có sự biến dạng thành hung ác, là do tập
Tức là giữ cái thiện tâm luôn tồn tại, và di dưỡng nhiễm vật dục làm thay đổi từ tốt trở nên xấu. Vì vậy
cái tánh vốn lành của mình, đừng cho tập nhiễm điều mà Trần Đoàn Lão tổ mới nói rằng con người trở thành
xấu. Phương tu nầy được thể hiện ra trong nhơn đạo, đó Phật cũng do bởi tâm, mà sống như thú vật cũng do
là người tu phải giữ Tam cang và Ngũ thường: tâm sai khiến. Nên đường hướng tu hành của Lão giáo
“Tam cang” (Ba giềng mối) là: Quân thần (Quan hệ lấy sự hư tỉnh để tu luyện đó là:
vua tôi, ngày nay trong thể chế dân chủ là quan hệ của
ĐẠO LÀ GÌ? ĐẠO Ở ĐÂU? 9 10 Dã Trung Tử
“Tu tâm luyện tánh” (sửa tâm và trau dồi tánh). “Minh tâm kiến tánh”,
Tu tâm là sửa lòng cho trong sạch, cốt làm cho tâm Nghĩa là người tu hành làm thế nào để cho Chân
con người luôn thanh tịnh, làm chủ được bản thân tâm được sáng tỏ, và thấy được Phật tánh sẵn có trong
mình, không để thất tình lục dục sai khiến. tự thể của mình thì đắc đạo.
Luyện Tánh là tập cái tánh không không đừng để Lời dạy nầy xem như là yếu quyết tu hành của nhà
ảnh hưởng bởi thất tình: mừng vui, hờn giận ... Phật, nhất là trong Thiền tông, khi Tổ sư Đạt Ma đem
Phương tu Tâm luyện Tánh của Tiên đạo bao gồm Thiền vào Trung quốc, Ngài đã tuyên xướng một câu
luyện Tam bửu (Tinh Khí Thần) và Ngũ hành (kim, nổi tiếng sau đây để làm căn bản cho đường hướng tu
mộc, thủy, hỏa, thổ) trong tương ứng với ngũ tạng, hành là:
được thanh khiết thì sẽ đắc thành chánh quả, thoát đọa “Bất lập văn tự. Giáo ngoại biệt truyền. Trực chỉ
luân hồi. Nên còn gọi là phương luyện Tam bửu, Ngũ nhân tâm. Kiến tánh thành Phật. (Không viết thành văn
hành. tự, mà truyền dạy cho đệ tử ngoài kinh sách. Nhắm
thẳng vào Tâm, để họ thấy Tánh mà thành Phật / Thiền
Quan niệm của Phật giáo: luận Suzuky).
Theo Phật giáo thì gọi Tâm, Tánh là Chơn như, Theo Thiền thì người tu phải đạt được sự “thấy
Chơn tâm, Phật tánh, Bổn lai diện mục... tánh” mới là cứu cánh, nên tất cả công phu như tỉnh tọa
thiền định... cũng nhắm thực hiện mục đích đó, nên
Theo Duy thức học của Phật giáo thì Tánh là Mạt
ngài Huệ Năng đã xác nhận rằng:
na thức là nơi thể hiện sự sinh hoạt của tình cảm, lục
dục thất tình do nơi đây mà biểu hiện, nó còn lưu giữ “Chỉ luận thấy Tánh, chẳng luận thiền định, giải
những tình cảm tốt hoặc xấu để tạo thành cá tính của thoát”. (Thiền luận Suzuky).
con người trong kiếp sau. Còn Tâm là A lại da thức nơi Theo Thiền, nếu không “thấy tánh” thì hành trì mọi
biểu hiện của trí tuệ, linh thông của con người, còn là công phu khác đều vô ích, nên Ngài nói thêm rằng:
nơi lưu giữ những điều hiểu biết học được trong kiếp
này và ghi nhận các điều thiện ác để làm chủng tử cho “Nếu chẳng thấy Tánh, thì chay lạc, trì giới, tỉnh
kiếp lai sinh. tọa chẳng ích gì, những chúng sanh hành như vậy, đích
thật là đã phỉ báng Phật” (Thiền luận Suzuky).
Theo Phật thì trong mỗi chúng sanh đều có Chân
tâm và Phật tánh, nên phương hướng tu hành của Phật Sự tu hành để “Minh tâm kiến tánh”, còn được Phật
giáo dạy: tử thể hiện ra trong Tam quy là: Quy y Phật, Quy y
ĐẠO LÀ GÌ? ĐẠO Ở ĐÂU? 11 12 Dã Trung Tử
Pháp, Quy y Tăng, và Ngũ giới là: Không sát sanh, Pháp thân (Khí), còn thể xác do cha mẹ sinh gọi là
Không trộm cắp, Không tà dâm, Không ăn uống rượu Phàm thân (Tinh). 1
thịt, Không vọng ngữ gọi là Tam quy, Ngũ giới. Ba phần Tinh, Khí, Thần kết hợp lại làm thành con
Vì giữ gìn quy giới nghiêm túc cũng sẽ hỗ trợ tích người hoàn hảo. Tu luyện để ba phần nầy quy nhứt,
cực cho Phật tử trong “Minh tâm kiến tánh”. Ngũ khí (Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ) thanh khiết thăng
hoa thì đắc đạo.
QUAN NIỆM VỀ TÂM TÁNH & TU TÂM Nên Thánh ngôn có câu:
LUYỆN TÁNH CỦA TAM KỲ PHỔ ĐỘ “Ngũ khí thanh diệt trừ quả kiếp,
Theo chơn truyền của Cao đài giáo thì Tâm và Linh quang đầy đặng tiếp hồng ân.
Tánh được Đức Hộ Pháp đã thuyết giảng như sau : Xác tại thế đã nên thần,
“Đức Chí Tôn đến dạy ta biết rằng Tánh là chơn Ba mươi sáu cõi đặng gần linh thiêng
tướng của Chơn thần, Tâm là chơn tuớng của Chơn
linh... (Nữ trung tùng phận)
Đức Chí Tôn dạy Tánh của mỗi chúng ta là hình Đường hướng tu hành của Đại Đạo Tam Kỳ Phổ
thể thứ nhì của ta. Hình thể thứ nhứt là là Tâm tức là Độ để đắc thành chánh quả, cũng như ứng xử với Đạo
Chơn linh, thứ nhì là Tánh tức Chơn thần, thứ ba là Đời cho khỏi sự sai lầm khiếm khuyết, cũng không
xác phàm thú chất nầy. (Thuyết đạo của Đức Hộ Pháp ngoài trau dồi Tâm và Tánh cho được thành tín, chánh
tại Đền Thánh thời Tý ngày 8 tháng 7 Mậu tý / 9-8- trực, bác ái và hòa nhã... Nên Phật Mẫu đã dạy rằng:
1948). “Gắng sức trau dồi một chữ Tâm,
Như vậy theo Cao Đài giáo thì Tâm là điểm linh Đạo đời muôn việc khỏi sai lầm.
quang của Thượng Đế ban cho con người, vô cùng
Tâm thành ắt đạt đường tu vững,
sáng suốt và linh diệu, nó vô hình, còn gọi là Linh thân
(Thần). Tánh là Chơn thần là đệ nhị xác thân, thuộc khí Tâm chánh mới mong mối Đạo cầm.
chất bán hữu hình, do Phật mẫu tạo nên, còn gọi là Tâm ái nhơn sanh an bốn bể.
1
Để hiểu rõ chi tiết, xin tham khảo “Sự cấu tạo thể chất và tâm
linh con người Phàm thân, Pháp thân và Linh thân theo nhân
sinh quan của Đại Đạo Tam Kỳ Phổ Độ”. Cùng soạn giả.
ĐẠO LÀ GÌ? ĐẠO Ở ĐÂU? 13 14 Dã Trung Tử
Tâm hòa thiên hạ trị muôn năm. BÍ QUYẾT TU HÀNH ĐỂ ĐẮC ĐẠO
Đường Tâm nẻo Tánh dầu chưa vẹn. Trong Tam kỳ Phổ độ, tuy là tu luyện để nhìn thấy
Có buổi hoài công bước Đạo tầm. Đạo, nhưng Đức Chí Tôn đã tiên quyết phải đủ công
đức thì mới đắc Đạo.
(Thi văn dạy Đạo).
Tâm Tánh con người vốn lành, nhưng vì khi nhập
Đức Hộ Pháp đã dạy rằng: thế bị mê luyến hồng trần…qua nhiều kiếp sanh đã tập
“Tâm là hình ảnh của thiên lương”. nhiễm lắm điều ác, đã làm cho Tâm Tánh biến đổi xa
dần điều lương thiện, gây ra nhiều nghiệp chướng nặng
Nên về Luyện Tâm, Đức Ngài đã dạy:
nề, nên con người phải luân hồi để trả quả, mà mãi chơi
“Giữ Tâm cho công chánh. Đừng cừu hận, đừng vơi nơi trần thế…Nên sự tu luyện theo một pháp môn
kết oán với kẻ thù. Lấy thiện trừ ác. Lấy nhân nghĩa trừ nào đó, là cốt để nhìn thấy đạo, nhưng điều kiện tiên
bạo tàn. Lấy lòng quảng đại đặng mở tâm lý hẹp hòi. quyết là phải đủ công đức để hóa giải quả kiếp tiền
Lấy chánh trừ tà ... ” (Phương Luyện kỷ). khiên thì mới mong đắc đạo được. Đức Chí Tôn đã dạy
Về luyện Tánh, Đức Ngài cũng dạy cụ thể rằng: rằng:
“Phải bình tỉnh, nghĩa là đừng chịu ảnh hưởng của “Thầy nói cho các con biết, nếu công quả chưa
họa phước buồn vui (Tập Tánh không không đừng xong thì không thể nào các con luyện thành đâu mà
nhiễm, vui cũng vui, buồn cũng buồn, nhưng đừng để mong” (Thánh ngôn hiệp tuyển quyển 1 trang 94).
nọc buồn vui thấm vào Chơn tánh” (Phương Luyện kỷ). Trên lý thuyết thì con người chỉ cần tỉnh thức là có
Nói chung Phương tu của Đại đạo cũng không thể thấy được chân tánh, nhưng trên thực tế, thì con
ngoài giữ gìn tâm cho nhân ái, khoang dung, đừng ganh người phải hóa giải xong các nghiệp chướng nặng nề,
ghét, cố chấp, và tập tánh không không đừng để thất đã cảm nhiểm từ bao kiếp trước, thì mới có thể vén
tình lục dục tác động, thì hành vi đạo đức của người tu được màn vô minh là một lớp vỏ dày bao bọc nó, thì
mới không bị ảnh hưởng xấu làm trở ngại. mới nhìn thấy chơn tánh của mình một cách dễ dàng
được.
Nên đường hướng tu hành của Đại Đạo Tam Kỳ
Phổ Độ ngày nay chú trọng vào làm phải làm lành, tài
bồi công đức, cụ thể hóa công đức nầy là thực hiện tam
lập: Lập đức, Lập công, Lập ngôn. Bởi vì công đức
ĐẠO LÀ GÌ? ĐẠO Ở ĐÂU? 15 16 Dã Trung Tử
biểu hiện cho điều thiện, mà chỉ có điều thiện mới hóa hay của Đạo chẳng phải tại nơi yếu lý, mà ở sự kết quả
giải được tiền khiên oan trái mình đã gây ra từ bao kiếp của sự giáo truyền” (Phương tu Đại Đạo).
trước. Còn nếu không được như vậy thì dù tu luyện Bởi vì người tu chỉ nghiên cứu suông kinh điển để
mãn kiếp cũng không ích gì. Ngài Tế Điên Hoà thượng làm một kẻ trí đạo “năng thuyết bất năng hành”, thì
đã nói rằng: cũng chẳng khác gì con lạc đà trên lưng mang nặng trỉu
“Dù có tụng hết bộ kinh Di Đà, niệm suốt bài chú gỗ trầm hương, nhưng chẳng bao giờ nó thưởng thức
Đại Bi, thì trồng dưa được dưa, trỉa đậu được đậu. được hương thơm của trầm cả. Đây mới chính là yếu
Kinh Chú vốn từ bi, nhưng khi cấu kết thành oan trái, quyết tu hành để đắc thành chánh quả. Nên Đức Lý
thì Kinh Chú không thể nào hóa giải được” (Khán tận Giáo tông đã dạy rằng:
Di Đà kinh, niệm triệt Đại Bi chú, chủng qua hoàn đắc “Sách vở đầy đầu chưa thoát tục,
qua, chủng đậu hoàn đắc đậu, Kinh Chú bổn từ bi, oan
kết như hà cứu / Minh tâm bửu giám). Đơn tâm chẳng định lấy chi mong ”.
Nên Đức Chí Tôn mới khẳng định rằng: Đó mới là yếu quyết của sự ngộ Đạo và tu hành cho
đến khi chứng đắc được Đạo mầu.
“Đạo vẫn như nhiên, do công đức mà đắc đạo,
cùng chẳng đặng” (TNHT/Q1/Tr.38).
Tóm lại các pháp môn tu luyện để ngộ đạo và đắc KẾT LUẬN
đạo của Tam giáo tuy danh xưng và phương tiện thể Qua phần sưu khảo trên, cho chúng ta thấy rằng từ
hiện có khác nhau, nhưng tựu trung cũng khuyên người lâu con người, ngay cả những bậc triết nhân, sau khi
tu phải thực hành “Tồn tâm dưỡng tánh”, “Tu tâm luống công tìm kiếm Đạo từ trong từng hang động, am
luyện tánh” và “Minh tâm kiến tánh”. Nói theo Cao Đài miếu, chùa chiền, đền đài của tất cả các tôn giáo... ở rải
giáo là “làm phải làm lành” để thể hiện cái tâm tánh từ rát khắp các núi đồi, thung lủng, hay nơi cao sơn, cùng
bi, bác ái và công bằng, mà muốn thể hiện thì cũng cốt cốc... tức là họ đã đi tìm Đạo từ bên ngoài bản thân; thì
yếu là ở sự thực hành, nên Đức Hộ Pháp đã dạy rằng: nay họ đã hoàn tất vòng tròn, trở lại ngay chính mình –
“Đạo chẳng phải nơi lời nói, mà nơi kết quả sự đó là tâm và tánh con người.
thật mình làm, Chẳng phải nơi câu kệ câu kinh mà Nên khi con người hồi quang phản chiếu nhìn thấy
buộc hành vi người giữ đạo. Cái khó khăn của Đạo được lương tâm thiện tánh trong tự thể của chính mình
chẳng phải nơi giảng dạy mà cốt ở sự thực hành. Cái thì ngộ Đạo.
ĐẠO LÀ GÌ? ĐẠO Ở ĐÂU? 17 18 Dã Trung Tử
Lại nữa mục đích của đời người là phải tạo cho Nói một cách khác thì hoạt động tâm linh luôn hiện
mình một cuộc sống hạnh phúc an lạc, đó là ân huệ của hữu trong cuộc sống hàng ngày, tức là Đạo không lìa
Thượng Đế ban cho. Đức Chí Tôn đã tiên quyết điều xa cuộc sồng. Nên Đạo và sự an lạc không cần tìm đâu
này rằng : xa, và cũng không nhờ một Đấng Thiêng liêng nào ban
Huệ ân muốn hưởng, noi đường Đạo, cho, hay là phải thay đổi tôn giáo, môn phái mới có
được, hoặc phải lần vào những đền đài ở tận cao sơn
Hối cải tu thân phải giữ lời. cùng cốc... mới tìm được, nên Cao Đài giáo cho rằng:
(TNHT/Q2/tr.136) “Đạo hư vô, sư hư vô” (Kinh xuất hội)
Như vậy con người muốn có sự an lạc thì phải đi Hay là:
theo đường Đạo để tu thân. Nhưng đường Đạo và sự an
lạc, Thượng Đế không dành riêng cho một ai, đã làm “Câu kinh vô tự độ người thiện duyên” (Kinh nhập
con người bất kỳ theo khuynh hướng nào, dù duy tâm hội).
hay duy vât, dù có tín ngưỡng hay bài bác thần linh, dù Hai câu trên có nghĩa là Đạo và Sư phụ và Kinh kệ
theo tôn giáo hay môn phái nào cũng không cần phải vốn là hư vô, không có hình thể, nhưng tất cả đều ở
chuyển đổi mới hưởng được...Vì tất cả những thứ đó trong tâm tánh của người. Nên người có thiện duyên
không phải là Đạo, mà Đạo có sẵn trong mỗi người đó chỉ cần hồi quang phản chiếu lại chính mình để nhìn
là Lương tâm và Thiện tánh, nên Đức Hộ Pháp đã dạy thấy “chân tánh” thì sẽ gặp Đạo, gặp Thầy, mà còn lắng
rằng: nghe được những câu kinh vô tự là tiếng nói của lương
“Lấy lương tâm làm chủ, giữ bổn thiện cho bền tâm nữa. Từ đó sự an lạc sẽ có ngay tức khắc. Vì mỗi
...”. con người đều có sẵn lương tâm thiện tánh, nên nhà
Phật có câu:
Để đi vào đường đạo mỗi người chỉ cần “tỉnh thức”
nhìn vào chính mình sẽ nhìn thấy “chân tánh” để tuân “Nhứt thiết chúng sanh giai hữu Phật tánh”.
thủ theo tiếng gọi của nó... Được vậy là người đó ngộ Lại nữa Đạo là then máy của Tạo hóa, cao vô cực,
Đạo. rộng bao la, vô cùng huyền bí và hư vô, không dễ gì
Như vậy tức là Đạo với đời sống tâm linh là một, nói cho tận cùng, hay vẽ rành ra cho con người thấy
mà hoạt động tâm linh không hề tách biệt với đời sống được. Nhưng lại ẩn tàng trong tâm tánh con người. Nên
thực tại, mà tâm linh luôn gắn liền với thể chất như Đức Chí Tôn đã dạy rằng:
bóng với hình. “Nói sao cho tận cùng lý Đạo,
ĐẠO LÀ GÌ? ĐẠO Ở ĐÂU? 19 20 Dã Trung Tử
Vẽ rành ra máy Tạo khó thay. “Bát nhã khuyên con trở mái chèo,
Mỗi người có Tánh Như lai, Bền lòng thương lấy chúng sanh eo.
Tầm ra thấy sẵn thiên thai bên mình”. Trăm năm chưa hẳn nên hiền đức,
(Đại thừa chơn giáo) Tấn nẻo chông gai khá lựa dèo”.
Do đó nhân gian mới có sự tích một người đồ tể
giết mổ súc vật, mà buông dao là thành Phật. Nên bất ***
kỳ một người nào trong đời sống dù có gian ác đến đâu, “Lựa dèo lựa thế độ nhơn sanh,
nhưng chỉ một phút họ biết hồi tâm hối cải thì cũng sẽ Khó dễ Thầy cho hiểu ngọn ngành.
gặp đạo, và tiếp tục làm điều phải điều lành, ăn ở đúng
theo giáo pháp và quy điều của Đạo, thì sẽ hóa giải Ám muội thì nhiều, mưu trí ít,
được tiền khiên oan trái, chẳng những có được một Đường Tiên chẳng bước đọa thì đành “
cuộc sống an lạc, mà có thể đắc Đạo. Còn nếu không
(Thi văn dạy Đạo)
hối cải tu thân thì muôn kiếp cũng phải chịu đọa đày.
Vì chỉ có điều thiện mới trừ được ác quả. Dù cho người Vì thế người theo Đạo không có nghĩa là phải từ bỏ
Đạo có khổ công tu luyện bao nhiêu mà không chịu các hoạt động hằng ngày, để theo đuổi một cái gì xa
làm điều thiện thì cũng như đốn củi ba năm đốt một vời ngoài đời sống thực tại. Sống theo Đạo là sống một
giờ… tỷ như xây lâu đài trên cát, không có nền móng cuộc sống cho ra sống, sống thoải mái với cuộc đời,
vững chắc thì khi gặp giông tố, sẽ sụp đổ tan tành…!!! sống một cách có ý thức và chủ động trong mọi sinh
hoạt, chứ không phải sống một cách máy móc thụ
Vì ngườì khổ công tu luyện, tuy thất tình lục dục có
động. Muốn được vậy thì người tu phải lấy Đạo làm
lắng dịu đôi phần, nhưng chưa có đủ công đức để hóa
trung tâm trong đời sống tâm linh, mà cũng là trung
giải tiền khiên, tạo cho con người một sự nhẹ nhàng
tâm của tất cả hoạt động của mình thể hiện ra bên
thanh thoát, làm nền tảng vững chắc cho sự tu hành, thì
ngoài. Nên Đạo Nho mới có câu:
đến khi gặp thử thách tự nó sẽ bùng lên như một hồi
lực, sẽ thiêu đốt tất cả công phu luyện tập của mình. Tỷ “Đạo bất khả tu du ly dã” (Đạo không giây phút
như một con ngựa chứng bị trói buộc nhiều ngày, nào xa lìa được).
nhưng chưa thuần tính, nên khi tuột khỏi dây cương là Như vậy sống Đạo, là làm sao để các năng lực của
nó vùng vẫy, bất tuân theo sự điều khiển của người mình phải phát xuất từ cái Đạo tâm đầy sự an tỉnh và
chủ. Nên Đức Chí Tôn dạy rằng: sáng suốt đó. Đạo tâm nầy càng mạnh mẽ bao nhiêu,
ĐẠO LÀ GÌ? ĐẠO Ở ĐÂU? 21 22 Dã Trung Tử
thì sức khỏe, hoạt động và sự giao tế của con người Phụ lục:
càng ngày càng trở nên tốt đẹp bấy nhiêu, và đời sống
sẽ trở nên một ân sủng của Thượng Đế, thay vì là một DANH NGÔN VỀ ĐẠO
cảnh khổ mà con người phải vật lộn, phấn đấu và chịu
đựng với nó. Nên Đức Chí Tôn mới dạy rằng: “Huệ ân Lời Đức Hộ pháp Phạm Công Tắc dạy về chữ
muốn hưởng, noi đường Đạo” là như vậy. Đạo:
Tóm lại Nội Quán kinh có nói rằng: - Đạo là nguồn gốc của Càn khôn Vũ trụ, Đạo là cái
bí ẩn huyền linh đang điều động cả cơ thể Tạo đoan,
- Biết Đạo thì dễ, tin tưởng nơi Đạo mới khó (Tri mà chẳng có một ngôn ngữ nào giải rõ đặng, nên người
Đạo dị, tín Đạo nan). xưa mới cưỡng gọi là Đạo. Đạo có Động có Tịnh.
- Tin tưởng nơi Đạo dễ, mà thực hành Đạo mới Động là “Dương quyền” biến sanh ra Càn khôn Võ trụ,
khó. (Tín Đạo dị, hành Đạo nan). Tịnh là “Âm quyền” là trong khi sinh hoạt, nó tiếp tục
đào luyện phần thể chất cho ổn định. Vạn vật trên địa
- Thực hành Đạo dễ, nhưng hiểu được cái nghĩa lý
cầu nầy luôn ảnh hưởng bởi hai trạng thái đó... nhờ
thâm uyên của Đạo mới khó (Hành Đạo dị, đắc Đạo
pháp luân thường chuyển mà Đạo hóa sinh vũ trụ nuôi
nan).
dưỡng vạn vật... từ các tinh đẩu cho đến tiểu nguyên tử
- Hiểu được cái nghĩa lý thâm uyên của Đạo dễ, li ti đều tùng một khuôn luật ấy. (Thuyết Đạo của đức
nhưng giữ Đạo lâu dài mới khó. (Đắc Đạo dị, thủ Đạo Hộ Pháp đêm 14-12 Tân mão/1951).
nan). Bởi vì nếu không kiên tâm trì chí, mà ban đầu thì
- Đạo đức nhơn nghĩa là hườn thuốc sống của nhơn
cần mẫm, sau lại lơ là, sáng làm chiều đổi... Mến Đạo
loại, dầu cho cá nhân, dầu cho cả nhơn quần cũng vậy,
trong giây phút, mà nhàm chán Đạo thì lâu dài, thì
nếu bỏ đạo đức nhơn nghĩa tức họ tự diệt lấy họ, họ tự
cũng vô bổ.
kêu án tử hình lấy họ. (Thuyết đạo đêm 14-11 Tân mão
Nếu chẳng khó thì Thần Tiên đầy chợ... /1951).
Bởi vậy cho nên Đức Chí Tôn mới dạy rằng: - Quốc thể của một nước tức là sự tập hợp của khối
“Tu luyện khuyên bền chí chớ lay”. (Thi văn dạy “cá thể” cá nhân của nước ấy. Vậy trước hết mỗi công
Đạo) dân một nước phải có một cá thể đã. Cá thể của một
người là “nhân cách và nhân phẩm” của người ấy, mà
CHUNG muốn cho cá thể xứng đáng, thì Ông Cha chúng ta đã
ĐẠO LÀ GÌ? ĐẠO Ở ĐÂU? 23 24 Dã Trung Tử
để lại cho hai chữ vô cùng quý giá là “tu thân” vậy. - Muốn tu thiên đạo (tức là tu giải thoát), thì trước
(Lời phê của Đức Hộ Pháp). hết phải tu nhơn đạo (là đạo làm người). Nếu nhơn đạo
- Người Đạo dầu ở trường hợp nào cũng Đạo, mà không lo tu, thì thiên đạo rất xa vời tức là khó thành
muốn làm Đạo, thì mỗi việc gì cũng có thể làm Đạo chánh quả (Dục tu thiên đạo, tiên tu nhơn đạo. Nhơn
đặng. Bần Đạo cho phép... làm việc nước song cũng đạo bất tu, thiên đạo viễn hỷ / Minh tâm bửu giám).
tiếp tục làm Đạo. (Lời phê của Đức Hộ pháp).
Lời dạy của Thánh Hiền về chữ Đạo: Cương tỏa đương thời đã giải vây.
- Khi nền Đạo lớn được lưu hành, thì thiên hạ sẽ Đừng mơ căn nghiệt một đời nầy.
sống công cọng với nhau (Đại Đạo lưu hành giả thiên Hữu duyên độ thấu nguồn chơn đạo,
hạ vi công / Khổng Tử / Đại đồng học thuyết / Lễ ký) Tu niệm khuyên bền chí chớ lay.
(Thi văn dạy Đạo/ TNHT)
Đinh ninh Thầy dặn trẻ đôi lời,
Mình biết Đạo mình giữ đó thôi. - Xét về lớn thì Đạo không chỗ tận cùng, xét về nhỏ
Mặc kẻ thường tình ngu biếm nhẻ thì Đạo không bỏ sót vật nào. Cho nên vạn vật lớn nhỏ
Phải coi nên chỗ để nên lời. đều có đầy đủ Đạo. Đạo rộng lớn thay ! Không thứ gì
(Thi văn dạy Đạo/TNHT) mà Đạo không dung chứa. Đạo sâu thẳm thay ! Không
ai có thể đo lường được Đạo. (Phù Đạo, vu đại bất
chung, vu tiểu bất di, cố vạn vật bị. Quảng quảng hồ kỳ
- Người thượng trí nghe Đạo thì cần mẫn làm theo, bất dung dã, uyên uyên hồ kỳ bất trắc dã / Trang Tử /
người trung bình nghe Đạo thì chợt nhớ chợt quên, có Thiên Đạo).
nghĩa là không mấy quan tâm, kẻ thấp kém nghe Đạo - Đạo Trời không tranh mà thắng, không nói mà
thì phá lên cười lớn, vì cho là trò cười vớ vẩn, nhưng người hưởng ứng, không mời mà người tự tới, khoan
nếu hạng người nầy không phá lên cười, thì làm sao đủ thai mà mưu sự vẫn hay. Lưới Trời lộng lộng, thưa mà
gọi là Đạo (Thượng sĩ văn Đạo cần nhi hành chi, trung chẳng lọt. (Thiên Đạo bất tranh nhi thiện thắng, bất
sĩ văn Đạo nhược tồn nhược vong, hạ sĩ văn Đạo đại ngôn nhi thiện thắng, bất triệu nhi tự lai, thản nhiên nhi
tiếu chi, bất tiếu bất túc dĩ vi Đạo / Lão Tử / Đạo Đức thiện mưu. Thiên võng khôi khôi sơ nhi bất thất / Lão
Kinh). Tử/ Đạo Đức Kinh / Chương 73)
ĐẠO LÀ GÌ? ĐẠO Ở ĐÂU? 25 26 Dã Trung Tử
- Tựa như nước của biển cả, chỉ thấm nhuần một Hễ muốn bữa cày buông bữa giỗ,
hương vị: hương vị mặn của muối, đạo lý của ta cũng Phân thân đâu đặng hưởng đôi bên.
thấm nhuần một hương vị: hương vị của sự giải thoát. (Thi văn dạy Đạo/TNHT)
(Phật ngôn / Callavagga)
- Đức Khổng Tử nói: “Quân tử để tâm vào sự tìm - Nước có Đạo người hiền đem Đạo ra thi thố khi
tòi đạo lý, không lo chuyện ăn mặc. Người cày ruộng được nhậm dụng, nước vô Đạo, thì người hiền nên ở ẩn
cũng khó tránh những lúc đói kém. Kẻ học giả khả dĩ để giữ Đạo, chứ chưa từng nghe có kẻ cố ý hủy hoại
hưởng được bổng lộc. Vì thế người quân tử hết lòng lo “Đạo” để thuận theo quyền thế bỉ tục bao giờ. (Thiên
làm việc đạo nghĩa, mà không lo sự nghèo khốn. (Tử hạ hữu Đạo dĩ đạo tuẩn thân, thiên hạ vô Đạo dĩ thân
viết: “Quân tử mưu Đạo bất mưu thực. Canh dã, nỗi tại tuẩn Đạo, vị văn dĩ Đạo tuẩn hồ nhân dã / Mạnh Tử -
kỳ trung hỷ, học dã, lộc tại kỳ trung hỷ. Quân tử ưu Tận tâm thượng).
Đạo bất ưu bần .” / Luận ngữ - Vệ Linh Công).
- Chúng ta chỉ cần sống chút đỉnh theo “đạo lý”,
- Đức Khổng Tử nói: “Sáng sớm nghe và hiểu được cũng đủ giúp ta vượt qua những lo ngại lớn lao (Kinh
Đạo lý, thì chiều có chết cũng vui lòng.” (Tử viết: Gita).
“Triêu văn Đạo, tịch tử khả hỷ” / Luận ngữ - Lý nhân).
- Bước vào Đường Đạo không những chúng ta
- Người ta có thể phát huy Đạo cho rạng rỡ, chứ khiêu khích những “Mãnh Lực Hắc Ám”, mà còn kêu
không phải dựa Đạo để biểu dương cá nhân. (Nhân gọi các vị Nam Tào Bắc Đẩu cầm cân nghiệp quả, để
năng hoằng Đạo, phi Đạo hoằng nhân /Luận ngữ - Vệ các Ngài mau tính sổ nợ cho ta, nên ai đã phụng sự
Linh Công). Thượng Đế đều phải trải qua sự khó khăn gian khổ
- Người Quân tử chỉ nghĩ đến đạo đức, kẻ tiểu nhân (R.L.M–Sur le Seuil).
thì chỉ nghĩ dến sản nghiệp. Người quân tử nghĩ đến - Cánh cửa đạo dẫn dắt đến sự minh triết thiêng
pháp luật chế độ, kẻ tiểu nhân chỉ nghĩ tới ân huệ. liêng, đã được canh gát rất nghiêm cẩn. Nên người tầm
(Quân tử hoài đức, tiểu nhân hoài thổ, quân tử hoài Đạo phải lấy sức mình mà tự dọn một lối đi vào.
hình, tiểu nhân hoài huệ / Luận ngữ - Lý nhân).
Đời sống người đệ tử mới bước chân vào cửa Đạo,
cũng đầy dẫy sự chiến đấu cam go. Nên hãy tìm kiếm
Tâm thành có thuở nghiệp nhà nên, Ngưòi chiến sĩ trong Tâm mình và tuân theo lệnh
Đạo đức khuyên con khá giữ bền. Người, thì sẽ thắng trận. Vị Chiến sĩ ấy chính là
ĐẠO LÀ GÌ? ĐẠO Ở ĐÂU? 27 28 Dã Trung Tử
Thượng Đế ngự trong lòng bạn. Vì những Thế Lực Hắc - Con phải phân biệt sự “Chơn” và sự “Giả”...
Ám chỉ có thể tác động trên cái hữu hạn, chứ chúng Trong đời nầy có biết bao nhiêu tư tưởng lầm lạc, dị
không thể nào tác động đến Đấng Tối Cao Vô biên đoan và phi lý... Nên con cũng chẳng vội gọi một ý
(Bhagavava Gita). kiến nào là chơn chánh, bởi vì nhiều người đã cho nó là
- Lời dạy của Chơn sư: chơn chánh... hay là thấy nó trong một cuốn sách thuộc
loại sách thánh... Con phải tự xét đoán ý kiến đó có hữu
“Con bước vào Đường Đạo bởi vì con biết rằng lý hay không. Con nên nhớ rằng dù cho hàng ngàn
duy trong đó mới có những việc đáng thâu lãnh mà người công nhận đi nữa, mà họ không biết cái chi trong
thôi. đó hết, thì ý kiến đó vẫn vô giá trị.
Những người chưa hiểu biết, làm lụng đặng trở nên Người nào đã bước chân trên đường Đạo thì phải
giàu sang và có quyền thế, nhưng hai tước lộc ấy bất tập tự mình tư tưởng, bởi vì thói dị đoan là một trong
quá là một đời mà thôi, bởi thế chúng nó là ảo mộng. những tai hại lớn nhất trên thế gian, một trong những
Có nhiều việc lớn lao đáng tìm thấy hơn sự giàu sang chướng ngại phải hoàn toàn giải thoát mới được.
và quyền thế, mấy việc chơn thật không hề hư hoại, (Krishnamurti / Dưới chân Thầy).
một khi người ta thấy rồi thì không còn muốn điều gì
khác nữa. (Krishnamurti / Dưới chân Thầy). - Khi con bước chân vào đường Đạo rồi thì không
có chi làm cho con lìa bỏ Đạo được. Dầu là trong giây
- Con người giữ Đạo nào, thuộc về giống dân nào, phút.
là những việc không trọng hệ. Điều thật trọng hệ là sự
hiểu biết cơ Trời đối với con người. Vì Trời có một cơ, Không nên để sự cám dỗ, những cuộc vui vẻ của
mà cơ đó là sự tấn hóa. (Krishnamurti / Dưới chân thế gian, những sự mến yêu dưới hồng trần làm cho
Thầy). con lạc bước. Bởi vì con với Đạo phải nhập lại làm một
mà thôi... Đạo tức là con. Con bước trên đường Đạo mà
- Nuôi kẻ nghèo là một việc tốt, cao quý và hữu ích. không cần tưởng tới Đạo, vì con không bao giờ rời Đạo
Nhưng mà nuôi linh hồn mấy người đó lại càng cao được nữa... Nếu rời Đạo là con tự chia lìa con ra.
quý và hữu ích hơn nữa. Người nào giàu cũng nuôi xác (Krishnamurti / Dưới chân Thầy).
thịt được hết, mà duy có người hiểu biết mới nuôi được
linh hồn. Nếu con hiểu biết rồi, thì bổn phận con phải - Phật ngôn: “Đừng để tâm trí vào những tư tưởng
giúp kẻ khác giác ngộ. Nhưng dầu con khôn ngoan thế sau đây: Thế giới là thường, thế giới là vô thường, thế
mấy đi nữa, con cũng còn nhiều điều cần phải học hỏi giới là hữu hạn, thế giới là vô biên. Nhưng hãy để tâm
trong đường Đạo (Krishnamurti / Dưới chân Thầy). trí vào những tư tưởng sau đây: Đây là đau khổ, đây là
ĐẠO LÀ GÌ? ĐẠO Ở ĐÂU? 29
nguồn gốc của đau khổ, đây là cái làm cho hết đau khổ,
đây là con đường đưa đến chỗ diệt tận khổ ” (Samyutta
Nikaya).
Đường Đạo và sự an lạc, Thượng Đế không dành
riêng cho một ai, đã là con người, bất kỳ theo khuynh
hướng nào, dù duy tâm hay duy vật, dù có tín ngưỡng
hay bài bác thần linh, dù theo tôn giáo hay môn phái
nào cũng không cần phải chuyển đổi mới hưởng được...
.......
Vì thế người theo Đạo không có nghĩa là phải từ bỏ
các hoạt động hằng ngày, để theo đuổi một cái gì xa
vời ngoài đời sống thực tại. Sống theo Đạo là sống
thoải mái với cuộc đời, sống một cách có ý thức và chủ
động trong mọi sinh hoạt... Muốn được vậy thì người tu
phải lấy Đạo làm trung tâm trong đời sống tâm linh, mà
cũng là trung tâm của tất cả hoạt động của mình thể
hiện ra bên ngoài. Nên Đạo Nho mới có câu:
“Đạo bất khả tu du ly dã” (Đạo không giây phút
nào xa lìa được).
Như vậy sống Đạo, là làm sao để các năng lực của
mình phải phát xuất từ cái Đạo tâm đầy sự an tỉnh và
sáng suốt đó. Đạo tâm nầy càng mạnh mẽ bao nhiêu,
thì sức khoẻ, hoạt động và sự giao tế của con người
càng ngày càng trở nên tốt đẹp bấy nhiêu, và đời sống
sẽ trở nên một ân sủng của Thượng Đế, thay vì là một
cảnh khổ mà con người phải vật lộn, phấn đấu và chịu
đựng với nó. Nên Đức Chí Tôn mới dạy rằng: “Huệ ân
muốn hưởng, noi đường Đạo” là như vậy.
