Đắc nhân tâm phần 13
Quá tắc quy cung
Đắc Nhân Tâm
Nguyễn Hiến Lê dịch
Ph
ần Mười Ba
Quá Tắc Quy Cung
Tôi ở tại một vùng ngoại ô kế cận Nữu Ước. Nhưng gần ngay nhà tôi có Một khu rừng
hoang, cứ mùa xuân tới thì các bụi cây trổ đầy bông trắng, Loài sóc sanh sản trong đó và có
loại cúc dại mọc cao hơn đầu ngựa. Nơi đó kêu là lâm viên. Tôi thích dắt con chó nhỏ của
tôi lại nơi Đó dạo chơi. Con Rex hiền và dễ thương. Vì nơi đó vắng người nên tôi Cho nó
chạy nhảy tự do, không bị xích, cũng không bị đai mõm.
Một hôm tôi gặp một người hiến binh cưỡi ngựa, có vẻ muốn làm oai Lắm. Người ấy
hỏi tôi bằng một giọng xaÜng:
Tại sao để chó chạy như vậy, không có xích, cũng không có đai mõm gì Hết? Không
biết rằng điều đó cấm sao?
Tôi ngọt ngào đáp lại:
Có, tôi biết, Nhưng ở chỗ vắng người này tôi tưởng vô hại.
A thầy tướng! Thầy tướng! Luật pháp không cần biết thầy tướng ra sao Hết. Con vật
đó có thể giết một con sóc hay cắn một đứa nhỏ! Lần Này tôi bỏ qua cho, lần sau tôi bắt
được nữa thì tôi bắt buộc phải Làm biên bản đưa thầy ra tòa".
Tôi Ngoan ngoãn hứa sẽ vâng lời.
Và tôi Giữ lời được... trong vài ngày. Con Rex không chịu đeo đai mõm. Tôi tính Thử
làm càn một lần nữa xem sao. Êm được trong một thời gian. Rồi một Buổi chiều, mới leo
lên ngọn một gò nhỏ, tôi hoảng lên, vì thình lình Thấy tượng trưng của luật pháp nghiêm
khắc là chú hiến binh bữa nọ, Lần này cưỡi ngựa hồng, mà con Rex của tôi chạy thẳng tới
chú ta.
Lần này thì "bị" rồi. Tôi biết vậy. Cho nên không đợi chú ta gọi tôi Lại, tôi vội vàng xin
lỗi trước.
"Dạ, Lần này tôi bị bắt tại trận. Tôi không có gì để chữa lỗi hết. Tuần Trước thầy đã
giao hẹn rồi, hễ bắt gặp lần nữa thì thầy phạt".
Người hiến binh đáp bằng một giọng từ tốn:
Phải... chắc chắn rồi... Nhưng tôi cũng hiểu thầy. Ở chỗ vắng người ai Mà không
muốn thả chó như con chó nhỏ này cho nó tự do chạy một chút.
Dạ, ai cũng muốn như vậy... nhưng dù sao thì cũng là điều cấm.
Ồ;! Con vật nhỏ này mà làm hại ai được?
Dạ, nhưng nó có thể cắn chết các con sóc được!
Thôi thầy, đừng làm lớn chuyện! Bây giờ tôi chỉ cho thầy. Cho con nhỏ Này chạy lại đ
àng xa kia đi, cho khuất mắt tôi... Rồi thì thôi, không Sao hết!
Chú hiến binh đó chỉ là người Như những người khác: muốn tỏ cho người ta thấy sự
quan trọng của mình. Cho nên khi tôi buộc tội tôi rồi thì chú chỉ còn mỗi một cách giữ Lòng
tự trọng là tỏ một thái độ khoan hồng.
Ví thử tôi đã kiếm cách tự bào chữa thì sẽ xảy ra sao? Sẽ tranh biện Và rồi rốt cuộc ra
sao, bạn đã biết. Đằng này, tôi không gây sự gì Hết. Tôi nhận ngay rằng chú ấy hoàn toàn
có lý mà tôi thì hoàn toàn Có lỗi. Tôi vui vẻ và thẳng thắn nhận ngay như vậy. Cho nên câu
chuyện êm thấm. Tôi bênh vực quan điểm của chú ấy thì tất chú ấy bênh vực Quan điểm
của tôi. Thành thử lần trước chú ấy dọa phạt tôi, mà lần Này thật là tử tế với tôi.
Khi chúng Ta biết rằng chúng ta đáng bị phạt, thì can đảm nhận lỗi trước ngay đi,
Chẳng hơn ư? Mình tự khiển trách mình chẳng hơn để người khác mắng mình ư?
Vậy biết trước người khác thế Nào cũng nói những lời khó chịu với mình, thì mình tự
đem lời đó trách Mình đi, và người ta sẽ không làm gì mình được nữa. Như vậy thì 100 lần,
Có tới 99 lần, người ta sẽ đại lượng, khoan hồng với mình, nhắm mắt Bỏ qua hết như chú
hiến binh ở Lâm viên trên kia.
Ferdinand E Warren, chuyên về quảng cáo cũng dùng phương pháp đó để được Lòng
một khách hàng khó tính. Ông ấy nói:
Làm nghề của tôi phải đứng đắn, đúng hẹn. Một vài nhà xuất bản muốn Rằng những
bức quảng cáo họ đặt phải làm liền. Như vậy có lầm lẫn Một chút cũng không sao. Nhưng
tôi biết một nhà xuất bản nọ tìm được Một tiểu tiết nào để chỉ trích thì thích lắm. Tôi
nhiều khi ở phòng ông ấy ra về, ngán vì những lời chỉ trích của ông thì ít, mà ngán vì Điệu
bộ của ông thì nhiều. Mới rồi, làm xong một công việc gấp, tôi Gởi ông ấy coi. Ông kêu
điện thoại mời tôi lại vì có chỗ hỏng. Tôi Chạy lại. Nỗi lo âu của tôi quả không sai: Trong
cái vẻ của ông nghịch Tôi, tôi còn thấy cái vẻ khoái chí, vì gặp được dịp chỉ trích tôi. Ông
Hầm hầm hỏi tôi sao lại làm như vầy, như vầy...
Đây là dịp thực hành những quy tắc tôi đã học được. Tôi đáp: "Thưa ông, ông trách rất
đúng, tôi có lỗi và không có gì tự bào chữa hết. Tôi làm việc với ông đã lâu, đáng lẽ phải
biết làm vừa ý ông mới Phải. Tôi tự thấy xấu hổ".
Tức thì ông tự kiếm những lẽ để bênh vực tôi:
12
Đắc Nhân Tâm
Nguyễn Hiến Lê dịch
Phải... nhưng, nghĩ kỹ, lỗi đó cũng không nặng gì, chỉ là...
Tôi ngắt lời: "Bất kỳ lỗi lớn hay nhỏ cũng có thể đưa tới những kết Quả tai hại nhất.
Vả lại trông thấy những lầm lỡ, khó chịu lắm".
Ông ấy muốn nói mà tôi không để ông nói. Tôi thấy thích lắm. Lần Đầu tiên trong đời
tôi, tôi tự buộc tội tôi mà thú vị chứ! Tôi tiếp:
Đáng lẽ tôi phải cò ý tứ một chút. Ông giao việc cho tôi đã nhiều Lần, tôi không làm
vừa lòng ông được thì lỗi về tôi. Để tôi mang Về vẽ lại hết.
Đừng! Đừng! Không Bao giờ tôi bắt buộc ông như vậy.
Rồi ông ấy khen công việc của tôi, chỉ muốn sửa đổi lại chút xíu thôi, Và cái lỗi nhỏ đó
cũng chẳng làm tốn công tốn của gì, xét kỹ nó Chỉ là một chi tiết... một chi tiết không quan
trọng.
Sự vội vàng tự buộc tội của tôi đã làm cho ông chưng hửng, hết giận. Sau cùng ông
mời tôi ở lại dùng bữa, đưa cho tôi một tấm chi phiếu Và đặt tôi là một bức vẽ khác nữa".
Bất kỳ thằng khùng nào cũng tự bào chữa cho mình được mà những thằng Khùng đều
làm như vậy hết. Nhưng biết nhận lỗi của mình là biết vượt Lên trên bọn người thường
và biết một nỗi vui cao thượng hiếm có. Cho nên một ký sự đẹp nhất trong lịch sử là hồi
đại tướng Lee, trong Cuộc Nam Bắc chiến tranh, tự nhận lỗi vì ông mà đạo kị binh của
tướng Pickett phải thất bại trong cuộc tấn công tại Gettysburg.
Cuộc tấn công đó là một lỗi lầm đã làm đỗ máu nhiều nhất trong đời Cầm quân rất anh
hùng và rực rỡ của Lee. Ông biết rằng sự thất bại Đó sẽ làm cho quân phương Nam do ông
chỉ huy không sao thắng được quân Phương Bắc nữa và sẽ phải hoàn toàn tan nát. Ông thất
vọng tới nỗi ông xin từ chức và xin cho "một người khác trẻ hơn, tài giỏi hơn" thay ông.
Nếu ông trút trách nhiệm cuộc chiến bại đó thì ông thiếu gì lý Lẽ: như vài người đoàn
trưởng đã bỏ ông... kỵ binh tới trễ quá v.v.
Nhưng Lee, rất cao thượng, không chịu đổ lỗi cho kẻ khác. Trong khi quân Của Pickett
bại trận, và bị thương nặng trở về, ông phi ngựa đi đón Và thú: "mọi sự đều do lỗi của tôi
cả... Chỉ một mình tôi chịu trách Nhiệmvề cuộc chiến bại này thôi". Thật là cao thượng.
Trong lịch sử ít thấy những đại tướng có can đảm và đại lượng để tự Nhận lỗi như
vậy.
Elbert Hubbard, một Trong những nhà viết chuyện hằng ngày đặc sắc nhất đã làm cho
người Ta say mê, thường bị người ta oán dữ vì những bài chỉ trích của ông nhưng Nhờ ông
khéo léo cho nên thường khi kẻ thù của ông lại thành bạn Thân của ông.
Có lần một đọc giả Nóng tính viết thư cho ông rằng không đồng ý với ông về bài ông
viết Kì trước, và dùng những danh trừ không đẹp đẽ gì để tặng ông. Ông Trả lời bằng
mấy dòng sau này:
Nghĩ Kỹ, tôi cũng không đồng ý với tôi về bài đó. Có lẽ hôm nay tôi Không thích những
bài tôi đã viết ngày hôm qua nữa. Tôi sung sướng Được ông cho biết ý kiến. Lần sau, nếu
ông đi ngang, xin mời ông vô Chơi, chúng ta bàn luận về chuyện đó.
Chân thành kính chúc...
Còn có cách Gì chê bai một người có giọng mềm mỏng như vậy nữa?
Học viên theo lớp giảng của tôi phải thi một bài kỳ dị. Mỗi người Phải để cho các bạn
xét đoán mình. Những bạn này phải thành thực nói Cho người đó biết có chỗ nào đáng ưa,
chỗ nào đáng ghét: Những lời Nhận xét đó phải viết lên giấy và không ký tên, như vậy tự
do tỏ Hết những ý nghĩ thầm kín nhất của mình được.
Sau khi dự thi kỳ đó, một thanh niên lại kiếm tôi, thất vọng. Các bạn Anh ta chỉ trích
anh ta không tiếc lời: nào là tự đắc quá, hách dịch, ích kỷ, xấu bạn, có óc phản động, đáng
tống cổ ra khỏi lớp.
Buổi học sau, "tội nhân" đó đứng dậy, nhìn thẳng vào các bạn, đọc Lớn tiếng những
lời chửi đó của họ. Nhưng anh dằn lòng, không mạt Sát lại những kẻ đã xử tội anh, mà
nói:
"Các bạn, tôi biết rằng tôi không dễ thương chút nào hết, tôi không Còn ngờ gì về điều
đó. Đọc những lời chỉ trích của anh em, tôi buồn Lắm, nhưng nó có ích cho tôi. Nó đã làm
cho tôi bớt tự phụ, đã cho Tôi một bài học tốt. Xét cho cùng, tôi chỉ là một người cần được
Tình thương yêu cũng như mọi người khác. Các bạn chịu giúp tôi không? Chiều nay các
bạn có chịu viết cho tôi ít hàng thành thật chỉ cho tôi Cách phải làm sao để sửa mình
không? Tôi sẽ hết sức tu tỉnh lại".
Không phải anh ấy diễn kịch đâu. Lòng anh thành thật cho nên làm cảm Động tất cả
thính giả. Tất cả những người mà 8 ngày trước muốn đem "hành hình" anh thì bây giờ bênh
vực anh nhiệt liệt, khen lòng chân thành, Khiêm nhượng của anh, sự hăng hái sửa mình của
anh. Họ khuyến khích Anh, khuyên anh và thú rằng đã có nhiều thiện cảm với anh.
Như trong Thánh kinh đã nói: "Câu trả lời nhã nhặn của anh đã làm cho Nguôi mọi sự
giận dữ".
Khi biết chắc Rằng chúng ta có lý, chúng ta phải rán ngọt ngào và khéo léo tỏ ý Kiến
của ta với người khác. Nhưng khi chúng ta lầm mà sự đó thường Có lắm, nếu ta thành thật
với ta thì chúng ta phải vui vẻ nhận lỗi Liền. Chẳng những sẽ có kết quả bất ngờ mà như
vậy lại còn vui hơn Là kiếm cách tự bào chữa cho mình.
Xin bạn nhớ kỹ phương ngôn say này: "Nếu phản kháng lại thì có được Cũng không bỏ
vào đâu. Còn cứ nhận đi thì được nhiều hơn cái mình muốn Nữa".
Vậy muốn cho người khác theo ý kiến mình, xin bạn nhớ quy tắc thứ ba sau này:
Khi bạn lầm lỡ, hãy vui lòng nhận lỗi ngay đi.
12
[Phần Trước] [Phần Kế]
