Đặc điểm giải phẫu xoang sàng ứng dụng vào phẫu thuật nội soi mũi xoang
Nghiên cứu trên 56 xác và 140 bệnh nhân bằng ống nội soi 30 o, thực hiện tại Đại học Y Dược TP HCM và BV TMH TP HCM, chúng tôi nhận thấy không có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê giữa các trị số đo được từ gai mũi trước giữa hai nhóm; xoang sàng sau rộng gấp ba lần xoang sàng trước (12,3mm và 4,4mm), hố khứu giác độ II chiếm tỉ lệ 93,4% và cuốn mũi giữa là mốc giải phẫu không nên cắt bỏ vì liên quan chặt chẽ với động mạch sàng trước......
Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 8 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2004 Nghieân cöùu Y hoïc
ÑAËC ÑIEÅM GIAÛI PHAÃU XOANG SAØNG
ÖÙNG DUÏNG VAØO PHAÃU THUAÄT NOÄI SOI MUÕI XOANG
Nguyeãn Thò Quyønh Lan*
TOÙM TAÉT
Nghieân cöùu treân 56 xaùc vaø 140 beänh nhaân baèng oáng noäi soi 30 o, thöïc hieän taïi Ñaïi hoïc Y Döôïc TP
HCM vaø BV TMH TP HCM, chuùng toâi nhaän thaáy khoâng coù söï khaùc bieät coù yù nghóa thoáng keâ giöõa caùc trò soá
ño ñöôïc töø gai muõi tröôùc giöõa hai nhoùm; xoang saøng sau roäng gaáp ba laàn xoang saøng tröôùc (12,3mm vaø
4,4mm), hoá khöùu giaùc ñoä II chieám tæ leä 93,4% vaø cuoán muõi giöõa laø moác giaûi phaãu khoâng neân caét boû vì lieân
quan chaët cheõ vôùi ñoäng maïch saøng tröôùc (1/3 tröôùc), ñoäng maïch böôùm khaåu caùi (1/3 sau).
SUMMARY
ANATOMICAL FEATURES OF THE ETHMOIDAL SINUS IN PERFORMING
ENDOSCOPIC SINUS SURGERY
Nguyen Thi Quynh Lan * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 8 * Supplement of No 1 * 2004: 46 – 49
Anatomic study of ethmoidal sinus using a telescope 30 o, in 56 cadavers and 140 patients, in Faculty
of Medicine and ENT hospital, HCM city, showed no significant statistical differences of intranasal
measurements from anterior nasal spine between these two groups. The posterior ethmoidal sinus is triply
larger than the anterior ethmoidal sinus (12,3mm -4,4mm). Level difference between cribriform plate and
ethmoid roof is in type II (93,4%). Middle turbinate is an important anatomical landmark and cannot be
removed, its attachment is intricately to the anterior ethmoidal artery (1/3 anterior), sphenoethmoidal
artery (1/3 posterior).
MÔÛ ÑAÀU höôùng daãn cuûa oáng noäi soi vaø caùc duïng cuï vi phaãu
thuaät ñaõ phaùt trieån(8,10).
Trong heä thoáng caùc xoang caïnh muõi thì xoang
saøng coù caáu truùc giaûi phaãu phöùc taïp nhaát: xoang Nhöõng naêm ñaàu cuûa thaäp nieân 90 taïi BV TMH
saøng laø moät hoác nhieàu ngaùch, khoù nhìn roõ baèng maét TP Hoà Chí Minh, phaãu thuaät xoang saøng qua noäi
thöôøng, naèm saùt nhöõng cô quan quan troïng cuûa cô soi baét ñaàu phaùt trieån, tuy coù nhieàu tieán boä nhöng
theå nhö maøng naõo, oå maét; neân xoang saøng coøn ñöôïc khoâng phaûi laø khoâng coù bieán chöùng. Hieän nay chöa
caùc nhaø giaûi phaãu hoïc goïi laø “meâ ñaïo saøng” (1,2). Vì coù coâng trình naøo treân xaùc nghieân cöùu veà caáu truùc
theá, phaãu thuaät xoang saøng laø moät phaãu thuaät khoù giaûi phaãu cuûa xoang saøng döïa vaøo söï höôùng daãn
cho caùc phaãu thuaät vieân Tai Muõi Hoïng. cuûa oáng noäi soi quang hoïc
Treân theá giôùi, phaãu thuaät xoang qua ñöôøng noäi Vì vaäy, vieäc nghieân cöùu caùc moác giaûi phaãu
muõi phaùt trieån töø raát laâu caùch ñaây hôn moät traêm xoang saøng ôû ngöôøi Vieät Nam nhaèm öùng duïng
naêm, nhöng do aùnh saùng vaø phöông tieän duïng cuï trong phaãu thuaät noäi soi muõi xoang ôû ngöôøi Vieät
chöa hoaøn haûo neân gaây nhieàu tai bieán traàm troïng Nam ñaõ trôû thaønh nhu caàu böùc thieát ñoái vôùi caùc
cheát ngöôøi. Trong voøng hai thaäp nieân cuoái cuûa theá phaãu thuaät vieân muõi xoang.
kyû 20, phaãu thuaät xoang qua ñöôøng noäi muõi döôùi söï
* Khoa Muõi Xoang – BV. Tai Muõi Hoïng – TP. HCM.
46 Chuyeân ñeà Tai Muõi Hoïng - Maét
Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 8 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2004
ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU Ñoä saâu cuûa hoá khöùu giaùc (nhoùm xaùc) ño
Ñoái töôïng ôû ngang taàm ñoäng maïch saøng tröôùc:
56 xaùc öôùp formol taïi Ñaïi hoïc Y Döôïc TP HCM. Ñoä I: 0% Theo Keros: saâu töø 1 – 3 mm
140 beänh nhaân vieâm muõi xoang coù poâlyùp ñöôïc Ñoä II: 93,4% (trong Arslan (4)) saâu töø 4 – 7mm
phaãu thuaät taïi Beänh vieän Tai Muõi Hoïng TPHCM.
Ñoä III: 6,6% saâu töø 8 –16mm
Thôøi gian töø 12/1999 ñeán 12/2002.
Phöông phaùp nghieân cöùu Nhaän xeùt: Hoá khöùu giaùc ñoä II chieám ña soá töùc
Ño khoaûng caùch töø gai muõi tröôùc ñeán caùc moác traàn xoang saøng thöôøng naèm cao hôn hoá soï tröôùc.
giaûi phaãu nhö moûm moùc, boùng saøng, loã thoâng xoang Lieân quan giöõa hoá khöùu giaùc-cuoán muõi
böôùm, khoaûng caùch an toaøn 1 (töø boùng saøng ñeán giöõa, ñoäng maïch saøng tröôùc (ÑMST),
ñoäng maïch saøng tröôùc), khoaûng caùch an toaøn 2 (töø ñoäng maïch böôùm khaåu caùi (ÑMBKC)
boùng saøng ñeán traàn saøng sau vuøng maët tröôùc xoang
Nhoùm xaùc
böôùm), xöû duïng oáng noäi soi 30o cho caû hai nhoùm xaùc
1/3 tröôùc cuûa choã baùm cuoán muõi giöõa laø nôi
vaø nhoùm beänh nhaân.
ÑMST chui vaøo hoá soï tröôùc, tæ leä 100%.
Ño chieàu roäng cuûa xoang saøng tröôùc vaø sau
(nhoùm xaùc). 1/3 giöõa cuûa choã baùm cuoán muõi giöõa laø nôi maøng
Ño ñoä saâu cuûa hoá khöùu giaùc (nhoùm xaùc). cöùng baùm chaéc.
Lieân quan giöõa hoá khöùu giaùc-cuoán muõi giöõa, 100% caùc tröôøng hôïp tìm thaáy loã böôùm khaåu caùi
ñoäng maïch saøng tröôùc, ñoäng maïch böôùm khaåu caùi ôû ngay treân choã baùm cuûa ñuoâi cuoán muõi giöõa.
nhoùm xaùc vaø öùng duïng vaøo phaãu thuaät noäi soi muõi
ÖÙng duïng vaøo phaãu thuaät noäi soi muõi
xoang ôû nhoùm beänh nhaân.
xoang muõi xoang ôû nhoùm beänh nhaân:
KEÁT QUAÛ
Toân troïng cuoán muõi giöõa: 100%
Khoaûng caùch töø gai muõi tröôùc (GMT)
ñeán caùc moác giaûi phaãu Tæ leä tai bieán:
Nhö moûm moùc, boùng saøng, khoaûng caùch an toaøn Toån thöông hoá soï tröôùc: 0%
1, khoaûng caùch an toaøn 2, loã thoâng xoang böôùm, xöû
Toån thöông ÑMST: 0%
duïng oáng noäi soi 30o cho caû hai nhoùm xaùc vaø nhoùm
beänh nhaân ( ñôn vò ño=mm): Toån thöông ÑMBKC: 0%
Khoaûng caùch töø GMT Nhoùm Nhoùm beänh Pheùp kieåm T Chaûy dòch naõo tuûy: 0%
ñeán: xaùc nhaân
Moûm moùc 40,6 41,2 P>0,05 - Keát quaû phaãu thuaät:
Boùng saøng 48,1 48,9 P>0,05 Toát 81% Trung bình: 17% Xaáu: 2%
Khoaûng caùch an toaøn 1 11,4 11,3 P>0,05
Khoaûng caùch an toaøn 2 20,2 22,4 P>0,05 BAØN LUAÄN
Loã thoâng xoang böôùm 65,3 64,5 P>0,05
Khoaûng caùch töø gai muõi tröôùc (GMT)
Nhaän xeùt: Khaùc bieät khoâng coù yù nghóa thoáng keâ
ñeán caùc moác giaûi phaãu
giöõa nhoùm xaùc vaø nhoùm beänh nhaân.
Nhö moûm moùc, boùng saøng, khoaûng caùch an
Chieàu roäng cuûa xoang saøng (XS) tröôùc
toaøn 1, khoaûng caùch an toaøn 2, loã thoâng xoang
vaø sau cuûa nhoùm xaùc (ñôn vò ño=mm)
böôùm (xöû duïng oáng noäi soi 30o ) ño ôû nhoùm xaùc vaø
Vò trí: Trung bình nhoùm beänh nhaân:
Chieàu roäng XS tröôùc ngay ñoäng maïch saøng tröôùc 4,4
Chieáu roäng XS sau ngay maët tröôùc xoang böôùm 12,3 Sau khi thöïc hieän pheùp kieåm T, chuùng toâi nhaän
thaáy caùc trò soá cuûa nhoùm xaùc vaø nhoùm beänh nhaân
Nhaän xeùt: Xoang saøng tröôùc heïp hôn xoang saøng sau. khoâng khaùc nhau neân chuùng toâi goäp chung ñeå khaûo
Chuyeân ñeà Tai Muõi Hoïng - Maét 47
Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 8 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2004 Nghieân cöùu Y hoïc
saùt. Ñieàu naøy chöùng toû ñoä chính xaùc cuûa oáng noäi soi, maøng cöùng, coù caùc sôïi thaàn kinh khöùu giaùc chaïy
duø ñöôøng vaøo roäng hay heïp, gaáp khuùc thì oáng noäi soi qua, neáu caùc sôïi naøy bò toån thöông coù theå gaây giaûm
vaãn giuùp phaãu thuaät vieân ñaët thöôùc ño hoaëc duïng cuï hoaëc maát ngöûi ñoàng thôøi gaây chaûy dòch naõo tuûy(7).
ñuùng vò trí maø phaãu thuaät vieân mong muoán. Theo Klossek(9), cuoán muõi giöõa coù chöùc naêng
Chieàu roäng cuûa xoang saøng (XS) tröôùc laøm aám, laøm aåm khoâng khí hít thôû vaøo qua muõi,
vaø sau cuûa nhoùm xaùc (ñôn vò ño=mm) baûo veä caùc loã thoâng xoang, höôùng daãn doøng khoâng
khí, tham gia vaøo trôû khaùng muõi, caét cuoán muõi giöõa
Trong coâng trình nghieân cöùu cuûa chuùng toâi, beà
coù khaû naêng gaây vieâm muõi coù vaûy.
ngang cuûa xoang saøng tröôùc nhoû chæ coù 4,4mm; vì
theá chuùng toâi löïa choïn duïng cuï coù beà ngang töø ÖÙng duïng vaøo phaãu thuaät noäi soi muõi
2mm ñeán 2,4mm ñeå gaép beänh tích, vaø trong luùc xoang muõi xoang ôû nhoùm beänh nhaân
phaãu thuaät ôû vuøng saøng tröôùc, chuùng toâi luoân chuù yù Vì nhöõng lyù do treân, chuùng toâi ñeà nghò giöõ laïi
ñeå duïng cuï ñi song song giöõa xöông giaáy cuûa oå maét cuoán muõi giöõa vì cuoán muõi giöõa laø raøo chaén beân
phía ngoaøi vaø cuoán muõi giöõa phía trong (3,5). cuûa maûnh saøng, laø giôùi haïn trong cuûa vieäc naïo
saøng. Ngoaøi ra, cuoán muõi giöõa coøn laø moác giaûi phaãu
Xoang saøng sau roäng hôn xoang tröôùc gaáp ba
ñeå moå laïi khi beänh taùi phaùt.
laàn, khieán cho thao taùc phaãu thuaät deã daøng hôn;
tuy nhieân, thaønh sau ngoaøi cuûa xoang saøng coù moät Hieän taïi, tæ leä tai bieán cuûa chuùng toâi baèng 0%,
thaønh phaàn quan troïng laø thaàn kinh thò maø khi toån laø keát quaû cuûa vieäc nghieân cöùu vaø phaãu thuaät noäi
thöông raát khoù hoài phuïc. soi treân xaùc tröôùc khi phaãu thuaät treân beänh nhaân.
Khi so saùnh keát quaû phaãu thuaät vôùi taùc giaû nöôùc
Phaãu thuaät vieân phaûi bieát kích thöôùc naøy ñeå
ngoaøi laø Rouvier(10) (toát: 88%, trung bình: 12%, xaáu:
löïa choïn duïng cuï vaø phöông phaùp phaãu thuaät thích
0%), tæ leä thaønh coâng cuûa chuùng toâi thaáp hôn, tæ leä
hôïp nhaèm laøm giaûm tai bieán trong khi moå.
thaát baïi cuûa chuùng toâi cao hôn (toát: 81%, trung
Ñoä saâu cuûa hoá khöùu giaùc (nhoùm xaùc) bình: 17%, xaáu: 2%) vì phaãu thuaät noäi soi muõi
ño ôû ngang taàm ñoäng maïch saøng tröôùc xoang ñaõ phaùt trieån raát laâu ôû nöôùc ngoaøi, gaàn
khoaûng moät theá kyõ, coøn ñoái vôùi trong nöôùc, phaãu
Trong nghieân cöùu cuûa chuùng toâi, hoá khöùu
thuaät noäi soi chæ môùi phaùt trieån; nhìn chung, tæ leä
giaùc ñoä II coù tæ leä 93,4% töùc laø thaáp hôn traàn
thaønh coâng cuûa chuùng toâi cao nhieàu hôn thaát baïi laø
xoang saøng töø 4 ñeán 7mm, vì theá cuoán muõi giöõa
ñieàu phaán khôûi.
laø moät moác giaûi phaãu quan troïng ñeå phaãu thuaät
vieân khoâng laïc ñöôøng vaøo hoá khöùu giaùc. Taát caû KEÁT LUAÄN
moïi thao taùc phaãu thuaät phaûi ñöôïc thöïc hieän beân Vieäc nghieân cöùu caùc moác giaûi phaãu xoang saøng
ngoaøi cuûa cuoán muõi giöõa. coù xöû duïng oáng noäi soi 30 o ôû 56 xaùc nhaèm öùng
Lieân quan giöõa hoá khöùu giaùc-cuoán muõi duïng trong phaãu thuaät noäi soi muõi xoang treân 140
giöõa, ñoäng maïch saøng tröôùc (ÑMST), beänh nhaân ñaõ ñaït keát quaû toát 81% vôùi tæ leä tai bieán
ñoäng maïch böôùm khaåu caùi (ÑMBKC) 0%. Ñaây laø böôùc khôûi ñaàu toát cho ngaønh phaãu thuaät
noäi soi muõi xoang ôû BV TMH,TP HCM.
Nhoùm xaùc
1/3 tröôùc cuûa cuoán muõi giöõa töông öùng vôùi vò TAØI LIEÄU THAM KHAÛO
1. Nguyeãn Ñình Baûng (2000), Giaûi phaãu noäi soi xoang
trí cuûa ñoäng maïch saøng tröôùc töông töï nghieân cöùu saøng,, Bieân soaïn cho lôùp noäi soi chöùc naêng FESS cuûa
cuûa Hyoung(6), 1/3 sau lieân quan vôùi loã böôùm khaåu Chi hoäi TMH Caàn Thô.
caùi, caét boû cuoán muõi giöõa coù nguy cô cao gaây toån 2. Voõ Taán (1998), “Giaûi phaãu vaø sinh lyù sô löôïc veà
xoang”, Tai Muõi Hoïng thöïc haønh taäp I, Nhaø xuaát baûn
thöông ñoäng maïch vaø hoá soï. Y hoïc TP HCM, tr.116-119.
1/3 giöõa cuûa cuoán muõi giöõa dính chaët vôùi
48 Chuyeân ñeà Tai Muõi Hoïng - Maét
Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 8 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2004
3. Anand V.K et al (1993), “Anatomy and surgical 8. Parsons D.S. et al (1996), “Anatomy of the paranasal
landmarks in endoscopic sinus surgery”, Practical sinuses”, The otolaryngologic clinics of North America,
endoscopic sinus surgery, McGraw-Hill, pp. 1-16. W.B.Saunders company, pp.57-74.
4. Arslan H. (1999), “Anatomic variations of the 9. Klossek J.M. et al (1995), “Anatomie endonasale”,
paranasal sinuses: CT examination for endoscopic Chirurgie endonasale sous guidage endoscopique, p.2-
sinus surgery”, Auris nasus Larynx, pp.39-48. 26.
5. Corey P.J. et al (1993), “Orbital complications in 10. Rouvier P. (1993), “La meatotomie
functional endoscopic sinus surgery”, Otolaryngol moyenne,L’ethmoidectomie anterieure et
Head Neck Surg, pp.814-820. posterieure,La sphenoidectomie”, Cahier de
6. Hyoung J.M. et al (2001),”Surgical anatomy of the dissection,Upsa laboratoires, p.9-15.
Anterior Ethmoidal Canal in ethmoid roof”,
Laryngoscope, pp. 900-904.
7. Kennedy D.W. et al (1985), “Functional Endoscopic
Sinus Surgery: Technique”, Arch Otolaryngol (111), pp.
576-582.
Chuyeân ñeà Tai Muõi Hoïng - Maét 49