Công nghiệp hóa nông thôn Trung Quốc trong bối cảnh sự thần kỳ Đông Á
Ngay từ khi bắt đầu công cuộc cải cách kinh tế của mình, Trung Quốc và Việt Nam đều cố gắng trở thành một phần trong câu chuyện thành công của về kinh tế của Đông Á. Công nghiệp hoá nông thôn là một hiện tượng đặc thù của Đông Á, và công nghiệp hoá nông thôn Trung Quốc cho đến nay lại là trường hợp đáng lưu ý nhất. Cuốn sách đi sâu phân tích công nghiệp hoá nông thôn Trung Quốc trong bối cảnh của sự thần kỳ Đông Á rồi đánh giá công nghiệp hoá nông thôn......
CHÛÚNG 4
CÖNG NGHIÏÅP HOAÁ NÖNG THÖN
TRUNG QUÖËC TRONG BÖËI CAÃNH
CUÃA SÛÅ THÊÌN KYÂ ÀÖNG AÁ
Justin Yifu Lin vaâ Yang Pao
C
öng nghiïåp hoaá nöng thön, möåt hiïån tûúång àùåc thuâ cuãa
Àöng AÁ, húåp thaânh möåt böå phêån khöng thïí taách rúâi cuãa
sûå thêìn kyâ Àöng AÁ. Laâ nïìn kinh tïë lúán nhêët trong khu
vûåc, Trung Quöëc àaä àuöíi kõp, nïëu khöng muöën noái laâ
vûúåt, caác nûúác laáng giïìng trong cöng cuöåc cöng nghiïåp hoaá nöng
thön. Sûå phaát triïín kinh tïë cuãa Trung Quöëc trong 20 nùm qua àaä
àûúåc sûå tùng trûúãng nhanh choáng cuãa khu vûåc cöng nghiïåp nöng
thön, bao göìm vö söë caác doanh nghiïåp nöng thön qui mö nhoã do
caác hûúng trêën, laâng xaä vaâ caá nhên thaânh lêåp höî trúå maånh meä1. Neát
àùåc thuâ cuãa Trung Quöëc laâ úã qui mö chûa tûâng thêëy cuãa nhûäng
doanh nghiïåp naây. Nùm 1978, coá chûa àêìy 10% lûåc lûúång lao àöång
nöng thön tham gia vaâo caác hoaåt àöång cöng nghiïåp, vaâ khu vûåc phi
nöng nghiïåp chó chiïëm 8% thu nhêåp nöng thön; àïën nùm 1996, 30%
lûåc lûúång lao àöång nöng thön àaä laâm viïåc trong ngaânh cöng nghiïåp
àõa phûúng, vaâ thu nhêåp phi nöng nghiïåp àaä chiïëm túái 34% töíng
thu nhêåp nöng thön. Mùåc duâ vai troâ cuãa noá trong sûå phên hoaá thu
nhêåp theo vuâng vêîn coân nhiïìu tranh caäi, nhûng sûå tùng trûúãng
maånh meä naây àaä goáp phêìn laâm cho viïåc phên phöëi thu nhêåp bònh
àùèng hún úã cêëp àõa phûúng.
Têìm cúä vaâ töëc àöå cöng nghiïåp hoaá nöng thön Trung Quöëc àaä thu
http://ebooks.vdcmedia.com
184 SUY NGÊÎM LAÅI SÛÅ THÊÌN KYÂ ÀÖNG AÁ
huát sûå chuá yá röång raäi cuãa cöång àöìng caác hoåc giaã quöëc tïë. Nhiïìu lyá
thuyïët khaác nhau àaä àûúåc phaát triïín àïí giaãi thñch sûå thaânh cöng
naây. Lyá thuyïët vùn hoaá nhêën maånh vai troâ cuãa vùn hoaá húåp taác úã
laâng xaä Trung Quöëc trong viïåc thuác àêíy sûå phaát triïín cuãa caác doanh
nghiïåp nöng thön. Lyá thuyïët tùng trûúãng múái chuá troång àïën ngoaåi
ûáng tñch cûåc do viïåc tñch luäy kiïën thûác, vaâ gêìn àêy laâ tñch luäy vöën
xaä höåi, àûúåc taåo ra trong quaá trònh àêíy maånh tùng trûúãng bïìn vûäng.
Sûå hiïån diïån cuãa caác doanh nghiïåp cöng cöång do chñnh quyïìn àõa
phûúng súã hûäu, àaä löi cuöën rêët nhiïìu nghiïn cûáu têåp trung vaâo
nhûäng chûác nùng tñch cûåc cuãa quyïìn vïì taâi saãn, vöën àûúåc xaác àõnh
rêët mú höì, trong viïåc thuác àêíy sûå tùng trûúãng nhanh choáng cuãa caác
doanh nghiïåp nöng thön. Nhûäng nghiïn cûáu naây àaä nhêën maånh vai
troâ tñch cûåc cuãa chñnh quyïìn àõa phûúng - nhêët laâ úã cêëp hûúng trêën
vaâ laâng xaä - trong viïåc giuáp caác doanh nghiïåp nöng thön tiïëp cêån
àûúåc nguöìn lûåc vêåt chêët vaâ taâi chñnh quñ giaá, cuäng nhû vûúåt qua trúã
ngaåi cuãa böå maáy haânh chñnh quan liïu rùæc röëi. Möåt lyá thuyïët khaác
àïì cêåp àïën sûå gùæn boá chùåt cheä giûäa caác doanh nghiïåp nöng thön vúái
lúåi thïë so saánh cuãa nöng thön Trung Quöëc. Caách giaãi thñch naây, do
mang tñnh cöí àiïín, nïn thûúâng hay bõ caác nhaâ kinh tïë xem nheå khi
ài tòm nhûäng lyá thuyïët múái, ngoaåi nhêåp, nhûng noá coá thïí giaãi thñch
cho sûå thaânh cöng cuãa quaá trònh cöng nghiïåp hoaá nöng thön Trung
Quöëc, cuäng nhû sûå phên hoaá sêu sùæc theo vuâng giûäa caác vuâng laänh
thöí cuãa nûúác naây.
Muåc àñch cuãa chûúng naây laâ àaánh giaá caác caách giaãi thñch khaác
nhau, àöìng thúâi trònh baây möåt caái nhòn töíng quaát vïì sûå phaát triïín
vaâ caác àùåc àiïím cuãa doanh nghiïåp nöng thön Trung Quöëc. Phên
tñch kinh tïë lûúång àûúåc tiïën haânh àïí kiïím àõnh caác lyá thuyïët khaác
nhau àaä àûúåc vêån duång àïí giaãi thñch sûå thaânh cöng cuãa caác doanh
nghiïåp naây. Lõch sûã cöng nghiïåp hoaá nöng thön cuãa caác tónh Trung
Quöëc trong khoaãng 30 nùm qua cuäng àûúåc phên tñch.
Chuáng töi àùåt kinh nghiïåm cuãa Trung Quöëc trong böëi caãnh cuãa
Àöng AÁ, vaâ so saánh vúái caác quöëc gia Àöng AÁ khaác, nhêët laâ Thaái
Lan. Kinh nghiïåm cuãa Trung Quöëc coá möåt neát àùåc thuâ, gùæn chùåt
vúái caác sûå kiïån lõch sûã vaâ böëi caãnh gêìn àêy cuãa Trung Quöëc. Tuy
http://ebooks.vdcmedia.com
CÖNG NGHIÏÅP HOAÁ NÖNG THÖN TRUNG QUÖËC TRONG BÖËI CAÃNH... 185
nhiïn, cuäng coá nhûäng neát tûúng àöìng giûäa kinh nghiïåm cuãa Trung
Quöëc vaâ möåt söë nûúác Àöng AÁ. Trong àiïìu kiïån cuãa cuöåc khuãng
hoaãng taâi chñnh, kinh nghiïåm cuãa Trung Quöëc laâ baâi hoåc coá ñch cho
caác nûúác àang phaát triïín. Tuy cuöåc khuãng hoaãng xaãy ra laâ do sûå ra
ài cuãa caác luöìng vöën, nhûng caác nïìn kinh tïë chõu taác àöång maånh
nhêët cuãa cuöåc khuãng hoaãng cuäng coá nhûäng sai lêìm nghiïm troång
laâm cho hoå khöng thïí truå vûäng trûúác nhûäng cuá söëc taâi chñnh nùång
nïì. Chñnh phuã Haân Quöëc, Thaái Lan vaâ caác nûúác khaác úã Àöng vaâ
Àöng Nam AÁ àaä khuyïën khñch phaát triïín caác cú súã cöng nghiïåp qui
mö lúán, vúái hy voång coá thïí caånh tranh trïn thõ trûúâng thïë giúái. Tuy
nhiïn, chiïën lûúåc phaát triïín àoá àaä chïåch xa lúåi thïë so saánh cuãa caác
nûúác naây nhû àaä thïí hiïån roä qua sûå phên cöng lao àöång quöëc tïë.
Sûå chïåch hûúáng naây, cuâng vúái hïå thöëng taâi chñnh yïëu keám, laåi bõ
caác quöëc gia àoá chó àaåo chùåt cheä, àaä taåo nïn nguyïn nhên sêu xa
cuãa cuöåc khuãng hoaãng. Chñnh vò thïë maâ luêån àiïím vïì tònh traång
phaát triïín do Ngên haâng Thïë giúái nïu ra (1993) àaä khöng thïí àûáng
vûäng khi àûúåc kiïím chûáng, ngay caã vúái Haân Quöëc laâ quöëc gia àûúåc
xem nhû coá möi trûúâng thïí chïë vaâ vùn hoaá húåp lyá àïí thaânh cöng.
Bùçng viïåc trònh baây kinh nghiïåm cuãa Trung Quöëc vaâ Àaâi Loan
(Trung Quöëc), cuäng nhû cuãa Nhêåt Baãn trûúác àoá, nhû laâ nhûäng
trûúâng húåp thaânh cöng trong viïåc gùæn chñnh saách vúái lúåi thïë so
saánh cuãa quöëc gia, chûúng naây cöë gùæng laâm phong phuá thïm sûå
hiïíu biïët vïì cuöåc khuãng hoaãng taâi chñnh chêu AÁ, cuäng nhû cú chïë
phaát triïín noái chung.
ÀOÁNG GOÁP CUÃA DOANH NGHIÏÅP NÖNG THÖN VAÂO NÏÌN KINH
TÏË QUÖËC DÊN TRUNG QUÖËC
Sau hún 20 nùm tùng trûúãng, caác doanh nghiïåp nöng thön àaä laâm
thay àöíi toaân caãnh kinh tïë cuãa khu vûåc nöng thön Trung Quöëc.
Trong thúâi kyâ tûâ nùm 1978 àïën 1997, söë lûúång doanh nghiïåp nöng
thön àaä tùng tûâ 1,5 triïåu lïn àïën 20,2 triïåu, vaâ söë cöng nhên laâm viïåc
àaä tùng tûâ 28,3 triïåu lïn àïën 130,5 triïåu ngûúâi, hay tûâ 9% lïn 28%
http://ebooks.vdcmedia.com
186 SUY NGÊÎM LAÅI SÛÅ THÊÌN KYÂ ÀÖNG AÁ
lûåc lûúång lao àöång nöng thön. Tó troång cuãa caác doanh nghiïåp nöng
thön trong toaân böå giaá trõ töíng saãn lûúång nöng thön coân tùng ngoaån
muåc hún. Nùm 1978, caác doanh nghiïåp nöng thön chó àoáng goáp
24% töíng saãn lûúång nöng thön; nhûng àïën nùm 1995, àaä tùng lïn
àïën 79% (Baãng 4.1).
Möåt àiïìu khöng keám phêìn ngoaån muåc laâ, caác doanh nghiïåp
nöng thön àaä trúã thaânh lûåc lûúång chñnh àûáng àùçng sau sûå tùng
trûúãng chung bïìn vûäng cuãa Trung Quöëc. Nùm 1978 giaá trõ saãn
lûúång cuãa caác doanh nghiïåp nöng thön trong khu vûåc cöng nghiïåp
chó chiïëm 9% töíng saãn lûúång toaân quöëc. Nùm 1997, tûác laâ sau gêìn
20 nùm, con söë naây àaä laâ 58%. Cöng nghiïåp nöng thön ngaây nay
khöng coân àún thuêìn laâ sûå böí sung cho saãn xuêët nöng nghiïåp, maâ
àaä laâ möåt nguöìn tùng trûúãng khöng thïí thiïëu àöëi vúái toaân böå nïìn
kinh tïë. Hêìu hïët moåi ngûúâi àïìu thûâa nhêån rùçng, xuêët khêíu laâ möåt
trong nhûäng yïëu töë haâng àêìu àaä àoáng goáp vaâo sûå thaânh cöng gêìn
àêy cuãa Trung Quöëc. Caác doanh nghiïåp nöng thön cuäng àaä hoaåt
àöång khöng keám phêìn xuêët sùæc trong lônh vûåc xuêët khêíu, nhêët laâ
trong 10 nùm trúã laåi àêy, möåt thúâi kyâ maâ trong àoá xuêët khêíu cuãa
doanh nghiïåp nöng thön àaä tùng nhanh hún mûác trung bònh cuãa caã
nûúác. Nùm 1986, tó troång cuãa doanh nghiïåp nöng thön trong töíng
kim ngaåch xuêët khêíu chó bùçng 9%; àïën nùm 1997, con söë naây àaä laâ
46% (Baãng 4.2).
Khi so saánh úã cêëp tónh cho thêëy, coá möëi tûúng quan chùåt cheä giûäa
sûå phaát triïín cuãa caác doanh nghiïåp nöng thön vaâ töíng saãn phêím
quöëc nöåi (GDP) bònh quên àêìu ngûúâi. Söë liïåu trònh baây trong Baãng
4.3 cho thêëy, caác tónh coá trònh àöå phaát triïín caác doanh nghiïåp nöng
thön cao hún cuäng laâ caác tónh coá GDP trïn àêìu ngûúâi cao hún. Möåt
cêu hoãi àûúåc àùåt ra laâ, liïåu sûå phaát triïín cuãa caác doanh nghiïåp nöng
thön coá laâm gay gùæt thïm sûå phên hoaá kinh tïë giûäa caác vuâng cuãa
Trung Quöëc hay khöng (thñ duå, xem Lin, Cai vaâ Li 1997; Rozelle
1994). Taåm thúâi chûa baân àïën sûå bònh àùèng giûäa caác tónh, trûúác hïët
chuáng ta haäy tòm hiïíu xem sûå phaát triïín cuãa caác doanh nghiïåp nöng
thön àaä taác àöång nhû thïë naâo àïën sûå phên hoaá thu nhêåp trong nöåi
böå möîi tónh.
http://ebooks.vdcmedia.com
CÖNG NGHIÏÅP HOAÁ NÖNG THÖN TRUNG QUÖËC TRONG BÖËI CAÃNH... 187
http://ebooks.vdcmedia.com
188 SUY NGÊÎM LAÅI SÛÅ THÊÌN KYÂ ÀÖNG AÁ
Baãng 4.2. Kïët quaã xuêët khêíu cuãa caác doanh nghiïåp nöng thön Trung Quöëc,
1986-97
(100 triïåu USD theo giaá hiïån haânh)
Tó troång xuêët khêíu Tó troång xuêët
cuãa doanh nghiïåp khêíu cuãa
Töíng kim Xuêët khêíu cuãa nöng thön trong doanh nghiïåp
ngaåch xuêët doanh nghiïåp töíng kim ngaåch nöng thön trong
Nùm khêíu nöng thön xuêët khêíu töíng saãn lûúång
1986 309,42 28,45 9,19 0,03
1987 394,37 43,45 11,02 0,03
1988 475,40 72,31 15,21 0,04
1989 525,38 99,77 18,99 0,04
1990 620,91 96,07 15,47 0,05
1991 719,10 148,27 20,62 0,07
1992 849,40 216,66 25,51 0,07
1993 917,44 380,70 41,50 0,07
1994 1.210,38 394,64 32,60 0,07
1995 1.487,70 644,58 43,33 0,08
1996 1.510,66 723,86 47,92 0,08
1997 1.827,00 836,93 45,81 0,08
Nguöìn: SSB, Niïn giaám Thöëng kï Trung Quöëc 1995, 1997, 1998; Niïn giaám Xñ nghiïåp
Hûúng trêën Trung Quöëc 1995, 1997, 1998.
Baãng 4.3 cho biïët tó troång cuãa saãn lûúång phi nöng nghiïåp trong
töíng saãn lûúång nöng thön cuãa 30 àún võ tónh thaânh cuãa Trung Quöëc
vaâ hïå söë Gini vïì thu nhêåp bònh quên àêìu ngûúâi cuãa caác tónh naây,
tñnh göåp cho caã nöng thön vaâ thaânh thõ, cuäng nhû cho riïng vuâng
nöng thön nùm 1992.2 Ba mûúi àún võ tónh thaânh àûúåc chia laâm hai
nhoám, tuây theo tó troång saãn lûúång phi nöng nghiïåp cuãa chuáng, sûã
duång giaá trõ trung võ laâm ranh giúái phên loaåi. Nhoám coá tó troång saãn
lûúång phi nöng nghiïåp cao hún (trung bònh chiïëm 65%) göìm caác
tónh duyïn haãi, caác tónh àö thõ vaâ caác tónh nùçm sêu trong luåc àõa
nhûng giaâu taâi nguyïn. Coân nhoám coá tó troång thêëp hún (trung bònh
chiïëm 30%) laâ nhûäng tónh coân laåi nùçm sêu trong luåc àõa. Traái vúái
nhûäng gò moåi ngûúâi thûúâng nghô, phên phöëi thu nhêåp noái chung
trong nhoám thûá nhêët laåi bònh àùèng hún trong nhoám thûá hai. Giaá trõ
http://ebooks.vdcmedia.com
CÖNG NGHIÏÅP HOAÁ NÖNG THÖN TRUNG QUÖËC TRONG BÖËI CAÃNH... 189
Baãng 4.3. Tó troång saãn lûúång phi nöng nghiïåp vaâ phên hoaá thu nhêåp giûäa caác
tónh cuãa Trung Quöëc, 1992
Tó troång saãn lûúång
cuãa doanh nghiïåp Hïå söë Gini
nöng thön trong töíng Vuâng nöng
saãn lûúång nöng thön (%) Caã vuâng thön
Caã nûúác 60 0,35 0,20
Caác tónh úã trònh àöå cao
Thûúång Haãi 86 0,12 0,09
Thiïn Tên 85 0,14 0,03
Bùæc Kinh 78 0,04 0,13
Giang Tö 76 0,30 0,16
Triïët Giang 76 0,30 0,23
Sún Àöng 67 0,31 0,13
Sún Têy 66 0,32 0,15
Haâ Bùæc 63 0,30 0,17
Liïu Ninh 63 0,24 0,15
Quaãng Àöng 61 0,40 0,12
Haâ Nam 59 0,25 0,13
Phuác Kiïën 54 0,24 0,10
Tûá Xuyïn 49 0,30 0,18
An Huy 48 0,26 0,13
Sún Têy 47 0,30 0,13
Trung bònh cuãa caã nhoám 65 0,25 0,14
Caác tónh úã trònh àöå thêëp
Höì Bùæc 46 0,31 0,16
Giang Têy 44 0,22 0,16
Höì Nam 43 0,23 0,12
Jilin 43 0,20 0,05
Cam Tuác 42 0,38 0,24
Hùæc Long Giang 38 0,21 0,12
Ninh Haå 35 0,43 0,30
Quaãng Têy 30 0,25 0,17
Quïë Chêu 27 0,34 0,18
Nöåi Möng 27 0,23 0,13
Vên Nam 27 0,39 0,25
Thanh Haãi 21 0,31 0,15
Têy Giang 15 0,31 0,15
Haãi Nam 14 0,29 0,08
Têy Taång 04 0,16 0,16
Trung bònh cuãa caã nhoám 30 0,28 0,16
Nguöìn: Caác con söë vïì tó troång thu nhêåp phi nöng nghiïåp lêëy tûâ SSB, 1993. Niïn giaám Thöëng
kï Nöng thön Trung Quöëc, Baáo Thöëng kï Trung Quöëc, Bùæc Kinh; Hïå söë Gini lêëy tûâ Lin, Cai,
vaâ Li (1997: Baãng 11).
http://ebooks.vdcmedia.com
190 SUY NGÊÎM LAÅI SÛÅ THÊÌN KYÂ ÀÖNG AÁ
trung bònh cuãa hïå söë Gini cuãa caác tónh laâ 0,25 trong nhoám thûá nhêët,
vaâ bùçng 0,28 trong nhoám thûá hai. Khoaãng caách vïì giaá trõ trung bònh
cuãa hïå söë Gini nöng thön laâ 0,03, vúái trung bònh trong nhoám thûá
nhêët laâ 0,14 vaâ nhoám thûá hai laâ 0,16. Khoaãng chïnh lïåch 0,02 xem ra
coá veã nhoã naây thûåc chêët laåi rêët àaáng kïí, nïëu biïët rùçng hïå söë Gini vïì
thu nhêåp bònh quên àêìu ngûúâi cuãa caã nûúác chó tùng tûâ 0,13 nùm
1978 lïn 0,18 nùm 1995 (Lin, Cai vaâ Li 1997).
Vai troâ to lúán cuãa caác doanh nghiïåp nöng thön Trung Quöëc trong
viïåc taåo ra sûå bònh àùèng hún vïì phên phöëi thu nhêåp trong nöåi böå
tónh coá àûúåc laâ nhúâ baãn chêët nhoã beá, mang tñnh àõa phûúng vaâ sûã
duång nhiïìu lao àöång cuãa caác doanh nghiïåp naây. Àiïìu naây rêët giöëng
vúái trûúâng húåp cuãa Àaâi Loan vaâ tûúng phaãn vúái trûúâng húåp cuãa
Haân Quöëc. ÚÃ Haân Quöëc, cöng nghiïåp hoaá àaä àûúåc hoaân thaânh bùçng
viïåc lêëy lao àöång di cû tûâ nöng thön ra cung cêëp cho thaânh phöë, núi
chó têåp trung möåt vaâi doanh nghiïåp lúán. Mùåc duâ Haân Quöëc cuäng àaä
tiïën haânh cöng nghiïåp hoaá nhanh khöng keám Àaâi Loan, nhûng khu
vûåc nöng thön cuãa nûúác naây cho àïën maäi gêìn àêy vêîn coân keám phaát
triïín hún nhiïìu so vúái nöng thön Àaâi Loan (Saith 1987). Trung
Quöëc, duâ tònh cúâ hay hûäu yá, àaä ài theo con àûúâng cöng nghiïåp hoaá
cuãa Àaâi Loan bùçng caách xêy dûång nhûäng doanh nghiïåp sûã duång
nhiïìu lao àöång vaâ cöng nghïå thêëp úã nöng thön. Tñnh chêët àõa
phûúng vaâ sûã duång nhiïìu lao àöång cuãa caác doanh nghiïåp nöng
thön àaä cho pheáp möåt böå phêån àöng àaão dên cû àûúåc hûúãng thuå
nhûäng lúåi ñch do hoå taåo ra. Àiïìu naây àaä laâm giaãm sûå phên hoaá thu
nhêåp giûäa thaânh thõ vaâ nöng thön, cuäng nhû trong nöåi böå tûâng khu
vûåc. Hún nûäa, khi cêìu vïì caác saãn phêím cuãa doanh nghiïåp nöng
thön tùng thò lúåi suêët mang vïì cho lao àöång - yïëu töë àûúåc sûã duång
nhiïìu nhêët - seä tùng nhanh hún lúåi suêët cuãa vöën, yïëu töë àûúåc sûã
duång vúái haâm lûúång thêëp hún. Lúåi ñch böí sung naây cho lao àöång
àaä goáp phêìn àêíy nhanh quaá trònh san àïìu thu nhêåp giûäa thaânh thõ
vaâ nöng thön.
Tuy nhiïn, ngûúâi ta cuäng àang tranh caäi xung quanh viïåc phaát
triïín khöng àöìng àïìu caác doanh nghiïåp nöng thön taåi caác tónh cuãa
Trung Quöëc coá laâm múã röång thïm sûå phên hoaá thu nhêåp giûäa caác
http://ebooks.vdcmedia.com
CÖNG NGHIÏÅP HOAÁ NÖNG THÖN TRUNG QUÖËC TRONG BÖËI CAÃNH... 191
vuâng hay khöng. Tuy chûa coá möåt nghiïn cûáu naâo àûa ra àûúåc
nhûäng bùçng chûáng thûåc nghiïåm trûåc tiïëp, nhûng Lin, Cai vaâ Li
(1997) àaä cho thêëy, yïëu töë coá yá nghôa lúán nhêët goáp phêìn vaâo sûå phên
hoaá thu nhêåp cuãa Trung Quöëc laâ sûå chïnh lïåch thu nhêåp giûäa cû
dên thaânh thõ vaâ nöng thön, coân khoaãng caách giûäa caác vuâng duyïn
haãi vaâ luåc àõa khöng phaãi laâ yïëu töë àaáng kïí. Vò thïë, sûå phên hoaá thu
nhêåp theo vuâng coá xu hûúáng gùæn liïìn vúái sûå tûúng phaãn giûäa möåt
lûåc lûúång dên cû nöng thön àöng àuác söëng trong caác tónh luåc àõa,
trong khi böå phêån naây úã caác tónh duyïn haãi ñt hún. Do àoá, bùçng caách
tùng thu nhêåp úã caác vuâng nöng thön, sûå phaát triïín cuãa caác doanh
nghiïåp nöng thön àaä têën cöng vaâo yïëu töë quan troång nhêët gêy ra sûå
bêët bònh àùèng thu nhêåp úã Trung Quöëc.
VAÂI NEÁT VÏÌ LÕCH SÛÃ
Trong thúâi kyâ Cöång hoaâ Nhên dên trûúác thêåp niïn 70, cöng nghiïåp
hoaá úã Trung Quöëc àaä ûu tiïn thaái quaá viïåc xêy dûång caác cú súã cöng
nghiïåp nùång lúán. Kïët quaã laâ, khu vûåc nöng thön àaä bõ gaåt ra ròa quaá
trònh cöng nghiïåp hoaá. Àiïìu móa mai laâ sûå tùng trûúãng maånh meä
cuãa khu vûåc doanh nghiïåp nöng thön àaä bùæt àêìu tûâ àêìu nhûäng nùm
70, àïí hûúãng ûáng lúâi kïu goåi cú khñ hoaá nöng nghiïåp Trung Quöëc,
möåt chñnh saách khöng gùæn vúái thûåc tiïîn Trung Quöëc. Hûúãng ûáng lúâi
kïu goåi naây, nhiïìu vuâng nöng thön àaä bùæt àêìu xêy dûång caác xñ
nghiïåp cöng xaä hay têåp àoaân àïí saãn xuêët maáy nöng nghiïåp vaâ sûãa
chûäa nöng cuå. Vò caác nhaâ maáy úã thaânh thõ àaä bõ tï liïåt do sûå chia beâ
keáo caánh trong cuöåc Caách maång Vùn hoaá nïn möåt thõ trûúâng lúán àaä
múã ra cho saãn phêím cuãa caác doanh nghiïåp nöng thön. Kïët quaã laâ,
giaá trõ saãn lûúång cuãa caác doanh nghiïåp naây àaä tùng tûâ 9,5 tó nhên
dên tïå nùm 1970 lïn 27,2 tó nhên dên tïå nùm 1976, vúái töëc àöå tùng
bònh quên haâng nùm laâ 26%.3 Sau khi Beâ luä Böën tïn bõ suåp àöí nùm
1976, sûå phaát triïín cuãa caác xñ nghiïåp cöng xaä vaâ têåp àoaân caâng núã
röå. Àïën nùm 1978, giaá trõ saãn lûúång cuãa chuáng àaä àaåt 49,3 tó nhên
dên tïå, tñnh theo giaá cöë àõnh nùm 1970, vúái 28,3 triïåu viïåc laâm. Tuy
http://ebooks.vdcmedia.com
192 SUY NGÊÎM LAÅI SÛÅ THÊÌN KYÂ ÀÖNG AÁ
nhiïn, giaá trõ saãn lûúång cuãa caác xñ nghiïåp cöng xaä vaâ têåp àoaân naây
chó chiïëm 24% toaân böå giaá trõ töíng saãn lûúång nöng thön, vaâ söë viïåc
laâm do chuáng taåo ra cuäng chûa àïën 10% toaân böå lûåc lûúång lao àöång
nöng nghiïåp (Baãng 4.1).
Sûå phaát triïín cuãa caác xñ nghiïåp cöng xaä vaâ têåp àoaân trong thêåp
niïn 70 àaä àùåt nïìn moáng vûäng chùæc cho sûå phaát triïín caác doanh
nghiïåp nöng thön trong thêåp niïn 80. Quaã thûåc rêët nhiïìu doanh
nghiïåp nöng thön thuöåc súã hûäu cöng cöång àaä thu huát sûå quan têm
cuãa giúái hoåc giaã nhúâ khaã nùng tiïëp tuåc duy trò cuãa chuáng
(Putterman 1997). Ngoaâi ra, mùåc duâ bõ coi laâ möåt hònh thûác töí chûác
kinh tïë phi hiïåu quaã, nhûng hïå thöëng cöng xaä àaä àêìu tû rêët maånh
cho viïåc xêy dûång haå têìng nöng thön, nhêët laâ àûúâng saá. Tuy vêåy,
yïëu töë maånh nhêët quyïët àõnh sûå phên böë vïì mùåt àõa lyá cuãa caác
doanh nghiïåp nöng thön trong thêåp niïn 70 laâ quyä nguöìn lûåc vïì àêët
àai vaâ lao àöång, nhû àaä àûúåc chûáng toã qua sûå têåp trung cuãa caác
doanh nghiïåp naây úã caác tónh ven biïín.
Cöng cuöåc caãi caách nöng thön thûåc hiïån vaâo cuöëi thêåp niïn 70 vaâ
àêìu thêåp niïn 80 àaä múã ra möåt chûúng múái cho khu vûåc nöng thön
Trung Quöëc. Theo àoá, cöng nghiïåp hoaá nöng thön àaä bûúác vaâo möåt
löå trònh thaânh cöng nhanh choáng. Tûâ nùm 1978 àïën 1984, hïå thöëng
trang traåi gia àònh vöën àaä bõ xoaá boã trong 20 nùm, nay laåi àûúåc khöi
phuåc. Theo möåt ûúác tñnh, cuöåc caãi caách naây àaä goáp 60% vaâo sûå tùng
trûúãng cuãa nöng nghiïåp (Lin 1992). Saãn lûúång nöng nghiïåp tùng
nhanh, tuy àaä laâm mêët rêët nhiïìu cöng sûác cuãa khu vûåc nöng thön,
nhûng cuäng àaä tñch luäy àûúåc nguöìn vöën thiïët yïëu ban àêìu àïí caác
doanh nghiïåp nöng thön cêët caánh.
Thúâi kyâ 1984 àïën 1988 laâ thúâi kyâ cêët caánh cuãa cöng nghiïåp hoaá
nöng thön Trung Quöëc, àaä chûáng kiïën sûå tùng trûúãng nhanh nhêët
cuãa caác doanh nghiïåp nöng thön. Àiïìu naây coá àûúåc laâ nhúâ àaä tiïën
haânh möåt söë cuöåc caãi caách thïí chïë vaâ thõ trûúâng, nhêët laâ viïåc xoaá boã
hïå thöëng cöng xaä vaâ caãi caách giaá caã, cuäng nhû nhúâ thu nhêåp úã nöng
thön àaä tùng lïn. Nùm 1984 àaä coá 4,7 triïåu doanh nghiïåp múái àûúåc
thaânh lêåp, nêng töíng söë doanh nghiïåp lïn 6,1 triïåu, gêëp 4,5 lêìn con
söë nùm 1983. Trong nùm tiïëp theo, söë lûúång doanh nghiïåp laåi tiïëp
http://ebooks.vdcmedia.com
CÖNG NGHIÏÅP HOAÁ NÖNG THÖN TRUNG QUÖËC TRONG BÖËI CAÃNH... 193
tuåc tùng hún gêëp àöi, àaåt mûác 12,2 triïåu (Baãng 4.1). Hêìu hïët caác
doanh nghiïåp múái thaânh lêåp àïìu do tû nhên súã hûäu hoùåc vêån haânh.
Nùm 1984, 69% trong söë 6,1 triïåu doanh nghiïåp nöng thön laâ doanh
nghiïåp tû nhên hoùåc húåp taác xaä, vaâ tó lïå naây àaä tùng lïn àïën 89%
nùm 1986 (xem Chen 1988).
Trong thêåp niïn 90, khu vûåc doanh nghiïåp nöng thön tiïëp tuåc
múã röång theo möåt nhõp àöå vûäng chùæc. Thïm vaâo àoá, cöng cuöåc tû
nhên hoaá àaä àûúåc phaát àöång àïí khùæc phuåc tònh traång thiïëu àöång
lûåc trong caác doanh nghiïåp súã hûäu cöng cöång. Àïën cuöëi nùm 1998,
hún 80% söë doanh nghiïåp cöng cöång do trung ûúng hoùåc caác cêëp
chñnh quyïìn thêëp hún súã hûäu àaä àûúåc tû nhên hoaá (Zhao 1999).
Àiïìu naây àaä laâm thay àöíi hoaân toaân böå mùåt kinh tïë cuãa Trung Quöëc
kïí tûâ cêëp cú súã. Trong nhûäng nùm gêìn àêy, söë lûúång nhûäng doanh
nghiïåp naây àaä giaãm, nhûng àoá coá thïí chó laâ àïí àiïìu chónh laåi sûå àêìu
tû quaá mûác, sau khi Àùång Tiïíu Bònh kïu goåi tiïëp tuåc caãi caách nùm
1992. Quaã thûåc, khaác vúái nhiïìu doanh nghiïåp khaác, saãn lûúång cuãa
doanh nghiïåp nöng thön àûúåc múã röång khöng ngûâng trong suöët
thúâi kyâ naây. Àiïìu àoá coá thïí laâ biïíu hiïån cuãa sûå àiïìu chónh cú cêëu,
trong àoá caác doanh nghiïåp khöng coá hiïåu quaã àûúåc giaãi thïí hoùåc
saáp nhêåp vúái nhûäng doanh nghiïåp coá hiïåu quaã.
CAÁC YÏËU TÖË QUYÏËT ÀÕNH SÛÅ PHAÁT TRIÏÍN DOANH NGHIÏÅP
NÖNG THÖN TRONG THÚÂI KYÂ CAÃI CAÁCH
Möåt söë tñnh chêët nöíi bêåt, àùåc trûng cho sûå phaát triïín caác doanh
nghiïåp nöng thön trong thúâi kyâ caãi caách laâ: Thûá nhêët, phêìn lúán
nguöìn vöën duâng àïí höî trúå cho sûå phaát triïín doanh nghiïåp nöng
thön luác àêìu àïìu àûúåc lêëy tûâ thùång dû trong nöng nghiïåp, vaâ sau
naây laâ tûâ tñch luäy cuãa baãn thên caác doanh nghiïåp nöng thön. Tñn
duång do hïå thöëng ngên haâng chñnh thûác cung cêëp rêët haån heåp. Thûá
hai, doanh nghiïåp nöng thön têåp trung chuã yïëu trong nhûäng ngaânh
sûã duång nhiïìu lao àöång vaâ taâi nguyïn, mùåc duâ nhûäng doanh
nghiïåp úã vuâng duyïn haãi gêìn àêy àaä bùæt àêìu thêm nhêåp vaâo nhûäng
http://ebooks.vdcmedia.com
194 SUY NGÊÎM LAÅI SÛÅ THÊÌN KYÂ ÀÖNG AÁ
ngaânh saãn xuêët haâng tiïu duâng tinh xaão vaâ sûã duång nhiïìu vöën. Thûá
ba, doanh nghiïåp nöng thön Trung Quöëc àûúåc àùåc trûng búãi tñnh
chêët àa daång vïì loaåi hònh súã hûäu; nhûng xu hûúáng chung vêîn
nghiïng vïì súã hûäu tû nhên trong thêåp niïn 90. Thûá tû, doanh
nghiïåp nöng thön gùæn boá chùåt cheä vúái cöng nghiïåp thaânh thõ theo
nhiïìu caách khaác nhau, tûâ viïåc tiïëp thu cöng nghïå, thiïët bõ, nhên sûå
vaâ caác kïnh lûu thöng tûâ caác doanh nghiïåp thaânh thõ cho àïën viïåc
chêëp nhêån caånh tranh vúái caác doanh nghiïåp àoá. Cuöëi cuâng, doanh
nghiïåp nöng thön àûúåc phên böí khöng àïìu trong caã nûúác, nhûng
hònh thaái naây chuã yïëu laâ do sûå khaác biïåt vïì nhûäng àiïìu kiïån ban
àêìu, àõa àiïím vaâ quyä nguöìn lûåc maâ möîi vuâng coá àûúåc. Trong phêìn
coân laåi cuãa chûúng naây, chuáng ta seä khaão saát nùm àùåc àiïím chñnh
trïn àêy möåt caách chi tiïët. Muåc àñch cuãa viïåc khaão saát laâ àïí minh
hoaå cho tñnh chêët phûác taåp vaâ nùng àöång cuãa cöng nghiïåp hoaá nöng
thön Trung Quöëc, cuäng nhû àïí trònh baây nhiïìu lyá thuyïët khaác nhau
àaä àûúåc vêån duång àïí cöë gùæng giaãi thñch sûå thaânh cöng cuãa doanh
nghiïåp nöng thön Trung Quöëc.
Tñch luäy vöën
Coá hai yïëu töë goáp phêìn vaâo tñch luäy vöën ban àêìu cuãa doanh nghiïåp
nöng thön úã nöng thön Trung Quöëc trong thúâi kyâ àêìu cuãa caãi caách.
Thûá nhêët, chiïën lûúåc phaát triïín ûu tiïn cöng nghiïåp nùång àaä dêìn
dêìn suy yïëu, vaâ viïåc àùåt giaá trêìn àöëi vúái nöng saãn cuäng àaä giaãm
dêìn, xeát vïì mùåt tûúng àöëi (Feng vaâ Li 1993). Thûá hai, hïå thöëng giao
khoaán cho höå gia àònh àûúåc thûåc hiïån úã khu vûåc nöng thön àaä khöi
phuåc laåi nhiïåt tònh saãn xuêët cuãa nöng dên, vaâ àaä laâm tùng nhanh
choáng saãn lûúång vaâ thu nhêåp nöng nghiïåp trong nûãa àêìu thêåp niïn
80 (Lin 1992). Hai yïëu töë naây kïët húåp vúái nhau àaä goáp phêìn khiïën
cho tiïët kiïåm úã nöng thön tùng maånh. Baãng 4.4 cho biïët lûúång tiïìn
gûãi maâ caác húåp taác xaä tñn duång nöng thön àaä nhêån àûúåc tûâ nùm
1978 àïën 1993. Húåp taác xaä tñn duång nöng thön laâ loaåi hònh töí chûác
taâi chñnh duy nhêët àûúåc chñnh thûác cho pheáp úã nhûäng cêëp dûúái
trung ûúng. Do àoá, lûúång tiïìn gûãi huy àöång àûúåc laâ möåt tiïu chñ
http://ebooks.vdcmedia.com
CÖNG NGHIÏÅP HOAÁ NÖNG THÖN TRUNG QUÖËC TRONG BÖËI CAÃNH... 195
http://ebooks.vdcmedia.com
196 SUY NGÊÎM LAÅI SÛÅ THÊÌN KYÂ ÀÖNG AÁ
thay thïë khaá töët cho töíng lûúång tiïët kiïåm úã khu vûåc nöng thön.
Töíng lûúång tiïìn gûãi nùm 1993 gêëp 26 lêìn nùm 1978.
Sûå tùng trûúãng ban àêìu vaâ tñch luäy vöën cuãa caác doanh nghiïåp
nöng thön cuäng àûúåc taåo àiïìu kiïån thuêån lúåi nhúâ coá möåt thõ trûúâng
röång lúán vïì haâng hoaá tiïu duâng cú baãn vêîn coân boã tröëng, do kïët quaã
cuãa chiïën lûúåc phaát triïín àuöíi kõp maâ Trung Quöëc theo àuöíi trûúác
nùm 1978. Vaâo luác bùæt àêìu caãi caách, cú cêëu ngaânh cuãa Trung Quöëc
vêîn àang hûúáng maånh vaâo cöng nghiïåp nùång. Baãng 4.5 cho biïët
mûác àêìu tû vöën cöë àõnh àûúåc phên böí cho caác ngaânh cöng nghiïåp
nùång vaâ cöng nghiïåp nheå, vaâ tó troång cuãa chuáng trong töíng àêìu tû
cho cöng nghiïåp trong caác giai àoaån khaác nhau, tûâ nùm 1952 àïën
1978. Do àêìu tû roát vaâo ngaânh cöng nghiïåp nheå hêìu nhû luác naâo
cuäng àïìu dûúái 10% nïn sûå thiïëu huåt haâng tiïu duâng laâ àiïìu dïî hiïíu.
Àiïìu naây àûúåc biïíu hiïån bùçng chïë àöå phên phöëi tem phiïëu daânh
cho rêët nhiïìu mùåt haâng, tûâ nhu yïëu phêím àïën möåt vaâi mùåt haâng xa
xó. Nhúâ tiïën haânh caãi caách vaâ chñnh saách múã cûãa vaâo cuöëi thêåp niïn
70, àêìu thêåp niïn 80 maâ thu nhêåp úã caã khu vûåc thaânh thõ vaâ nöng
Baãng 4.5. Àêìu tû taâi saãn cöë àõnh cöng nghiïåp úã Trung Quöëc, 1952-78
(Tó nhên dên tïå theo giaá hiïån haânh)
Cöng nghiïåp nheå Cöng nghiïåp nùång
Thúâi kyâ Söë lûúång Tó troång (%) Söë lûúång Tó troång (%)
Kïë hoaåch 5 nùm lêìn thûá 1 3,75 15,0 21,28 85,0
(1952–57)
Kïë hoaåch 5 nùm lêìn thûá 2 7,66 10,1 65,17 89,9
(1957–62)
Thúâi kyâ àiïìu chónh 1,65 7,8 19,37 92,2
(1963–65)
Kïë hoaåch 5 nùm lêìn thûá 3 4,26 7,9 49,89 92,1
(1966–70)
Kïë hoaåch 5 nùm lêìn thûá 4 10,30 10,5 87,49 89,5
(1971–75)
Kïë hoaåch 5 nùm lêìn thûá 5 7,48 10,6 62,45 89,4
(1976–78)
Nguöìn : Lin, Cai, vaâ Li (1994: 62).
http://ebooks.vdcmedia.com
CÖNG NGHIÏÅP HOAÁ NÖNG THÖN TRUNG QUÖËC TRONG BÖËI CAÃNH... 197
thön àïìu tùng. Trong giai àoaån tûâ 1978 àïën 1992, chi tiïu cho tiïu
duâng úã nöng thön vaâ thaânh thõ àaä tùng vúái töëc àöå trung bònh haâng
nùm lêìn lûúåt laâ 6,5% vaâ 5,8%, cao hún nhiïìu so vúái töëc àöå tùng
trûúãng tûúng ûáng trong thúâi kyâ 1952 àïën 1977 (1,8% vaâ 3%; xem
Lin, Cai vaâ Li 1994: 155). Sau hai thêåp kyã àònh trïå, cêìu vïì haâng tiïu
duâng tùng nhanh àaä múã ra cú höåi töët àeåp cho cöng nghiïåp nöng
thön chiïëm lônh löî höíng vïì haâng tiïu duâng sûã duång nhiïìu lao àöång
maâ caác doanh nghiïåp thiïn vïì cöng nghiïåp nùång do nhaâ nûúác súã
hûäu àaä boã ngoã.
Xeát vïì caác kïnh taâi chñnh, doanh nghiïåp nöng thön quaá phuå
thuöåc vaâo tiïìn tiïët kiïåm cuãa höå gia àònh vaâ ài vay trïn thõ trûúâng taâi
chñnh phi chñnh thûác, coân tñn duång dûúái hònh thûác caác khoaãn vay
ngên haâng chñnh thûác thò rêët haån chïë. Baãng 4.6 so saánh lûúång vöën
caác doanh nghiïåp nöng thön vaâ doanh nghiïåp nhaâ nûúác àaä chñnh
thûác vay àûúåc tûâ ngên haâng trong nhûäng nùm gêìn àêy. Ngên haâng
quöëc doanh (kïí caã húåp taác xaä tñn duång nöng thön) àïìu ûu àaäi roä rïåt
caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác; nhûäng doanh nghiïåp naây àaä nhêån
àûúåc gêìn 90% töíng söë vöën vay cuãa hoå tûâ ngên haâng trong nhûäng
nùm 1993-1996.
Àêìu tû trûåc tiïëp cuãa nûúác ngoaâi (FDI) àoáng vai troâ ngaây caâng
quan troång trong viïåc taâi trúå cho cöng nghiïåp hoaá nöng thön Trung
Quöëc. Nùm 1978, lûúång vöën FDI thûåc hiïån chó àaåt 263 triïåu àöla.
Tñnh àïën nùm 1997, con söë naây àaä lïn túái 64,4 tó àöla. Mùåc duâ khöng
coá söë liïåu vïì lûúång vöën FDI maâ doanh nghiïåp nöng thön thu huát
àûúåc, nhûng coá thïí tin rùçng, möåt phêìn lúán FDI àaä àûúåc roát vaâo caác
doanh nghiïåp trong khu vûåc nöng thön cuãa caác tónh duyïn haãi. Sûå
àaánh giaá naây àùåc biïåt thñch húåp àöëi vúái nguöìn vöën tûâ caác vuâng cuãa
Trung Quöëc múã röång, tûác laâ Höìng Köng, Àaâi Loan, Macao vaâ
Xingapo. Caác nghiïn cûáu àaä chó ra rùçng, FDI tûâ nhoám caác nhaâ àêìu
tû naây coá nhiïìu khaã nùng roát vaâo caác ngaânh sûã duång nhiïìu lao
àöång, laâ lônh vûåc maâ doanh nghiïåp nöng thön chi phöëi (Wang
1997). Nùm 1995, 28% saãn lûúång cuãa caác doanh nghiïåp úã cêëp hûúng
trêën vaâ laâng xaä do caác doanh nghiïåp FDI àoáng goáp, trong àoá bao
göìm caã doanh nghiïåp 100% vöën nûúác ngoaâi vaâ caác liïn doanh.
http://ebooks.vdcmedia.com
198 SUY NGÊÎM LAÅI SÛÅ THÊÌN KYÂ ÀÖNG AÁ
Cú cêëu ngaânh
Cú cêëu ngaânh cuãa doanh nghiïåp nöng thön phaãn aánh lúåi thïë so saánh
cuãa caác khu vûåc nöng thön Trung Quöëc. ÚÃ cêëp àöå quöëc tïë, lúåi thïë
so saánh trong thûúng maåi quöëc tïë vêîn do quyä yïëu töë saãn xuêët cuãa
möåt nûúác chi phöëi (Song 1993). Vúái lûåc lûúång lao àöång döìi daâo vaâ
àêët àai, taâi nguyïn, nguöìn vöën coá haån, lúåi thïë so saánh cuãa Trung
Quöëc roä raâng nùçm úã caác ngaânh sûã duång nhiïìu lao àöång. Baãng 4.7 so
saánh trûä lûúång nguöìn vöën phi cû truá trïn möîi cöng nhên cuãa Trung
Quöëc so vúái möåt söë nûúác phaát triïín vaâ möåt söë nûúác àang phaát triïín
úã chêu AÁ trong nùm 1975 vaâ 1990. Trung Quöëc coá lûúång vöën trïn
möîi cöng nhên thêëp hún trong caã hai nùm (chó coá ÊËn Àöå laâ coân dûúái
nûäa), cho thêëy rùçng, lúåi thïë so saánh cuãa nûúác naây trong phên cöng
lao àöång quöëc tïë nùçm úã caác ngaânh sûã duång nhiïìu lao àöång.
Trong nöåi böå Trung Quöëc, khu vûåc nöng thön hiïín nhiïn coá ñt
vöën nhûng nhiïìu lao àöång vaâ taâi nguyïn hún nhiïìu so vúái thaânh
thõ. Baãng 4.8 cho thêëy cú cêëu ngaânh cuãa caác doanh nghiïåp hûúng
trêën vaâ laâng xaä tûâ nùm 1987 àïën 1996. ÚÃ giai àoaån phaát triïín ban
àêìu, nhûäng doanh nghiïåp naây quaá phuå thuöåc vaâo taâi nguyïn. Nùm
1987, 61% saãn lûúång cöng nghiïåp nheå vaâ 93% saãn lûúång cöng
nghiïåp nùång cuãa chuáng laâ do caác doanh nghiïåp khai thaác taâi
nguyïn taåo ra. Nùm 1996, nhûäng doanh nghiïåp naây vêîn coân dûåa
phêìn nhiïìu vaâo taâi nguyïn, nhûng cöng nghiïåp nheå àaä bùæt àêìu taách
khoãi hònh thaái naây trong nhiïìu nùm. Nùm 1996, tó troång saãn lûúång
dûåa vaâo taâi nguyïn àaä giaãm xuöëng 53% trong töíng saãn lûúång cöng
nghiïåp nheå. Xu hûúáng naây giöëng vúái sûå thay àöíi trong quyä yïëu töë
saãn xuêët. Ngoaâi ra, Lu (1998) cuäng chó ra rùçng, Trung Quöëc àang
mêët dêìn lúåi thïë so saánh trong ngaânh saãn xuêët nguä cöëc. Vò thïë, thêåt
khúâ daåi nïëu caác doanh nghiïåp nöng thön tiïëp tuåc cöåt mònh vaâo saãn
xuêët lûúng thûåc vaâ caác ngaânh liïn quan, laâ nhûäng ngaânh àang phaãi
chõu giaá caã tûúng àöëi cuãa àêìu vaâo ngaây möåt tùng lïn.
Doanh nghiïåp nöng thön sûã duång nhiïìu lao àöång vaâ ñt vöën hún
rêët nhiïìu so vúái doanh nghiïåp nhaâ nûúác úã thaânh phöë. Baãng 4.9 so
saánh cûúâng àöå sûã duång vöën trong caác doanh nghiïåp nöng thön vaâ
http://ebooks.vdcmedia.com
CÖNG NGHIÏÅP HOAÁ NÖNG THÖN TRUNG QUÖËC TRONG BÖËI CAÃNH... 199
http://ebooks.vdcmedia.com
200 SUY NGÊÎM LAÅI SÛÅ THÊÌN KYÂ ÀÖNG AÁ
doanh nghiïåp nhaâ nûúác tûâ nùm 1978 àïën 1996. Trûä lûúång vöën thuêìn
trïn möîi cöng nhên cuãa doanh nghiïåp nöng thön chûa bao giúâ vûúåt
quaá 20% so vúái con söë naây cuãa doanh nghiïåp nhaâ nûúác, vaâ söë cöng
nhên maâ caác doanh nghiïåp nöng thön tuyïín duång tñnh trïn 10.000
nhên dên tïå saãn lûúång, cao gêëp nhiïìu lêìn so vúái söë cöng nhên laâm
viïåc trong caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác trong hêìu hïët caác nùm. Tuy
nhiïn, khoaãng caách giûäa doanh nghiïåp nhaâ nûúác vaâ doanh nghiïåp
nöng thön trong cûúâng àöå sûã duång vöën àaä àûúåc thu heåp laåi qua caác
nùm. Sûå àuöíi kõp naây coá thïí giaãi thñch bùçng viïåc caác doanh nghiïåp
nöng thön àaä àiïìu chónh theo sûå thay àöíi trong quyä caác yïëu töë saãn
xuêët (vaâ do àoá theo lúåi thïë so saánh) trong nïìn kinh tïë. Möåt chó söë
phaãn aánh sûå thay àöíi naây laâ sûå chïnh lïåch vïì mûác lûúng trung bònh
haâng nùm cuãa möîi cöng nhên trong doanh nghiïåp nöng thön vaâ
doanh nghiïåp nhaâ nûúác àaä àûúåc thu heåp.
Tñnh chêët sûã duång nhiïìu lao àöång trong caác doanh nghiïåp nöng
thön Trung Quöëc àaä cuãng cöë thïm võ thïë cuãa chuáng trong xuêët
khêíu. Nhû Baãng 4.2 àaä chó roä, tó troång cuãa doanh nghiïåp nöng thön
trong kim ngaåch xuêët khêíu cuãa Trung Quöëc chó chiïëm 9% nùm
1986; nhûng sau nùm àoá, àaä tùng vúái töëc àöå trung bònh haâng nùm
21% trong 10 nùm tiïëp theo, vaâ àaåt 48% nùm 1996. Tûâ nùm 1986 àïën
1995, tó troång xuêët khêíu trong töíng saãn lûúång cuãa doanh nghiïåp
nöng thön àaä tùng tûâ 3% àïën 8%, tûác laâ tùng 1,6 lêìn, khi doanh
nghiïåp nöng thön chuyïín tûâ thõ trûúâng nöåi àõa sang thõ trûúâng quöëc
tïë, vaâ töëc àöå tùng saãn lûúång cuãa chuáng àaä vûúåt töëc àöå bònh quên cuãa
caã nûúác.
Loaåi hònh súã hûäu vaâ àöång thaái cuãa chuáng
Khaác vúái cöng nghiïåp thaânh thõ vöën chuã yïëu thuöåc súã hûäu cöng
cöång, cöng nghiïåp nöng thön Trung Quöëc àûúåc àùåc trûng bùçng tñnh
chêët àa daång vïì loaåi hònh súã hûäu. Trong caác doanh nghiïåp nöng
thön, sûå coá mùåt cuãa súã hûäu chñnh quyïìn àõa phûúng rêët phöí biïën.
Thaânh cöng àaáng chuá yá cuãa doanh nghiïåp nöng thön Trung Quöëc
àaä thu huát sûå quan têm röång raäi cuãa giúái hoåc thuêåt vïì möëi quan hïå
http://ebooks.vdcmedia.com
CÖNG NGHIÏÅP HOAÁ NÖNG THÖN TRUNG QUÖËC TRONG BÖËI CAÃNH... 201
http://ebooks.vdcmedia.com
202 SUY NGÊÎM LAÅI SÛÅ THÊÌN KYÂ ÀÖNG AÁ
http://ebooks.vdcmedia.com
