Đánh giá tác động lũy tích
Tài liệu tổng hợp nội dung qua các bài sau: bài 1 giới thiệu về đánh giá các tác động lũy tích, bài 2 thí dụ về các tác động lũy tích đến cá hồi ở sông Columbia, bài 3 các nguyên tắc và các bước của CEA, bài 4 các đặc điểm của các phương pháp CEA hiệu quả, bài 5 các thách thức trong việc áp dụng CEA ở lưu vực sông Mê Công.
Ban th− ký Uû héi s«ng Mª C«ng
Ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o m«i tr−êng
§¸nh gi¸ t¸c ®éng luü tÝch
Phnom Penh 10/2001
§¸nh gi¸ t¸c ®éng luü tÝch
Môc lôc
Bµi 01 - Giíi thiÖu vÒ ®¸nh gi¸ c¸c t¸c ®éng luü tÝch.............................................. 2
Tæng quan ®¸nh gi¸ t¸c ®éng luü tÝch .........................................................................2
§Þnh nghÜa cña c¸c thuËt ng÷ c¬ b¶n...........................................................................3
C¸c lo¹i t¸c ®éng luü tÝch ............................................................................................5
Bµi 02 - ThÝ dô vÒ c¸c t¸c ®éng luü tÝch ®Õn c¸ håi ë s«ng Columbia............... 7
L−u vùc s«ng Columbia - lÞch sö tãm t¾t...................................................................9
C¸c t¸c ®éng luü tÝch do sù ph¸t triÓn .......................................................................11
§o l−êng c¸c t¸c ®éng lªn c¸ håi s«ng Columbia .....................................................14
Sù phøc t¹p vÒ thÓ chÕ................................................................................................16
Tãm t¾t.......................................................................................................................17
Bµi 03 - C¸c nguyªn t¾c vµ c¸c b−íc cña CEA .......................................................... 18
C¸c vÊn ®Ò ®Æc biÖt trong CEA..................................................................................19
Bµi 04 - C¸c ®Æc ®iÓm cña c¸c ph−¬ng ph¸p CEA hiÖu qu¶.................................... 26
Rµ so¸t vµ so s¸nh c¸c ph−¬ng ph¸p CEA.................................................................27
C¸c ph−¬ng ph¸p dù ®o¸n t¸c ®éng luü tÝch..............................................................34
Quan tr¾c c¸c ¶nh h−ëng luü tÝch ..............................................................................35
Bµi 05 - C¸c th¸ch thøc trong viÖc ¸p dông CEA ë l−u vùc s«ng Mª C«ng .. 36
Sù kh«ng ch¾c ch¾n ...................................................................................................37
Nh÷ng h−íng dÉn cho CEA.......................................................................................37
B¶n tãm t¾t.................................................................................................................38
tµi liÖu tham kh¶o.............................................................................................................. 40
Uû héi s«ng Mª C«ng – Ch−¬ng tr×nh M«i tr−êng G-1
§¸nh gi¸ t¸c ®éng luü tÝch
Bµi 01 - Giíi thiÖu vÒ ®¸nh gi¸ c¸c t¸c ®éng luü tÝch
C¸c kho¸ häc tr−íc khi ®Ò cËp ®Õn ®¸nh gi¸ t¸c ®éng
m«i tr−êng (EIA) ®· tËp trung vµo c¸c dù ¸n riªng
lÎ. Trong kho¸ häc nµy, chóng ta sÏ më réng quy
tr×nh EIA vµ xem xÐt viÖc ®¸nh gi¸ c¸c t¸c ®éng luü
tÝch (CEA). C¸c t¸c ®éng luü tÝch cã thÓ ®−îc coi
nh− c¸c t¸c ®éng bæ sung vµ t−¬ng t¸c lÉn nhau cña
nhiÒu dù ¸n vµ ho¹t ®éng kh¸c nhau tíi hÖ sinh th¸i
theo c¶ kh«ng gian vµ thêi gian. Nãi mét c¸ch kh¸c,
c¸c biÕn ®æi dµi h¹n trong mét hÖ sinh th¸i cã thÓ
x¶y ra kh«ng chØ lµ kÕt qu¶ cña mét hµnh ®éng ®¬n
lÎ, mµ c¶ do c¸c t¸c ®éng kÕt hîp cña c¸c ho¹t ®éng
liªn tôc.
Chóng ta h·y trë l¹i chñ ®Ò vÒ kh¶ n¨ng chÞu ®ùng
cña hÖ sinh th¸i, hoÆc sè d©n tèi ®a mµ hÖ sinh th¸i
hoÆc vïng cã thÓ chÞu ®ùng ®−îc. Mét d¹ng t−¬ng tù
lµ kh¶ n¨ng ®ång ho¸ chÊt th¶i hoÆc n¨ng lùc bÒn v÷ng cña mét tµi nguyªn cô thÓ. C¸c
t¸c ®éng luü tÝch ®−îc liªn hÖ ®Çu tiªn cho tÊt c¶ c¸c tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ nµy, bëi v× nã
®¹i diÖn cho øc ng−ìng chÞu ®ùng sù nhiÔu lo¹n cña mét hÖ sinh th¸i. C¸c hÖ sinh th¸i
kh«ng thÓ lu«n lu«n ®−¬ng ®Çu víi sù nhiÔu lo¹n cña con ng−êi mµ kh«ng thay ®æi
chøc n¨ng c¬ b¶n hay cÊu tróc. Nh÷ng t¸c ®éng m«i tr−êng cña mét sè dù ¸n riªng lÎ
cã thÓ "gÆm nhÊm" mét c¸ch hiÖu qu¶ chøc n¨ng cña hÖ sinh th¸i vµ n¨ng lùc sinh tån
cña c¸c loµi ®éng vËt hoang d·. V−ît qu¸ ng−ìng chÞu ®ùng cña hÖ sinh th¸i th× mét
hoÆc nhiÒu chøc n¨ng quan träng h¬n cña hÖ sinh th¸i cã thÓ kh«ng cßn n÷a. Sù v−ît
qu¸ ng−ìng x¸o trén cña mét hÖ sinh th¸i cã thÓ dÉn ®Õn sù gÇn nh− ph¸ huû hÖ sinh
th¸i ®ã. Trong giai ®o¹n ng¾n, nhiÒu hµnh ®éng nhá riªng biÖt, kh«ng cã ý nghÜa l¾m
cã thÓ t¹o nªn kÕt qu¶ tæng hîp dÉn ®Õn nh÷ng t¸c ®éng ®¸ng kÓ sau mét thêi gian.
Tæng quan ®¸nh gi¸ t¸c ®éng luü tÝch
MÆc dÇu c¸c thuËt ng÷ "t¸c ®éng luü tÝch" vµ "¶nh h−ëng luü tÝch" ®· ®−îc ®Ò cËp
trong c¸c luËt, qui ®Þnh, hoÆc h−íng dÉn EIA cña mét sè quèc gia vµo ®Çu nh÷ng n¨m
1970, nh−ng cho ®Õn tËn gi÷a vµ cuèi nh÷ng n¨m 1980 chóng míi b¾t ®Çu ®−îc ®−a
vµo ¸p dông trong thùc tÕ. Trong kho¸ häc nµy chóng ta sÏ sö dông hai thuËt ng÷ nµy
víi cïng mét nghÜa. Do ®ã, môc ®Ých cña bµi giíi thiÖu nµy lµ tr×nh bµy tæng quan vÒ
thùc tiÔn CEA trªn toµn thÕ giíi, nhÊn m¹nh vµo c¸c nguyªn t¾c, thñ tôc vµ ph−¬ng
ph¸p.
Hy väng r»ng c¸c thµnh phÇn nµo ®ã cña CEA sÏ ®−îc t¨ng c−êng øng dông ë c¸c
quèc gia ven s«ng trong l−u vùc s«ng Mª C«ng v× chóng cã thÓ tr¶ lêi c¸c th¸ch thøc
cña viÖc qu¶n lý nhiÒu ho¹t ®éng ph¸t triÓn ®ang t¸c ®éng ®Õn c¸c tµi nguyªn thiªn
nhiªn cã gi¸ trÞ c¶ ë mçi quèc gia riªng lÎ còng nh− trªn toµn l−u vùc. B»ng c¸ch nµy,
viÖc xem xÐt t¸c ®éng luü tÝch nh− lµ mét phÇn cña EIA cho tõng dù ¸n ®¬n lÎ vµ cho
Uû héi s«ng Mª C«ng – Ch−¬ng tr×nh M«i tr−êng G-2
§¸nh gi¸ t¸c ®éng luü tÝch
c¸c dù ¸n cã kh¶ n¨ng t¸c ®éng xuyªn biªn giíi cã thÓ dÇn dÇn trë thµnh thùc tiÔn ®−îc
chÊp nhËn ë L−u vùc.
§Þnh nghÜa cña c¸c thuËt ng÷ c¬ b¶n
C¸c t¸c ®éng luü tÝch, c¸c ¶nh h−ëng luü tÝch vµ c¸c sù biÕn ®æi m«i tr−êng luü tÝch lµ
c¸c thuËt ng÷ th−êng ®−îc sö dông cã thÓ thay thÕ cho nhau. C¸c ®Þnh nghÜa sau cho
c¸c thuËt ng÷ "c¸c t¸c ®éng luü tÝch" hoÆc "c¸c ¶nh h−ëng luü tÝch" ®−îc ¸p dông phæ
biÕn ë B¾c Mü vµ Ch©u ¢u:
• C¸c t¸c ®éng luü tÝch ®Ò cËp tíi sù tÝch tô cña c¸c thay ®æi do con ng−êi g©y ra
trong c¸c thµnh phÇn sinh th¸i hoÆc m«i tr−êng cã gi¸ trÞ (VEC) qua kh«ng gian vµ
thêi gian. Nh÷ng t¸c ®éng nh− vËy cã thÓ x¶y ra theo c¸ch bæ sung hoÆc t−¬ng hç.
• ë Mü, c¸c qui ®Þnh cña Héi ®ång chÊt l−îng M«i tr−êng (CEQ) ®Þnh nghÜa c¸c t¸c
®éng luü tÝch lµ "nh÷ng t¸c ®éng m«i tr−êng do nh÷ng t¸c ®éng gia t¨ng cña hµnh
®éng khi mµ bæ sung víi c¸c ho¹t ®éng qu¸ khø, hiÖn t¹i vµ t−¬ng lai cã thÓ ®o¸n
tr−íc ®−îc mét c¸ch hîp lý bÊt kÓ hµnh ®éng ®ã do c¸c tæ chøc (chÝnh phñ) hoÆc
c¸ nh©n nµo tiÕn hµnh ". C¸c t¸c ®éng luü tÝch cã thÓ do c¸c ho¹t ®éng nhá ®¬n lÎ
g©y ra, nh−ng khi kÕt hîp l¹i víi nhau sÏ g©y t¸c ®éng ®¸ng kÓ trong thêi gian dµi.
• N¨m 1998, Héi ®ång Nghiªn cøu §¸nh gi¸ M«i tr−êng cña Canada ®Þnh nghÜa c¸c
t¸c ®éng luü tÝch lµ nh÷ng ¶nh h−ëng x¶y ra khi c¸c t¸c ®éng lªn m«i tr−êng tù
nhiªn vµ x· héi x¶y ra th−êng xuyªn theo thêi gian hoÆc cã mËt ®é lín theo kh«ng
gian mµ nh÷ng t¸c ®éng cña c¸c dù ¸n riªng lÎ kh«ng thÓ ®−îc ®ång ho¸. Chóng
còng cã thÓ x¶y ra khi nh÷ng t¸c ®éng cña ho¹t ®éng nµy kÕt hîp víi c¸c t¸c ®éng
cña ho¹t ®éng kh¸c theo c¸ch thøc hiÖp lùc. LuËt vÒ §¸nh gi¸ m«i tr−êng cña
Canada chØ ra r»ng quy tr×nh EIA nªn bao gåm viÖc xem xÐt " bÊt kú t¸c ®éng m«i
tr−êng luü tÝch nµo cã thÓ g©y ra do t¸c ®éng cña dù ¸n nµy kÕt hîp víi c¸c t¸c
®éng dù ¸n hoÆc ho¹t ®éng kh¸c ®ang hoÆc sÏ ®−îc tiÕn hµnh, vµ møc ®é ®¸ng kÓ
cña c¸c t¸c ®éng nµy".
Mét sè chñ ®Ò ®i kÌm c¸c ®Þnh nghÜa vÒ c¸c t¸c ®éng luü tÝch bao gåm:
• Sù cÇn thiÕt trong viÖc x¸c ®Þnh nhiÒu lo¹i ho¹t ®éng ®¹i diÖn cho c¸c nguån cã thÓ
g©y ra c¸c t¸c ®éng m«i tr−êng bÊt lîi.
• Sù quan t©m ®Õn c¸c mèi liªn kÕt gi÷a c¸c nguån nãi trªn vµ n¬i tiÕp nhËn c¸c t¸c
®éng; vµ nhËn thøc r»ng c¸c t¸c ®éng nh− vËy cã thÓ lµ t¸c ®éng bæ sung, ®èi
nghÞch hoÆc t−¬ng hç (xem b¶ng 1).
Uû héi s«ng Mª C«ng – Ch−¬ng tr×nh M«i tr−êng G-3
§¸nh gi¸ t¸c ®éng luü tÝch
B¶ng 1. ThuËt ng÷ phæ biÕn trong ®¸nh gi¸ c¸c t¸c ®éng luü tÝch
C¸c t¸c ®éng bæ C¸c x¸o trén lÆp ®i lÆp l¹i cña mét tr¹ng th¸i tù nhiªn t−¬ng tù
sung mµ cuèi cïng nã v−ît qu¸ kh¶ n¨ng cña hÖ sinh th¸i ®Ó ®ång
ho¸ x¸o trén nµy.
C¸c t¸c ®éng gi¸n C¸c x¸o trén më ®Çu mét chuçi c¸c sù kiÖn g©y ra c¸c ¶nh
tiÕp h−ëng chËm vÒ thêi gian hoÆc theo kh«ng gian tÝnh tõ sù b¾t
®Çu x¸o trén.
C¸c t¸c ®éng hiÖp C¸c t¸c ®éng qua l¹i cña c¸c lo¹i x¸o trén kh¸c nhau g©y ra c¸c
lùc t¸c ®éng kh¸c víi c¸c x¸o trén ®¬n lÎ c¶ vÒ sè lÉn vµ chÊt
l−îng. C¸c t¸c ®éng khi kÕt hîp l¹i cßn nghiªm träng h¬n tæng
c¸c t¸c ®éng riªng lÎ.
TËp trung theo C¸c x¸o trén x¶y ra liªn tiÕp trong kho¶ng thêi gian ng¾n lµm
thêi gian cho hÖ thèng kh«ng thÓ phôc håi gi÷a kho¶ng thêi gian ®ã.
TËp trung theo C¸c x¸o trén chång chÐo trong kh«ng gian/x¶y ra rÊt gÇn nhau
kh«ng gian mµ c¸c t¸c ®éng cña chóng kh«ng thÓ tiªu tan gi÷a c¸c kho¶ng
trèng.
GÆm nhÊm C¸c x¸o trén sinh ra c¸c t¸c ®éng do nh÷ng thay ®æi nhá, nghÜa
lµ c¸c t¸c ®éng t¨ng thªm.
CEA lµ mét kiÓu ®¸nh gi¸ nh»m x¸c ®Þnh c¸c hËu qu¶ cña nhiÒu h¬n mét t¸c ®éng cña
mét sù ph¸t triÓn ®¬n lÎ. CEA còng h÷u Ých trong viÖc ®¸nh gi¸ mèi t−¬ng t¸c cña c¸c
t¸c ®éng cña mét dù ¸n/ph¸t triÓn nµy víi c¸c t¸c ®éng cña c¸c dù ¸n/ph¸t triÓn kh¸c
x¶y ra trong cïng mét vïng hoÆc mét hÖ sinh th¸i.
CEA liªn quan ®Õn viÖc dù ®o¸n vµ ®¸nh gi¸ c¸c t¸c ®éng hiÖn t¹i, qu¸ khø vµ gÇn nh−
ch¾c sÏ ch¾n x¶y ra trong t−¬ng lai ®Õn m«i tr−êng do nh÷ng sù x¸o trén tËp trung
trong kh«ng gian/thêi gian, t−¬ng hç, gi¸n tiÕp, hoÆc x¶y ra 'tõ tõ". Sù tËp trung trong
kh«ng gian vµ thêi gian ®· ®−îc ®Ò cËp ë trªn. HiÖp lùc lµ h×nh thøc kh¸c cña nh÷ng
x¸o trén x¶y ra trªn cïng mét khu vùc, t¸c ®éng qua l¹i sinh ra c¸c t¸c ®éng kh¸c c¶ vÒ
sè l−îng còng nh− chÊt l−îng tíi m«i tr−êng. C¸c t¸c ®éng luü tÝch còng cã thÓ x¶y ra
ë c¸c thêi ®iÓm kh¸c nhau hoÆc c¸ch xa t¸c ®éng ban ®Çu, hoÆc theo c¸ch phøc t¹p
h¬n, ®−îc gäi lµ nh÷ng t¸c ®éng gi¸n tiÕp. Cuèi cïng, "tõ tõ" ®Ò cËp tíi nh÷ng thay ®æi
nhá tõ nhiÒu ho¹t ®éng phøc t¹p t−¬ng tù.
Ngoµi ra, CEA cßn ®−îc dïng ®Ó:
• §¸nh gi¸ c¸c t¸c ®éng x¶y ra trªn vïng réng cã thÓ v−ît qua biªn giíi ph¸p lý.
• §¸nh gi¸ c¸c t¸c ®éng l©u dµi.
• Quan t©m ®Õn nh÷ng t¸c ®éng lªn c¸c VEC do sù t−¬ng t¸c víi nh÷ng ho¹t ®éng
kh¸c, vµ kh«ng chØ rµ so¸t c¸c t¸c ®éng cña dù ¸n ®¬n lÎ.
Uû héi s«ng Mª C«ng – Ch−¬ng tr×nh M«i tr−êng G-4
§¸nh gi¸ t¸c ®éng luü tÝch
• Bao gåm c¶ nh÷ng ho¹t ®éng trong qu¸ khø, hiÖn t¹i vµ cã thÓ dù ®o¸n ®−îc mét
c¸ch hîp lý trong t−¬ng lai.
• §¸nh gi¸ c¸c t¸c ®éng trªn qui m« lín, kh«ng chØ xem xÐt c¸c ¶nh h−ëng t¹i chç,
trùc tiÕp.
Nh÷ng m« t¶ vÒ CEA tËp trung vµo qu¸ tr×nh x¸c ®Þnh vµ ®Þnh l−îng c¸c t¸c ®éng luü
tÝch, vµ quan t©m phï hîp ®Õn viÖc ®¸nh gi¸ tÇm quan träng cña c¸c t¸c ®éng. Qu¶n lý
m«i tr−êng theo kh«ng gian vµ thêi gian x¸c ®Þnh còng lµ mét thµnh phÇn quan träng
cña CEA. Môc tiªu cao h¬n cña CEA lµ x©y dùng c¸c chiÕn l−îc qu¶n lý c¸c t¸c ®éng
luü tÝch phï hîp. Ngoµi ra, c¸c môc tiªu kÕt hîp cña CEA vµ viÖc lËp kÕ ho¹ch qu¶n lý
tµi nguyªn lµ ®−a ra c¸c ph©n tÝch vÊn ®Ò mét c¸ch logic, mang tÝnh khoa häc vµ kÞp
thêi; gióp c¸c tæ chøc chÝnh phñ cïng nhau ph¸t triÓn mét kÕ ho¹ch qu¶n lý tæng thÓ;
x©y dùng c¸c kÕ ho¹ch tæng thÓ cho viÖc duy tr× vµ cñng cè c¸c loµi vµ m«i tr−êng
sèng cña hÖ sinh th¸i ®−îc nghiªn cøu.
CEA hiÖn t¹i ®−îc ghi râ ë trong luËt EIA cña mét sè n−íc, bao gåm: óc, Canada,
New Zealand vµ Mü. Ph¸p luËt, qui chÕ/hoÆc c¸c h−íng dÉn cña c¸c quèc gia qui ®Þnh
trùc tiÕp vÒ CEA, hoÆc qui ®Þnh CEA cÇn ®−îc xem xÐt trong qui tr×nh EIA.
TiÒn ®Ò c¬ b¶n lµ CEA cÇn ®−îc xem lµ mét phÇn trong qui tr×nh EIA cho mét dù ¸n
hoÆc ho¹t ®éng ®Ò xuÊt, chø kh«ng ph¶i lµ mét nghiªn cøu hoÆc ®¸nh gi¸ ®¬n lÎ.
BiÓu 1 C¸c thuËt ng÷ phæ biÕn trong ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr−êng luü tÝch
C¸c t¸c ®éng t¨ng Sù x¸o trén tù nhiªn lÆp ®i lÆp l¹i lÊn ¸t kh¶ n¨ng hÊp thô sù x¸o
thªm trén cña hÖ sinh th¸i.
C¸c t¸c ®éng gi¸n C¸c x¸o trén khëi ®Çu mét chuçi c¸c sù kiÖn sinh ra c¸c t¸c
tiÕp ®éng trÔ theo thêi gian vµ kh«ng gian tõ x¸o ®éng gèc.
C¸c t¸c ®éng hiÖp Sù t−¬ng t¸c cña c¸c lo¹i x¸o trén kh¸c nhau sinh ra c¸c t¸c
lùc ®éng cã chÊt vµ l−îng kh¸c víi c¸c x¸o trén ban ®Çu. Tæng phèi
hîp c¸c t¸c ®éng th−êng bÊt lîi h¬n tæng céng c¸c t¸c ®éng
riªng lÎ.
TËp trung theo thêi C¸c x¸o trén x¶y ra qu¸ tËp trung vµ liªn tôc nªn hÖ sinh th¸i
gian kh«ng thÓ phôc håi trong kho¶ng thêi gian gi÷a 2 x¸o trén.
TËp trung theo thêi C¸c x¸o trén chång chÐo trong kh«ng gian vµ/hoÆc qu¸ gÇn
gian nhau dÉn ®Õn c¸c t¸c ®éng cña chóng kh«ng thÓ tiªu t¸n ®−îc
trong kho¶ng kh«ng gi÷a 2 x¸o trén.
Tõ biÕn C¸c x¸o trén sinh ra c¸c t¸c ®éng thay ®æi chËm, tøc lµ c¸c t¸c
®éng t¨ng dÇn.
C¸c lo¹i t¸c ®éng luü tÝch
C¸c t¸c ®éng luü tÝch cã thÓ do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau vµ cã thÓ ®−îc biÓu lé ë
c¶ tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ kinh tÕ - x· héi. H×nh 2 minh ho¹ tÇm quan träng cña tÝch
Uû héi s«ng Mª C«ng – Ch−¬ng tr×nh M«i tr−êng G-5
§¸nh gi¸ t¸c ®éng luü tÝch
tô c¸c t¸c ®éng m«i tr−êng, c¶ t¸c ®éng míi vµ t¸c ®éng t−¬ng hç. VÝ dô con ®−êng
tÝch tô thø hai cã thÓ bao gåm c¸c ¶nh h−ëng sinh häc cña c¸c ho¸ chÊt ®Õn c¸c thùc
thÓ h÷u c¬ trong chuçi thøc ¨n cña sinh vËt c¹n hoÆc sinh vËt thuû sinh.
Ngoµi ra, t¸c ®éng luü tÝch cã thÓ ®−îc ph©n lo¹i nh− sau:
• Qu¸ tr×nh tÝch tô: sù luü tÝch lÆp l¹i cña mét ¶nh h−ëng t−¬ng tù ( a + a + a + a...).
• Qu¸ tr×nh t−¬ng t¸c: dÉn ®Õn mét t¸c ®éng ®¸ng kÓ (a + b + c + n ...).
• C¸c t¸c ®éng tuÇn tù.
• C¸c t¸c ®éng t−¬ng hç.
• C¸c t¸c ®éng v−ît ng−ìng g©y hËu qu¶ lµ ' bïng næ t¸c ®éng'
• 'C¸c t¸c ®éng bÊt ngê' bÊt b×nh th−êng.
• C¸c t¸c ®éng bïng næ do qu¸ tr×nh ph¶n håi ('t−¬ng ph¶n' - ph¶n håi cã xu h−íng
t¨ng c−êng hoÆc 'c¶i thiÖn' - ph¶n håi cã xu h−íng gi¶m bít).
Tiªu tan chËm Sù më réng C¸c ¶nh h−ëng Tiªu tan chËm
(bæ sung) (t−¬ng t¸c) phøc t¹p (bæ (bæ sung)
1. C¸c bæ sung liªn tôc 2. C¸c ¶nh h−ëng kÕt hîp liªn quan tíi
tõ mét qu¸ tr×nh hai hoÆc nhiÒu qu¸ tr×nh
C¸c con ®−êng g©y ra
c¸c t¸c ®éng luü tÝch
H×nh 2. C¸c con ®−êng c¬ b¶n g©y ra c¸c t¸c ®éng luü tÝch
Uû héi s«ng Mª C«ng – Ch−¬ng tr×nh M«i tr−êng G-6
§¸nh gi¸ t¸c ®éng luü tÝch
Bµi 02 - ThÝ dô vÒ c¸c t¸c ®éng luü tÝch ®Õn c¸ håi ë s«ng
Columbia
Mét vµi vÊn ®Ò m«i tr−êng ®ang ®−îc quan t©m
trªn thÕ giíi chØ ra r»ng c¸c t¸c ®éng cña c¸c ho¹t
®éng ph¸t triÓn cã thÓ tÝch luü l¹i vµ biÕn thµnh
nh÷ng vÊn ®Ò míi kh«ng ®−îc mong muèn. Tr¸i
®Êt ®ang nãng lªn vµ sù ®a d¹ng sinh häc ®ang
mÊt dÇn ®i trªn ph¹m vi toµn cÇu do sö dông ®Êt
thay ®æi lµ minh chøng cô thÓ cho c¸c t¸c ®éng
do ho¹t ®éng ph¸t triÓn cña con ng−êi trong c¸c
thËp kû qua lªn nhiÒu hÖ sinh th¸i. C¸c t¸c ®éng
luü tÝch còng cã thÓ ®−îc t×m thÊy ë qui m« nhá
h¬n, ë møc ®é dù ¸n riªng biÖt. §Ó minh ho¹ mét
sè th¸ch thøc trong viÖc x¸c ®Þnh, nghiªn cøu vµ
qu¶n lý mét sè c¸c vÊn ®Ò t¸c ®éng luü tÝch,
chóng t«i sÏ ®−a ra mét thÝ dô cô thÓ vÒ c¸ch thøc mµ nhiÒu t¸c ®éng cña mét sè dù ¸n
kÕt hîp l¹i trong mét th¸ch thøc vÒ viÖc ®¸nh gi¸ t¸c ®éng luü tÝch liªn quan ®Õn nhiÒu
khÝa c¹nh ph¸p lý.
Chóng ta sÏ tËp trung vµo l−u vùc s«ng Columbia ë miÒn T©y B¾c n−íc Mü. NhiÒu vÊn
®Ò t¸c ®éng luü tÝch ®−îc xem xÐt xung quanh viÖc khai th¸c tiÒm n¨ng c¸c s«ng lín
®Ó s¶n xuÊt ®iÖn n¨ng, n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp. Bëi v× c¸c hÖ thèng n−íc ngät
®−îc liªn kÕt víi nhau th«ng qua chu tr×nh thuû v¨n, ®èi víi mét hÖ thèng cÊu tróc ®¬n
gi¶n viÖc x¸c ®Þnh nguån vµ hËu qu¶ cña c¸c t¸c ®éng cã thÓ ®¬n gi¶n h¬n (gièng nh−
c¸c t¸c ®éng kh«ng khÝ). Tuy nhiªn, viÖc gi¶i quyÕt c¸c t¸c ®éng nµy còng rÊt khã
kh¨n bëi gi¸ trÞ cao ®−îc ®Æt lªn trªn c¸c quyÒn liªn quan ®Õn n−íc vµ sù phøc t¹p cña
c¸c khu«n khæ ph¸p lý xung quanh viÖc qu¶n lý nguån n−íc.
S«ng Columbia lµ vÝ dô thÝch hîp ®Ó cho c¸c quèc gia ven s«ng cña l−u vùc s«ng Mª
C«ng tham kh¶o. NghÒ c¸ truyÒn thèng cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao ®· bÞ t¸c ®éng nghiªm
träng bëi mét sè lín c¸c ®Ëp ®−îc x©y dùng däc theo s«ng Columbia vµ rÊt nhiÒu s«ng
nh¸nh cña nã. C¸ håi lµ mét thµnh phÇn chÝnh cña hÖ sinh th¸i vµ tæ chøc x· héi cña
vïng T©y b¾c Th¸i B×nh D−¬ng, nh−ng ®· bÞ tµn ph¸ bëi c¸c t¸c ®éng luü tÝch cña sù
ph¸t triÓn thuû ®iÖn kÐo dµi h¬n 100 n¨m qua. C¸c bµi häc ®−îc rót ra tõ s«ng
Columbia cã thÓ gióp cho c¸c nhµ qu¶n lý m«i tr−êng ë l−u vùc s«ng Mª C«ng cè g¾ng
tr¸nh x¶y ra c¸c t¸c ®éng kh«ng mong muèn t−¬ng tù ë l−u vùc s«ng Mª C«ng.
Ph¹m vi vÊn ®Ò
TÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng ®em l¹i lîi Ých kinh tÕ dùa trªn tµi nguyªn, dï lµ trùc tiÕp (vÝ dô
cung cÊp n−íc s¹ch, ®¸nh c¸, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, khai th¸c gç, dÇu löa) hay gi¸n
tiÕp (®iÖn n¨ng, giao th«ng, ph¸t triÓn c«ng nghiÖp) ®Òu g©y ra c¸c t¸c ®éng phøc t¹p
®Õn hÖ hÖ sinh th¸i. Sù phøc t¹p nµy do lµ c¸c t¸c ®éng cña ph¸t triÓn th−êng kh«ng
ph¶i tuyÕn tÝnh; sù nèi kÕt gi÷a c¸c kÕt qu¶ cña ho¹t ®éng nµy víi c¸c ho¹t ®éng kh¸c
Uû héi s«ng Mª C«ng – Ch−¬ng tr×nh M«i tr−êng G-7
§¸nh gi¸ t¸c ®éng luü tÝch
kh«ng nhËn diÖn ®−îc, vµ c¸c t¸c ®éng ®¬n lÎ luü tÝch l¹i theo c¸c c¸ch thøc kh«ng dù
®o¸n ®−îc.
HÇu hÕt c¸c qu¸ tr×nh sinh th¸i vµ t−¬ng t¸c gi÷a chóng ®−îc biÕt rÊt ®Õn Ýt. D÷ liÖu
th−a thít vµ c¸c tham sè quan träng kh«ng thÓ ®o ®−îc (vÝ dô: sù tån t¹i cña c¸ ë ®¹i
d−¬ng). Lý thuyÕt còng bÞ h¹n chÕ. C¸c quan tr¾c thùc tÕ rÊt Ýt, sù x¸o trén do con
ng−êi g©y ra th−êng cã qui m« lín vµ kh«ng cã tiÒn lÖ trong lÞch sö tù nhiªn, v× thÕ rÊt
khã biÕt ®−îc sö dông lý thuyÕt nµo ®Ó nghiªn cøu dù ®o¸n c¸c vÊn ®Ò nµy.
Dù b¸o ®ßi hái cho mét thêi gian dµi vµ cho mét ph¹m vi réng. §Ó x¸c ®Þnh c¸c t¸c
®éng ®Õn c¸ håi, ph¹m vi thêi gian tèi thiÓu lµ 5 n¨m hoÆc h¬n n÷a, vµ ph¹m vi kh«ng
gian lµ trªn toµn thÕ giíi. Do ®ã, c¸c kÕt qu¶ kh«ng ®¸p øng ®−îc mong ®îi lµ ®iÒu
b×nh th−êng. C¸c thñ tôc ®¸nh gi¸ t¸c ®éng luü tÝch (CEA) ph¶i ®−îc thiÕt kÕ ®Ó t×m
kiÕm vµ tr¶ lêi c¸c sù kiÖn x¶y ra bÊt ngê hoÆc kh«ng dù ®o¸n ®−îc.
Sè l−îng lín nh÷ng bªn ®Ò xuÊt dù ¸n, c¸c c¬ quan ®iÒu tiÕt vµ c¸c nhãm quan t©m
tham gia vµo vÊn ®Ò t¸c ®éng luü tÝch ®ßi hái ph¶i chó ý ®Õn c¸c quy tr×nh chia xÎ
th«ng tin, ra quyÕt ®Þnh vµ nhÊt trÝ x©y dùng.
B¶n chÊt cña vÊn ®Ò lµ g×?
Quay l¹i viÖc c¸c loµi c¸ håi cña s«ng Columbia ®· bÞ gi¶m tõ 16 triÖu tíi cßn 2 triÖu.
C¸c loµi c¸ b¾t ®Çu ®i vµo con ®−êng diÖt vong tõ nh÷ng n¨m 1920. H×nh 1 chØ ra sù
suy gi¶m nghÒ ®¸nh c¸ håi Chinook trong giai ®o¹n 100 n¨m. §å thÞ chØ ra sù suy
gi¶m vÒ sè l−îng c¸ t−¬ng øng víi sù ph¸t triÓn c¸c ®Ëp thuû ®iÖn.
H×nh 1 Mèi quan hÖ gi÷a sù suy gi¶m c¸ håi Chinook vµ sù gia t¨ng ph¸t triÓn thuû
®iÖn.
Uû héi s«ng Mª C«ng – Ch−¬ng tr×nh M«i tr−êng G-8
§¸nh gi¸ t¸c ®éng luü tÝch
§ã cã ph¶i lµ mét vÊn ®Ò ®¸nh
gi¸ t¸c ®éng luü tÝch kh«ng? Sù ph¸t triÓn cña l−u vùc s«ng
Columbia
§óng, rÊt nhiÒu yÕu tè gãp phÇn vµo
sù suy gi¶m nµy. 1860-1900: Ch©u ¢u kh«ng kiÓm so¸t nghÒ
c¸. N¨m 1890 c¸c nhµ m¸y ®å hép ®−îc
T¹i sao ®©y lµ mét vÊn ®Ò quan x©y dùng trong l−u vùc s«ng Columbia vµ
träng? vïng bê biÓn cña vÞnh, lµ ngµnh c«ng
nghiÖp ®em l¹i mét hµng triÖu ®« la.
Trong vïng bê biÓn Th¸i B×nh
D−¬ng cña B¾c Mü, c¸ håi lµ mét 1900-®Õn nay: T¨ng c−êng qui ®Þnh ph¸p
nguån tµi nguyªn v« cïng quan luËt vÒ nghÒ c¸ ®Ó b¶o vÖ c¸c ®µn c¸. C¸c
träng bëi v×: luËt míi tiÕp tôc ®−îc ban hµnh cho ®Õn
nay, vµ trªn qui m« quèc tÕ (vÝ dô, tho¶
• Chóng lµ mét nguån thøc ¨n thuËn c¸ håi Canada-Mü 1985).
quan träng trong khu vùc, vµ
trªn thÕ giíi. 1902: S¾c luËt Khai hoang ®Êt cña Mü ®·
qui ®Þnh quyÒn vÒ sö dông n−íc cho n«ng
• C¸ håi di c− hµng ngh×n ki-l«- nghiÖp cho c¸c c¸ nh©n së h÷u ®Êt ë l−u
mÐt däc theo c¸c s«ng vµ biÓn, vùc s«ng Columbia.
do ®ã chóng lµ mét yÕu tè chØ
thÞ tèt cho t×nh tr¹ng m«i tr−êng 1902 - 1950s: ChuyÓn ®æi trªn qui m« lín
t¹i c¸c m«i tr−êng sinh sèng cña ®Êt trang tr¹i vµ ®Êt rõng thµnh ®Êt c¸nh
chóng. n«ng nghiÖp cã t−íi.
• NÒn t¶ng v¨n ho¸ v÷ng ch¾c tån 1935-1986: X©y dùng c¸c ®Ëp thuû ®iÖn
t¹i gi÷a con ng−êi vµ c¸ håi. míi (tæng sè lµ 28). H¬n 60 ®Ëp vµ c¸c kÕt
cÊu c«ng tr×nh bæ sung ®· ®−îc x©y dùng
• Qu¶n lý c¸ håi lµ mét vÊn ®Ò ®Ó kiÓm so¸t lò vµ ®iÒu tiÕt dßng ch¶y.
chÝnh trÞ nh¹y c¶m mang tÝnh
khu vùc vµ quèc tÕ. 1968-1982: T¨ng 50% c«ng suÊt ph¸t ®iÖn
b»ng c¸ch l¾p ®Æt thªm c¸c turbine cho c¸c
T¹i sao l¹i nghiªn cøu vÊn ®Ò ®Ëp s½n cã.
nµy?
1980: S¾c luËt vÒ N¨ng l−îng ®iÖn T©y b¾c
LÞch sö cuéc sèng cña c¸ håi ë s«ng Th¸i b×nh d−¬ng vµ B¶o tån ®−îc th«ng qua
Columbia ®· ®−îc hiÓu biÕt kh¸ râ. ®Ó gi¶m thiÓu c¸c t¸c ®éng cã h¹i cña viÖc
Sù am hiÓu vÒ c¸c t¸c ®éng luü tÝch ph¸t triÓn thuû ®iÖn trªn s«ng Columbia, vµ
t¸c ®éng thÕ nµo ®Õn sè l−îng c¸ håi ®Ó b¶o vÖ vµ c¶i thiÖn sè l−îng c¸c loµi c¸
cã thÓ gióp chóng ta hiÓu biÕt râ h¬n vµ c¸c loµi hoang d· bÞ t¸c ®éng.
vÒ c¸c hÖ thèng kh¸c Ýt ®−îc biÕt
®Õn. 1980-®Õn nay: C¸c nç lùc gi¶m thiÓu c¸c
mÊt m¸t c¸ non vµ c¸ tr−ëng thµnh ®−îc
L−u vùc s«ng Columbia tiÕn hµnh víi mét chi phÝ hµng n¨m lµ 100
triÖu USD.
- lÞch sö tãm t¾t
1992: Snake River chinook trë thµnh loµi
S«ng Columbia lµ s«ng lín thø 4 ë c¸ håi ®Çu tiªn ®−îc ghi vµo S¾c luËt vÒ c¸c
B¾c Mü, vµ cã chiÒu dµi 1900 km loµi bÞ ®e do¹.
ch¶y qua qua 2 quèc gia (Canada vµ
Uû héi s«ng Mª C«ng – Ch−¬ng tr×nh M«i tr−êng G-9
§¸nh gi¸ t¸c ®éng luü tÝch
Mü). Ngoµi ra tæng chiÒu dµi c¸c s«ng nh¸nh cña nã lµ vµi ngh×n kil«mÐt. Theo lÞch sö,
s«ng Columbia lµ nguån cung cÊp c¸ håi lín nhÊt ë bê biÓn phÝa T©y cña B¾c Mü. C¸c
nguån tµi nguyªn kh¸c trong l−u vùc s«ng ®· bÞ khai th¸c tr−íc ®©y bao gåm ®éng vËt
hoang d·, gç, vµng, da vµ l«ng thó.
Do kÕt qu¶ cña sù ph¸t triÓn c«ng nghiÖp m¹nh mÏ trong 100 n¨m qua, s«ng Columbia
hiÖn nay cã 19 ®Ëp thuû ®iÖn chÝnh, 9 ®Ëp nhá h¬n vµ h¬n 60 dù ¸n thuû ®iÖn quy m«
nhá, lµm cho s«ng Columbia trë thµnh l−u vùc khai th¸c thuû ®iÖn lín nhÊt thÕ giíi.
Trong l−u vùc s«ng Columbia, ng−êi ta ®· khai th¸c, chuyÓn ®æi mét diÖn tÝch lín ®Êt
sang canh t¸c n«ng nghiÖp víi diÖn tÝch gÇn 1,2 triÖu ha ®Êt canh t¸c ®−îc cÊp n−íc
t−íi tõ s«ng. KÕt qu¶ cña sù ph¸t triÓn nµy lµ tæng diÖn tÝch hÖ sinh th¸i ‘Columbia’
(nh− lµ: cöa s«ng, hå chøa thuû ®iÖn, c¸c vïng ®Êt ven s«ng, c¸c c¸nh rõng vµ c¸c vïng
®Êt t−íi) cÇn qu¶n lý t−¬ng ®−¬ng diÖn tÝch n−íc Ph¸p.
L−u vùc nµy hiÖn lµ n¬i sinh sèng cña sè d©n ®«ng gÊp 100 lÇn møc ban ®Çu cña nã.
C©u hái lµ liÖu nh÷ng sù ph¸t triÓn nµy vµ c¸c ¶nh h−ëng cña nã chóng bÒn v÷ng vÒ
mÆt sinh th¸i (vµ kinh tÕ) hay kh«ng.
C¸c nguyªn t¾c chñ ®¹o ®»ng sau sù ph¸t triÓn hoÆc 'chÕ ngù' lµ t¨ng tèi ®a tØ lÖ hoµn tr¶
kinh tÕ cña tµi nguyªn Columbia. C¸c ho¹t ®éng ph¸t triÓn gãp phÇn t¸c ®éng nguån c¸
håi cã nguån gèc ë s«ng Columbia ®−îc lµm râ trong c¸c phÇn tiÕp theo:
C¸c ®Ëp thuû ®iÖn
RÊt nhiÒu ®Ëp ®· ®−îc x©y dùng tr−íc khi cã c¸c yªu cÇu vÒ ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i
tr−êng (EIA). C¸c t¸c ®éng ®Çu tiªn cña c¸c ®Ëp tíi c¸ håi bao gåm viÖc c¸ håi non bÞ
tuèc bin giÕt chÕt hoÆc c¸ tr−ëng thµnh bÞ m¾c bÉy trªn c¸c tÊm ch¾n g¹ch vì khi chóng
di c− ng−îc trë l¹i (c¸c con sè −íc tÝnh gÇn ®©y cho kÕt qu¶ kho¶ng 5-11 triÖu c¸ håi
tr−ëng thµnh bÞ giÕt chÕt hµng n¨m). Mét sè gièng c¸ ph¶i v−ît qua kho¶ng 8 ®Ëp ®Ó tíi
®−îc vïng sinh s¶n cña chóng. C¸c t¸c ®éng thø cÊp bao gåm lµm ngËp c¸c vïng sinh
s¶n, vµ lµm chËm sù di c− cña c¸ håi th«ng qua viÖc thay ®æi chÕ ®é thuû lùc (®Èy c¸
con vµ c¸ trung niªn tíi chç diÖt vong). C¸c t¸c ®éng thø ba x¶y ra th«ng qua sù gia
t¨ng ph¸t triÓn c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp ®ång thêi víi sù gia t¨ng mËt ®é d©n sè do
kÕt qu¶ cña n¨ng l−îng rÎ.
§« thÞ ho¸/C«ng nghiÖp ho¸
C¸c t¸c ®éng ®Çu tiªn lµ sù suy gi¶m chÊt l−îng n−íc h¹ l−u do bÞ « nhiÔm (vÝ dô nh−
n−íc th¶i cña nhµ m¸y nghiÒn giÊy) vµ gi¶m l−u l−îng dßng ch¶y do lÊy n−íc t−íi. C¸c
t¸c ®éng thø hai lµ thay ®æi nhiÖt ®é vµ båi l¾ng do mÊt th¶m phñ rõng vµ mÊt vïng
sinh s¶n do khai th¸c vµng.
N«ng nghiÖp
C¸c t¸c ®éng ®Çu tiªn lµ sù thiÖt h¹i cña viÖc di c− c¸ non vµ c¸ tr−ëng thµnh do chóng
®i vµo c¸c kªnh t−íi vµ tíi c¸c vïng sinh sèng kh«ng phï hîp. C¸c t¸c ®éng thø hai lµ
gi¶m dßng ch¶y do ®iÒu tiÕt cña hå trong giai ®o¹n c¸ di c−, sù l¾ng ®äng bïn c¸t ë c¸c
vïng sinh s¶n vµ mÊt th¶m phñ rõng.
Uû héi s«ng Mª C«ng – Ch−¬ng tr×nh M«i tr−êng G - 10
§¸nh gi¸ t¸c ®éng luü tÝch
KiÓm so¸t lò lôt
C¸c t¸c ®éng thø cÊp lªn c¸ håi lµ sù gi¶m l−îng dßng ch¶y cÇn thiÕt cho c¸ håi v−ît
qua c¸c ch−íng ng¹i vËt trong mïa xu©n vµ mïa thu, vµ do sù x©m nhËp cña c¸c loµi
ngo¹i lai vµo dßng ch¶y qua c¸c dßng n−íc th¶i.
N¹o vÐt
N¹o vÐt c¸c kªnh giao th«ng thuû g©y nªn nh÷ng t¸c ®éng thø cÊp ®èi víi c¸ håi do sù
mÊt nguån thøc ¨n vµ c¸c b·i sinh s¶n ë c¸c vïng cöa s«ng mïa mì cña l−u vùc.
Gi¶i trÝ
C¸c t¸c ®éng s¬ cÊp cña ho¹t ®éng gi¶i trÝ lµ sù mÊt m¸t cña c¸c vïng nu«i trång do
x©y dùng c¸c khu nhµ nghØ hÌ vµ ®¸nh b¾t c¸c loµi ®ang bÞ tuyÖt chñng.
Thuû s¶n
C¸c t¸c ®éng s¬ cÊp cña viÖc ®¸nh b¾t c¸ lµ gi¶m l−îng c¸ tr−ëng thµnh trë l¹i (®Æc biÖt
®èi víi c¸c loµi ®ang bÞ tuyÖt chñng) qua c¸c vÞnh th−¬ng m¹i. §¸nh b¾t c¸ ë ®¹i d−¬ng
rÊt khã kiÓm so¸t.
C¸c t¸c ®éng luü tÝch do sù ph¸t triÓn
C¸c ho¹t ®éng ph¸t triÓn hµnh ®ång ®−îc m« t¶ ë trªn ®· t¸c ®éng nghiªm träng tíi sè
l−îng c¸ håi ë s«ng Columbia. Mçi ph¸t triÓn míi l¹i khuyÕn khÝch c¸c ph¸t triÓn bæ
sung, vµ mçi ph¸t triÓn riªng biÖt t¹o nªn nhiÒu h¬n mét lo¹i t¸c ®éng. RÊt nhiÒu t¸c
®éng rÊt khã ®Þnh l−îng ®−îc. HËu qu¶ chÝnh cña c¸c t¸c ®éng nµy lµ phÇn th−îng l−u
cña l−u vùc ®· bÞ c¸c ®Ëp ng¨n l¹i, trong khi c¸c vïng sinh s¶n ë h¹ l−u hÇu nh− bÞ ph¸
huû do sù l¾ng ®äng bïn c¸t, gi¶m l−u l−îng dßng ch¶y hoÆc nhiÖt ®é cao (nh− ®−îc
m« t¶ ë h×nh 2). Tû lÖ tö vong c¸ di c− rÊt biÕn ®éng lín, phô thuéc vµo khÝ hËu vµ c¸c
chu kú phong phó cña c¸ håi. C¸c t¸c ®éng cô thÓ vµ hËu qu¶ cña c¸c t¸c ®éng ®èi víi
c¸ håi trong suèt thêi gian sinh sèng trong m«i tr−êng n−íc ngät vµ m«i tr−êng ®¹i
d−¬ng ®−îc m« t¶ ë c¸c phÇn sau:
Uû héi s«ng Mª C«ng – Ch−¬ng tr×nh M«i tr−êng G - 11
§¸nh gi¸ t¸c ®éng luü tÝch
N−íc
MÊt c¸ håi
non ë h¹ l−u
Gi¶m l−îng dßng ch¶y.
§éng vËt ¨n thÞt.
T−íi
Tua bin
L¾ng ®äng bïn
Gi¶m l−îng dßng ch¶y Trµn x¶ lò
T−íi
§éng vËt ¨n thÞt
Thu ho¹ch
¤ nhiÔm
Trµn x¶ lò
MÊt c¸ håi ¤ nhiÔm
lín ë th−îng Thu ho¹ch
H×nh 2 C¸c t¸c ®éng luü tÝch cña ph¸t triÓn lªn c¸ håi
C¸c t¸c ®éng luü tÝch ë m«i tr−êng n−íc ngät
C¸c t¸c ®éng tíi viÖc di c− ng−îc dßng (sù quay trë l¹i cña c¸ tr−ëng thµnh, giai ®o¹n
sinh s¶n) bao gåm:
• §¸nh b¾t c¸ ë vïng cöa s«ng cã thÓ g©y tæn th−¬ng ®Õn ®µn c¸.
• « nhiÔm lµm suy tho¸i/m«i tr−êng sinh s¶n vµ nu«i d−ìng ë vïng h¹ l−u.
• N¹o vÐt vµ c¸c c¬ së c«ng nghiÖp lµm mÊt m«i tr−êng sinh sèng.
• C¸c mÊt m¸t do sù qu¸ b·o hoµ c¸c khÝ tõ c¸c ®Ëp trµn.
• C¸c mÊt m¸t do c¸c ®Ëp vµ kÕt cÊu kh«ng thÓ v−ît qua (phô thuéc vµo møc n−íc).
• C¸c mÊt m¸t do ®¸nh c¸ ë hå chøa t¹i c¸c vïng lßng hå.
T¨ng kh¶ n¨ng trë thµnh måi cña c¸c loµi kh¸c. C¸c t¸c ®éng tíi sù di c− xu«i dßng
(trøng, giai ®o¹n c¸ håi non), bao gåm:
Uû héi s«ng Mª C«ng – Ch−¬ng tr×nh M«i tr−êng G - 12
§¸nh gi¸ t¸c ®éng luü tÝch
• LÊy n−íc t−íi vµ ph¸t ®iÖn lµm cho c¸c b·i sinh s¶n bÞ c¹n næi lªn mÆt n−íc vµ c¸
håi con bÞ mÊt ®i trong c¸c kªnh t−íi.
• Thay ®æi chÕ ®é dßng ch¶y (gi¶m dßng ch¶y mïa xu©n) g©y kÐo dµi thêi gian c− tró
cña c¸ håi con, t¨ng kh¶ n¨ng bÞ trë thµnh måi vµ bÞ ¨n thÞt.
• Gi¶m ®é ®ôc cña n−íc t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c loµi s¨n måi dÔ ph¸t hiÖn.
• BÞ chÕt trong c¸c tuèc bin (tíi 30% c¸ håi non t¹i mçi ®Ëp) vµ c¸c bÉy g¹ch vì.
• C¸ bÞ chÕt ë c¸c ®Ëp trµn do n−íc qu¸ b·o hoµ c¸c khÝ vµ bÞ sèc vÒ nhiÖt ®é.
• C¸c mÊt m¸t do « nhiÔm c«ng nghiÖp.
C¸c t¸c ®éng luü tÝch ë §¹i d−¬ng
C¸ håi ®ßi hái m«i tr−êng sèng trªn mét ph¹m vi kh«ng gian réng lín h¬n nhiÒu l−u
vùc s«ng Columbia. M«i tr−êng sèng cña chóng më réng rÊt xa so víi ph¹m vi c¸c con
s«ng tíi tËn B¾c Th¸i B×nh D−¬ng, biÓn NhËt b¶n vµ Bª Ring. Thêi gian c¸ håi sèng ë
®¹i d−¬ng (2 - 4n¨m) nhiÒu h¬n thêi gian chóng sèng ë s«ng (vµi th¸ng tíi 1 n¨m).
Trong kh«ng gian réng lín vµ thêi gian dµi nh− vËy, c¸c t¸c ®éng tõ c¸c ho¹t ®éng ph¸t
triÓn cña con ng−êi ë L−u vùc s«ng Columbia dï m¹nh hay yÕu sÏ t−¬ng t¸c víi víi
c¸c nh©n tè kh¸c (viÖc qu¶n lý ®¸nh b¾t c¸ quèc tÕ vµ c¬ chÕ khÝ hËu). Mét sè nh©n tè
cã thÓ v−ît ra tÇm kiÓm so¸t cña c¸c chÝnh phñ, vµ c¸c t¸c ®éng cña c¸c nh©n tè nµy
lªn tµi nguyªn cã thÓ cÇn nhiÒu n¨m hay nhiÒu thËp kû ®Ó hiÓu ®−îc.
§¸nh b¾t ë ®¹i d−¬ng
PhÇn lín giai ®o¹n tõ 2-4 n¨m sèng ë ®¹i d−¬ng, c¸ håi s«ng Columbia lµ ®èi t−îng rÊt
Ýt ®−îc hiÓu biÕt vµ hÇu nh− kh«ng kiÓm so¸t ®−îc viÖc ®¸nh b¾t c¸ ë ®¹i d−¬ng (®¸nh
b¾t b»ng l−íi quÐt). Chóng ta kh«ng biÕt ®−îc s¶n l−îng ®¸nh b¾t c¸ håi ë ®¹i d−¬ng
cña ngµnh c«ng nghiÖp c¸ lµ bao nhiªu, v× ®©y lµ th«ng tin nh¹y c¶m vÒ chÝnh trÞ vµ
khã thu thËp.
Khi c¸ håi b¾t ®Çu di c− trë l¹i s«ng, chóng chÝnh lµ ®èi t−îng cña ngµnh ®¸nh c¸
th−¬ng m¹i gÇn bê vµ xa bê cña nh÷ng c− d©n ë c¶ Canada vµ Mü. ViÖc ®¸nh b¾t c¸
håi ë s«ng Columbia diÔn ra nhiÒu nhÊt ë ngoµi bê biÓn cña Alaska vµ British
Columbia. ViÖc ®¸nh b¾t c¸ håi ®· ®−îc ®iÒu chØnh bëi HiÖp −íc c¸ håi quèc tÕ 1985,
nh−ng tõ n¨m 1994, tÊt c¶ c¸c n−íc ®· x©m ph¹m tíi c¸c ®iÒu lÖ cña hiÖp −íc.
Chu tr×nh khÝ hËu vµ n¨ng suÊt ®¹i d−¬ng
Tõ n¨m 1990, th«ng qua ph©n tÝch c¸c chuçi sè liÖu khÝ hËu dµi h¹n ®· b¾t ®Çu kh¸m
ph¸ ra chu kú 20 n¨m cña nhiÖt ®é ®¹i d−¬ng (8-11 n¨m cña n−íc Êm, 8-11 n¨m cña
n−íc m¸t) ®iÒu nµy t¸c ®éng tíi c¸ håi ë s«ng Columbia. C¸c t¸c ®éng theo xu h−íng
nµy ®· lµm thay ®æi n¨ng suÊt c¸ håi (n−íc Êm th−êng cho n¨ng suÊt cao h¬n n−íc
m¸t) vµ lµm thay ®æi sù ph©n bè cña nh÷ng ®éng vËt s¨n måi (trong nh÷ng n¨m nãng
h¬n c¸ thu di chuyÓn nhiÒu h¬n vÒ phÝa b¾c, chóng s¨n måi chñ yÕu lµ c¸ håi con). C¸c
t¸c ®éng nµy n»m xa ngoµi kh¶ n¨ng dù ®o¸n vµ qu¶n lý cña con ng−êi, vµ t¸c ®éng
cña chóng lªn mËt ®é c¸ håi rÊt khã x¸c ®Þnh. Chóng cã thÓ g©y ra mét t¸c ®éng lín tíi
Uû héi s«ng Mª C«ng – Ch−¬ng tr×nh M«i tr−êng G - 13
§¸nh gi¸ t¸c ®éng luü tÝch
hiÖu qu¶ cña viÖc gi¸m s¸t sù di c− (n¬i ñ trøng, di chuyÓn cña c¸ håi non) hiÖn t¹i ë
s«ng Columbia.
Tæng kÕt c¸c nh©n tè ®ãng gãp vµo sù suy gi¶m c¸ håi.
C¸c nh©n tè gãp phÇn vµo sù suy gi¶m cña c¸ håi ë s«ng Columbia lµ rÊt ®a d¹ng (ph¸t
sinh tõ rÊt nhiÒu nguån) vµ kÕt nèi chÆt chÏ víi nhau.
C¸c nh©n tè trùc tiÕp
C¸c nh©n tè nµy bao gåm nh÷ng mÊt m¸t do sù quay trë l¹i c¸c ®Ëp cña c¸ håi con vµ
tr−ëng thµnh, suy gi¶m m«i tr−êng sèng, ¸p lùc ®¸nh b¾t, vµ c¸c loµi s¨n måi còng rÊt
phong phó vµ sù ph©n bè cña chóng còng thay ®æi do c¸c biÕn ®æi sinh th¸i vµ c¸c ho¹t
®éng cña con ng−êi.
C¸c nh©n tè gi¸n tiÕp
C¸c nh©n tè nµy bao gåm sù thay ®æi bÊt lîi chÕ ®é dßng ch¶y t¸c ®éng tíi thêi gian vµ
tû lÖ di chuyÓn cña c¸ håi vµ kh¶ n¨ng v−ît qua ch−íng ng¹i vËt trªn s«ng cña chóng.
C¸c sù thay ®æi vÒ nhiÖt ®é cña ®¹i d−¬ng vµ c¸c chu kú dßng ch¶y cã thÓ gi¸n tiÕp t¸c
®éng tíi n¨ng suÊt vµ tû lÖ chÕt cña c¸ håi.
Nh×n chung, c¸c nh©n tè nµy t¸c ®éng qua l¹i vµ g©y ra mét t¸c ®éng luü tÝch lªn c¸
håi. Kh«ng thÓ lo¹i bá mét yÕu tè vµ xem xÐt trùc tiÕp viÖc gi¶m t¸c ®éng t−¬ng øng.
Sè l−îng, c−êng ®é vµ c¸c t¸c ®éng m«i tr−êng cña nh÷ng nh©n tè nµy t¸c ®éng qua l¹i
vµ kh«ng xuÊt hiÖn ra cho c¸c nhµ qu¶n lý m«i tr−êng vµ nghÒ c¸ thÊy. Mét thùc tÕ
hiÓn nhiªn gÇn ®©y lµ sè l−îng c¸ håi kh«ng thÓ tiÕp tôc thÝch nghi víi sù thay ®æi cña
m«i tr−êng do c¸c ho¹t ®éng ph¸t triÓn g©y ra.
§o l−êng c¸c t¸c ®éng lªn c¸ håi s«ng Columbia
CÇn thiÕt cã nhiÒu lo¹i d÷ liÖu ®Ó lµm s¸ng tá mét vÊn ®Ò t¸c ®éng luü tÝch phøc t¹p. Ba
khã kh¨n chÝnh cho viÖc quan tr¾c c¸c t¸c ®éng luü tÝch lµ: (i) quyÕt ®Þnh ®o ®¹c c¸i g×
(c¸c chØ sè cã kh¶ n¨ng x¸c ®Þnh c¸c nguyªn nh©n rÊt ®a d¹ng); (ii) ®o ®¹c vµo thêi
®iÓm thÝch hîp (®−a ra c¸c d÷ liÖu c¬ b¶n cÇn ®o ®¹c); (iii) x¸c ®Þnh c¸c ¶nh h−ëng cña
c¸c sai sè trong ®o ®¹c. §èi víi vÊn ®Ò c¸ håi s«ng Columbia, sù phong phó cña c¸ håi
lµ chØ sè chÝnh, nh−ng kh«ng mét ph−¬ng ph¸p hoÆc mét nguån d÷ liÖu ®¬n lÎ nµo cã
thÓ x©y dùng ®−îc tÊt c¶ c¸c xu h−íng vµ c¸c nh©n tè t¸c ®éng lªn sè l−îng c¸ håi.
Bèn lo¹i d÷ liÖu chÝnh ®−îc sö dông trong viÖc quan tr¾c c¸ håi s«ng Columbia lµ:
1. Sè liÖu vÒ ®¸nh b¾t, bao gåm nhËt ký hµng h¶i c¸c thuyÒn ®¸nh c¸, ghi chÐp cña c¸c
nhµ m¸y chÕ biÕn c¸, c¸c thèng kª vÒ sè l−îng ®¸nh b¾t ®−îc, vµ c¸c kh¶o s¸t vÒ
giá c©u. C¸c h¹n chÕ ®èi víi c¸c d÷ liÖu nµy bao gåm sù cÈu th¶ cã chñ ®Þnh, sù bÞa
®Æt sè l−îng ®¸nh b¾t (th−êng ®Ó trèn thuÕ), kh«ng x¸c ®Þnh ®−îc c¸c loµi, kh«ng
ghi chÐp ®−îc ®¸nh c¸ tr¸i phÐp, ng−êi thùc hiÖn quan tr¾c ®−îc ®µo t¹o kÐm, cã sai
sè kh«ng x¸c ®Þnh ®−îc khi ®¸nh gi¸.
2. §Õm c¸ tr−ëng thµnh di chuyÓn ng−îc dßng qua c¸c ®Ëp bao gåm ®Õm b»ng m¾t,
video hoÆc thiÕt bÞ ®iÖn tö. VÊn ®Ò víi nh÷ng d÷ liÖu nµy lµ viÖc ®Õm lu«n ®−îc b¾t
Uû héi s«ng Mª C«ng – Ch−¬ng tr×nh M«i tr−êng G - 14
§¸nh gi¸ t¸c ®éng luü tÝch
®Çu sau khi x©y dùng xong ®Ëp. C«ng nghÖ ®o ®Õm thay ®æi vµi n¨m mét lÇn, lµm
cho viÖc so s¸nh sè liÖu hiÖn t¹i víi sè liÖu qu¸ khø rÊt khã kh¨n.
3. ¦íc tÝnh l−îng sèng sãt sau khi sinh s¶n, th−êng ®−îc dùa trªn viÖc tÝnh ®Õm c¸
tr−ëng thµnh trong vïng sinh s¶n ë mét giai ®o¹n. C¸c h¹n chÕ bao gåm: kh«ng cã
d÷ liÖu tr−íc n¨m 1950, nhiÒu vïng sinh s¶n kh«ng ®−îc quan tr¾c th−êng xuyªn,
viÖc −íc tÝnh th−êng kh«ng ®−îc tin cËy vµ cã tranh c·i. Mét c¸ch ®Õm kh¸c (®Õm
trøng hoÆc c¸ håi non), nã cã thÓ lµ mét chØ sè chÝnh x¸c h¬n trong t−¬ng lai, vµ tèn
kÐm h¬n lµ −íc tÝnh tû lÖ sèng sãt.
4. Hoµn tr¶ l¹i thÎ ghi tªn vµ ®Þa chØ th−êng ®−îc thùc hiÖn ë n¬i −¬m trøng c¸. Tuy
nhiªn, c¸ nu«i cã thÓ cã c¸c tËp tÝnh kh¸c c¸ hoang d·, lµm phÐp ngo¹i suy bÞ sai.
Sù thµnh c«ng hoÆc thÊt b¹i cña c¸c ch−¬ng tr×nh qu¶n lý vµ gi¶m thiÓu ®−îc ®¸nh gi¸
trªn c¬ së c¸c −íc tÝnh nµy. Tuy thÕ nh÷ng −íc l−îng nµy kh«ng thÓ t¸ch rêi ®−îc sù
¶nh h−ëng cña c¸c t¸c ®éng x¶y ra ë c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau trong lÞch sö ®êi sèng c¸
håi, hoÆc chóng kh«ng thÓ t¸ch ra ngoµi c¸c nh©n tè t¸c ®éng tíi sù sèng sãt cña c¸ ë
c¸c m«i tr−êng n−íc ngät vµ biÓn.
gi¶m thiÓu C¸c t¸c ®éng luü tÝch trªn s«ng Columbia
Chi phÝ cña c¸c biÖn ph¸p gi¶m thiÓu hiÖn nay lªn tíi h¬n 100 triÖu USD hµng n¨m.
C¸c biÖn ph¸p gi¶m thiÓu bao gåm tõ c¸c ®iÒu chØnh vµ c¸c gi¶i ph¸p vÒ c«ng nghÖ ®Õn
c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý hÖ sinh th¸i më réng. C¸c biÖn ph¸p gi¶m thiÓu hiÖn t¹i ®−îc
tæng kÕt tãm t¾t nh− sau:
B¶o vÖ c¸
C¸c nç lùc ®Çu tiªn trong viÖc gi¶m thiÓu c¸c t¸c ®éng ®Õn c¸ håi lµ gi¶m l−îng c¸c
håi con chÕt do c¸c ®Ëp trùc tiÕp g©y ra. C¸c kiÕn nghÞ nµy bao gåm:
• §¸nh b¾t c¸ håi non trong lßng hå vµ khu vùc quanh ®Ëp vµ chuyÓn chóng ®i (−íc
tÝnh ®¹t hiÖu qu¶ kho¶ng tõ 60-80%).
• Bæ sung c¸c ®−êng vßng cho c¸ håi nhá ®i qua, vµ b¶o vÖ c¸ ë c¸c ®Ëp trµn n−íc
b»ng "sù c¶i tiÕn" ®¾t tiÒn vµ thiÕt kÕ l¹i c¸c ®Ëp.
• X©y dùng c¸c l−íi ch¾n ë c¸c kªnh t−íi.
• T¨ng l−îng dßng ch¶y s«ng trong giai ®o¹n c¸ di c−, tæn thÊt do nguyªn nh©n nµy
lµ 40 triÖu USD tæng lîi nhuËn hµng n¨m.
T¨ng s¶n l−îng c¸ b»ng c¸c biÖn ph¸p nh©n t¹o
Tíi n¨m 1990, h¬n 100 vïng −¬m trøng vµ c¸c b·i sinh s¶n ®−îc x©y dùng, chñ yÕu ë
h¹ l−u s«ng. C¸c vïng −¬m trøng míi ®ang ®−îc x©y dùng ë th−îng l−u. Sù tÝch hîp
c¸c vïng −¬m trøng vµo chu tr×nh qu¶n lý lµ mét vÊn ®Ò chÝnh trÞ phøc t¹p vµ c¸c hiÓu
biÕt vÒ bÖnh dÞch vµ sù nh©n gièng, c¸c hËu qu¶ di truyÒn häc ®éc h¹i ®èi víi c¸ hoang
d·, vµ c¸c t¸c ®éng lªn sù suy gi¶m cña c¸c gièng hoang d¹i cßn h¹n chÕ.
Uû héi s«ng Mª C«ng – Ch−¬ng tr×nh M«i tr−êng G - 15
§¸nh gi¸ t¸c ®éng luü tÝch
Phôc håi l¹i m«i tr−êng sèng
§iÒu nµy bao gåm viÖc phôc håi l¹i m«i tr−êng sinh s¶n tù nhiªn b»ng c¸ch më l¹i c¸c
®−êng c¸ ®i ®· bÞ ng¨n chÆn bëi c¸c ho¹t ®éng tr−íc ®©y cña con ng−êi vµ x¸c ®Þnh
65.000 km dßng ch¶y cña "vïng ®−îc b¶o vÖ" n¬i kh«ng ®−îc x©y dùng c¸c dù ¸n thuû
®iÖn nhá. Qu¶n lý cÈn thËn c¸c c¸nh rõng lµm vïng ®Öm ë xung quanh khu vùc sinh
s¶n vµ ng¨n chÆn c¸c dßng r¸c r−ëi ®æ xuèng dßng ch¶y còng ®ang ®−îc thùc hiÖn.
Lo¹i bá c¸c ®Ëp
HiÖn nay ®ang xem xÐt lo¹i bá 4 ®Ëp däc theo s«ng Snake, mét nh¸nh chÝnh cña s«ng
Columbia. Trong khi d−êng nh− nã ®−îc coi lµ mét chiÕn l−îc gi¶m thiÓu tiÕn bé, viÖc
ph¸ bá cña c¸c ®Ëp vµ phôc håi m«i tr−êng sèng ven s«ng ®−îc mét sè nhµ qu¶n lý
m«i tr−êng nh×n nhËn lµ hy väng thùc sù duy nhÊt cho sù tån t¹i l©u dµi cña c¸c quÇn
thÓ c¸ håi.
C¸c th¸ch thøc trong viÖc gi¶m thiÓu c¸c t¸c ®éng luü tÝch phøc t¹p bao gåm chi phÝ,
sù phèi hîp cña c¸c gi¶i ph¸p kh¸c nhau, gi¶i thÝch c¸c biÕn ®éng cña hÖ thèng tù
nhiªn ch−a ®−îc biÕt ®Õn, quan hÖ víi c¸c gi¸ trÞ x· héi ®ang thay ®æi vµ sù hiÓu biÕt
vÒ hÖ sinh th¸i. ViÖc qu¶n lý n¬i −¬m trøng c¸ ë s«ng Columbia minh ho¹ sù phøc t¹p
nµy. ChÝnh s¸ch vÒ n¬i −¬m trøng c¸ lµ vÊn ®Ò phøc t¹p vµ g©y nhiÒu tranh c·i. C¸c b·i
−¬m trøng c¸ tr−íc ®©y ®· ®−îc thiÕt kÕ ®Ó thay thÕ c¸c gièng c¸ ®· mÊt, vµ rÊt khã
qu¶n lý sù lai t¹p c¸c gièng c¸ - còng nh− g©y ra sù gia t¨ng nhãm bÖnh dÞch, biÕn ®æi
gien cña c¸c loµi c¸ hoang d·. C¸c b·i −¬m trøng c¸ ®−îc x©y dùng cho môc ®Ých sö
dông "t¹m thêi", c¸c b·i −¬m trøng ®−îc thiÕt kÕ ®Ó hç trî kh«i phôc c¸c ®µn c¸ ®ang
tån t¹i chø kh«ng ph¶i ®Ó thay thÕ chóng. Tuy nhiªn, viÖc qu¶n lý ®ßi hái ph¶i thay ®æi
c¸c ph−¬ng ph¸p ®¸nh b¾t c¸, ®iÒu nµy cã sù c¶n trë x· héi.
Sù phøc t¹p vÒ thÓ chÕ.
NhiÒu tæ chøc cña chÝnh phñ vµ c¸c nhãm c¸ nh©n quan t©m ®ang tham gia vµo viÖc
qu¶n lý s«ng Columbia. Nhãm tham gia qu¶n lý nµy bao gåm: 11 c¬ quan quèc gia vµ
bang, 13 bé téc b¶n ®Þa, 8 nhµ m¸y thuû ®iÖn vµ rÊt nhiÒu c¸c tæ chøc quan t©m kh¸c.
Vµo cuèi nh÷ng n¨m 1980 vµ ®Çu nh÷ng n¨m 1990, kh«ng khÝ chÝnh trÞ t¹o ®iÒu kiÖn
thuËn lîi cho sù hîp t¸c gi÷a c¸c c¬ quan chÝnh phñ ë l−u vùc s«ng Columbia, nh− viÖc
chia sÎ c¸c sè liÖu vµ th«ng tin vµ sù ph¸t triÓn c¸c chÝnh s¸ch chung. T×nh h×nh hiÖn
nay ®· kh«ng cßn thuËn lîi nh− vËy, lµm cho nh÷ng nç lùc hîp t¸c trong t−¬ng lai trë
nªn khã kh¨n h¬n.
ViÖc x©y dùng sù ®ång lßng lµ cÇn thiÕt ®Ó qu¶n lý vÊn ®Ò t¸c ®éng luü tÝch. C¸c c¬
quan ph¶i cã kh¶ n¨ng x¸c ®Þnh nh÷ng c¸i ®−îc mÊt vµ phèi hîp cho hµnh ®éng chung,
vµ cã kh¶ n¨ng rót ra c¸c bµi häc tõ nh÷ng kÕt qu¶ kh«ng mong ®îi. C¸c hµnh ®éng
söa ch÷a lµ rÊt khã thiÕt kÕ vµ thùc hiÖn bëi v× c©u hái hiÓn nhiªn - Ai sÏ tr¶ tiÒn? Sù
ph¸ huû m«i tr−êng cña c¸c ho¹t ®éng trong qu¸ khø lµ mét "vòng lÇy phÝ tæn"; gi¸ trÞ
cña nguån tµi nguyªn ®· bÞ nh÷ng ng−êi khai khÈn lÊy ®i vµ nh÷ng ng−êi hiÖn nay
kh«ng cã kh¶ n¨ng chi tr¶ c¸c chi phÝ ®Ó kh¾c phôc chóng. Nh− vËy, kh¶ n¨ng phôc håi
c¸c hÖ sinh th¸i bÞ ph¸ huû th−êng kh«ng thùc tÕ, gièng nh− tr−êng hîp c¸ håi cña
s«ng Columbia. Mét sù ®ång t©m nhÊt trÝ gi÷a c¸c tæ chøc chÝnh phñ x¸c ®Þnh tr¸ch
nhiÖm phôc håi lµ cÇn thiÕt ®Ó biÖn hé cho c¸c phÝ tæn.
Uû héi s«ng Mª C«ng – Ch−¬ng tr×nh M«i tr−êng G - 16
§¸nh gi¸ t¸c ®éng luü tÝch
ThiÕt kÕ c¸c chiÕn l−îc hiÖu qu¶ cho ph¸t triÓn bÒn v÷ng cã kÓ ®Õn c¸c t¸c ®éng luü
tÝch ®ßi hái sù quan tr¾c vµ c¸c nç lùc lµm gi¶m thiÓu l©u dµi. Trong tr−êng hîp cña c¸
håi, kho¶ng thêi gian tèi thiÓu cho viÖc ®¸nh gi¸ ¶nh h−ëng cña bÊt kú t¸c ®éng nµo
còng Ýt nhÊt lµ 5 n¨m h¬n hiÖu lùc cña c¸c s¸ng kiÕn chÝnh trÞ. Mét sè gi¶i ph¸p mang
tÝnh c«ng nghÖ vµ chi phÝ cã thÓ ®−îc ®¸nh gi¸. C¸c gi¶i ph¸p kh¸c mang tÝnh thÝ ®iÓm
®ßi hái sù thay ®æi th¸i ®é vµ c¸c mong muèn cña x· héi, viÖc ®¸nh gi¸ chi phÝ trong
tr−êng hîp nµy lµ khã kh¨n. Ph¸t triÓn kh¶ n¨ng häc hái kinh nghiÖm cña c¸c c¬ quan
vµ thiÕt kÕ c¸c chiÕn l−îc gi¶m thiÓu mÒm dÎo dùa trªn c¸c kiÕn thøc míi, ®ßi hái cã
mét quü ®Çu t− dµi h¹n.
Tãm t¾t
Tãm l¹i, hai nh©n tè n»m bªn ngoµi sù kiÓm so¸t cña bÊt kú tæ chøc chÝnh phñ nµo t¹o
nªn c¸c c¬ héi vµ th¸ch thøc trong viÖc thiÕt kÕ c¸c ph−¬ng ph¸p gi¶m thiÓu thÝch hîp
c¸c t¸c ®éng luü tÝch cña s«ng Columbia.
T×nh h×nh kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cña mét vµi thËp kû gÇn ®©y t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho
ho¹t ®éng gi¶m thiÓu. ë Mü, trong suèt nh÷ng n¨m cuèi thËp niªn 70, viÖc ®¶m b¶o
cung cÊp n¨ng l−îng rÎ lµ mét trong nh÷ng −u tiªn chÝnh trÞ cao. Tuy nhiªn, viÖc sö
dông n¨ng l−îng h¹t nh©n ®Ó thay thÕ thuû ®iÖn ®· thÊt b¹i trong ®Çu nh÷ng n¨m 1980.
Nhu cÇu sö dông ®· lµm t¨ng gi¸ c¶ gÇn 700% ë ®Çu nh÷ng n¨m 1980, phÇn lín lµ chi
phÝ cho c¸c nhµ m¸y n¨ng l−îng h¹t nh©n mµ nã kh«ng bao giê ®−îc x©y dùng trªn
thùc tÕ. Nguån thu nhËp nµy ®·, vÉn vµ ®ang ®−îc sö dông ®Ó chi phÝ cho gi¶m thiÓu
c¸c t¸c ®éng cña ph¸t triÓn thuû ®iÖn ®èi víi c¸c tµi nguyªn nh− c¸ håi. Nã ®Æt ra c©u
hái lµ liÖu c¸c chiÕn l−îc t−¬ng tù cho viÖc x©y dùng h−íng tíi qu¶n lý bÒn v÷ng cã
thÓ ®−îc thùc hiÖn trong ®iÒu kiÖn Ýt −u ®·i vÒ kinh tÕ hay kh«ng.
C¸c ho¹t ®éng gi¶m thiÓu hiÖn nay diÔn ra trong giai ®o¹n kh«ng thuËn lîi cña chu kú
®¹i d−¬ng. Tõ cuèi nh÷ng n¨m 1970, chu kú nhiÖt ®é ®¹i d−¬ng ®· kh«ng thuËn lîi cho
cho sù ph¸t triÓn vµ tån t¹i cña c¸ håi. C¸c khã kh¨n cña viÖc ®o l−êng c¸c t¸c ®éng
nµy dÉn ®Õn rÊt tèn kÐm cho c¸c chi phÝ gi¶m thiÓu, g©y ra bÊt lîi cho viÖc thóc ®Èy
c¸c ¸p lùc chÝnh trÞ cho thay ®æi hay h¹n chÕ c¸c ¶nh h−ëng bÊt lîi nµy. C¸c ph−¬ng
ph¸p ®o ®Õm cã thÓ xem lµ kh«ng hiÖu qu¶, v× viÖc −íc tÝnh sè l−îng sèng sãt cã tÝnh
t−¬ng quan kÐm. Tuy nhiªn, trong ®iÒu kiÖn khÝ hËu kh¸c th× ph−¬ng ph¸p ®o ®Õm cã
thÓ cã hiÖu qu¶ cao h¬n. §©y lµ m©u thuÉn c¬ b¶n gi÷a c¸c môc tiªu chÝnh trÞ tr−íc
m¾t, sù kh«ng ch¾c ch¾n vÒ mÆt khoa häc vµ môc tiªu bÒn v÷ng l©u dµi.
Uû héi s«ng Mª C«ng – Ch−¬ng tr×nh M«i tr−êng G - 17
§¸nh gi¸ t¸c ®éng luü tÝch
Bµi 03 - C¸c nguyªn t¾c vµ c¸c b−íc cña CEA
HiÖn nay cã rÊt nhiÒu c¸c ®Þnh nghÜa vÒ c¸c t¸c
®éng luü tÝch (CEA), phÇn lín c¸c cè g¾ng kÕt
hîp CEA vµo quy tr×nh ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i
tr−êng (EIA) ®Òu tËp trung vµo viÖc xem xÐt c¸c
dù ¸n hoÆc ho¹t ®éng ®Ò xuÊt trong mèi liªn hÖ
víi c¸c dù ¸n ®ang ho¹t ®éng. C¸c ®iÒu kiÖn c¬
b¶n ph¶i ®−îc ®Þnh nghÜa mét c¸ch phï hîp vµ
c¸c t¸c ®éng kÕt hîp gi÷a c¸c ho¹t ®éng dù kiÕn
vµ c¸c dù ¸n ®ang tån t¹i ®Õn m«i tr−êng, tµi
nguyªn thiªn nhiªn vµ c¸c hÖ thèng kinh tÕ x·
héi ph¶i x¸c ®Þnh.
ë Mü, t¸m nguyªn t¾c ®· ®−îc v¹ch ra cho CEA.
C¸c nguyªn t¾c nµy ®−îc rót ra tõ ®Þnh nghÜa cña "c¸c ¶nh h−ëng luü tÝch" trong c¸c
®iÒu luËt cña Héi ®ång ChÊt l−îng M«i tr−êng (CEQ), tõ c¸c cuéc ®iÒu tra nh÷ng
ng−êi thùc hiÖn EIA, vµ tõ viÖc ®iÓm l¹i c¸c tµi liÖu ®· ®−îc xuÊt b¶n. C¸c nguyªn t¾c
nµy cã thÓ ®−îc tãm t¾t l¹i nh− sau:
1. C¸c t¸c ®éng luü tÝch g©y ra bëi sù kÕt hîp c¸c ho¹t ®éng trong qu¸ khø, hiÖn t¹i,
vµ ho¹t ®éng dù ®o¸n sÏ x¶y ra trong t−¬ng lai (RFFA).
2. C¸c t¸c ®éng luü tÝch lµ tæng t¸c ®éng cña tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng ®−îc tiÕn hµnh, bao
gåm c¶ c¸c t¸c ®éng trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp lªn mét nguån tµi nguyªn, mét hÖ sinh
th¸i, hay mét céng ®ång con ng−êi, mµ kh«ng kÓ ®Õn ai lµ ng−êi thùc hiÖn c¸c ho¹t
®éng ®ã.
3. C¸c t¸c ®éng luü tÝch cÇn thiÕt ®−îc ph©n tÝch trong mèi quan hÖ víi lo¹i tµi
nguyªn, hÖ sinh th¸i, vµ céng ®ång con ng−êi bÞ ¶nh h−ëng.
4. SÏ lµ kh«ng thùc tÕ nÕu ph©n tÝch c¸c t¸c ®éng luü tÝch cña mét hµnh ®éng trªn
ph¹m vi toµn cÇu. Danh s¸ch cña c¸c t¸c ®éng m«i tr−êng ph¶i tËp trung vµo nh÷ng
¶nh h−ëng thùc sù cã ý nghÜa.
5. C¸c t¸c ®éng luü tÝch ®Õn mét nguån tµi nguyªn, mét hÖ sinh th¸i hay mét céng
®ång con ng−êi cô thÓ hiÕm khi ®ång nhÊt víi c¸c ®−êng biªn giíi chÝnh trÞ hoÆc
hµnh chÝnh.
6. C¸c t¸c ®éng luü tÝch cã thÓ lµ do sù tÝch tô cña c¸c t¸c ®éng t−¬ng tù hoÆc do sù
t¸c ®éng gi÷a c¸c t¸c ®éng kh¸c nhau.
7. C¸c t¸c ®éng luü tÝch cã thÓ kÐo dµi nhiÒu n¨m, v−ît ra ngoµi thêi gian tån t¹i cña
ho¹t ®éng g©y t¸c ®éng.
8. Ph¶i ph©n tÝch tõng tµi nguyªn, hÖ sinh th¸i vµ céng ®ång con ng−êi bÞ ¶nh h−ëng
theo khÝa c¹nh kh¶ n¨ng thÝch nghi víi c¸c t¸c ®éng bæ sung, dùa trªn c¸c th«ng sè
thêi gian vµ kh«ng gian cña b¶n th©n chóng.
Uû héi s«ng Mª C«ng – Ch−¬ng tr×nh M«i tr−êng G - 18
