Cơ sở lí luận chung về NSNN
Ngân sách là một khái niệm được dung phổ biến. Ở Pháp, ngân sách được
định nghĩa là bản dự kiến về các khoản thu và chi của một cơ quan hay công xã.
Trong khi ở Anh, ngân sách là bản kế toán về khả năng thu nhập và chi trả trong một
khoảng thời gian nhất định của tương lai. Còn ở Việt Nam, Ngân sách là bản dự kiến
và cho phép thực hiện các khoản thu, chi bằng tiền của một chủ thể nào đó trong một
khoảng thời gian nhất định....
NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM
HỌC VIỆN NGÂN HÀNG
.... ......
.
. .
Tên đề tài:
“Vai ò ủa S N N iều ết kinh ế ĩ ô
đ
tr c N ti t vm
Ch ứng minh ằng ác ính ách chi ện à nh”
b c ch s thu hi h
Giảng viên : Th.s Nguyễn Diệu
Huyền
Nhóm SV thực hiện : Nhóm 4
Lớp : TCDN D - K10
Khoa : Tài chính
Hà Nội, tháng 04/2009
2
DANH SÁCH NHÓM THẢO LUẬN
1. Đỗ Ngọc Anh
Hoàng Kiều Anh
2.
3. Nguyễn Thị Mai Anh
4. Nguyễn Hồng Hạnh
5. Nguyễn Thị Hạnh
6. Phí Thị Hằng
7. Nguyễn Thu Huyền
Nguyễn Thu Hương
8.
9. Nguyễn Thị Hà Linh
10. Đoàn Thế Linh
11. Mai Thị Lụa
12. Cao Thùy Nhung
13. Đặng Hà My
14. Nguyễn Ngọc Tiến
15. Bế Thị Hương Thảo
16. Nguyễn Thị Thu Trang
17. Nông Hồng Viết
18. Phạm Thu Yến
A - CƠ SỞ LÝ LUẬN CHUNG VỀ NSNN
1. Khái niệm
Ngân sách là một khái niệm được dung phổ biến. Ở Pháp, ngân sách được
định nghĩa là bản dự kiến về các khoản thu và chi của một cơ quan hay công xã.
Trong khi ở Anh, ngân sách là bản kế toán về khả năng thu nhập và chi trả trong một
khoảng thời gian nhất định của tương lai. Còn ở Việt Nam, Ngân sách là bản dự kiến
và cho phép thực hiện các khoản thu, chi bằng tiền của một chủ thể nào đó trong một
khoảng thời gian nhất định.
Như vậy, Ngân sách nhà nước (NSNN) là toàn bộ các khoản thu , chi của Nhà
nước đã được các cơ quan Nhà nước có thẩm quyền quyết định và được thực hiện
trong một năm để bảo đảm thực hiện các chức năng nhiệm vụ của nhà nước. (Điều 1
– Luật NSNN 2002)
Đặc điểm
2.
- Việc tạo lập và sử dụng quỹ NSNN luôn gắn liền với quyền lực của NN và
việc thực hiện các chức năng của NN, được NN tiến hành trên luật định.
- NSNN luôn gắn chặt với sở hữu NN, luôn chứa đựng lợi ích chung, lợi ích
công cộng.
- Đặc điểm của quỹ tiền tệ: sở hữu, mục đích, vận động liên tục. Bên cạnh
đó, với tư cách là một quỹ tiền tệ tập trung của NN, NSNN được chia thành nhiều
quỹ nhỏ có tác dụng riêng.
- Hoạt động thu chi theo nguyên tắc không hoàn trả trực tiếp.
3. Vai trò chung
Khi đề cập đến các công cụ tài chính trong quản lý và điều tiết vĩ mô nền
kinh tế - xã hội, NSNN đóng vai trò rất quan trọng, bao giờ cũng gắn liền với vai trò
của NN trong từng thời kỳ nhất định. Phạm vi phát huy vai trò của NSNN rất rộng
và trên một mức độ lớn, nó tương đồng với phạm vi phát huy chức năng và nhiệm vụ
của NN trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. NSNN là công cụ có hiệu lực của NN
để điều chỉnh trong lĩnh vực phân phối thu nhập, góp phần giải quyết các vấn đề xã
hội. Song, NN cũng chỉ thực hiện điều chỉnh thành công khi có nguồn tài chính đảm
bảo và hiệu quả.
Trong nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung bao cấp, NN can thiệp trực tiếp
vào trong hoạt động của nền KT - XH nên đã hạn chế đáng kể vai trò của NSNN
trong quá trình điều chỉnh các hoạt động kinh tế cũng như giải quyết những vấn đề
XH. Những vấn đề bao cấp về nhà ở, lương thực, thực phẩm…, nguyên tắc quản lý
trực tiếp theo kiểu “cấp phát và giao nộp” đối với khu vực kinh tế quốc doanh ở thời
kỳ này đã làm cho sự phụ thuộc vào nhà nước ngày càng tăng. Do đó, làm giảm hiệu
quả về việc đặt ra các mục tiêu XH cũng như không đảm bảo cho vấn đề công bằng
XH.
4
Trong nền kinh tế thị trường: NN sử dụng các công cụ chủ yếu là hệ thống
pháp luật và công cụ tài chính tiền tệ để tác động, vạch ra kế hoạch phát triển, hạn
chế những tiêu cực do KTTT sinh ra, chống khủng hoảng và thất nghiệp v.v..Và khi
xảy ra những biến động kìm hãm các hoạt động sản xuất và đời sống thì công cụ
được Nhà nước sử dụng chủ yếu và hiệu quả nhất là công cụ tài chính(cụ thể là
công cụ ngân sách thông qua quỹ NSNN). Chính sách tài chính bao gồm các chính sách
thuế và chi tiêu ngân sách của Nhà nước nhằm điều tiết vĩ mô nền KT – XH, đảm
bảo an ninh quốc phòng và thực hiện vai trò kiểm tra giám sát.
5
B- VAI TRÒ ĐIỀU TIẾT VĨ MÔ NỀN KINH TẾ
I. Về mặt kinh tế:
NSNN là công cụ chủ yếu phân bổ trực tiếp hoặc gián tiếp các nguồn tài
chính quốc gia, định hướng phát triển sx, hình thành cơ cấu kt mới ,thúc đẩy tăng
trưởng KT ổn định và bền vững.
1. Vốn NSNN là nguồn tài chính có tính chất chủ đạo trong quá trình vận
động của toàn bộ vốn xã hội:
Như chúng ta đã biết, tài chính nước ta là hệ thống quan hệ kinh tế biểu hiện
trong lĩnh vực hình thành, phân phối và sử dụng các quỹ tiền tệ trong nền kinh tế
quốc dân nhằm xây dựng, bảo vệ và phát triển xã hội. NSNN giúp các nguồn tài
chính tạo lập quỹ tiền tệ - quỹ ngân sách. Mặt khác, NSNN sử dụng quỹ ngân sách
cho việc thực hiện các nhiệm vụ kinh tế (phát triển kết cấu hạ tầng, mở rộng đầu tư
kinh tế, tập trung đầu tư vào các ngành mũi nhọn…). NSNN là công cụ huy động
nguồn tài chính để đảm bảo các nhu cầu chi tiêu của Nhà nước.
Đây là vai trò truyền thống của ngân sách Nhà nước trong mọi mô hình kinh
tế, nó gắn chặt với các chi phí của Nhà nước trong quá trình tồn tại và thực hiện
nhiệm vụ của mình. Ngân sách Nhà nước cung cấp nguồn kinh phí để Nhà nước đầu
tư cho cơ sở kết cấu hạ tầng, sản xuất kinh doanh, tạo tư liệu sản xuất…
Nhà nước huy động nguồn tài chính thông qua công cụ như thuế, lệ phí, lợi
tức của Nhà nước, các khoản vay trong nước hoặc nước ngoài, viện trợ từ các nước
tổ chức trên thế giới,…
2. Định hướng phát triển sản xuất hình thành cơ cấu kinh tế mới và chống
độc quyền:
Trước hết, Chính phủ sẽ hướng hoạt động của các chủ thể trong nền kinh tế
đi vào quỹ đạo mà chính phủ đã hoạch định để hình thành cơ cấu kinh tế tối ưu, tạo
điều kiện cho nền kinh tế phát triển ổn định và bền vững.
Thông qua hoạt động chi Ngân sách, Nhà nước sẽ cung cấp kinh phí đầu tư
cho cơ sở kết cấu hạ tầng, hình thành các doanh nghiệp thuộc các ngành then chốt
trên cơ sở đó tạo môi trường và điều kiện thuận lợi cho sự ra đời và phát triển các
doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế. Trong những điều kiện cụ thể, nguồn
kinh phí trong ngân sách cũng có thể được sử dụng để hỗ trợ cho sự phát triển của
các doanh nghiệp, đảm bảo tính ổn định về cơ cấu hoặc chuẩn bị cho việc chuyển
sang cơ cấu mới hợp lý hơn.
Thông qua hoạt động thu, bằng việc huy động nguồn tài chính thông qua thuế,
ngân sách nhà nước đảm bảo thực hiện vai trò định hướng đầu tư, kích thích hoặc
hạn chế sản xuất kinh doanh. Việc đặt ra các loại thuế với thuế suất ưu đãi, các quy
định miễn thuế, giảm thuế... có tác dụng kích thích mạnh mẽ đối với các doanh
nghiệp. Một chính sách thuế có lợi sẽ thu hút được doanh nghiệp bỏ vốn đầu tư vào
6
nơi cần thiết; ngược lại, một chính sách thuế khắt khe sẽ giảm bớt luồng di chuyển
vốn vào nơi cần hạn chế sản xuất kinh doanh
Độc quyền, trong kinh tế học, độc quyền là trạng thái thị trường chỉ có duy
nhất một người bán và sản xuất ra sản phẩm không có sản phẩm thay thế gần gũi.
Đây là một trong những dạng của thất bại thị trường , là trường hợp cực đoan của thị
trường thiếu tính cạnh tranh. Độc quyền gây ra rất nhiều tổn thất phúc lợi cho xã hội
vì vậy, việc cấp vốn hình thành các doanh nghiệp là một trong những biện pháp căn
bản để chống độc quyền và giữ cho thị trường khỏi rơi vào tình trạng cạnh tranh
không hoàn hảo, một trong những nguyên nhân kìm hãm phát triển nền kinh tế. Đối
với nước ta, bệnh độc quyền trước đây là các DNNN được bầu sữa ngân sách rót
tiền, rót vốn, để đầu tư sản xuất điện, nhập xăng dầu, đảm bảo cung cấp đủ cho sản
xuất và sinh hoạt của nhân dân, nhưng mỗi khi có cơ hội, các DN độc quyền đều ưu
tiên và cố tình đặt lợi ích của doanh nghiệp lên trên.
Hiện trạng:
2.1. Định hướng hình thành cơ cấu kinh tế mới:
Chủ trương của Đảng và Nhà nước ta hiện nay là tiếp tục xây dựng và phát
triển nền KTTT định hướng XHCN, đẩy mạnh CNH,HĐH đất nước, đưa nước ta trở
thành một nước công nghiệp theo hướng hiện đại vào năm 2020.
Trong những năm qua nhờ thực hiện các chính sách phân bổ nguồn ngân sách
đúng đắn, nền kinh tế Việt Nam đang trên đà tăng trưởng bền vững với cơ cấu kinh
tế đang dịch chuyển theo hướng dịch vụ - công nghiệp – nông nghiệp.
Tổng sản phẩm trong nước (GDP) năm 2008 ước tính tăng 6,23% so với năm
2007, trong đó khu vực nông, lâm nghiệp và thuỷ sản tăng 3,79%; khu vực công
nghiệp và xây dựng tăng 6,33%; khu vực dịch vụ tăng 7,2%. Tỷ trọng NN-CN-DN
trong GDP tương ứng là 20,6%, 41,6%, 38,7%. Tốc độ tăng tổng sản phẩm trong
nước năm nay tuy thấp hơn tốc độ tăng 8,48% của năm 2007 và mục tiêu kế hoạch
điều chỉnh là tăng 7,0%, nhưng trong bối cảnh tài chính thế giới khủng hoảng, kinh tế
của nhiều nước suy giảm mà nền kinh tế nước ta vẫn đạt tốc độ tăng tương đối cao
như trên là một cố gắng rất lớn.
Hiện nay, hàng hóa Việt Nam ngày càng khẳng định được vị thế của mình
trên thị trường thế giới, mặt hàng xuất khẩu ngày càng đa dạng, thị trường xuất khẩu
ngày càng mở rộng như Hoa Kỳ, Asian, EU. Tính chung cả năm 2008, kim ngạch hàng
hoá xuất khẩu ước tính đạt 62,9 tỷ USD, tăng 29,5% so với năm 2007, bao gồm khu
vực có vốn đầu tư nước ngoài (kể cả dầu thô) đạt 34,9 tỷ USD, tăng 25,7%, đóng
góp 49,7% vào mức tăng chung của xuất khẩu; khu vực kinh tế trong nước đạt 28 tỷ
USD, tăng 34,7%, đóng góp 50,3%. Trong tổng kim ngạch hàng hoá xuất khẩu năm
2008, nhóm hàng công nghiệp nặng và khoáng sản chiếm tỷ trọng 31%, nhóm hàng
nông sản chiếm 16,3%.
Thành tựu trên là kết quả của các chính sách như miễn, giảm thuế đối với các
mặt hàng xuất khẩu, hỗ trợ các doanh nghiệp sản xuất như hỗ trợ lãi suất vay vốn
ngân hàng đối với mặt hàng xuất khẩu, hỗ trợ xuất khẩu.
7
Đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng cho các ngành công nghiệp hiện đại, đặc biệt
là các ngành có hàm lượng khoa học công nghệ cao, bên cạnh đó xây dựng hệ thống
giao thông vận tải giúp lưu thông hàng hóa.
Hiện nay, Nhà nước chỉ đầu tư cho những công trình cơ sở hạ tầng mà không
có khả năng thu hồi vốn, còn những cơ sở hạ tầng có thể thu hồi vốn thì tạo điều
kiện cho các doanh nghiệp, cũng như các thành phần kinh tế khác tham gia. Cụ thể:
Bố trí 977 tỉ đồng để chi đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng đường sắt do Nhà nước
quản lý và giao cho TCty Đường sắt Việt Nam thực hiện; bố trí 106 tỉ đồng để chi
đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng cảng biển do Nhà nước quản lý giao cho TCty Hàng
hải Việt Nam đầu tư hạ tầng giao thông cảng Hải Phòng; bố trí 100 tỉ đồng giao
EVN thực hiện dự án đầu tư nhà nước là dự án cung cấp hạ tầng đường truyền tải
điện của các thôn, bản thuộc 5 tỉnh Tây Nguyên...
2.2. Định hướng sản xuất:
Đối với hàng hóa trong nước, nhà nước định hướng miễn, giảm thuế cho các
mặt hàng thiết yếu, mặt hàng đang chú trọng phát triển như đối với các mặt hàng
lương thực nhà nước đánh thuế 0%, phát triển các ngành mới như công nghệ nano,
chế tạo máy...
Ngày 16/4, Thủ tướng đã có Quyết định số 58/2009/QĐ-TTg bổ sung một số
giải pháp về thuế nhằm thực hiện chủ trương kích cầu đầu tư và tiêu dùng, ngăn
chặn suy giảm kinh tế, tháo gỡ khó khăn đối với doanh nghiệp.
Theo đó, nhiều loại thuế và phí sẽ giảm mạnh kể từ 1/5 đến hết ngày
31/12/2009.
Cụ thể, thuế suất thuế giá trị gia tăng sẽ giảm 50% đối với các loại hàng hóa
và dịch vụ, gồm: sợi, vải và sản phẩm may mặc, da giầy các loại; giấy và sản phẩm
bằng giấy các loại, trừ sách quy định tại điểm ở khoản 2 Điều 8 của Luật Thuế giá
trị gia tăng và giấy in báo; xi măng, gạch, ngói các loại; mô-tô hai bánh, mô-tô ba bánh
có dung tích xi-lanh trên 125 cm3.
Đối với các loại ôtô dưới 10 chỗ ngồi, mức lệ phí trước bạ sẽ giảm 50%.
Như vậy, ngoại trừ thành phố Hà Nội có mức lệ phí trước bạ giảm từ 12% xuống
6%, các tỉnh và thành phố khác sẽ đồng loạt ở mức 5%.
Ngoài ra sẽ tiến hành kéo dài thời hạn nộp thuế giá trị gia tăng đến 180 ngày
đối với một số loại hàng hóa nhập khẩu như máy móc, thiết bị, phụ tùng thay thế,
phương tiện vận tải chuyên dùng nằm trong dây chuyền công nghệ thuộc loại trong
nước chưa sản xuất được cần nhập khẩu để tạo tài sản cố định của doanh nghiệp.
Đối với thuế thu nhập doanh nghiệp, Thủ tướng cũng quyết định giảm 30%
số thuế doanh nghiệp phải nộp của quý 4/2008 đối với thu nhập từ hoạt động sản
xuất sợi, dệt, nhuộm, may và sản xuất các mặt hàng da giầy.
2.3. Chống độc quyền
Cho đến nay, bên cạnh việc ban hành luật chống độc quyền, cho phép phát
triển nền kinh tế tư nhân đã phá bỏ được độc quyền nhà nước đối với một số lĩnh
8
vực kinh tế, dựa vào một số chính sách thuế, chính sách chi nhà nước đã phá vỡ được
một số ngành độc quyền cố hữu trước đây như viễn thông, xăng dầu,...
Trước đây với sự xuất hiện của mạng viễn thông đầu tiên là VNPT chiếm vị
trí độc tôn trên thị trường viễn thông trong nước, khiến giá dịch vụ viễn thông đắt đỏ,
dẫn đến chi phí sản xuất của doanh nghiệp tăng cao, số lượng sử dụng mạng viễn
thông tương đối ít ỏi. Để khắc phục tình hình đó, nhà nước đã cho phép mở rộng
mạng viễn thông thể hiện qua các dự thảo Luật viễn thông đã mạnh dạn đề ghị việc
mở rộng và huy động mọi thành phần kinh tế của xã hội, kể cả tư nhân tham gia xây
dựng hạ tầng mạng, nhằm làm giảm rủi ro kinh doanh vốn nhà nước so với việc chỉ
để DN nhà nước đầu tư vào lĩnh vực này, đồng thời đảm bảo môi trường cạnh tranh
lành mạnh, bình đẳng giữa các thành phần kinh tế trong việc gia nhập thị trường viễn
thông. Tính đến năm 2008, Việt Nam có 10 doanh nghiệp cung cấp hạ tầng mạng và
hơn 60 doanh nghiệp cung cấp dịch vụ viễn thông. Thị trường viễn thông Việt Nam
đã chuyển mạnh từ độc quyền sang cạnh tranh, chứng minh hiệu quả bằng sự tăng
trưởng mạnh mẽ trong những năm gần đây như: nhiều công nghệ mới được áp dụng,
dịch vụ đa dạng, chất lượng ngày càng được nâng cao, giá cước ngày càng
hạ....Doanh số của toàn ngành viễn thông năm 2008 đạt 90.000 tỷ đồng, tăng khoảng
30%/năm, đóng góp cho ngân sách nhà nước năm 2008 là 11.000 tỷ đồng.
Cùng với đó Thủ tướng đã yêu cầu Bộ Công thương khẩn trương trình Chính
phủ sửa đổi, bổ sung Nghị định số 55/2007/NĐ-CP ngày 6.4.2007 của Chính phủ về
kinh doanh xăng dầu để bảo đảm hoạt động kinh doanh xăng dầu tuân thủ cơ chế thị
trường; đồng thời quy định rõ chính sách hỗ trợ của Nhà nước cho các đối tượng khó
khăn, người nghèo khi thực hiện giá xăng dầu theo cơ chế thị trường...Trong thời
điểm hiện nay xăng dầu đang chuyển từ thế độc quyền nhà nước sang độc quyền
doanh nghiệp do chính phủ thả nổi giá xăng cho các doanh nghiệp tự quyết định, trên
cơ sở này, các doanh nghiệp đã lạm dụng độc quyền về giá xăng, khiến cho giá của
mặt hàng xăng dầu ngày càng tăng gây tổn hại đến nền kinh tế. Trước tình hình đó,
trong khi chưa sửa đổi, bổ sung Nghị định số 55/2007/NĐ-CP, Bộ Công thương, Bộ
Tài chính tiếp tục điều hành mặt hàng xăng dầu như quy định hiện hành, không bù lỗ
cho mặt hàng xăng.
Thủ tướng cũng đồng ý với việc Ngân sách nhà nước thực hiện tạm ứng đủ
95% sỗ lỗ các mặt hàng dầu thực tế theo báo cáo quyết toán năm 2008 của DN do giá
bán giảm sau thời điểm 16.9.2008.Trong quyết định số 85 gửi cho các bên liên quan
chiều 6/10, Bộ Tài chính yêu cầu các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu đầu mối
trích từ lợi nhuận trước thuế khoảng 1.000 đồng mỗi lít trên số lượng xăng tiêu thụ
để trả nợ cho ngân sách nhà nước.Có thể nói, đây được coi là lần đầu tiên trong lịch
sử kinh doanh xăng dầu, các nhà nhập khẩu bị cơ quan chức năng công khai "đòi nợ",
đây cũng là một trong những nỗ lực của nhà nước nhằm làm giảm độc quyền của các
doanh nghiệp xăng dầu
9
II. Về mặt xã hội
NSNN là một công cụ có hiệu lực của NN để điều chỉnh trong lĩnh vực thu
nhập, góp phần giải quyết các vấn đề xã hội. Việc sử dụng NSNN như một công cụ
điều chỉnh vĩ mô trong lĩnh vực thu nhập đối với các thành viên của xã hội là nhằm
thực hiện công bằng xã hội về thu nhập, đảm bảo ổn định cuộc sống của các tầng
lớp dân cư, đảm bảo vai trò kích thích của thu nhập đối với sự phát triển đời sống
vật chất và tinh thần của người lao động, với sự phát triển sản xuất và khống chế
mức tiêu dùng phù hợp với trình độ và năng lực sản xuất của nền kinh tế hàng hoá
nhiều thành phần đang trong quá trình hình thành và phát triển.
1. Chính sách thu ngân sách nhà nước: cụ thể là chính sách thuế (kết hợp thuế
trực thu và thuế gián thu) góp phần làm giảm bớt sự chênh lệnh quá lớn về thu nhập
và tiền lương giữa những người làm việc trong khu vực sản xuất kinh doanh, khu
vực hành chính, sự nghiệp, an ninh quốc phòng; giữa những người sống ở thành thị,
nông thôn, miền núi, hải đảo nhằm ổn định đời sống của các tầng lớp dân cư trong
phạm vi NN.
- Thông qua thuế thu nhập cá nhân, NN thực hiện vai trò điều chỉnh vĩ mô trong
lĩnh vực tiền lương và thu nhập để đảm bảo mức tiêu dùng hợp lí giữa các tầng lớp
dân cư, hạn chế sự phân hoá giàu nghèo và tiến tới đảm bảo công bằng xã hội về thu
nhập. Là một loại thuế trực thu, có ảnh hưởng trực tiếp đến lợi ích của người lao
động, được áp dụng và điều chỉnh theo mức tăng của GDP, do đó thuế suất của loại
thuế này luôn phải được thay đổi sao cho phù hợp với mức thu nhập thực tế của
người lao động.
- M ét kh Ý a c¹nh kh¸c cñ a ch Ý nh s¸ch thu Õ ® Ó ®i Ò u ch Ø n h thu nh Ë p lµ
c¸c kho¶n thu Õ ¸nh µ o êi
® v ng tiªu dïng. ã µ
§ l c¸c ¹ithu Õ
lo gi¸n thu
nh thu Õ tiªu
thô Æ c Öt, thu Õ Þ
® bi gi¸ tr gia t¨ng:
Trong mối quan hệ với thuế, công bằng XH có thể được hiểu là gánh nặng
thuế đối với các hộ gia đình thay đổi tỷ lệ với vị trí xã hội, kinh tế và quy mô nhân
khẩu của họ. Để có sự thay đổi tỷ lệ nói trên, về mặt lý thuyết, thuế GTGT cần có
các mức thuế suất khác nhau (tất nhiên không quá nhiều để tránh gây chồng chéo, khó
hiểu trong quá trình thực hiện), trong đó mức thuế suất thấp áp dụng cho các mặt
hàng tiêu dùng thiết yếu và mức thuế suất cao áp dụng cho các mặt hàng xa xỉ.
Kết quả là những hộ có ngân sách chi tiêu thấp sẽ chịu thuế GTGT ít hơn
những hộ có ngân sách chi tiêu cao, từ đó mà tiêu dùng thực tế của họ sẽ xích lại gần
nhau hơn, hay nói cách khác phân phối ngân sách chi tiêu của họ công bằng hơn.
Việc kết hợp giữa thuế trực thu và thuế gián thu, một mặt làm tăng các khoản
thu cho ngân sách nhà nước, một mặt điều tiết thu nhập của người có thu nhập cao
để đảm bảo công bằng xã hội cho người lao động.
10
Hiện trạng hính sách thuế:
C
So sánh về biểu thuế thu nhập trước đây và hiện nay:
Bậ Thu nhập bình quân/tháng Thuế
suất(%)
c
Đến 5 triệu đồng
1 0
Trên 5-15 triệu đồng
2 10
Trên 15-25 triệu đồng
3 20
Trên 25-40 triệu đồng
4 30
Trên 40 triệu đồng
5 40
Pháp lệnh về thuế thu nhập đối với người có thu nhập cao- Hiệu
lực thi hành 1/7/2004
Bậ Thu Nhập bình quân/ Tháng Thuế
suất(%)
c
Đến 5 triệu đồng
1 5
Trên 5-10 triệu đồng
2 10
Trên 10-18 triệu đồng
3 15
Trên 18-32 triệu đồng
4 20
Trên 32-53 triệu đồng
5 25
Trên 53-80 triệu đồng
6 30
Trên 80 triệu đồng
7 35
Thuế thu nhập cá nhân - Hiệu lực thi hành 1/1/2009
Như vậy, nếu so thuế thu nhập cá nhân đối với đối tượng phải nộp thuế thu
nhập cao trước đây thì thuế thu nhập cá nhân hiện nay còn thấp hơn, bởi vì người
nộp thuế thu nhập cao trước đây không được giảm trừ gia cảnh cho những người ăn
theo, nay được giảm trừ. Ngoài ra, mức động viên thuế suất hạ hơn, mức khởi điểm
thấp nhất hạ từ 10 % xuống 5%. Thuế suất cao nhất cũng hạ từ 40% xuống 35%. Do
đó, nhìn tổng thể, thuế thu nhập cá nhân có lợi hơn thuế thu nhập cao.
Đối với hàng hóa xa xỉ và hàng chứa chất kích thích nhà nước đánh thuế cao
nhằm hạn chế tiêu dùng những loại mặt hàng này. Cụ thể, ngày 4/12/2008, Văn
phòng Chủ tịch nước đã công bố Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt và có hiệu lực từ ngày
1-4-2009: 15 loại hàng hóa, dịch vụ sẽ được điều chỉnh theo biểu thuế suất mới
(rượu, bia có hiệu lực từ ngày 1-1-2010). Điểm mới của đạo luật này là áp dụng thuế
TTĐB đối với ô tô căn cứ theo dung tích xi lanh thay vì số chỗ ngồi như hiện nay; tất
cả các loại bia hơi, bia tươi, bia lon, bia chai đều áp chung một mức thuế suất.
Theo Luật thuế tiêu thụ đặc biệt, ôtô dưới 10 chỗ ngồi có dung tích xi lanh
dưới 2.0 lít được hưởng thuế suất 45%, từ 2.0-3.0 lít thuế suất 50%, từ 3.0 lít trở lên
11
là 60%. Trước đó, thuế TTĐB tính theo số chỗ ngồi, từ 5 chỗ trở xuống là 50%, từ 6-
9 chỗ là 30%. Điều này khiến các mẫu xe từ 6-9 chỗ bị tăng mạnh thuế TTĐB theo
Luật mới và do đó, giá cũng được điều chỉnh tăng theo. Trên cơ sở đó, các nhà sản
xuất, lắp ráp ôtô tại Việt Nam đã đồng loạt công bố mức giá bán lẻ mới, cụ thể là
tăng từ 10-20% với các dòng xe từ 6-9 chỗ ngồi.
Mức Thuế TTĐB có ảnh hưởng không nhỏ tới thị trường ô tô trong nước,
nhất là với bối cảnh tiêu thụ khó khăn như hiện nay. Theo các chuyên gia thị trường,
các hãng ô tô chỉ nên điều chỉnh những loại xe nằm trong nhóm đối tượng tăng giá
mới lần này. Điều này buộc các nhà sản xuất và tiêu thụ trên thị trường phải có một
xu thế chung bởi theo giới phân tích, trong khi thị trường gặp nhiều khó khăn, sức
mua thực tế chưa phục hồi thì các hãng xe không nên tăng giá “sốc” tương đương với
mức tăng thuế nhằm ổn định thị trường.
2. Chính sách chi ngân sách nhà nước:
Để đảm bảo việc điều tiết xã hội một cách hợp lý không chỉ thông qua chính
sách thuế mà còn qua chính sách chi ngân sách nhà nước. Ngân sách nhà nước như
một trung tâm phân phối lại, nhằm chuyển bớt một phần thu nhập từ các tầng lớp
giàu có sang tầng lớp những người nghèo, vµ nh µ n íc cò ng lµ ng êi thay m Æ t x∙ h éi
thùc Ö n
hi ngh Ü a ô ¬
v c b¶n i íi c¸c èi îng ¬ ng
®è v ® t th binh, gia × n h Öt s Ü, Î
® li tr
côi
m å , ng êi µ
gi kh«ng ¬i ¬ ng ùa … c¸c
nn t kho¶n chi Ý
ph cho ô c
m tiªu x∙ éi, m ô c
h
tiªu trîc Ê p
cho êi
ng nghÌo Ç n îc è Ý íi chi Ò u íng
c ® b tr v h t¨ng lªn theo é t Ö
m tØ l
nh Êt Þ n h víitØ Ö
® so l t¨ng ëng
tru kinh Õ.
t
-Chi cho giáo dục: bao gồm các khoản chi cho việc duy trì và phát triển hoạt
động giáo dục hoạt động giáo dục đào tạo, xây dựng, nâng cấp trường học, cung cấp
các trang thiết bị để phục vụ cho chương trình giảng dạy
-Chi cho y tế: Bao gồm các khoản chi để duy trì và mở rộng hoạt động y tế,
tiếp tục mở rộng các bệnh viện tuyến dưới tại các tỉnh, đầu tư trang thiết bị, nâng
cao trình độ tay nghề chuyên môn của đội ngũ y, bác sĩ…
-Chi cho phúc lợi xã hội: Là những khoản chi mà xã hội cần chính phủ quan
tâm giúp đỡ. Đó là các khoản trợ cấp cho người già, nguời tàn tật, trẻ mồ côi, người
lao động chưa có việc làm, nhân dân các vùng thiên tai, dịch hại, cho thương binh, liệt
sĩ…
-Chi cho quản lý hành chính: Là những khoản chi nhằm duy trì hoạt động của
cơ quan quản lý thuộc chính quyên các cấp, chi cho hoạt động quốc hội…
-Chi cho an ninh quốc phòng: Là những khoản chi dành cho lực lượng vũ trang
và công tác bảo vệ trị an trong nước
Hiện trạng các chính sách chi NSNN:
Hiện nay,nhu cầu chi tiêu của chính phủ ngày càng tăng nhất là các khoản tiêu
dùng xã hội, giải quyết các nhu cầu xã hội cho các đối tượng được đưa ra khỏi các
quá trình sản xuất khi thực hiện việc sắp xếp lại các doanh nghiệp nhà nước, chi bảo
12
trợ xã hội cho các đối tượng được hưởng chính sách bảo trợ,chi cho phát triển văn
hóa,giáo dục,y tế, chi hỗ trợ thực hiện chính sách dân số,chính sách việc làm.
Định mức phân bổ ngân sách với hệ thống tiêu chí phân bổ ngân sách cụ thể, rõ
ràng, minh bạch, dễ thực hiện, dễ kiểm tra... đã ưu tiên các địa phương miền núi,
vùng đồng bào dân tộc có nhiều khó khăn; ưu tiên các địa phương có đóng góp thu về
NSTW. Đảm bảo tính công bằng, công khai và minh bạch các nhiệm vụ chi NS. Góp
phần thúc đẩy tiết kiệm, khuyến khích xã hội hoá, cải cách hành chính trong công tác
xây dựng và quản lý dự toán NSNN.
Quốc hội xác định, năm 2009 nằm trong thời kỳ ổn định ngân sách địa phương
2007 -2010, ngân sách Trung ương phải bảo đảm chủ động xử lý những vấn đề lớn,
quan trọng của quốc gia. Phương án phân bổ ngân sách năm 2009 đã bảo đảm bố trí
đủ dự toán chi cho lĩnh vực giáo dục - đào tạo, dạy nghề đạt 20% tổng chi ngân sách;
lĩnh vực khoa học công nghệ đạt 2% tổng chi ngân sách; lĩnh vực văn hoá thông tin
đạt trên 1,5% tổng chi ngân sách; chi sự nghiệp bảo vệ môi trường đạt trên 1% tổng
chi ngân sách; tăng chi cho lĩnh vực y tế bảo đảm tăng cao hơn tốc độ tăng chi chung
của ngân sách nhà nước.
QH đề nghị Chính phủ, trong quá trình điều hành NSNN năm 2009 và xây dựng
dự toán NSNN năm sau cần tiếp tục ưu tiên bố trí kinh phí, đi đôi với các biện pháp
đẩy mạnh xã hội hoá, đa dạng hoá để thu hút nhiều nguồn lực đầu tư cho các lĩnh
vực này.Năm 2009, phát hành trái phiếu Chính phủ không quá 36.000 tỷ đồng để tiếp
tục tập trung đầu tư các dự án, công trình giao thông, thủy lợi, kiên cố hoá trường lớp
học, xây dựng nhà công vụ cho giáo viên vùng núi, vùng sâu, vùng xa, nâng cấp bệnh
viện huyện. Ngoài ra Nhà nước cũng có những chính sách trợ cấp cho người nghèo,
người cao tuổi, người nhiễm HIV…
Việc trợ cấp cho người cao tuổi được các địa phương thực hiện khá tốt. Tính
đến tháng 12/2008, cả nước có khoảng trên 700 ngàn người cao tuổi thuộc diện
hưởng trợ cấp, trong đó đã có khoảng 644 ngàn người cao tuổi được hưởng trợ cấp
hàng tháng, chiếm 91,9%. Cả nước cũng đã có 57 tỉnh, thành phố thực hiện mức trợ
cấp là 120.000 đồng/người/tháng. Trong đó có 18 tỉnh, thành phố đã trợ cấp cho 100%
đối tượng người cao tuổi thuộc diện chính sách, người nghèo, cô đơn, không nơi
nương tựa.
Về chăm sóc sức khoẻ, đến nay, hầu hết người cao tuổi thuộc đối tượng
người có công với nước, hưu trí hoặc trợ cấp bảo hiểm xã hội, gia đình thuộc diện
nghèo, đồng bào dân tộc thiểu số đều được cấp thẻ bảo hiểm y tế miễn phí. Trong
năm 2008, Nhà nước chi hơn 700 tỷ đồng dành hỗ trợ kinh phí mua thẻ BHYT tự
nguyện cho người cận nghèo với mức hỗ trợ 50% thẻ, mệnh giá
130.000đồng/thẻ/người/năm. Ngoài mức hỗ trợ của Nhà nước, các địa phương được
sử dụng kinh phí kết dư, hỗ trợ thêm cho người cận nghèo ở khu vực mình quản lý.
13
Ngân sách trung ương hỗ trợ 100% kinh phí cho các hộ nghèo của các địa
phương chưa tự cân đối được ngân sách và các địa phương có tỷ lệ điều tiết về ngân
sách trung ương.
Bên cạnh đó Nhà nước còn trợ cấp giá xăng, giá vé xe bus, …
III. Về mặt thị trường:
NSNN là công cụ điều tiết thị trường, bình ổn giá cả và chống lạm phát:
Đặc điểm nổi bật của nền kinh tế thị trường là sự cạnh tranh giữa các nhà
doanh nghiệp nhằm đạt được lợi nhuận tối đa, các yếu tố cơ bản của thị trường là
cung cầu và giá cả thường xuyên tác động lẫn nhau và chi phối hoạt động của thị
trường. Sự mất cân đối giữa cung và cầu sẽ làm cho giá cả tăng lên hoặc giảm đột
biến và gây ra biến động trên thị trường, dẫn đến sự dịch chuyển vốn của các doanh
nghiệp từ ngành này sang ngành khác, từ địa phương này sang địa phương khác. Việc
dịch chuyển vốn hàng loạt sẽ tác động tiêu cực đến cơ cấu kinh tế, nền kinh tế phát
triển không cân đối. Do đó, để đảm bảo lợi ích cho nhà sản xuất cũng như người
tiêu dùng nhà nước phải sử dụng ngân sách để can thiệp vào thị trường nhằm bình ổn
giá cả thông qua công cụ thuế và các khoản chi từ ngân sách nhà nước dưới các hình
thức tài trợ vốn, trợ giá và sử dụng các quỹ dự trữ hàng hoá và dự trữ tài chính. Đồng
thời , trong quá trình điều tiết thị trường ngân sách nhà nước còn tác động đến thị
trường tiền tệ và thị trường vốn thông qua việc sử dụng các công cụ tài chính như:
phát hành trái phiếu chính phủ, thu hút viện trợ nước ngoài, tham gia mua bán chứng
khoán trên thị trường vốn… qua đó góp phần kiểm soát lạm phát.
1. Chính phủ sử dụng NSNN điều tiết trên thị trường hàng hóa:
1.1. Chính phủ can thiệp bằng chính sách thuế: Dùng thuế trực thu để tác
động vào nhà sản xuất, còn thuế gián thu tác động vào người tiêu dùng:
Năm 2009 nền kinh tế mở ra với bối cảnh rất nhiều khó khăn cũ đã phát
sinh từ năm 2008 chưa được khắc phục và một số khó khăn mới nảy sinh do ảnh
hưởng của suy thoái kinh tế thế giới đang đi vào giai đoạn khủng hoảng, tốc độ tăng
trưởng kinh tế đang giảm sút; sức tiêu thụ hàng hóa, dịch vụ giảm mạnh; nhiều
doanh nghiệp đứng trước nguy cơ ngừng sản xuất, thậm chí phá sản. Nguy cơ thất
nghiệp lan rộng; thu NSNN thâm hụt lớn... Đứng trước tình hình đó, để ngăn chặn
suy giảm kinh tế, duy trì tăng trưởng kinh tế, đảm bảo an sinh xã hội; kích cầu đầu
tư và tiêu dùng, tháo gỡ khó khăn đối với doanh nghiệp, Chính phủ đã đề ra hàng loạt
giải pháp cần thiết và quan trọng, trong đó có một số giải pháp thuộc lĩnh vực thuế
đã, đang và sẽ tác động đến cộng đồng doanh nghiệp. Những giải pháp đó là giảm
thuế, gia hạn nộp thuế…
Về thuế giá trị gia tăng (GTGT):
14
- Chính sách giảm thuế suất thuế GTGT đối với một số hàng hóa, dịch vụ
thuộc nhóm thuế suất 10%: ( Thông tư số 13/2009/TT-BTC ngày 22/01/2009).
Có 19 nhóm hàng hóa, dịch vụ thuộc nhóm áp dụng thuế suất 10% được
giảm 50% thuế suất như: Than đá, hóa chất cơ bản, sản phẩm cơ khí là tư liệu sản
xuất, vận tải, khách sạn, du lịch, in... góp phần hạ giá bán, tăng sức tiêu thụ , giảm
bớt khó khăn cho doanh nghiệp kinh doanh những hàng hóa, dịch vụ này. Quy định này
được áp dụng từ ngày 01/02/2009 đến hết ngày 31/12/2009.
- Chính sách đẩy mạnh hoàn thuế GTGT: (Thông tư số 04/2009/TT-BTC ngày
13/01/2009).
Các doanh nghiêp có hàng hóa thực xuất khẩu đang trong thời gian chưa
được thanh toán (Trừ các trường hợp thuộc diện kiểm tra trước) được giải quyết
hoàn ngay 90% số thuế GTGT đầu vào được hoàn theo hồ sơ đề nghị hoàn thuế của
doanh nghiệp. Nếu hợp đồng xuất khẩu ghi rõ phương thức thanh toán chậm trả, thời
hạn chậm trả thì sẽ được hoàn toàn bộ số thuế GTGT đầu vào.
Ngoài ra, về thủ tục Bộ Tài chính cũng đã ban hành Thông tư số 128/2008/
TT-BTC ngày 24/12/2008 hướng dẫn quản lý thu NSNN qua Kho bạc nhà nước, trong
đó cải tiến các biểu mẫu về hồ sơ đề nghị hoàn thuế, chứng từ hoàn thuế, cơ quan
thuế không phải ra quyết định kèm ủy nhiệm chi mà chỉ cần ban hành lệnh hoàn trả
khoản thu NSNN để thực hiện chi hoàn thuế cho doanh nghiệp.
Về thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN):
- Chính sách giảm thuế TNDN: (Thông tư số 03/2009/TT-BTC ngày
13/01/2009).
Các doanh nghiệp nhỏ và vừa được giảm 30% số thuế TNDN phải nộp của
quý IV/2008 và 30% số thuế TNDN phải nộp của cả năm 2009. DN được tự tính và
tự khai số thuế TNDN được giảm, số thuế còn phải nộp với cơ quan thuế theo
những thủ tục rất đơn giản.
- Chính sách gia hạn nộp thuế TNDN: (Thông tư số 03/2009/TT-BTC ngày
13/01/2009; Thông tư số 12/2009/TT-BTC ngày 22/01/2009).
Các đối tượng sau đây được gia hạn nộp thuế TNDN năm 2009 trong thời
gian 09 tháng:
+ Các doanh nghiệp nhỏ và vừa;
+ Các doanh nghiệp có hoạt động sản xuất, gia công, chế biến nông, lâm
thủy sản, dệt may, da giày, linh kiện điện tử;
+ Sản xuất sản phẩm cơ khí là tư liệu sản xuất;
+ Sản xuất vật liệu xây dựng, gồm: gạch, ngói các loại, vôi, sơn;
+ Xây dựng, lắp đặt;
+ Dịch vụ du lịch;
+ Kinh doanh lương thực;
+ Kinh doanh phân bón.
Về thuế thu nhập cá nhân (TNCN):
15
- Chính sách gia hạn nộp thuế TNCN: (Thông tư số 27/2009/TT-BTC ngày
06/02/2009).
Các đối tượng sau đây được gia hạn nộp thuế TNCN năm 2009 trong thời
gian từ ngày 01/012009 đến hết ngày 31/5/2009:
+ Các cá nhân cư trú có thu nhập chịu thuế từ kinh doanh; thu nhập từ tiền
công, tiền lương; thu nhập từ đầu tư vốn; thu nhập từ chuyển nhượng vốn (Bao gồm
cả chuyển nhượng chứng khoán); thu nhập từ bản quyền; thu nhập từ nhượng quyền
thương mại.
+ Các cá nhân không cư trú có thu nhập chịu thuế từ đầu tư vốn; thu nhập
từ chuyển nhượng vốn (Bao gồm cả chuyển nhượng chứng khoán); thu nhập từ bản
quyền; thu nhập từ nhượng quyền thương mại.
Số thuế được giãn nộp, cá nhân có thu nhập được giữ lại trong thời gian
được giãn. Đến tháng 5/2009, Chính phủ sẽ trình Quốc Hội quyết định việc xử lý số
thuế được giãn nộp này, khi đó sẽ thực hiện theo quyết định của Quốc Hội.
1.2. Thông qua chính sách chi NSNN: Bằng việc sử dụng quỹ dự trữ của
NN( quỹ bằng tiền, hàng chiến lược …) để bình ổn giá:
Hoạt động điều tiết, ổn định giá cả, chống lạm phát của Chính phủ được
thông qua chính sách thu chi bằng việc sử dụng các quỹ dự trữ của Nhà nước (bằng
tiền, bằng ngoại tệ, các loại hàng hóa, vật tư chiến lược…) được hình thành từ
nguồn thu của ngân sách Nhà nước. Cơ chế bình ổn giá cả:
- Khi giá hàng hoá tăng cao (khi đó cung vượt cầu), Chính phủ sẽ đưa hàng
hoá đó ra thị trường để tăng cung .
- Khi giá hàng hoá giảm, Chính phủ bỏ tiền mua hàng hoá đó với một giá nhất
định.
* Đối với thị trường hàng hoá:
Đối với hàng hóa xa xỉ và hàng chứa chất kích thích nhà nước đánh thuế cao
nhằm hạn chề tiêu dùng những loại mặt hàng này. Cụ thể 4/12/2008, Văn phòng Chủ
tịch nước đã công bố Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt và có hiệu lực từ ngày 1-4-2009, 15
loại hàng hóa, dịch vụ sẽ được điều chỉnh theo biểu thuế suất mới (rượu, bia có hiệu
lực từ ngày 1-1-2010). Điểm mới của đạo luật này là áp dụng thuế TTĐB đối với ô
tô căn cứ theo dung tích xi lanh thay vì số chỗ ngồi như hiện nay; tất cả các loại bia
hơi, bia tươi, bia lon, bia chai đều áp chung một mức thuế suất.
16
Biểu thuế tiêu thụ đặc biệt và thuế VAT
Loại Thuế TTĐB (%) VAT (%)
Rau quả 5
Bia (đến 2010 45 10
Rượu trên 20 độ 45 hoặc 50 10
Rượu dưới 20 độ 25 10
Thuốc lá điếu, xì gà và
các chế phẩm khác từ cây 65 10
thuốc lá
Bài lá 40 10
Vàng mã 70 10
Xe mô tô 2 – 3 bánh dung
20 10
tích xi lanh trên 125 cm3
Cụ thể, rượu có nồng độ cồn dưới 20 độ chịu thuế suất 25%. Đối với rượu
từ 20 độ và bia, trong ba năm từ 2010 chịu mức thuế suất 45%; từ ngày 1-1-2013 chịu
thuế suất 50%. Ô tô từ 9 chỗ trở xuống, loại có dung tích xi lanh từ 2.000 cm3 trở
xuống chịu thuế suất 45%; từ trên 2.000 cm3 đến 3.000 cm3 áp thuế suất 50%; trên
3.000 cm3 chịu thuế suất 60%. Ô tô từ 10 đến dưới 16 chỗ chịu thuế suất 30%; xe từ
16 – 24 chỗ và xe vừa chở người vừa chở hàng thuế suất 15%.
Từ đó đảm bảo cho nền kinh tế tăng trưởng và phát triển bền vững phù hợp
với điều kiện một nước đang phát riển như Việt Nam hiện nay.
* Đối với thị trường lao động:
NSNN điều tiết thị trường này chủ yếu thông qua thuế thu nhập.Thuế thu
nhập góp phần làm giảm bớt sự chênh lệch quá lớn về thu nhập và tiền lương giữa
những người làm việc trong khu vực sản xuất kinh doanh, khu vực hành chính sự
nghiệp, an ninh, quốc phòng; giữa những người sống ở thành thị , nông thôn, miền
núi, hải đảo nhằm ổn định đời sống của các tầng lớp dân cư trong phạm vi cả nước.
Từ đó giảm thiểu một cách đáng kể sự di chuyển lao động từ khu vực này
sang khu vực khác, đảm bảo và cân bằng lao động giữa các vùng. Điều này góp phần
đảm bảo nguồn nhân lực- một nhân tố quan trọng trong quá trình phát triển của nền
17
kinh tế. Đồng thời cũng góp phần đảm bảo sự phát triển kinh tế của các vùng, khu
vực nói riêng và cả nước nói chung.
* Đối với thị trường vốn, tiền tệ và sức lao động...
- Hoạt động điều tiết của chính phủ thông qua việc thực hiện một cách đồng
bộ giữa các công cụ tài chính, tiền tệ, giá cả… Trong đó công phát hành các trái
phiếu, tín phiếu và công trái nhằm thu hút lượng tiền nhàn rỗi trong dân cư nhằm góp
phần lớn vào hoạt động kiềm chế lạm phát. Không những thế Chính phủ còn ngày
càng mở rộng các hình thức như phát hành trái phiếu chính phủ bằng ngoại tệ để bù
đắp thâm hụt ngân sách mở ra khả năng huy động nguồn vốn rất lớn.
Ngày 20.03 Việt Nam đã phát hành đợt trái phiếu chính phủ đầu tiên bằng đô
la Mỹ, nhắm đến giới đầu tư trong nước và nước ngoài và Chính phủ đấu thầu lượng
trái phiểu trị giá khoảng 300 triệu USD, hành động này có tác dụng hạ nhiệt thị
trường tiền tệ đang nóng lên từng ngày, bước đầu đã có hiệu quả. Ngoài ra chính phủ
có thể sẽ sử dụng biện pháp kết hối ngoại tệ để tránh tình trạng găm giữ ngoại tệ ở
các ngân hàng.
- Tác động đến thị trường tiền tệ và thị trường vốn thông qua việc sử dụng
các công cụ tài chính
- Trên thị trường sức lao động, chính phủ hỗ trợ thông qua quyết định tăng
mức lương tối thiểu chung đối với cán bộ, viên chức, lực lượng vũ trang, người lao
động trong khu vực nhà nước cũng như tăng mức lương hưu, trợ cấp… cùng với
những giải pháp xóa đói giảm nghèo, hỗ trợ người lao động bị mất việc, thất
nghiệp, thể hiện sự quan tâm của Đảng và Nhà nước, sự nỗ lực lớn của Chính phủ
trong việc chăm lo cho người dân, bảo đảm an sinh xã hội, ổn định cuộc sống cho
người lao động. Các cấp, các ngành, các địa phương, cộng đồng doanh nghiệp hơn
lúc nào hết cần thấm nhuần tinh thần này của Chính phủ, vì lợi ích chung, tích cực
thực hành tiết kiệm, tiết giảm chi phí để có thêm nguồn chi, giảm giá thành sản
phẩm, tránh “tát nước theo mưa” tăng giá hàng hóa, dịch vụ một cách bất hợp lý để
trục lợi, gây tác động ngược đối với một chủ trương tốt đẹp của Đảng và Nhà nước
Cụ thể: Ngày 6/4, Chính phủ đã ban hành Nghị định 33/2009/NĐ-CP quy định
mức lương tối thiểu chung thực hiện từ ngày 1/5/2009 là 650.000 đồng/ tháng.
2. NSNN góp phần kìm chế lạm phát:
Nguyên nhân của tình trạng lạm phát ở Việt Nam trong thời gian qua là do
những nguyên nhân chủ yếu sau:
18
- Do chi phí đẩy (giá dầu tăng cao, nhập siêu lớn trong điều kiện tỷ giá biến
động, chi phí sử dụng vốn tăng, tác động của các chính sách vĩ mô…);
- Do cầu kéo (khủng hoảng lương thực thế giới, dịch bệnh triền miên… làm
lượng nhiều loại hàng hóa bị suy giảm, tuy nhiên tổng lượng cầu hàng hóa vẫn có xu
hướng gia tăng);
- Do tác động của chính sách tiền tệ (riêng năm 2007, cung tiền M2 tăng trưởng
với tốc độ kỷ lục trong vòng 5 năm trở lại đây, với con số 35%, vốn đầu tư nước
ngoài vào Việt Nam tương đối lớn…).
- Do yếu tố tâm lý (người tiêu dùng chạy theo các tin đồn từ đó làm tăng lượng
cầu đột biến, không chuyển tiền của mình sang đầu tư sản xuất - kinh doanh mà mua
vàng, kim loại quý…).
- Vấn đề quản lý NSNN chưa sát với tình hình lạm phát trong thời gian vừa qua.
Đầu năm 2006, những dấu hiệu của lạm phát đã xuất hiện, nhưng trong quản lý và
điều hành NSNN vẫn chưa đánh giá hết tác động của nó nên việc đầu tư công vẫn
còn quá lớn và chưa hiệu quả. Chi thường xuyên chưa được giám sát chặt chẽ nên
còn lãng phí, xử lý bội chi NSNN vẫn còn chưa quyết liệt. Do vậy, để kiềm chế lạm
phát, ngoài các biện pháp kiềm chế lạm phát mà Chính phủ, cũng như các bộ, ngành
đang thực thi, vấn đề quản lý chặt tình hình chi NSNN như: chi thường xuyên của các
cơ quan nhà nước, đầu tư công… thông qua việc xử lý bội chi NSNN là vô cùng cấp
thiết và có ý nghĩa rất quan trọng.
Vấn đề thiếu hụt ngân sách thường làm đau đầu các chính trị gia giữa một bên là
phát triển bền vững, duy trì được tốc độ tăng trưởng kinh tế với một bên là nguồn
lực có hạn. Đòi hỏi chính phủ phải lựa chọn để phù hợp với yêu cầu phát triển thực
tế và sự phát triển trong tương lai. Từ sự lựa chọn đó họ đưa ra mức bội chi “hợp
lý”, bảo đảm nhu cầu tài trợ cho chi tiêu cũng như đầu tư phát triển kinh tế, đồng
thời bảo đảm cho nợ quốc gia ở mức hợp lý. Bội chi NSNN được hiểu một cách
chung nhất là sự vượt trội về chi tiêu so với tiền thu được trong năm tài khóa hoặc
thâm hụt NSNN do sự cố ý của chính phủ tạo ra nhằm thực hiện chính sách kinh tế vĩ
mô. Có nhiều cách để chính phủ bù đắp thiếu hụt ngân sách như tăng thu từ thuế, phí,
lệ phí; giảm chi ngân sách; vay nợ trong nước, vay nợ nước ngoài; phát hành tiền để
bù đắp chi tiêu;… Sử dụng phương cách nào, nguồn nào tùy thuộc vào điều kiện kinh
tế và chính sách kinh tế tài chính trong từng thời kỳ của mỗi quốc gia.
Bội chi NSNN tác động đến kinh tế vĩ mô phụ thuộc nhiều vào các giải pháp
nhằm bù đắp bội chi NSNN. Mỗi giải pháp bù đắp đều làm ảnh hưởng đến cân đối
kinh tế vĩ mô. Về cơ bản, các quốc gia trên thế giới thường sử dụng các giải pháp
chủ yếu nhằm xử lý bội chi NSNN như sau:
(1) Nhà nước phát hành thêm tiền
(2) Vay nợ cả trong và ngoài nước
(3) Tăng các khoản thu, đặc biệt là thuế
19
(4) Triệt để tiết kiệm các khoản đầu tư công và chi thường
xuyên từ NSNN
(5) Tăng cường vai trò quản lý nhà nước nhằm bình ổn giá cả,
ổn định chính sách vĩ mô và nâng cao hiệu quả hoạt động
trong các khâu của nền kinh tế.
Để thực hiện vai trò của mình, nhà nước sử dụng một hệ thống chính sách và
công cụ quản lý vĩ mô để điều khiển, tác động vào đời sống kinh tế - xã hội, nhằm
giải quyết các mối quan hệ trong nền kinh tế cũng như đời sống xã hội, nhất là mối
quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và công bằng xã hội, giữa tăng trưởng kinh tế với
giữ gìn môi trường v.v.. Đặc biệt trong điều kiện hiện nay, khi lạm phát là một vấn
nạn của các nước trên thế giới, vấn đề tăng cường vai trò quản lý nhà nước đối với
quản lý NSNN nói chung và xử lý bội chi NSNN nói riêng có ý nghĩa vô cùng cấp
thiết.
Thực tế trong những năm qua, chúng ta đã kiểm soát được mức bội chi NSNN
ở giới hạn cho phép (không quá 5% GDP/năm) và nguồn vay chủ yếu chi đầu tư phát
triển. Ngoài ra, chúng ta cũng tích lũy được một phần từ nguồn thu thuế, phí, lệ phí
chi đầu tư phát triển. Đây là những thành công bước đầu đáng ghi nhận trong công tác
quản lý cân đối NSNN cũng như kiểm soát vấn đề bội chi NSNN. Tuy nhiên, trong
quá trình xử lý bội chi NSNN, đặc biệt trong tình hình hiện nay khi vấn đề lạm phát
đang gây ra những khó khăn rất lớn cho nền kinh tế và đời sống nhân dân.
Xóa bỏ bao cấp về giá:
Từ nghị quyết của Hội nghị 4 Trung ương Khoá VI, 1981, Việt Nam đã mở đầu
thành công trong công cuộc chuyển đổi kinh tế. Tuy nhiên, tự do hoá giá cả đã không
thu được kết quả như nhau trong các lĩnh vực của nền kinh tế. Khu vực được hưởng
lợi nhiều nhất từ tự do hoá giá cả là nông nghiệp (cũng bởi vì nông thôn được bao
cấp ít nhất). áp dụng giá thị trường trong mua bán nông sản cùng với cơ chế "khoán
10" áp dụng từ năm 1988 đã thay đổi bộ mặt nông thôn Việt Nam, đưa nông dân trở
lại vị trí người chủ ruộng đất mà họ đang cày cấy (Nghị quyết 10 của Bộ chính trị
Đảng Cộng sản Việt Nam 4/1988 với nội dung chủ yếu là trao lại tư liệu sản xuất
cho hộ nông dân, cũng tức là trao quyền tự chủ cho họ). Như vậy, không phải cách
mạng kỹ thuật mà chính là thay đổi cơ chế xoá bao cấp, bao biện đã dẫn đến cuộc
bứt phá ngoạn mục trong nông nghiệp khiến Việt Nam từ chỗ nhập khẩu trên dưới
một triệu tấn gạo một năm trở thành nước xuất khẩu gạo đứng thứ nhì thế giới.
20
